Мектеп бағдарламасына сәйкес биология пәнінен зертханалық жұмысты ұйымдастыру
1.Мектеп бағдарламасына сәйкес биология пәнінен зертханалық жұмысты ұйымдастырудың жолын түсіндіріңіз.
Биология пәнінен зертханалық және практикалық сабақтар - оқушылардың танымдық қабілеттерінің дамуына мүмкіндік туғызады, оқушылардың ойын дамытады, өз бетінше іздеп жаңа білімді игеруге ықпал жасайды. Оқушыны өз бетімен жұмыстандыру идеясы сонау ерте заманнан -ақ Аристотель, Сократ, Платон сияқты философтардың еңбектерімен талданған. Ары қарай дамуына Я.А. Коменский, В.Г. Белинский, Л.Н. Толстой, К.Д. Ушинскийдің еңбектерінде жалғасын тапты. Өз бетімен жұмыс түрлерінің бірі - зертханалық, практикалық жұмыстар. Зертханалық сабақ пен практикалық сабақтар - оқушылардың оқу іс-әрекетінің бір түрі; мақсаты мен міндеті ұқсас. Зертханалық және практикалық жұмыстар оқу бағдарламасына енгізіліп, курс бөлімін немесе тақырыпты оқығаннан кейін жүргізіледі. Практикалық (сарамандық) жұмыстардың негізгі мақсаты - оқушыларға теориялық білімді терең меңгеріп, эксперимент жасау дағдыларын дамыту. Практикалық жұмыстарды жүйелі түрде орындау - анализ, синтез, салыстыру, жалпылау, оқытудағы теория мен практиканың байланысы, оқушылардың дербестілігі мен танымдық күшінің дамуы сияқты ойлау амалдарын меңгерудің маңызды құралы. Бұл сабақтар білімді бекітуге және нақтылауға себепші болады. Мазмұны мен тәсілдері оқу пәнінің ерекшелігіне байланысты өткізіледі. Бұл әдіс оқушылардың әр түрлі іс-әрекеттерінде қолданылады. Практикалық жұмысқа оқушылар алдымен теориялық білім алғаннан кейін ғана кірісе алады. Бұл оқушының алдымен теориялық білімді терең меңгеріп, жасалған жұмыстың нәтижесін дұрыс түсінуіне мүмкіндік береді. Жұмыстың жоғары дәрежеде, дұрыс орындалуы үшін топта 10 адамнан болуы керек, олар жеке-жеке немесе жұппен орындайды. Жұмыстың тақырыбы, мақсаты, зерттеу объектісі, қажетті құрал-жабдықтары практикалық және зертханалық дәптерлеріне көшіріліп, қорытындыланады. Практикалық жұмыс мектеп шеберханаларында, оқу тәжірибе учаскілерінде өткізіледі. Ал, зертханалық сабақтар биологиялық кабинеттер мен зертханаларда жүргізіледі. Оқутәжірибе учаскісінде оқушылар өсімдіктерге фенологиялық бақылау жүргізіледі, одан алынған мәліметтерді күнделікке жазып отырады. Тәжірибе жұмысы аяқталғаннан кейін күделікті биология кабинетіне тапсырады. Күнделік мәліметтері ботаника сабақтарында пайдаланады. Оқушылар практикалық жұмыстарды толық қамтылған ресурстық орталықтың базасындағы арнайы зертханалық сыныптарда немесе компьютер арқылы виртуалды зертханаларда т үрлі тапсырмаларды орындайды. Мәселен, өсімдіктердің көбеюі, тозаңдануы және т.б. Биология пәнінен зертханалық және практикалық сабақтар - оқушылардың танымдық қабілеттерінің дамуына мүмкіндік туғызады, оқушылардың ойын дамытады,өз бетінше іздеп жаңа білімді игеруге ықпал жасайды. Биология пәнінен зертханалық және практикалық сабақтар өткізу оқушыларға толыққанды бейіндік білім бере отырып, жаңа ақпараттық технологияларды меңгертіп шығару міндетін шешсе, екінші жағынан әрбір оқушының әртүрлі білімге деген қажеттіліктерін қанағаттандырады, оқушы өзінөзі дамытады, сапалы білім алады.
Тәжірибе көрсеткеніндей, ресурстық орталықтарда биология пәнінің 4 мұғалімі зертханалық, практикалық сабақтарда зерттеу әрекеттерінің түрлі формаларын шебер үйлестіре білуі маңызды. Олардың ішіндегі ең маңыздылары:
1. Жануарлар мен өсімдіктерге бақылау жүргізу, ағзалардың тіршілік функцияларын оқып үйрену;
2. Ресурстық орталық жанындағы тәжірибелік - практикалық жұмыстар;
3.Табиғатта жүргізілетін бақылаудың көмегімен жергілікті биоценоздардың флорасы мен фаунасын оқып үйрену;
4. Фенологиялық бақылау жүргізу;
5. Түрлі тақырыптар бойынша көрнекіліктер әзірлеу;
6. Ойындар, ертеңгіліктер, кештердің тақырыптық жоспарларын құру;
7. Ғылыми зерттеу жұмыстарын жүргізу;
8. Тәжірибенің жаңа нұсқасын әзірлеу;
9. Тәжірибенің қойылу әдістемесіне өзгерістер енгізу;
10. Жаңаларды қолданып биологиялық оқу жобасын құру;
11. Практика, зертханалы қ тәжірибелерінің мульти медиялық презентацияларын сабаққа көрнекілік ретінде әзірлеу;
12. Күрделі биологиялық және экологиялық үрдістерді компьютермен модельдеу;
13. Компьютерлік программалар арқылы саяхаттау кезіндегі кездейсоқ жағдайлардан шығуға түрлі ойындар әзірлеу;
14. Оқулықпен жұмыс: жаңаны үйрену, кестелермен жұмыс;
15. Үйлестірмелі материалдармен жұмыс;
16. Қосымша әдебиеттермен жұмыс;
17. Өтілген тақырыптар бойынша тірек-сызбалар әзірлеу;
18. Сабаққа қосымша материалдардардан хабарламалар әзірлеу;
19. Ғылыми практикалық конференцияларға, семинарларға баяндамалар әзірлеу.
Практикалық сабақтың кезеңдері:
1. Жұмыстың мақсатын ескертетін мәселе қою;
2. Техникалық және ұйымдастыру жөніндегі инструктаж;
3. Жұмысты орындау (анықтау, бақылау, тәжірибе қою);
4. Нәтижесін бекіту;
5. Қойылған мақсатқа сай қорытынды;
6. Есеп немесе өз жұмысы туралы хабарлама.
Оқушылар талапқа сай бағдарламада көрсетілген әр түрлі зертханалық және практикалық жұмыстарды орындап, осы шарттарды қанағаттандырғанда ғана олардың тұрақты білім мен білік дағдылары тәрбиеленеді және оны орындау қарқыны өседі.
2.Зертханалық жұмысты ұйымдастырудың оқу-тәрбиелік процесі барысындағы алатын орынын сипаттаңыз
Оқушылардың пәндер мен тірі табиғат құбылыстары танымынан сабақ үлгеруі көп жағдайларда оқыту әдісіне байланысты болады. Оқыту әдіс-тәсілін таңдап алу, оқу материалының мазмұны және мектеп оқушыларының танымдық әрекеттері - репродукциялы (еске түсіру, иллюстрациялы) немесе зерттеу сипаттарымен анықталады.
Оқытуды өздігінен іздену жауабына мәжбүр етілетін зерттеу принципін пайдаланған кезде мектеп оқушыларының танымдық үрдісі мүлде басқаша өтеді. Оқушының танымдық әрекетін зерттеу сипаты өздігінен жұмыс істеу кезінде өте айқын байқалады.
Биология пәнінен зертханалық және практикалық сабақтарды ұйымдастыру - өсіп келе жатқан ұрпаққа тіршілікті, өмірді аса үлкен зор құндылық деп түсінуді қалыптастырады. Биологияны оқу - биосфераны қорғау азаматтың тіршілік етуі ғана емес, бүкіл тіршіліктің (оның ішінде адамда бар) сақталуы және дамуы үшін аса қажет жағдай екенін сезінуге әсерін тигізеді.
Биология пәнінің басты міндеттерінің бірі - оқушыларға материалистік көзқарас, дұрыс мәнді ғылыми дүниетаным қалыптастыру. Себебі пәннің мазмұны тіршіліктің пайда болуы, дамуы және мәні заңдары негізінде берік моральды, өмірдің мәні мен мақсатын дұрыс түсінетін, әртүрлі зиянды қылықтар мен әрекеттерге төзе алатын ұрпақ тәрбиелеу. Тек биология пәнінен зертханалық және практикалық сабақтарды ұйымдастыру арқылы ғана, дұрыс ұйымдастырылған нақты мақсатты сабақтар өткізу, сабақ әдістерін жетілдіру нәтижесінде терең де дәйекті түрде адамның табиғаттағы рөлін ашып көрсетіп, экологиялық мәдениеті мен сауаттылығын арттырып, өз өмірлеріне сауаттылықпен қарауды жолға қоюға болады.
Биология пәнінен зертханалық және практикалық сабақтар - оқушылардың танымдық қабілеттерінің дамуына мүмкіндік туғызады, оқушылардың ойын дамытады,өз бетінше іздеп жаңа білімді игеруге ықпал жасайды.
3.Зертханалық жұмысты ұйымдастырудың оқу процесіне енгізілуі тарихына тоқталыңыз
Биология пәнінен зертханалық және практикалық сабақтар - оқушылардың танымдық қабілеттерінің дамуына мүмкіндік туғызады, оқушылардың ойын дамытады,өз бетінше іздеп жаңа білімді игеруге ықпал жасайды. Оқушыны өз бетімен жұмыстандыру идеясы сонау ерте заманнан-ақ Аристотель, Сократ, Платон сияқты философтардың еңбектерімен талданған. Ары қарай дамуына Я.А. Коменский, В.Г. Белинский, Л.Н. Толстой, К.Д. Ушинскийдің еңбектерінде жалғасын тапты. Өз бетімен жұмыс түрлерінің бірі - зертханалық, практикалық жұмыстар.
Биологиялық сұйықтықтарды визуалды талдау туралы алғашқы сақталған мәліметтер ежелгі Египеттен басталады. Имхотепке жатқызылған Хирургиялық папируста (б.з.д. ХХVІІ ғ.) Жарақат алған науқастардағы ми-жұлын сұйықтығының жағдайы, инфекциялық-қабыну процесінің алғашқы бақылаулары және қарабайыр асептика туралы мәліметтер бар.
Египеттіктер эксперименталды диагностика әдістерін қолдануға тырысты. Біздің дәуірімізге дейінгі XIV ғасырдағы кейбір медициналық мәліметтерді қамтитын папируста жүктілікті диагностикалау әдісі келтірілген, оған сәйкес әйелдерге бидай дәндерін зәрімен ылғалдандыру ұсынылды. Егер тұқымдар өнген болса, онда бұл жүктіліктің басталуын білдіреді. Өскіннің табиғаты мен қарқындылығы бойынша болашақ баланың жынысын болжауға болатын.
Жалпы, қазіргі зертханалық диагностиканың, Ежелгі Египет медицинасының мүдделеріне қатысты мәселелердің бәрінен, ең алдымен, паразитологиядағы белгілі бір жетістіктерді атап өткен жөн.
Египеттік дәрігерлер құрттар мен тері паразиттері көптеген аурулардың себебі екенін анықтады, эпидемиология және паразиттік ауруларды диагностикалау саласында белгілі бір білім мен дағдыларды жинақтады. Алғашқы паразитология сол кездегі медицина ғылымының маңызды саласы болды.
Ежелгі Месопотамияның дәрігерлері: Ассирия мен Вавилон бізді қызықтыратын бағытта әр түрлі білімдерге ие болды. Олар қанның физикалық және ішінара химиялық қасиеттерін байқай бастағаны белгілі. Сол кезде белгілі болған аурулардың пропедевтикасы туралы ақпаратты қамтитын 19 саз таблеткадан тұратын Ассирия коллекциясында қан, зәр, емшек сүті, қақырық және нәжісті макроскопиялау туралы мәліметтер келтірілген.
Ассирия мен Вавилон дәрігерлері бірқатар аурулардың жұқпалы сипатын қабылдады және кейбір таралу жолдары туралы алғашқы түсінікке ие болды. Олар судың эпидемиялық қауіптілік дәрежесін оның органолептикалық қасиеттері: түсі, иісі, лайлануы, қоспалардың болуы арқылы қалай анықтауға болатындығын білді.
Сондай-ақ, жыныстық жолмен берілетін ауруларды диагностикалау және дифференциалды диагностикалау әдістері, соның ішінде зардап шеккен аудандардан шығу сипаты болды.
Ежелгі әлемнің барлық дәрігерлері, шамасы, паразитология саласында белгілі бір білімге ие болған. Таяу Шығыс халықтарының көпшілігінің, тіпті исламның таралуына дейін, шошқа етін тұтынудан бас тартуына себеп болды деп болжауға болады, өйткені олар шошқа ұшаларында әртүрлі паразиттерді жиі байқай алатын.
Гиппократ жинағына енген Болжамдар еңбегінде қалыпты жағдайда және әр түрлі аурулар кезінде зәрдің, нәжістің және қақырықтың қасиеттері мен макроскопиялық сипаттамалары толық сипатталған. Әр түрлі аурулардың диагностикасы мен болжамында зәрді зерттеудің маңыздылығы атап көрсетілген. Осы биологиялық материалдардың зерттеулері іс жүзінде кеңінен қолданылғаны анық.
Сонымен, ежелгі грек ойшылдарының материяның атомдық құрылымы туралы гипотезаны растауы, сөзсіз, ең маңызды ғылыми жаңалықтардың бірі болды, басқалармен қатар әлем туралы білімде жалпы мәселелер философиясынан тікелей оның нақты компоненттерін ғылыми зерттеуге көшуге мүмкіндік берді. Бұл тәсіл зерттеу әдістемесі үшін көптеген мүмкіндіктер ашты және зертханалық зерттеулердің пайда болуы тұрғысынан алғанда, үлкен біртұтастықтың қасиеттерін түсіну үшін кейбір ұсақ бөлшектерді зерттеу мүмкіндігін бекіту өте маңызды болды.
Медицинадағы зерттеу бағытының ең дәйекті жақтаушысы орта ғасырлардағы әйгілі емшілердің бірі-Филипп Ауреол Теофраст Бомбаст фон Гугенхайм (1493-1541) болды. Өзінің қарапайым есіміне риза болмай, ол өзін Парацельс деп атады, оны аты аңызға айналған Рим дәрігері Цельсустың "деңгейіне жеткен" емес, Цельске "тең" деп түсінуге болады, сондықтан өзінің белгілі бір біліміне құқығы бар, ежелгі тәжірибені көбейтуден еркін. Ежелгі дәрігерлердің кейбір идеяларымен Паракельс Галеннің кітаптарын өртеп, ең айқын түрде бөлінді. Өмірлік шырындар туралы ілім өте жақсы қалыптасқан: метафизикалық "бастаулардың" орнына Парацельс барлық табиғи денелер "химиялық" заттардан тұрады: "сынап" (сұйық өзгермейтін), "күкірт" (өзгеретін және жанғыш) және "тұз" (өзгермейтін және жанбайтын), тұрақты "химиялық" өзара әрекеттесуде. Рас, ол өзінің құрылысын осы өзара әрекеттесудің сипатын айтарлықтай өзгерте алатын мүлдем метафизикалық" өмірлік бастама "("археология") арқылы" қамтамасыз етті".
Микробиологиядағы алғашқы түсініктер пайда бола берді. Орта ғасырлардың нағыз апаты әр түрлі жұқпалы аурулардың эпидемиясы болды және ғалымдардың бұл құбылысты түсіндіруге және онымен күресудің әдістерін табуға тырысуы таңқаларлық емес. Итальяндық әмбебап ғалым Джироламо Фракасторо (1478-1553) инфекцияның таралу механизмінің ғылыми анықтамасына ең жақын келді.
Орта ғасырдың аяғында және Жаңа дәуірдің басында зертханалық диагностиканың ең маңызды әдістерінің негізі деп санауға болатын зерттеу медицинасы салалары пайда болды.
Олардың ішіндегі ең маңыздыларының қатарына, әрине, микроскоптың өнертабысы жатады. Линзалар бір жарым ғасырдан астам уақыттан бері қолданылып келе жатқанымен, бізге белгілі құрылғының алғашқы прототипі 16-17 ғасырлар аралығында голландиялық оптиктер мен линзаларды ұнтақтаушылар арасында пайда болды.
Біраз уақыттан бері олар салған телескоп, егер ол практикалық қолданыста болса, тек сол жерде, оптикалық-механикалық қолөнерде қолданылған. Атақты итальян ғалымы Галилео Галилей (1564-1642) ғылыми зерттеу үшін жаңа құрылғының, ең алдымен телескоп түріндегі мүмкіндіктерін дұрыс бағалай білген алғашқы ғалым болып саналады.
17 ғасырдың ортасында. өте жан-жақты ағылшын физигі Роберт Гук (1635-1703) телескопты айтарлықтай жақсартты, оны 30 есе үлкейтетін нақты микроскопқа айналдырды. Оның көмегімен ол бірнеше өсімдіктердің, көгерудің және бірқатар ұсақ жануарлардың әртүрлі мүшелерінің жасушалық құрылымын зерттей алды.
Өзінің 1665 жылғы жұмысында, уақыттың рухында, атауын Микрограф деп қысқартуға болатын уақыт рухында, Гук алдымен тірі жасуша терминін ғылыми қолданысқа енгізді.
Нидерландтық тоқыма көпесі және әуесқой натуралист Антонис Филлипс Ван Левенхоук (1632-1723) одан әрі алға жылжыды. Ол өзі сіріңке қорабынан сәл үлкенірек ерекше жалпақ микроскоп жасады және өте кішкентай, дерлік сфералық линзаларды қолданып, оның үлкейтуін 300 есе арттырды (заманауи диагностикалық зертханаларда микроскопия әдетте 200х-1500х аралығында жүзеге асырылады). Қарап отырсам, Ван Ливенхук 1670 жж. алдымен көрді және сипаттады: эритроциттер, бұлшықет талшықтары және терінің туындылары, ашытқы саңырауқұлақтарын, қарапайымдыларды, бүршік жаратын целентераттарды, және, болжанғандай, бактерияларды (хайуанкулилер, жануарлар) тауып, сипаттады. Кейінірек ол белгілі бір оптикалық құрылғыны жинады, оның көмегімен қанның капиллярлар арқылы қозғалуын (микроциркуляция) бақылай алды. Сперматозоидтың алғашқы сипаттамасы Левенгукке де тиесілі, дегенмен оның алғашқы тұқымдық жануарларын оның медициналық шеңберінде медициналық студент Иоганн Гам (1651-1724) байқады.
Биохимиялық тәжірибелер де жалғасты. 1773 жылы француз химигі Хилер Марен Руэль (1718-1779) зәрде несепнәр бар екенін анықтады, ал кейінірек болашақ саясаткер Антуан Франсуа де Фуркрой (1755-1809) оның құрамын анықтады. Ол 1789 жылы бірінші болып өт холестеринін оқшаулады.
Олардың тағы бір әріптесі және отандасы Луи-Николас Воклен (1763-1829) аналитикалық және бейорганикалық химиядағы зерттеулермен қатар, хром мен бериллийдің ашылуымен қатар, 1790-1800 жж.зәр тастарына, биологиялық сұйықтықтарға және жануарлар тіндеріне химиялық талдау жүргізді. Ол несепнәр мен бензой қышқылын несептен, ал 1806 жылы ақуыз түзілімдерінен алғашқы амин қышқылы аспарагинді бөліп алды.
Неміс химигі Фридрих Веллер (1800-1882) 1824 жылы аммоний цианатынан мочевинаны синтездеуге қол жеткізді. Веллердің өзі бұл оқиғаның кездейсоқтығын мойындағанымен, ол Аналитикалық химияның дамуына маңызды серпін берді, өйткені органикалық заттарды бейорганикалық заттардан жасанды түрде алуға болатындығы дәлелденді.
Ресейде жұмыс істеген тағы бір неміс физигі Константин Готтлиб Сигизмунд Кирхгоф (Константин Сигиз-мундович) (1764-1833), әйгілі физиктің аты-жөні, 1814 жылы крахмалды уыт сығындысымен бөліп, табиғи катализаторлардың-ферменттердің бар екенін дәлелдеді.
Қанның газ құрамын анықтауға атақты орыс физиологы Иван Михайлович Сеченов (1829-1905) қол қойды. 1859 жылы атақты неміс физиологы Карл Людвигтің (1816-1895 жж.) зертханасында тағылымдамадан өтіп, ол плазмада (N2, O2) ерітілген және гемоглобинмен (О2, СО2) тасымалданатын қан газдарының сандық құрамын дәл анықтай алды.
Осылайша, XVIII-XIX ғасырлардағы химия саласындағы елеулі жетістіктер. клиникалық зерттеулердің зертханалық биохимиялық әдістерінің пайда болуының маңызды факторы болды.
XIX ғасырдың ортасынан бастап визуалды фотометрлер биохимиялық зерттеулерде белсенді қолданыла бастады, олардың жетілдірілуі ХХ ғасырдың аяғына дейін белсенді жүрді.
ХХ ғасырдың басында физикада революция болды: Ньютон механикасына негізделген материя туралы білім жүйесі кванттық теориямен және салыстырмалылық теориясымен алмастырылды.
Атомның бөлінгіштігінің орнығуы және кванттық механиканың құрылуы химияның негізгі түсініктеріне жаңа мазмұн енгізді. 20 ғасырдың басындағы физикадағы жетістіктер элементтер мен олардың қосылыстарының қасиеттерінің мерзімділігінің себептерін түсінуге, валенттік күштердің табиғатын түсіндіруге және атомдар арасындағы химиялық байланыстар туралы теориялар жасауға мүмкіндік берді. Зерттеудің принципиалды жаңа физикалық әдістерінің пайда болуы химиктерге заттың құрамын, құрылымын және реактивтілігін зерттеу үшін бұрын-соңды болмаған мүмкіндіктер берді. Осының бәрі басқа жетістіктермен қатар биологиялық химияның ХХ ғасырдың екінші жартысындағы жарқын жетістіктеріне - ақуыздар мен ДНҚ құрылымын құруға, тірі организм жасушаларының жұмыс істеу механизмдерін білуге әкелді.
Зертханалық жұмыс оқу процесін ұйымдастырудың тәсілі ретінде 1930-1932 жылдары кеңестік мектепте кеңінен таралды. Бұл әдіс американдық Далтон қаласында мұғалім Елена Паркхурст алғаш рет қолданған жеке оқыту жүйесінің бір түрі болды. Жүйе далтон жоспары деп аталды. Сонымен қатар, бұл жүйе зертханалық деп те аталды. Оның мәні мектепте дәстүрлі сыныптардың орнына пәндік шеберханалар құрылды, онда әр оқушы мұғалімнен тапсырма алып, қажет болған жағдайда оның көмегін қолдана отырып, жеке-жеке айналысты. Сабақ кестесі болған жоқ, ал ұжымдық жұмыс күніне бір сағат өткізілді. Қалған уақытта Студенттер материалды жеке жұмыс тәртібімен оқып, әр тапсырманың орындалуы үшін тиісті пән мұғаліміне есеп берді.
Зертханалық жұмыстар студенттердің теориялық және кәсіби практикалық дайындығында маңызды рөл атқарады, өйткені олар теориялық ережелерді эксперименттік растауға, сондай-ақ оқу және кәсіби дағдыларды қалыптастыруға бағытталған.
4.Зертханалық жұмыстың сипаттамалық белгілеріне және әртүрлі классификациясын сипаттаңыз.
Зертханалық жұмыс - бұл оқытудың қазіргі заманғы әдістерінде кең қолданылған материалды зерттеу формаларының бірі. Экспериментке қатысушылардың санына байланысты сыныптар топтық, бірліктік және жеке болып бөлінеді. Зерттеу барысында эксперименттер жүргізу үшін көрсетілген алгоритмді орындау қажет, әйтпесе сіз қызығушылық процесінің өтуін тіркей алмайсыз немесе нәтижені бұрмалай алмайсыз. Зертханалық бөлме шамамен бірдей құрылымға ие және келесі блоктарға бөлінген:
тақырыбы;
мақсаттары мен міндеттері;
тапсырма;
ақпараттық ресурстар;
іске асыру әдісі мен тәртібі.
Негізгі функциялар келесі санаттарға бөлінеді:
когнитивті - бақыланатын эксперименттің (немесе бірқатар эксперименттердің) көрінуінің және эксперимент барысында заттың өзгеруін бекітудің арқасында танымдық процестерді белсендіру;
дамып келе жатқан - тәжірибені эксперименттік түрде жинақтау, эксперименттерге арналған құрал-жабдықтарды таңдау мен пайдаланудың практикалық тәжірибесін алумен бірге;
тәрбиелік - эксперимент кезіндегі оқушының іс-әрекетін, оның топ ішіндегіқарым-қатынас дағдыларын, сондай-ақ көшбасшымен байланыстың болуын анықтау;
мотивациялық және ынталандырушы - студенттерді ғылыми-зерттеу қызметіне және жаңа ақпарат алуға белсенді қатыстырады;
рефлексивті - өз іс-әрекеттерін бақылау, қателіктерді түзету, нәтижелерді бағалау және түзетулер енгізу қабілетін дамытады;
диагностикалық - мұғалімге оқушының тұлға ретіндегі ерекшеліктерін анықтауға, білімді игеру деңгейін анықтауға мүмкіндік береді.
Барлық зертханалар келесі түрлерге бөлінеді:
зерттеу-кез-келген объектіні ұзақ уақыт бақылау (өсімдіктің өсуі, жануардың дамуы, белгілі бір факторлардың әсерінен металдың ыдырауы). Мұндай жұмыстарда қарапайым тәжірибелер қолданылады;
иллюстрациялық-зерттелетін объектінің немесе заттың түсін градациялауға бағытталған;
бақылау-алынған теорияны бекіту және өлшеу құралдарын пайдалану дағдыларын алу мақсатында жүргізіледі;
фронтальды-бұл барлық студенттер бір уақытта жүргізетін жұмыстар. Әркім өз бетінше тәжірибе жүргізеді;
жалпылау - бұрын зерттелген материалды бекіту үшін жүргізіледі;
бригадалық-зертханалық-білім алушылардың шағын топтарында жүргізіледі. Әйтпесе ұжымдық деп аталады;
проблемалық - орындау барысында мәселе шешілуі керек. жұмыстың басында қойылған.
Бақылау зертханалық жұмысы
Зерттеудің бұл түрі бұрын алынған теориялық білімді бекітуге ықпал етеді. Олар екі сипаттамалық категорияға бөлінеді.
Сапалық сипатта олар бірнеше мақсатты көздейді:
теорияда зерттелген бақыланатын процестің ең дұрыс идеясын құру;
құрылғыларды тәжірибеде қолдану дағдыларын алу;
ең қиын жұмысқа дайындық.
Олар бұрын көрсетілген немесе сипатталған эксперименттердің дәл көрсетілімін шығарады. Мұндай айқындылық өтілген тақырыпты жақсы игеруге немесе теориядағы күрделі процесті түсінуге мүмкіндік береді.
Сандық сипатта олар басқа мақсаттарды көздейді:
оқушылардың өлшеу құралдарын қолдану дағдыларын алу;
физикалық шамаларды өлшеудің әртүрлі әдістерін шоғырландыру.
Зертханалық жұмыс
Зерттеу бақылаулары ең кең таралған болып табылады, өйткені бұл түрді барлық білім беру ұйымдарының оқытушылары тәжірибеде қолданады. Бұл әдіс келесі мақсаттарды көздейді:
орындау алдында белгісіз болған заңдылықтарды белгілеу;
оқушыны зерттеушінің орнына орналастыру;
студенттерге жаңа білім алудағы эксперимент әдісін үйрету.
Фронтальды зертханалық жұмыс
Бәсекеге қабілетті сипатқа ие, өйткені барлық топ бірдей нәрсені орындайды. Әрбір оқушы нәтижеге негізгі топтың іс-әрекетіне қарамастан өзінің зерттеу әдісін қолдану арқылы қол жеткізе алады.
Ұжымдық зертханалық жұмыс
Ұжым - бұл барлық оқушылардың шағын топтарға бөлінуі. Әр топ белгілі бір эксперименттер жүргізу үшін белгілі бір тапсырманы орындайды. Аяқтағаннан кейін топ жетекшісі есепті мұғалімге ұсынады.
5.Зертханалық жұмысты мақсатты түрде дұрыс ұйымдастырылуы жолдарын көрсетіңіз
Зертханалық жұмысты ұйымдастыру үшін студенттерге нұсқау берудің маңызы зор. Ол оларды биологиялық объектіні тану кезеңдері мен міндеттерін тиімді орындауға бағыттау мақсатында жүзеге асырылады. Көптеген биологтар жазбаша нұсқауды нұсқаулар-тапсырмалар түрінде ұйымдастырудың ұтымдылығы туралы айтады, мұнда тапсырмалар мен тақырып тұжырымдалады, жабдықтар тізімі беріледі, бүкіл жұмыс барысы сипатталады және сақтық шаралары көрсетіледі, жұмыс нәтижелерін өңдеу және рәсімдеу бойынша ұсыныстар беріледі.
Зертханалық жұмысты мақсатты түрде дұрыс ұйымдастырылуы жолдары:
1. Зертханалық жұмысты орындауға арналған тапсырмаларды карточка түрынде дайындау;
2. Әрбір жұмыс үшін ережесін дайындау қажет, ол жерде жұмыстың аты болуы тиіс, қолданылатын құралдардың тізімі және жұмыстың жүргізілу реті көрсетілуі шарт;
3. Әрбір жұмыс алдында алдын-ала нұсқаулық өткізу, оқушыға жасалынатын жұмыстың мақсатын және дәптерлеріне толтыру қатарын түсіндіру;
4. Жұмыс біткен соң оқушылармен әңгімелесіп және қорытынды жасау керек.
Дұрыс ұйымдастырылған зертханалық сабақтың оқушы үшін тиімділігі төмендегідей:
1. Оқушы тақырыпқа байланысты ауызша алған түсінігін тәжірибе жасау арқылы толық меңгереді.
2. Алған білімін іс жүзінде қолдану іскерлігі мен дағдысын қалыптастырады.
3. Мұғалімнің түсіндіруі арқылы алған біліміндегі маңызды құбылыстардың қасиеті мен құрылысы туралы білімін нақтылап мәнін терең түсінеді.
4. Зертханалық жұмыс істеу тәсілдерімен әдістерін игереді.
5. Сабақта танысқан өсімдіктердің ішкі құрылысын, дене бөліктерін толық ажыратуға дағдыланады.
6. Зертханалық сабақ барысында оқушылардың биология ғылымының салаларына деген қызығушылығы артады.
7. Зертханалық жұмыс кезінде пайдаланатын құрал - жабдықтармен жұмыс жасау тәртібімен танысып, үйренеді.
8. Зерханалық жұмыс барысында оқушылар еңбекке, ұйымшылдыққа тәрбиеленеді және әсемдік тәрбие беріледі.
9. Бақылау сұрақтарына жауап береді
Биологиядан зертханалық жұмысты дұрыс ұйымдастыру және жүргізу студенттер сабақ барысында тікелей оқылатын материалды тиімді игеруге, оқушыларды табиғи заттар мен құбылыстарды тану әдістерімен таныстыруға мүмкіндік береді.
Сабақта психикалық стрессті тудыратын және оқушылардың танымдық қызығушылығын тудыратын проблемалық ситуацияларды құру интеллектуалды іс-әрекет мотивтерін дамытудың маңызды құралы болып табылады. Мәселен, мысалы, оқушылардың белсенді ойлау әрекеті ұқсастықтар мен айырмашылықтарды орнатуды қажет ететін сұрақтар арқылы оянады. Сонымен қатар, олар қаншалықты аз айтылған болса, жігіттер үшін оларды табу соншалықты қызықты.
Оқушылардың танымдық іс-әрекетіне басшылық жасау кезінде сабақта жұмысты оқушылар өз бетінше орындалған тапсырманың дұрыстығын және жұмыс басында алға қойылған болжамдар эксперимент нәтижелерімен қаншалықты расталатындығын бағалай алатындай етіп ұйымдастыру қажет. Сабақтың логикалық құрылымындағы зертханалық және практикалық сабақтардың орнын анықтауға мұғалімнің құқығы, бірақ тәжірибе көрсеткендей, қазіргі кезде биология пәнінің мұғалімдері кейде оқулықпен жұмыс жасауды жөн көреді және аз уақытты табиғи объектілермен өз бетінше жұмыс істеуге арнайды. Бұл оқу құрал-жабдықтарының жетіспеушілігінен, оқытушының зертханалық жұмысты орындай алмауынан туындайды, ал жаңа бағдарламалардың практикалық бөлімін талдау өз бетінше зертханалық және практикалық жұмыстарға үлкен мән берілгендігін көрсетеді.
6.Зерттеуді жоспарлауды(бақылау, тәжірибе, өлшеу) көрсетіңіз?
1.Бақылау дегеніміз-танымобъектісіноныңформас ы, қасиеттері мен қарым-қатынасытуралыақпараталуүшінә дейіжәнебағытталғанқабылдау. Бақылаупроцесіпассивтіойлауемес. Бұлсубъектініңобъектігеқатыстыэпист емологиялыққатынасыныңбелсенді, бағытталғантүрі, бақылаудың, ақпараттытіркеудіңжәне оны таратудыңқосымшақұралдарыменкүшейті леді. Байқауғамынадайталаптарқойылады: байқаумақсаты; әдістеменітаңдау; байқаужоспары; алынғаннәтижелердіңдұрыстығы мен сенімділігінбақылау; алынғанақпараттыөңдеу, ұғынужәнетүсіндіру.
2. Өлшеу-бұлтанымдағыәдіс, оныңкөмегіменсол САПАНЫҢ шамаларынсандықсалыстыружүзегеасыры лады. Объектініңсапалықсипаттамалары, әдетте, аспаптарменбелгіленеді, объектініңсандықерекшелігіөлшеулерк өмегіменбелгіленеді..
3.Тәжірибе- (лат. experimentum-сынама, тәжірибе), танымәдісі, оныңкөмегіменбақыланатынжәнебасқары латынжағдайлардашындыққұбылыстарызе рттеледі. Зерттелетінобъектініңбелсендіжұмысы нбақылауданайырмашылығы, Э. олміндеттердіқоюдыжәнеоныңнәтижелер інтүсіндірудіанықтайтын теория негізіндежүзегеасырылады.
7.Зертханалық жұмыстыұйымдастырукезіндегіқауіпсіз дік-техникалықережелерінетоқталыңыз .
Зертханалықжұмысжүргізгенкездегіқау іпсіздікережелері
Лабораториялардыңкөпшілігіндекөріне тінжердеқауіпсіздіктіңережелері бар жәнесізжұмысқакіріспесбұрынмұғалімс ізбенбіргебарады.
1. Дайынболыңыз
Сіз биология зертханасынакірмесбұрын, сізкез-келгензертханалықжаттығуларғ адайындалуғажәнебілугетиіссіз. Яғни, сіздіңжасағанжұмысыңыздыдәлбілуүшін зертханалықнұсқаулықтыоқыпшығукерек .
Сіздіңзертханаңызбасталаралдындасіз дің биология кітапшаңыздағы биология жазбалары мен тиістібөлімдердіқарапшығыңыз. Барлықпроцедуралар мен мақсаттардытүсінетіндігіңізгекөзжет кізіңіз, себебібұлсізгезертханалықәрекеттерд ітүсінугекөмектеседі. Сондай-ақ, сіздіңзертханалықесептеңіздіжазукер екболғанда, ойларыңыздыұйымдастыруғакөмектеседі .
2. Таза болыңыз
Биология зертханасындажұмысжасағанда, өзіңіздіңаймағыңыздыұқыптыжәнеұйымд астырылғанетіпұстаңыз. Егерсізбірдеңетөгілсе, тазалапжатқандакөмексұраңыз. Сондай-ақ, жұмысорнынтазалаудыұмытпаңызжәнеаяқ тағанкездеқолыңыздыжуыңыз .
3. Абайлаңыз
Маңыздыбиологиялықзертханалыққауіпс іздікережесіболуыкерек. Сізәйнекпеннемесеөткірзаттарменжұмы сістейаласыз, сондықтанолардыабайсыздаұстағыңызке лмейді.
4. Тиістікиім кию
Оқиға биология зертханасындаорыналады. Кейбірхимикаттаркиімдізақымдауымүмк ін. Осыныескереотырып, сізкиінетінкиім - бұлзақымдалғанболса, сізістейалатыннәрсеекенінекөзжеткіз гіңізкеледі.
Сақтықшарасыретінде, алжапқыштынемесезертханалықкиімді кию жақсыидея.Сондай-ақ, егернәрсебұзылса, аяқтарынқорғауғаболатынаяқ-киімдерд ікиюгеболады. Сандаль немесеашықаяқкиімніңкез-келгентүріұ сынылмайды.
5. Химиялықзаттарменабайболыңыз
Химикаттарменжұмысістеукезіндеқауіп сіздіктісақтаудыңеңжақсытәсілі - кез-келгенхимиялықзаттыңқауіптіекен інболжау. Сізқандайхимиялықзаттардыңқолданыпж атқанынжәнеолардыңқалайдұрысжұмысіс теукеректігінтүсінгеніңізгекөзжеткі зіңіз.
Егерқандай да бірхимиялықзаттартеріңізбенбайланыс таболса, дереусуменжуып, зертханалықнұсқаушыныхабардаретіңіз . Келесіережегеәкелетінхимиялықзаттар дықолданғандақорғаныскөзілдірігінки іңіз.
6. Қауіпсіздіккөзілдірігінкиіңіз
Қауіпсіздіккөзілдірігіеңалдыңғықата рлыкерек-жарақтарболмауымүмкінжәнес іздіңбетіңіздеыңғайсыздықтықамтамас ызетуімүмкін, бірақсізхимиялықзаттарменнемесекезк елгенқыздыруаппаратыменжұмысістеген кездеоларәрқашан кию керек.
7. Қауіпсіздіктехникасынтабыңыз
Биология зертханасындабарлыққауіпсіздіктехни касынқайдантабуғаболатындығынбіліңі з. Оғанөртсөндіргіш, алғашқыкөмекжинағы, сынғаныдыстар мен химиялыққоқысконтейнерлерісияқтызат таркіреді. Сондай-ақ, төтеншежағдайдаболғанбарлықшығысжол дарыныңқайдаорналасатынынбілуіңізке рек.
8. Биология зертханасы
Биология зертханасындасізәрқашансақболуыңызк ерекбірнешенәрсе бар - мұнданегізгізертханалықтүсініктержо қ.
Жасауға болмайтын нәрселер
зертханадатамақтануға болмайды
кез-келген химиялық заттарды немесе заттармен жұмыс істеңіз
Аузыңызды тамшу заттарын қолданыңыз
сынған нәрсемен жұмыс жасауға болмайды
рұқсатсыз суды ағызуғаболмайды
зертханалық жабдықты рұқсатсыз пайдалануға болмайды
рұқсат берілмеген жағдайда өзіңіздің эксперименттеріңізді орындауға болмайды
қыздырылған материалдарды қараусыз қалдыруға болмайды
тұтанатын заттарды жылуға жақын жерге қоюға болмайды
8.Биология пәнін оқытудағы зертханалық жұмыстың маңыздылығына тоқталыңыз.
Оқушылардың пәндер мен тірі табиғат құбылыстары танымынан сабақ үлгеруі көп жағдайларда оқыту әдісіне байланысты болады. Оқыту әдіс-тәсілін таңдап алу, оқу материалының мазмұны және мектеп оқушыларының танымдық әрекеттері - репродукциялы (еске түсіру, иллюстрациялы) немесе зерттеу сипаттарымен анықталады.
Оқушылардың жас ерекшеліктеріне қарай оқу материалының мазмұнын сәйкестендіре отырып, оқыту әдісін дұрыс таңдағанда ғана сапалы білім беруді қамтамасыз етуге болады.
Оқыту әдісі дегеніміз - оқушы мен оқушының алдына қойған мақсатына жету үшін екі жақты іс-әрекеттері деп айтуға болады. Сондықтанда осындай іс-әрекетті дидактикалық принцип тұрғысынан қарайтын болсақ, білім беру мен тәрбиелеуді дамыту деп те айтуға болады.
Келешек ұрпаққа сапалы білім мен саналы тәрбие беруде, көздеген мақсаттарына жететін, тұлға болып қалыптасатын, сонымен қатар болашақтың бүгінгі күннен де жарқын және нұрлы болуына әсер ететін адамзат өмірінің алға жетелейтін бір бөлшегі ол әрине - білім.
Биология пәнінен зертханалық сабақтарды ұйымдастыру - өсіп келе жатқан ұрпаққа тіршілікті, өмірді аса үлкен зор құндылық деп түсінуді қалыптастырады.
Зертханалық сабақтар - оқушылардың оқу іс-әрекетінің бір түрі; мақсаты мен міндеті ұқсас.
Зертханалық жұмыстар оқу бағдарламасына енгізіліп, курс бөлімін немесе тақырыпты оқығаннан кейін жүргізіледі.
Бұл оқушының алдымен теориялық білімді терең меңгеріп, жасалған жұмыстың нәтижесін дұрыс түсінуіне мүмкіндік береді.
Жұмыстың жоғары дәрежеде, дұрыс орындалуы үшін топта 10 адамнан болуы керек, олар жеке-жеке немесе жұппен орындайды. Жұмыстың тақырыбы, мақсаты, зерттеу объектісі, қажетті құрал-жабдықтары зертханалық дәптерлеріне көшіріліп, қорытындыланады.
Міндеттері:
- Биология пәнінен зертханалық сабақтарды өткізудің әдістемелік ерешеліктерін сипаттау;
- Биология пәнінен зертханалық сабақтарды өткізудің тиімді әдістерін жалпылау;
- Биология пәнінен зертханалық сабақтар үлгілерін әзірлеу.
Оқушылар талапқа сай бағдарламада көрсетілген әр түрлі зертханалық жұмыстарды орындап, осы шарттарды қанағаттандырғанда ғана олардың тұрақты білім мен білік дағдылары тәрбиеленеді және оны орындау қарқыны өседі.
Мұғалімнің мақсаты: биология бөліміндегі зертханалық сабақтарды жоспарлап өткізу. Дұрыс ұйымдастырылған зертханалық сабақтың оқушы үшін тиімділігі төмендегідей:
1. Оқушы тақырыпқа байланысты ауызша алған түсінігін тәжірибе жасау
арқылы толық меңгереді.
2. Алған білімін іс жүзінде қолдану іскерлігі мен дағдысын қалыптастырады.
3. Мұғалімнің түсіндіруі арқылы алған біліміндегі маңызды құбылыстардың қасиеті мен құрылысы туралы білімін нақтылап мәнін терең түсінеді.
4. Зертханалық жұмыс істеу тәсілдерімен әдістерін игереді.
5. Сабақта танысқан өсімдіктердің ішкі құрылысын, дене бөліктерін толық
ажыратуға дағдыланады.
6. Зертханалық сабақ барысында оқушылардың биология ғылымының салаларына деген қызығушылығы артады.
7. Зертханалық жұмыс кезінде пайдаланатын құрал - жабдықтармен жұмыс жасау тәртібімен танысып, үйренеді.
8. Зерханалық жұмыс барысында оқушылар еңбекке, ұйымшылдыққа тәрбиеленеді және әсемдік тәрбие беріледі.
9. Бақылау сұрақтарына жауап береді.
9.Зертханалық жұмыс дегеніміз не? Сипаттаңыз.
Зертханалық жұмыс оқу процесінің маңызды элементі болып табылады. Дәл осындай сабақтарда оқушылар мен студенттер аспаптармен жұмыс істеудің практикалық дағдылары мен өз бетінше тәжірибе жүргізуді және олардың нәтижелері бойынша тиісті қорытынды жасауды үйренеді, өйткені ол теориялық материалды жақсы игеруге және бекітуге ықпал етеді.
Зертханалық әдіс оқушының немесе студенттердің зертханалық немесе практикалық жұмысты өз бетінше орындауын қамтиды. Бұл жағдайда мұғалім бағыттаушы рөлін орындайды, ол не істеу керектігін және қандай тәртіппен екендігін түсіндіреді. Зертханалық жұмыстың нәтижесі оқушылардың өздеріне, олардың біліміне, оларды практикалық қызметінде қолдана білуге байланысты.
Зертханалық жұмыстар оқыту әдісі ретінде көбінесе табиғатта зерттеледі және дидактикада бұл тұрғыда жоғары бағаланады. Олар студенттердің қоршаған табиғатқа деген терең қызығушылығын, қоршаған құбылыстарды түсінуге, зерттеуге, алған білімдерін практикалық және теориялық мәселелерді шешуге қолдануға деген ұмтылысын оятады. Зертханалық жұмыстар техникалық оқыту үшін алғышарттар жасай отырып, оқушыларды заманауи өндірістің ғылыми негіздерімен, аспаптармен және құралдармен таныстыруға ықпал етеді.
Зертханалық жұмыстарды жүргізу оқушыларға және студенттерге материалды жақсы меңгерумен қатар, өз тәжірибелерінде ақпараттың дұрыстығына көз жеткізуге мүмкіндік береді, сонымен қатар бұл қызықты, сондықтан бұл жағдайды зертхананы оқу процесінің ажырамас бөлігі деп атауға болады.
Жұмыстың бұл түрі оқу ақпаратын практикалық игеру болып табылады және мұғалім студенттерге барлық нақты материалдарды ұсынғаннан кейін ғана жүзеге асырылады. Қарапайым тілмен айтқанда, теорияны білмей практикалық жұмысты жүргізу мүмкін емес, сонымен қатар теорияны зертханалық жұмыс болмаса толық игеру мүмкін емес.
Зертханалық жұмыстарды жүргізу қиындық тудырмайды және сұрақтар емес, тек қызығушылық тудырады. Оқушылар үшін зертханалық жұмыстардың бірнеше артықшылықтары бар, мәселен зертханалық жұмыстар аналитикалық ойлауды, байқаушылықты қалыптастыруға ықпал етеді және де қорытындыларды дұрыс қорытындылау, ойлау, өз сөзімен сипаттау және сауатты талдау қабілетін дамытады, сонымен қатар оқушылардың білімін объективті бағалау болып табылады, өйткені барлығы бір зертханалық жасасада, онда қорытындылар әркімнің өз қалауы бойынша, жұмысының нәтижесі бойынша болады.
Зертханалық жұмысты орындау процесі оқу орнында да, үйде де жүргізілуі мүмкін. Бұл жұмыс көлеміне, қажеттілігіне және оқушылардың дайындық деңгейіне байланысты. Бұл жағдайда әрбір эксперимент жеке болады. Сондай-ақ, зертханалық сабақтар көбінесе сабақ барысында өткізіледі, онда мұғалімнің өзі жұмыс жағдайларын ескере отырып, белгілі бір эксперимент жүргізеді, немесе белгілі бір тапсырмаларды орындау үшін студенттерді жұпқа бөледі, олар белгілі бір тұжырымдарды жаза алады. Оқу іс-әрекетінің бұл түрі еуропалық және американдық оқыту жүйесінде өте танымал, бұл оның өнімділігін тағы бір рет дәлелдейді.
Жалпы зертханалық жұмыстарды жүргізу қазіргі оқыту әдістемесінде кеңінен қолданылады. Экспериментке қатысушылардың санына байланысты сабақтар топтық және жеке болып бөлінеді. Зерттеу барысында эксперименттерді орындау үшін берілген алгоритмді ұстану керек, ондай болмаған жағдайда біз процеске деген қызығушылықты және нәтижені дұрыс бақылай алмаймыз. Зертханалық жұмыстарды орындау барысында оларды бірнеше бөліктерге бөліп қарастырамыз, ең алдымен жұмыстың атауын, оның мақсаты мен міндетін айқындаймыз. Кейін тапсырманың орындалу ретін меңгеріп, шыққан нәтижені өңдеп, талдаймызда қорытынды шығарамыз.
Оқыту процесінде зертханалық жұмысты оның формасы ретінде қарастырсақ болады. Сонымен қатар, оны санаттарға жіктейміз, яғни, зертханалық жұмыстардың танымдық, дамытушылық, тәрбиелік, рефлексивті, диагностикалық және тағы басқа санаттарының ерекшеліктеріне назар аударамыз. Бұл жердегі танымдық- тәжірибе барысында заттың өзгеруін белгілеуге байланысты танымдық процестерді белсендіреді. Ал тәрбиелік- жұмыс барысында оқушының мінез-құлқын, оның топ ішіндегі қарым-қатынас дағдыларын, сондай-ақ жетекшімен қарым-қатынаста болуын анықтайды. Осы сияқты әр санаттын ерекшеліктері бар. Сондықтанда оқыту барысында балалардың ақпаратты дұрыс меңгеруінде зертханалық жұмыстардың маңызы зор.
10.Зертханалық жұмыстың қолданылуы аясына тоқталыңыз.
Зертханалық жұмыс- бұл білім беру құралы, онда студенттер мұғалімнің басшылығымен және алдын-ала жоспарланған жоспарға сәйкес тәжірибелер жасайды немесе белгілі бір практикалық тапсырмаларды орындайды және процесте олар жаңа оқу материалын қабылдайды және түсінеді, бұрын алған білімдерін бекітеді.
Зертханалық жұмыстар тек білім беру мақсаттарына қол жеткізуде ғана емес, сонымен қатар тәрбиелік және дамытушылық мақсаттарға қол жеткізуде де маңызды рөл атқарады. Зертханалық іс-әрекеттің арқасында әр оқушы алған білімдерін қолдануға, қажетті тапсырмаларды өз бетінше орындауға, орындалған жұмыс үшін жауап беруге үйренеді, зерттелетін тақырыптың жеке аспектілерін игереді.
Қазіргі уақытта зертханалық жұмыстар барлық ғылым салаларында қолданылады. Физика, химия және биологияның мектеп курсының бағдарламасына белгілі бір тақырыпты зерттеуге байланысты барлық оқушылар міндетті түрде орындайтын зертханалық жұмыстар кіреді. Бұл Зертханалық жұмыстардың мазмұны кез-келген заңның дұрыстығын тексереді немесе зерттелетін тақырыпқа байланысты белгілі бір тұрақты шаманың жуық мәнін анықтайды. Зертханалық жұмыстарды орындау студенттерге зерттелетін материалды тереңірек түсінуге мүмкіндік береді, жабдықтың әртүрлі түрлерімен жұмыс жасауда практикалық дағдыларды дамытады.
Осыған ұқсас зертханалық жұмыстарды мектептегі математиканы оқытуда жүйелі түрде жүргізуге болады. Олардың мақсаты мен міндеттері физика, химия және биология бойынша зертханалық жұмыстарды жүргізу алдында қойылған міндеттерге ұқсас. Олар 5-11 сыныптардағы математика бағдарламасындағы практикалық жұмыстарды толықтырады, олар жердегі өлшеу жұмыстарымен және модельдеумен шектеледі. Математика сабақтарында зертханалық және практикалық жұмыстарды қолдану оқушылардың математикаға деген қызығушылығын арттыратыны анық.
Математика сабақтарында зертханалық жұмыстарды қолдану, оларды оқушылардың оқу іс-әрекетіне жүйелі түрде қосу оқушылардың мектептегі математиканың негізгі ұғымдарын едәуір игеруін қамтамасыз етеді, бұл оқушылардың дамуын арттыруға және оқушылардың математика бойынша білім сапасын жақсартуға мүмкіндік береді. Тек қана математика емес басқада ғылымдарды игеруге зор ықпал етеді.
Биология сабақтарында зертханалық жұмыстар танымдық белсенділікті арттырудың бір түрі болып табылады. Олар студенттерге әртүрлі биологиялық объектілер мен процестерді зерттеу сипатына қажетті бақылаулар жүргізуге, талдау жасауға, салыстыруға, қорытынды жасауға немесе жалпылауға мүмкіндік береді. Зертханалық жұмыстарды орындау кезінде оқушылардың дамуы үшін мұғалімнің кіріспе әңгімесі маңызды, онда ол мәселені анықтайды және мақсат қояды. Мұғалім зертханалық жұмыстың барысын түсіндіреді, Нұсқаулық карточкаларды немесе тапсырмаларды таратады, бақылау нәтижелерін жазу нысанын (мәтіндік жазба, схема, кесте) көрсетеді, қорытынды мен жалпылау үшін проблемалық сұрақтар қояды.
Биология бойынша зертханалық жұмыстарды дұрыс ұйымдастыру және жүргізу оқушылардың материалды тікелей сабақта тиімді игеруіне қол жеткізуге, оқушыларды табиғи объектілер мен құбылыстарды тану әдістерімен таныстыруға мүмкіндік береді.
Зертханалық және практикалық жұмыстарды орындау негізгі мектепте биологияны зерттеудің негізі болып табылады. Құбылыстарды байқау, организмдерді қарастыру, эксперименттер жүргізу арқылы студенттер пайдалы ақпаратты өздеріне алады. Зертханалық жұмыстарды жүргізу, тәжірибелер қою, бақылау практикалық ойлауды, жұмыс нәтижелеріне қойылатын талаптарды дамытады. Теорияны іс жүзінде тексеру, ақпаратты түсіну және объективті бағалау мүмкіндігі студенттерге күнделікті практикалық қызметінде пайдалы болады. Зерттеу әдісімен зертханалық жұмыстарды жүргізу оқушылардың шығармашылық әлеуетін дамытады.
Биологиялық зертханалық жұмыстарды орындау барысында оқушылар ақпаратты салыстыруға, талдауға, қорытындылау, бағалау, өз пікірің білдіру және оны негіздеу, ақпаратты жинақтау, жұмыс нәтижелерін әртүрлі нысандарда ұсыну сынды дағдыларды қалыптастырады. Сондықтан оқыту барысында зертханалық жұмысты қолдану сабақты қызықты етеді, сапасын арттырады, оқытушының практикалық бағыттылығын күшейтеді, оқушылардың танымдық белсенділігін дамытуға ықпал етеді, олардың логикалық ойлау және шығармашылық дербестік қасиеттерін дамытады. Сонымен қатар, биология курсын және басқада ғылымды оқу кезінде зертханалық жұмыстарды жүргізу оқушылардың түрлі қиындықтармен күресу жолдарын үйренуге әсер етеді.
11.Зертханалық жұмысты құру ережелеріне, кезеңдеріне тоқталыңыз
Зертханалық жұмыстар-тәуелсіз практикалық жұмыстардың бір түрі ретінде оқу процесін белсендіреді, бұл жеке және оқушылардың кіші тобымен жүргізілетін практикалық сабақ. Зертханалық жұмыстарды студенттер жаңа білімді ашу үшін дербес қолданады, бұл жеке тұлғаны ақыл-ой дамуында ілгерілетудің негізгі критерийлерінің бірі болып табылады.
Зертханалық сабақтар- жоғары, орта арнайы және жалпы білім беретін мектептердегі оқушылардың өзіндік практикалық жұмысының бір түрі: теориялық білімдерін тереңдету және бекіту, өз бетінше тәжірибе жасау дағдыларын дамыту. Тәжірибеге (экспериментке) қажетті аспаптарды, жабдықтарды, реактивтерді және т.б. дайындауды, тәжірибенің схема-жоспарын жасауды, оны жүргізуді және сипаттауды қамтиды. Олар жаратылыстану және техникалық пәндерді оқыту процесінде кеңінен қолданылады және әрқайсысы үшін теориялық курс пен зертханалық сабақтар арасындағы ең ұтымды байланыс орнатылады.
Кез-келген зертханалық жұмыс, кіріспе, негізгі бөлім, қорытынды бөлімдерінен тұрады. Бұл жерде кіріспе бөлімінде жұмыстың өзектілігі көрсетіледі, жұмыстың өзектілігі деп біз белгілі бір мәселені шешу үшін қазіргі уақыттағы маңыздылық дәрежесін көрсету болып табылады. Ал зертханалық жұмыстың өзектілігін негіздеу-бұл тақырыпты зерттеу және осы мәселені зерттеу қажеттілігін түсіндіру.
Кіріспе бөлімінде оқушы немесе студент зерттеудің өзектілігін көрсетіп қана қоймай, мәселені, объектіні және тақырыпты белгілеп, қол жеткізуге болатын мақсат пен жетістікке қолданылатын міндеттерді қоюы керек. Жұмыстың мақсаттарын құру үшін біз: зерттеу, көрсету, тексеру, анықтау және т.б. сияқты схема арқылы жүреміз. Мақсатты сипаттағаннан кейін жұмысты орындау кезінде мақсатқа жету үшін шешілуі керек міндеттер көрсетіледі.
Келесі бөлім жұмыстың негізгі бөлімі болып табылады. Ол өз ішінде теориялық және практикалық болып екі бөлікке бөлінеді. Бұл жердегі теориялық бөлімде зертханалық жұмыс тақырыбына арналған мақалалар, кітаптар, оқулықтар және басқа да әдебиеттер зерттеледі. Бұл бөлімді жазудың мақсаты зертханалық жұмыс объектісін жан-жақты зерттеу болып табылады. Теориялық тұрғыдан зерттеуге көмектесетін әдістерді сипаттау керек, жұмыс кезінде негізделген ғылыми еңбектерді және практиканы орындау кезінде теорияның қандай әсер ететінін көрсету керек. Жұмыстың практикалық бөлігінде біз зертханалық зерттеулер жүргізіп, оның барлық қадамдарын егжей-тегжейлі сипаттауымыз керек. Мұнда кіріспеде қойылған мәселені шешіп, мақсатқа жету керек. Барлық нәтижелерді және оларға қалай қол жеткізгенімізді, қандай әдістерді қолданғанымызды жазамыз.
Соңғы бөлімі, қорытынды болып табылады, бұл бөлімнің мәні- барлық жұмысты қысқаша қайталау және оның нәтижелерін қорытындылау. Зертханалық жұмысты орындау барысында алынған нәтижелердің қысқаша сипаттамасы келтіріледі.
Сонымен қатар, зертханалық жұмыс бірнеше процестерді қамтиды, олар: титул парағы; мақсаттары мен міндеттері; қысқаша теориялық материал; жұмысқа арналған жабдық; эксперимент нәтижелері; нәтижелерді талдау; қорытынды.
12.Зертханалық жұмысты ұйымдастыру кезіндегі білімді тексеру жүйесін сипаттаңыз
Зертханалық сабақ-теориялық ұстанымдарды эксперименттік растауға бағытталған оқу сабақтарының негізгі түрі.
Зертханалық сабақ процесінде оқушылар оқу материалының зерделенетін мазмұнына сәйкес оқытушының басшылығымен бір немесе бірнеше зертханалық жұмыстарды (тапсырмаларды) орындайды.
Зертханалық жұмыстар мен практикалық сабақтарды өткізу кезінде оқу тобы кіші топтарға бөлінеді, бұл сабақты ұйымдастыруда бірқатар артықшылықтар береді. Мұғалім шағын топтар мен жеке студенттердің қызметін тиімді басқаруға және оларға оқу жұмысында уақтылы көмек көрсетуге көбірек мүмкіндіктерге ие.
Көптеген зертханалық жұмыстар арнайы жабдықталған оқу зертханаларында жүргізіледі.
Зертханалық тапсырманы (жұмысты) орындау алдында оқушылардың білімін - олардың тапсырманы орындауға теориялық дайындығын тексеру жүргізіледі.
Зертханалық тапсырма (жұмыс) репродуктивті, ішінара іздеу және іздеу сипатына ие болуы мүмкін.
Репродуктивті сипаттағы жұмыстар оларды жүргізу кезінде оқушылар жұмыстың мақсаты, түсіндірмелері (теория, негізгі сипаттамалары), жабдықтар, аппаратуралар, материалдар және олардың сипаттамалары, жұмысты орындау тәртібі, кестелер, қорытындылар (тұжырымдамасыз), бақылау сұрақтары, оқу және арнайы әдебиеттер көрсетілген егжей-тегжейлі нұсқаулықтарды пайдаланатындығымен ерекшеленеді.
Ішінара іздеу сипатындағы жұмыстар оларды жүргізу кезінде студенттер егжей-тегжейлі нұсқауларды қолданбайтындығымен, оларға қажетті әрекеттерді орындау тәртібі берілмегендігімен, оқушылардан жабдықты өз бетінше таңдау, жұмысты орындау тәсілдерін, Нұсқаулық және анықтамалық әдебиеттерді таңдау талап етілетіндігімен ерекшеленеді.
Іздеу сипатындағы жұмыстар студенттер өздерінің теориялық білімдеріне сүйене отырып, олар үшін жаңа мәселені шешуі керек екендігімен ерекшеленеді.
Әрбір зертханалық тапсырма (жұмыс) бойынша оқу пәнінің оқытушысы оларды ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Биология пәнінен зертханалық және практикалық сабақтар - оқушылардың танымдық қабілеттерінің дамуына мүмкіндік туғызады, оқушылардың ойын дамытады, өз бетінше іздеп жаңа білімді игеруге ықпал жасайды. Оқушыны өз бетімен жұмыстандыру идеясы сонау ерте заманнан -ақ Аристотель, Сократ, Платон сияқты философтардың еңбектерімен талданған. Ары қарай дамуына Я.А. Коменский, В.Г. Белинский, Л.Н. Толстой, К.Д. Ушинскийдің еңбектерінде жалғасын тапты. Өз бетімен жұмыс түрлерінің бірі - зертханалық, практикалық жұмыстар. Зертханалық сабақ пен практикалық сабақтар - оқушылардың оқу іс-әрекетінің бір түрі; мақсаты мен міндеті ұқсас. Зертханалық және практикалық жұмыстар оқу бағдарламасына енгізіліп, курс бөлімін немесе тақырыпты оқығаннан кейін жүргізіледі. Практикалық (сарамандық) жұмыстардың негізгі мақсаты - оқушыларға теориялық білімді терең меңгеріп, эксперимент жасау дағдыларын дамыту. Практикалық жұмыстарды жүйелі түрде орындау - анализ, синтез, салыстыру, жалпылау, оқытудағы теория мен практиканың байланысы, оқушылардың дербестілігі мен танымдық күшінің дамуы сияқты ойлау амалдарын меңгерудің маңызды құралы. Бұл сабақтар білімді бекітуге және нақтылауға себепші болады. Мазмұны мен тәсілдері оқу пәнінің ерекшелігіне байланысты өткізіледі. Бұл әдіс оқушылардың әр түрлі іс-әрекеттерінде қолданылады. Практикалық жұмысқа оқушылар алдымен теориялық білім алғаннан кейін ғана кірісе алады. Бұл оқушының алдымен теориялық білімді терең меңгеріп, жасалған жұмыстың нәтижесін дұрыс түсінуіне мүмкіндік береді. Жұмыстың жоғары дәрежеде, дұрыс орындалуы үшін топта 10 адамнан болуы керек, олар жеке-жеке немесе жұппен орындайды. Жұмыстың тақырыбы, мақсаты, зерттеу объектісі, қажетті құрал-жабдықтары практикалық және зертханалық дәптерлеріне көшіріліп, қорытындыланады. Практикалық жұмыс мектеп шеберханаларында, оқу тәжірибе учаскілерінде өткізіледі. Ал, зертханалық сабақтар биологиялық кабинеттер мен зертханаларда жүргізіледі. Оқутәжірибе учаскісінде оқушылар өсімдіктерге фенологиялық бақылау жүргізіледі, одан алынған мәліметтерді күнделікке жазып отырады. Тәжірибе жұмысы аяқталғаннан кейін күделікті биология кабинетіне тапсырады. Күнделік мәліметтері ботаника сабақтарында пайдаланады. Оқушылар практикалық жұмыстарды толық қамтылған ресурстық орталықтың базасындағы арнайы зертханалық сыныптарда немесе компьютер арқылы виртуалды зертханаларда т үрлі тапсырмаларды орындайды. Мәселен, өсімдіктердің көбеюі, тозаңдануы және т.б. Биология пәнінен зертханалық және практикалық сабақтар - оқушылардың танымдық қабілеттерінің дамуына мүмкіндік туғызады, оқушылардың ойын дамытады,өз бетінше іздеп жаңа білімді игеруге ықпал жасайды. Биология пәнінен зертханалық және практикалық сабақтар өткізу оқушыларға толыққанды бейіндік білім бере отырып, жаңа ақпараттық технологияларды меңгертіп шығару міндетін шешсе, екінші жағынан әрбір оқушының әртүрлі білімге деген қажеттіліктерін қанағаттандырады, оқушы өзінөзі дамытады, сапалы білім алады.
Тәжірибе көрсеткеніндей, ресурстық орталықтарда биология пәнінің 4 мұғалімі зертханалық, практикалық сабақтарда зерттеу әрекеттерінің түрлі формаларын шебер үйлестіре білуі маңызды. Олардың ішіндегі ең маңыздылары:
1. Жануарлар мен өсімдіктерге бақылау жүргізу, ағзалардың тіршілік функцияларын оқып үйрену;
2. Ресурстық орталық жанындағы тәжірибелік - практикалық жұмыстар;
3.Табиғатта жүргізілетін бақылаудың көмегімен жергілікті биоценоздардың флорасы мен фаунасын оқып үйрену;
4. Фенологиялық бақылау жүргізу;
5. Түрлі тақырыптар бойынша көрнекіліктер әзірлеу;
6. Ойындар, ертеңгіліктер, кештердің тақырыптық жоспарларын құру;
7. Ғылыми зерттеу жұмыстарын жүргізу;
8. Тәжірибенің жаңа нұсқасын әзірлеу;
9. Тәжірибенің қойылу әдістемесіне өзгерістер енгізу;
10. Жаңаларды қолданып биологиялық оқу жобасын құру;
11. Практика, зертханалы қ тәжірибелерінің мульти медиялық презентацияларын сабаққа көрнекілік ретінде әзірлеу;
12. Күрделі биологиялық және экологиялық үрдістерді компьютермен модельдеу;
13. Компьютерлік программалар арқылы саяхаттау кезіндегі кездейсоқ жағдайлардан шығуға түрлі ойындар әзірлеу;
14. Оқулықпен жұмыс: жаңаны үйрену, кестелермен жұмыс;
15. Үйлестірмелі материалдармен жұмыс;
16. Қосымша әдебиеттермен жұмыс;
17. Өтілген тақырыптар бойынша тірек-сызбалар әзірлеу;
18. Сабаққа қосымша материалдардардан хабарламалар әзірлеу;
19. Ғылыми практикалық конференцияларға, семинарларға баяндамалар әзірлеу.
Практикалық сабақтың кезеңдері:
1. Жұмыстың мақсатын ескертетін мәселе қою;
2. Техникалық және ұйымдастыру жөніндегі инструктаж;
3. Жұмысты орындау (анықтау, бақылау, тәжірибе қою);
4. Нәтижесін бекіту;
5. Қойылған мақсатқа сай қорытынды;
6. Есеп немесе өз жұмысы туралы хабарлама.
Оқушылар талапқа сай бағдарламада көрсетілген әр түрлі зертханалық және практикалық жұмыстарды орындап, осы шарттарды қанағаттандырғанда ғана олардың тұрақты білім мен білік дағдылары тәрбиеленеді және оны орындау қарқыны өседі.
2.Зертханалық жұмысты ұйымдастырудың оқу-тәрбиелік процесі барысындағы алатын орынын сипаттаңыз
Оқушылардың пәндер мен тірі табиғат құбылыстары танымынан сабақ үлгеруі көп жағдайларда оқыту әдісіне байланысты болады. Оқыту әдіс-тәсілін таңдап алу, оқу материалының мазмұны және мектеп оқушыларының танымдық әрекеттері - репродукциялы (еске түсіру, иллюстрациялы) немесе зерттеу сипаттарымен анықталады.
Оқытуды өздігінен іздену жауабына мәжбүр етілетін зерттеу принципін пайдаланған кезде мектеп оқушыларының танымдық үрдісі мүлде басқаша өтеді. Оқушының танымдық әрекетін зерттеу сипаты өздігінен жұмыс істеу кезінде өте айқын байқалады.
Биология пәнінен зертханалық және практикалық сабақтарды ұйымдастыру - өсіп келе жатқан ұрпаққа тіршілікті, өмірді аса үлкен зор құндылық деп түсінуді қалыптастырады. Биологияны оқу - биосфераны қорғау азаматтың тіршілік етуі ғана емес, бүкіл тіршіліктің (оның ішінде адамда бар) сақталуы және дамуы үшін аса қажет жағдай екенін сезінуге әсерін тигізеді.
Биология пәнінің басты міндеттерінің бірі - оқушыларға материалистік көзқарас, дұрыс мәнді ғылыми дүниетаным қалыптастыру. Себебі пәннің мазмұны тіршіліктің пайда болуы, дамуы және мәні заңдары негізінде берік моральды, өмірдің мәні мен мақсатын дұрыс түсінетін, әртүрлі зиянды қылықтар мен әрекеттерге төзе алатын ұрпақ тәрбиелеу. Тек биология пәнінен зертханалық және практикалық сабақтарды ұйымдастыру арқылы ғана, дұрыс ұйымдастырылған нақты мақсатты сабақтар өткізу, сабақ әдістерін жетілдіру нәтижесінде терең де дәйекті түрде адамның табиғаттағы рөлін ашып көрсетіп, экологиялық мәдениеті мен сауаттылығын арттырып, өз өмірлеріне сауаттылықпен қарауды жолға қоюға болады.
Биология пәнінен зертханалық және практикалық сабақтар - оқушылардың танымдық қабілеттерінің дамуына мүмкіндік туғызады, оқушылардың ойын дамытады,өз бетінше іздеп жаңа білімді игеруге ықпал жасайды.
3.Зертханалық жұмысты ұйымдастырудың оқу процесіне енгізілуі тарихына тоқталыңыз
Биология пәнінен зертханалық және практикалық сабақтар - оқушылардың танымдық қабілеттерінің дамуына мүмкіндік туғызады, оқушылардың ойын дамытады,өз бетінше іздеп жаңа білімді игеруге ықпал жасайды. Оқушыны өз бетімен жұмыстандыру идеясы сонау ерте заманнан-ақ Аристотель, Сократ, Платон сияқты философтардың еңбектерімен талданған. Ары қарай дамуына Я.А. Коменский, В.Г. Белинский, Л.Н. Толстой, К.Д. Ушинскийдің еңбектерінде жалғасын тапты. Өз бетімен жұмыс түрлерінің бірі - зертханалық, практикалық жұмыстар.
Биологиялық сұйықтықтарды визуалды талдау туралы алғашқы сақталған мәліметтер ежелгі Египеттен басталады. Имхотепке жатқызылған Хирургиялық папируста (б.з.д. ХХVІІ ғ.) Жарақат алған науқастардағы ми-жұлын сұйықтығының жағдайы, инфекциялық-қабыну процесінің алғашқы бақылаулары және қарабайыр асептика туралы мәліметтер бар.
Египеттіктер эксперименталды диагностика әдістерін қолдануға тырысты. Біздің дәуірімізге дейінгі XIV ғасырдағы кейбір медициналық мәліметтерді қамтитын папируста жүктілікті диагностикалау әдісі келтірілген, оған сәйкес әйелдерге бидай дәндерін зәрімен ылғалдандыру ұсынылды. Егер тұқымдар өнген болса, онда бұл жүктіліктің басталуын білдіреді. Өскіннің табиғаты мен қарқындылығы бойынша болашақ баланың жынысын болжауға болатын.
Жалпы, қазіргі зертханалық диагностиканың, Ежелгі Египет медицинасының мүдделеріне қатысты мәселелердің бәрінен, ең алдымен, паразитологиядағы белгілі бір жетістіктерді атап өткен жөн.
Египеттік дәрігерлер құрттар мен тері паразиттері көптеген аурулардың себебі екенін анықтады, эпидемиология және паразиттік ауруларды диагностикалау саласында белгілі бір білім мен дағдыларды жинақтады. Алғашқы паразитология сол кездегі медицина ғылымының маңызды саласы болды.
Ежелгі Месопотамияның дәрігерлері: Ассирия мен Вавилон бізді қызықтыратын бағытта әр түрлі білімдерге ие болды. Олар қанның физикалық және ішінара химиялық қасиеттерін байқай бастағаны белгілі. Сол кезде белгілі болған аурулардың пропедевтикасы туралы ақпаратты қамтитын 19 саз таблеткадан тұратын Ассирия коллекциясында қан, зәр, емшек сүті, қақырық және нәжісті макроскопиялау туралы мәліметтер келтірілген.
Ассирия мен Вавилон дәрігерлері бірқатар аурулардың жұқпалы сипатын қабылдады және кейбір таралу жолдары туралы алғашқы түсінікке ие болды. Олар судың эпидемиялық қауіптілік дәрежесін оның органолептикалық қасиеттері: түсі, иісі, лайлануы, қоспалардың болуы арқылы қалай анықтауға болатындығын білді.
Сондай-ақ, жыныстық жолмен берілетін ауруларды диагностикалау және дифференциалды диагностикалау әдістері, соның ішінде зардап шеккен аудандардан шығу сипаты болды.
Ежелгі әлемнің барлық дәрігерлері, шамасы, паразитология саласында белгілі бір білімге ие болған. Таяу Шығыс халықтарының көпшілігінің, тіпті исламның таралуына дейін, шошқа етін тұтынудан бас тартуына себеп болды деп болжауға болады, өйткені олар шошқа ұшаларында әртүрлі паразиттерді жиі байқай алатын.
Гиппократ жинағына енген Болжамдар еңбегінде қалыпты жағдайда және әр түрлі аурулар кезінде зәрдің, нәжістің және қақырықтың қасиеттері мен макроскопиялық сипаттамалары толық сипатталған. Әр түрлі аурулардың диагностикасы мен болжамында зәрді зерттеудің маңыздылығы атап көрсетілген. Осы биологиялық материалдардың зерттеулері іс жүзінде кеңінен қолданылғаны анық.
Сонымен, ежелгі грек ойшылдарының материяның атомдық құрылымы туралы гипотезаны растауы, сөзсіз, ең маңызды ғылыми жаңалықтардың бірі болды, басқалармен қатар әлем туралы білімде жалпы мәселелер философиясынан тікелей оның нақты компоненттерін ғылыми зерттеуге көшуге мүмкіндік берді. Бұл тәсіл зерттеу әдістемесі үшін көптеген мүмкіндіктер ашты және зертханалық зерттеулердің пайда болуы тұрғысынан алғанда, үлкен біртұтастықтың қасиеттерін түсіну үшін кейбір ұсақ бөлшектерді зерттеу мүмкіндігін бекіту өте маңызды болды.
Медицинадағы зерттеу бағытының ең дәйекті жақтаушысы орта ғасырлардағы әйгілі емшілердің бірі-Филипп Ауреол Теофраст Бомбаст фон Гугенхайм (1493-1541) болды. Өзінің қарапайым есіміне риза болмай, ол өзін Парацельс деп атады, оны аты аңызға айналған Рим дәрігері Цельсустың "деңгейіне жеткен" емес, Цельске "тең" деп түсінуге болады, сондықтан өзінің белгілі бір біліміне құқығы бар, ежелгі тәжірибені көбейтуден еркін. Ежелгі дәрігерлердің кейбір идеяларымен Паракельс Галеннің кітаптарын өртеп, ең айқын түрде бөлінді. Өмірлік шырындар туралы ілім өте жақсы қалыптасқан: метафизикалық "бастаулардың" орнына Парацельс барлық табиғи денелер "химиялық" заттардан тұрады: "сынап" (сұйық өзгермейтін), "күкірт" (өзгеретін және жанғыш) және "тұз" (өзгермейтін және жанбайтын), тұрақты "химиялық" өзара әрекеттесуде. Рас, ол өзінің құрылысын осы өзара әрекеттесудің сипатын айтарлықтай өзгерте алатын мүлдем метафизикалық" өмірлік бастама "("археология") арқылы" қамтамасыз етті".
Микробиологиядағы алғашқы түсініктер пайда бола берді. Орта ғасырлардың нағыз апаты әр түрлі жұқпалы аурулардың эпидемиясы болды және ғалымдардың бұл құбылысты түсіндіруге және онымен күресудің әдістерін табуға тырысуы таңқаларлық емес. Итальяндық әмбебап ғалым Джироламо Фракасторо (1478-1553) инфекцияның таралу механизмінің ғылыми анықтамасына ең жақын келді.
Орта ғасырдың аяғында және Жаңа дәуірдің басында зертханалық диагностиканың ең маңызды әдістерінің негізі деп санауға болатын зерттеу медицинасы салалары пайда болды.
Олардың ішіндегі ең маңыздыларының қатарына, әрине, микроскоптың өнертабысы жатады. Линзалар бір жарым ғасырдан астам уақыттан бері қолданылып келе жатқанымен, бізге белгілі құрылғының алғашқы прототипі 16-17 ғасырлар аралығында голландиялық оптиктер мен линзаларды ұнтақтаушылар арасында пайда болды.
Біраз уақыттан бері олар салған телескоп, егер ол практикалық қолданыста болса, тек сол жерде, оптикалық-механикалық қолөнерде қолданылған. Атақты итальян ғалымы Галилео Галилей (1564-1642) ғылыми зерттеу үшін жаңа құрылғының, ең алдымен телескоп түріндегі мүмкіндіктерін дұрыс бағалай білген алғашқы ғалым болып саналады.
17 ғасырдың ортасында. өте жан-жақты ағылшын физигі Роберт Гук (1635-1703) телескопты айтарлықтай жақсартты, оны 30 есе үлкейтетін нақты микроскопқа айналдырды. Оның көмегімен ол бірнеше өсімдіктердің, көгерудің және бірқатар ұсақ жануарлардың әртүрлі мүшелерінің жасушалық құрылымын зерттей алды.
Өзінің 1665 жылғы жұмысында, уақыттың рухында, атауын Микрограф деп қысқартуға болатын уақыт рухында, Гук алдымен тірі жасуша терминін ғылыми қолданысқа енгізді.
Нидерландтық тоқыма көпесі және әуесқой натуралист Антонис Филлипс Ван Левенхоук (1632-1723) одан әрі алға жылжыды. Ол өзі сіріңке қорабынан сәл үлкенірек ерекше жалпақ микроскоп жасады және өте кішкентай, дерлік сфералық линзаларды қолданып, оның үлкейтуін 300 есе арттырды (заманауи диагностикалық зертханаларда микроскопия әдетте 200х-1500х аралығында жүзеге асырылады). Қарап отырсам, Ван Ливенхук 1670 жж. алдымен көрді және сипаттады: эритроциттер, бұлшықет талшықтары және терінің туындылары, ашытқы саңырауқұлақтарын, қарапайымдыларды, бүршік жаратын целентераттарды, және, болжанғандай, бактерияларды (хайуанкулилер, жануарлар) тауып, сипаттады. Кейінірек ол белгілі бір оптикалық құрылғыны жинады, оның көмегімен қанның капиллярлар арқылы қозғалуын (микроциркуляция) бақылай алды. Сперматозоидтың алғашқы сипаттамасы Левенгукке де тиесілі, дегенмен оның алғашқы тұқымдық жануарларын оның медициналық шеңберінде медициналық студент Иоганн Гам (1651-1724) байқады.
Биохимиялық тәжірибелер де жалғасты. 1773 жылы француз химигі Хилер Марен Руэль (1718-1779) зәрде несепнәр бар екенін анықтады, ал кейінірек болашақ саясаткер Антуан Франсуа де Фуркрой (1755-1809) оның құрамын анықтады. Ол 1789 жылы бірінші болып өт холестеринін оқшаулады.
Олардың тағы бір әріптесі және отандасы Луи-Николас Воклен (1763-1829) аналитикалық және бейорганикалық химиядағы зерттеулермен қатар, хром мен бериллийдің ашылуымен қатар, 1790-1800 жж.зәр тастарына, биологиялық сұйықтықтарға және жануарлар тіндеріне химиялық талдау жүргізді. Ол несепнәр мен бензой қышқылын несептен, ал 1806 жылы ақуыз түзілімдерінен алғашқы амин қышқылы аспарагинді бөліп алды.
Неміс химигі Фридрих Веллер (1800-1882) 1824 жылы аммоний цианатынан мочевинаны синтездеуге қол жеткізді. Веллердің өзі бұл оқиғаның кездейсоқтығын мойындағанымен, ол Аналитикалық химияның дамуына маңызды серпін берді, өйткені органикалық заттарды бейорганикалық заттардан жасанды түрде алуға болатындығы дәлелденді.
Ресейде жұмыс істеген тағы бір неміс физигі Константин Готтлиб Сигизмунд Кирхгоф (Константин Сигиз-мундович) (1764-1833), әйгілі физиктің аты-жөні, 1814 жылы крахмалды уыт сығындысымен бөліп, табиғи катализаторлардың-ферменттердің бар екенін дәлелдеді.
Қанның газ құрамын анықтауға атақты орыс физиологы Иван Михайлович Сеченов (1829-1905) қол қойды. 1859 жылы атақты неміс физиологы Карл Людвигтің (1816-1895 жж.) зертханасында тағылымдамадан өтіп, ол плазмада (N2, O2) ерітілген және гемоглобинмен (О2, СО2) тасымалданатын қан газдарының сандық құрамын дәл анықтай алды.
Осылайша, XVIII-XIX ғасырлардағы химия саласындағы елеулі жетістіктер. клиникалық зерттеулердің зертханалық биохимиялық әдістерінің пайда болуының маңызды факторы болды.
XIX ғасырдың ортасынан бастап визуалды фотометрлер биохимиялық зерттеулерде белсенді қолданыла бастады, олардың жетілдірілуі ХХ ғасырдың аяғына дейін белсенді жүрді.
ХХ ғасырдың басында физикада революция болды: Ньютон механикасына негізделген материя туралы білім жүйесі кванттық теориямен және салыстырмалылық теориясымен алмастырылды.
Атомның бөлінгіштігінің орнығуы және кванттық механиканың құрылуы химияның негізгі түсініктеріне жаңа мазмұн енгізді. 20 ғасырдың басындағы физикадағы жетістіктер элементтер мен олардың қосылыстарының қасиеттерінің мерзімділігінің себептерін түсінуге, валенттік күштердің табиғатын түсіндіруге және атомдар арасындағы химиялық байланыстар туралы теориялар жасауға мүмкіндік берді. Зерттеудің принципиалды жаңа физикалық әдістерінің пайда болуы химиктерге заттың құрамын, құрылымын және реактивтілігін зерттеу үшін бұрын-соңды болмаған мүмкіндіктер берді. Осының бәрі басқа жетістіктермен қатар биологиялық химияның ХХ ғасырдың екінші жартысындағы жарқын жетістіктеріне - ақуыздар мен ДНҚ құрылымын құруға, тірі организм жасушаларының жұмыс істеу механизмдерін білуге әкелді.
Зертханалық жұмыс оқу процесін ұйымдастырудың тәсілі ретінде 1930-1932 жылдары кеңестік мектепте кеңінен таралды. Бұл әдіс американдық Далтон қаласында мұғалім Елена Паркхурст алғаш рет қолданған жеке оқыту жүйесінің бір түрі болды. Жүйе далтон жоспары деп аталды. Сонымен қатар, бұл жүйе зертханалық деп те аталды. Оның мәні мектепте дәстүрлі сыныптардың орнына пәндік шеберханалар құрылды, онда әр оқушы мұғалімнен тапсырма алып, қажет болған жағдайда оның көмегін қолдана отырып, жеке-жеке айналысты. Сабақ кестесі болған жоқ, ал ұжымдық жұмыс күніне бір сағат өткізілді. Қалған уақытта Студенттер материалды жеке жұмыс тәртібімен оқып, әр тапсырманың орындалуы үшін тиісті пән мұғаліміне есеп берді.
Зертханалық жұмыстар студенттердің теориялық және кәсіби практикалық дайындығында маңызды рөл атқарады, өйткені олар теориялық ережелерді эксперименттік растауға, сондай-ақ оқу және кәсіби дағдыларды қалыптастыруға бағытталған.
4.Зертханалық жұмыстың сипаттамалық белгілеріне және әртүрлі классификациясын сипаттаңыз.
Зертханалық жұмыс - бұл оқытудың қазіргі заманғы әдістерінде кең қолданылған материалды зерттеу формаларының бірі. Экспериментке қатысушылардың санына байланысты сыныптар топтық, бірліктік және жеке болып бөлінеді. Зерттеу барысында эксперименттер жүргізу үшін көрсетілген алгоритмді орындау қажет, әйтпесе сіз қызығушылық процесінің өтуін тіркей алмайсыз немесе нәтижені бұрмалай алмайсыз. Зертханалық бөлме шамамен бірдей құрылымға ие және келесі блоктарға бөлінген:
тақырыбы;
мақсаттары мен міндеттері;
тапсырма;
ақпараттық ресурстар;
іске асыру әдісі мен тәртібі.
Негізгі функциялар келесі санаттарға бөлінеді:
когнитивті - бақыланатын эксперименттің (немесе бірқатар эксперименттердің) көрінуінің және эксперимент барысында заттың өзгеруін бекітудің арқасында танымдық процестерді белсендіру;
дамып келе жатқан - тәжірибені эксперименттік түрде жинақтау, эксперименттерге арналған құрал-жабдықтарды таңдау мен пайдаланудың практикалық тәжірибесін алумен бірге;
тәрбиелік - эксперимент кезіндегі оқушының іс-әрекетін, оның топ ішіндегіқарым-қатынас дағдыларын, сондай-ақ көшбасшымен байланыстың болуын анықтау;
мотивациялық және ынталандырушы - студенттерді ғылыми-зерттеу қызметіне және жаңа ақпарат алуға белсенді қатыстырады;
рефлексивті - өз іс-әрекеттерін бақылау, қателіктерді түзету, нәтижелерді бағалау және түзетулер енгізу қабілетін дамытады;
диагностикалық - мұғалімге оқушының тұлға ретіндегі ерекшеліктерін анықтауға, білімді игеру деңгейін анықтауға мүмкіндік береді.
Барлық зертханалар келесі түрлерге бөлінеді:
зерттеу-кез-келген объектіні ұзақ уақыт бақылау (өсімдіктің өсуі, жануардың дамуы, белгілі бір факторлардың әсерінен металдың ыдырауы). Мұндай жұмыстарда қарапайым тәжірибелер қолданылады;
иллюстрациялық-зерттелетін объектінің немесе заттың түсін градациялауға бағытталған;
бақылау-алынған теорияны бекіту және өлшеу құралдарын пайдалану дағдыларын алу мақсатында жүргізіледі;
фронтальды-бұл барлық студенттер бір уақытта жүргізетін жұмыстар. Әркім өз бетінше тәжірибе жүргізеді;
жалпылау - бұрын зерттелген материалды бекіту үшін жүргізіледі;
бригадалық-зертханалық-білім алушылардың шағын топтарында жүргізіледі. Әйтпесе ұжымдық деп аталады;
проблемалық - орындау барысында мәселе шешілуі керек. жұмыстың басында қойылған.
Бақылау зертханалық жұмысы
Зерттеудің бұл түрі бұрын алынған теориялық білімді бекітуге ықпал етеді. Олар екі сипаттамалық категорияға бөлінеді.
Сапалық сипатта олар бірнеше мақсатты көздейді:
теорияда зерттелген бақыланатын процестің ең дұрыс идеясын құру;
құрылғыларды тәжірибеде қолдану дағдыларын алу;
ең қиын жұмысқа дайындық.
Олар бұрын көрсетілген немесе сипатталған эксперименттердің дәл көрсетілімін шығарады. Мұндай айқындылық өтілген тақырыпты жақсы игеруге немесе теориядағы күрделі процесті түсінуге мүмкіндік береді.
Сандық сипатта олар басқа мақсаттарды көздейді:
оқушылардың өлшеу құралдарын қолдану дағдыларын алу;
физикалық шамаларды өлшеудің әртүрлі әдістерін шоғырландыру.
Зертханалық жұмыс
Зерттеу бақылаулары ең кең таралған болып табылады, өйткені бұл түрді барлық білім беру ұйымдарының оқытушылары тәжірибеде қолданады. Бұл әдіс келесі мақсаттарды көздейді:
орындау алдында белгісіз болған заңдылықтарды белгілеу;
оқушыны зерттеушінің орнына орналастыру;
студенттерге жаңа білім алудағы эксперимент әдісін үйрету.
Фронтальды зертханалық жұмыс
Бәсекеге қабілетті сипатқа ие, өйткені барлық топ бірдей нәрсені орындайды. Әрбір оқушы нәтижеге негізгі топтың іс-әрекетіне қарамастан өзінің зерттеу әдісін қолдану арқылы қол жеткізе алады.
Ұжымдық зертханалық жұмыс
Ұжым - бұл барлық оқушылардың шағын топтарға бөлінуі. Әр топ белгілі бір эксперименттер жүргізу үшін белгілі бір тапсырманы орындайды. Аяқтағаннан кейін топ жетекшісі есепті мұғалімге ұсынады.
5.Зертханалық жұмысты мақсатты түрде дұрыс ұйымдастырылуы жолдарын көрсетіңіз
Зертханалық жұмысты ұйымдастыру үшін студенттерге нұсқау берудің маңызы зор. Ол оларды биологиялық объектіні тану кезеңдері мен міндеттерін тиімді орындауға бағыттау мақсатында жүзеге асырылады. Көптеген биологтар жазбаша нұсқауды нұсқаулар-тапсырмалар түрінде ұйымдастырудың ұтымдылығы туралы айтады, мұнда тапсырмалар мен тақырып тұжырымдалады, жабдықтар тізімі беріледі, бүкіл жұмыс барысы сипатталады және сақтық шаралары көрсетіледі, жұмыс нәтижелерін өңдеу және рәсімдеу бойынша ұсыныстар беріледі.
Зертханалық жұмысты мақсатты түрде дұрыс ұйымдастырылуы жолдары:
1. Зертханалық жұмысты орындауға арналған тапсырмаларды карточка түрынде дайындау;
2. Әрбір жұмыс үшін ережесін дайындау қажет, ол жерде жұмыстың аты болуы тиіс, қолданылатын құралдардың тізімі және жұмыстың жүргізілу реті көрсетілуі шарт;
3. Әрбір жұмыс алдында алдын-ала нұсқаулық өткізу, оқушыға жасалынатын жұмыстың мақсатын және дәптерлеріне толтыру қатарын түсіндіру;
4. Жұмыс біткен соң оқушылармен әңгімелесіп және қорытынды жасау керек.
Дұрыс ұйымдастырылған зертханалық сабақтың оқушы үшін тиімділігі төмендегідей:
1. Оқушы тақырыпқа байланысты ауызша алған түсінігін тәжірибе жасау арқылы толық меңгереді.
2. Алған білімін іс жүзінде қолдану іскерлігі мен дағдысын қалыптастырады.
3. Мұғалімнің түсіндіруі арқылы алған біліміндегі маңызды құбылыстардың қасиеті мен құрылысы туралы білімін нақтылап мәнін терең түсінеді.
4. Зертханалық жұмыс істеу тәсілдерімен әдістерін игереді.
5. Сабақта танысқан өсімдіктердің ішкі құрылысын, дене бөліктерін толық ажыратуға дағдыланады.
6. Зертханалық сабақ барысында оқушылардың биология ғылымының салаларына деген қызығушылығы артады.
7. Зертханалық жұмыс кезінде пайдаланатын құрал - жабдықтармен жұмыс жасау тәртібімен танысып, үйренеді.
8. Зерханалық жұмыс барысында оқушылар еңбекке, ұйымшылдыққа тәрбиеленеді және әсемдік тәрбие беріледі.
9. Бақылау сұрақтарына жауап береді
Биологиядан зертханалық жұмысты дұрыс ұйымдастыру және жүргізу студенттер сабақ барысында тікелей оқылатын материалды тиімді игеруге, оқушыларды табиғи заттар мен құбылыстарды тану әдістерімен таныстыруға мүмкіндік береді.
Сабақта психикалық стрессті тудыратын және оқушылардың танымдық қызығушылығын тудыратын проблемалық ситуацияларды құру интеллектуалды іс-әрекет мотивтерін дамытудың маңызды құралы болып табылады. Мәселен, мысалы, оқушылардың белсенді ойлау әрекеті ұқсастықтар мен айырмашылықтарды орнатуды қажет ететін сұрақтар арқылы оянады. Сонымен қатар, олар қаншалықты аз айтылған болса, жігіттер үшін оларды табу соншалықты қызықты.
Оқушылардың танымдық іс-әрекетіне басшылық жасау кезінде сабақта жұмысты оқушылар өз бетінше орындалған тапсырманың дұрыстығын және жұмыс басында алға қойылған болжамдар эксперимент нәтижелерімен қаншалықты расталатындығын бағалай алатындай етіп ұйымдастыру қажет. Сабақтың логикалық құрылымындағы зертханалық және практикалық сабақтардың орнын анықтауға мұғалімнің құқығы, бірақ тәжірибе көрсеткендей, қазіргі кезде биология пәнінің мұғалімдері кейде оқулықпен жұмыс жасауды жөн көреді және аз уақытты табиғи объектілермен өз бетінше жұмыс істеуге арнайды. Бұл оқу құрал-жабдықтарының жетіспеушілігінен, оқытушының зертханалық жұмысты орындай алмауынан туындайды, ал жаңа бағдарламалардың практикалық бөлімін талдау өз бетінше зертханалық және практикалық жұмыстарға үлкен мән берілгендігін көрсетеді.
6.Зерттеуді жоспарлауды(бақылау, тәжірибе, өлшеу) көрсетіңіз?
1.Бақылау дегеніміз-танымобъектісіноныңформас ы, қасиеттері мен қарым-қатынасытуралыақпараталуүшінә дейіжәнебағытталғанқабылдау. Бақылаупроцесіпассивтіойлауемес. Бұлсубъектініңобъектігеқатыстыэпист емологиялыққатынасыныңбелсенді, бағытталғантүрі, бақылаудың, ақпараттытіркеудіңжәне оны таратудыңқосымшақұралдарыменкүшейті леді. Байқауғамынадайталаптарқойылады: байқаумақсаты; әдістеменітаңдау; байқаужоспары; алынғаннәтижелердіңдұрыстығы мен сенімділігінбақылау; алынғанақпараттыөңдеу, ұғынужәнетүсіндіру.
2. Өлшеу-бұлтанымдағыәдіс, оныңкөмегіменсол САПАНЫҢ шамаларынсандықсалыстыружүзегеасыры лады. Объектініңсапалықсипаттамалары, әдетте, аспаптарменбелгіленеді, объектініңсандықерекшелігіөлшеулерк өмегіменбелгіленеді..
3.Тәжірибе- (лат. experimentum-сынама, тәжірибе), танымәдісі, оныңкөмегіменбақыланатынжәнебасқары латынжағдайлардашындыққұбылыстарызе рттеледі. Зерттелетінобъектініңбелсендіжұмысы нбақылауданайырмашылығы, Э. олміндеттердіқоюдыжәнеоныңнәтижелер інтүсіндірудіанықтайтын теория негізіндежүзегеасырылады.
7.Зертханалық жұмыстыұйымдастырукезіндегіқауіпсіз дік-техникалықережелерінетоқталыңыз .
Зертханалықжұмысжүргізгенкездегіқау іпсіздікережелері
Лабораториялардыңкөпшілігіндекөріне тінжердеқауіпсіздіктіңережелері бар жәнесізжұмысқакіріспесбұрынмұғалімс ізбенбіргебарады.
1. Дайынболыңыз
Сіз биология зертханасынакірмесбұрын, сізкез-келгензертханалықжаттығуларғ адайындалуғажәнебілугетиіссіз. Яғни, сіздіңжасағанжұмысыңыздыдәлбілуүшін зертханалықнұсқаулықтыоқыпшығукерек .
Сіздіңзертханаңызбасталаралдындасіз дің биология кітапшаңыздағы биология жазбалары мен тиістібөлімдердіқарапшығыңыз. Барлықпроцедуралар мен мақсаттардытүсінетіндігіңізгекөзжет кізіңіз, себебібұлсізгезертханалықәрекеттерд ітүсінугекөмектеседі. Сондай-ақ, сіздіңзертханалықесептеңіздіжазукер екболғанда, ойларыңыздыұйымдастыруғакөмектеседі .
2. Таза болыңыз
Биология зертханасындажұмысжасағанда, өзіңіздіңаймағыңыздыұқыптыжәнеұйымд астырылғанетіпұстаңыз. Егерсізбірдеңетөгілсе, тазалапжатқандакөмексұраңыз. Сондай-ақ, жұмысорнынтазалаудыұмытпаңызжәнеаяқ тағанкездеқолыңыздыжуыңыз .
3. Абайлаңыз
Маңыздыбиологиялықзертханалыққауіпс іздікережесіболуыкерек. Сізәйнекпеннемесеөткірзаттарменжұмы сістейаласыз, сондықтанолардыабайсыздаұстағыңызке лмейді.
4. Тиістікиім кию
Оқиға биология зертханасындаорыналады. Кейбірхимикаттаркиімдізақымдауымүмк ін. Осыныескереотырып, сізкиінетінкиім - бұлзақымдалғанболса, сізістейалатыннәрсеекенінекөзжеткіз гіңізкеледі.
Сақтықшарасыретінде, алжапқыштынемесезертханалықкиімді кию жақсыидея.Сондай-ақ, егернәрсебұзылса, аяқтарынқорғауғаболатынаяқ-киімдерд ікиюгеболады. Сандаль немесеашықаяқкиімніңкез-келгентүріұ сынылмайды.
5. Химиялықзаттарменабайболыңыз
Химикаттарменжұмысістеукезіндеқауіп сіздіктісақтаудыңеңжақсытәсілі - кез-келгенхимиялықзаттыңқауіптіекен інболжау. Сізқандайхимиялықзаттардыңқолданыпж атқанынжәнеолардыңқалайдұрысжұмысіс теукеректігінтүсінгеніңізгекөзжеткі зіңіз.
Егерқандай да бірхимиялықзаттартеріңізбенбайланыс таболса, дереусуменжуып, зертханалықнұсқаушыныхабардаретіңіз . Келесіережегеәкелетінхимиялықзаттар дықолданғандақорғаныскөзілдірігінки іңіз.
6. Қауіпсіздіккөзілдірігінкиіңіз
Қауіпсіздіккөзілдірігіеңалдыңғықата рлыкерек-жарақтарболмауымүмкінжәнес іздіңбетіңіздеыңғайсыздықтықамтамас ызетуімүмкін, бірақсізхимиялықзаттарменнемесекезк елгенқыздыруаппаратыменжұмысістеген кездеоларәрқашан кию керек.
7. Қауіпсіздіктехникасынтабыңыз
Биология зертханасындабарлыққауіпсіздіктехни касынқайдантабуғаболатындығынбіліңі з. Оғанөртсөндіргіш, алғашқыкөмекжинағы, сынғаныдыстар мен химиялыққоқысконтейнерлерісияқтызат таркіреді. Сондай-ақ, төтеншежағдайдаболғанбарлықшығысжол дарыныңқайдаорналасатынынбілуіңізке рек.
8. Биология зертханасы
Биология зертханасындасізәрқашансақболуыңызк ерекбірнешенәрсе бар - мұнданегізгізертханалықтүсініктержо қ.
Жасауға болмайтын нәрселер
зертханадатамақтануға болмайды
кез-келген химиялық заттарды немесе заттармен жұмыс істеңіз
Аузыңызды тамшу заттарын қолданыңыз
сынған нәрсемен жұмыс жасауға болмайды
рұқсатсыз суды ағызуғаболмайды
зертханалық жабдықты рұқсатсыз пайдалануға болмайды
рұқсат берілмеген жағдайда өзіңіздің эксперименттеріңізді орындауға болмайды
қыздырылған материалдарды қараусыз қалдыруға болмайды
тұтанатын заттарды жылуға жақын жерге қоюға болмайды
8.Биология пәнін оқытудағы зертханалық жұмыстың маңыздылығына тоқталыңыз.
Оқушылардың пәндер мен тірі табиғат құбылыстары танымынан сабақ үлгеруі көп жағдайларда оқыту әдісіне байланысты болады. Оқыту әдіс-тәсілін таңдап алу, оқу материалының мазмұны және мектеп оқушыларының танымдық әрекеттері - репродукциялы (еске түсіру, иллюстрациялы) немесе зерттеу сипаттарымен анықталады.
Оқушылардың жас ерекшеліктеріне қарай оқу материалының мазмұнын сәйкестендіре отырып, оқыту әдісін дұрыс таңдағанда ғана сапалы білім беруді қамтамасыз етуге болады.
Оқыту әдісі дегеніміз - оқушы мен оқушының алдына қойған мақсатына жету үшін екі жақты іс-әрекеттері деп айтуға болады. Сондықтанда осындай іс-әрекетті дидактикалық принцип тұрғысынан қарайтын болсақ, білім беру мен тәрбиелеуді дамыту деп те айтуға болады.
Келешек ұрпаққа сапалы білім мен саналы тәрбие беруде, көздеген мақсаттарына жететін, тұлға болып қалыптасатын, сонымен қатар болашақтың бүгінгі күннен де жарқын және нұрлы болуына әсер ететін адамзат өмірінің алға жетелейтін бір бөлшегі ол әрине - білім.
Биология пәнінен зертханалық сабақтарды ұйымдастыру - өсіп келе жатқан ұрпаққа тіршілікті, өмірді аса үлкен зор құндылық деп түсінуді қалыптастырады.
Зертханалық сабақтар - оқушылардың оқу іс-әрекетінің бір түрі; мақсаты мен міндеті ұқсас.
Зертханалық жұмыстар оқу бағдарламасына енгізіліп, курс бөлімін немесе тақырыпты оқығаннан кейін жүргізіледі.
Бұл оқушының алдымен теориялық білімді терең меңгеріп, жасалған жұмыстың нәтижесін дұрыс түсінуіне мүмкіндік береді.
Жұмыстың жоғары дәрежеде, дұрыс орындалуы үшін топта 10 адамнан болуы керек, олар жеке-жеке немесе жұппен орындайды. Жұмыстың тақырыбы, мақсаты, зерттеу объектісі, қажетті құрал-жабдықтары зертханалық дәптерлеріне көшіріліп, қорытындыланады.
Міндеттері:
- Биология пәнінен зертханалық сабақтарды өткізудің әдістемелік ерешеліктерін сипаттау;
- Биология пәнінен зертханалық сабақтарды өткізудің тиімді әдістерін жалпылау;
- Биология пәнінен зертханалық сабақтар үлгілерін әзірлеу.
Оқушылар талапқа сай бағдарламада көрсетілген әр түрлі зертханалық жұмыстарды орындап, осы шарттарды қанағаттандырғанда ғана олардың тұрақты білім мен білік дағдылары тәрбиеленеді және оны орындау қарқыны өседі.
Мұғалімнің мақсаты: биология бөліміндегі зертханалық сабақтарды жоспарлап өткізу. Дұрыс ұйымдастырылған зертханалық сабақтың оқушы үшін тиімділігі төмендегідей:
1. Оқушы тақырыпқа байланысты ауызша алған түсінігін тәжірибе жасау
арқылы толық меңгереді.
2. Алған білімін іс жүзінде қолдану іскерлігі мен дағдысын қалыптастырады.
3. Мұғалімнің түсіндіруі арқылы алған біліміндегі маңызды құбылыстардың қасиеті мен құрылысы туралы білімін нақтылап мәнін терең түсінеді.
4. Зертханалық жұмыс істеу тәсілдерімен әдістерін игереді.
5. Сабақта танысқан өсімдіктердің ішкі құрылысын, дене бөліктерін толық
ажыратуға дағдыланады.
6. Зертханалық сабақ барысында оқушылардың биология ғылымының салаларына деген қызығушылығы артады.
7. Зертханалық жұмыс кезінде пайдаланатын құрал - жабдықтармен жұмыс жасау тәртібімен танысып, үйренеді.
8. Зерханалық жұмыс барысында оқушылар еңбекке, ұйымшылдыққа тәрбиеленеді және әсемдік тәрбие беріледі.
9. Бақылау сұрақтарына жауап береді.
9.Зертханалық жұмыс дегеніміз не? Сипаттаңыз.
Зертханалық жұмыс оқу процесінің маңызды элементі болып табылады. Дәл осындай сабақтарда оқушылар мен студенттер аспаптармен жұмыс істеудің практикалық дағдылары мен өз бетінше тәжірибе жүргізуді және олардың нәтижелері бойынша тиісті қорытынды жасауды үйренеді, өйткені ол теориялық материалды жақсы игеруге және бекітуге ықпал етеді.
Зертханалық әдіс оқушының немесе студенттердің зертханалық немесе практикалық жұмысты өз бетінше орындауын қамтиды. Бұл жағдайда мұғалім бағыттаушы рөлін орындайды, ол не істеу керектігін және қандай тәртіппен екендігін түсіндіреді. Зертханалық жұмыстың нәтижесі оқушылардың өздеріне, олардың біліміне, оларды практикалық қызметінде қолдана білуге байланысты.
Зертханалық жұмыстар оқыту әдісі ретінде көбінесе табиғатта зерттеледі және дидактикада бұл тұрғыда жоғары бағаланады. Олар студенттердің қоршаған табиғатқа деген терең қызығушылығын, қоршаған құбылыстарды түсінуге, зерттеуге, алған білімдерін практикалық және теориялық мәселелерді шешуге қолдануға деген ұмтылысын оятады. Зертханалық жұмыстар техникалық оқыту үшін алғышарттар жасай отырып, оқушыларды заманауи өндірістің ғылыми негіздерімен, аспаптармен және құралдармен таныстыруға ықпал етеді.
Зертханалық жұмыстарды жүргізу оқушыларға және студенттерге материалды жақсы меңгерумен қатар, өз тәжірибелерінде ақпараттың дұрыстығына көз жеткізуге мүмкіндік береді, сонымен қатар бұл қызықты, сондықтан бұл жағдайды зертхананы оқу процесінің ажырамас бөлігі деп атауға болады.
Жұмыстың бұл түрі оқу ақпаратын практикалық игеру болып табылады және мұғалім студенттерге барлық нақты материалдарды ұсынғаннан кейін ғана жүзеге асырылады. Қарапайым тілмен айтқанда, теорияны білмей практикалық жұмысты жүргізу мүмкін емес, сонымен қатар теорияны зертханалық жұмыс болмаса толық игеру мүмкін емес.
Зертханалық жұмыстарды жүргізу қиындық тудырмайды және сұрақтар емес, тек қызығушылық тудырады. Оқушылар үшін зертханалық жұмыстардың бірнеше артықшылықтары бар, мәселен зертханалық жұмыстар аналитикалық ойлауды, байқаушылықты қалыптастыруға ықпал етеді және де қорытындыларды дұрыс қорытындылау, ойлау, өз сөзімен сипаттау және сауатты талдау қабілетін дамытады, сонымен қатар оқушылардың білімін объективті бағалау болып табылады, өйткені барлығы бір зертханалық жасасада, онда қорытындылар әркімнің өз қалауы бойынша, жұмысының нәтижесі бойынша болады.
Зертханалық жұмысты орындау процесі оқу орнында да, үйде де жүргізілуі мүмкін. Бұл жұмыс көлеміне, қажеттілігіне және оқушылардың дайындық деңгейіне байланысты. Бұл жағдайда әрбір эксперимент жеке болады. Сондай-ақ, зертханалық сабақтар көбінесе сабақ барысында өткізіледі, онда мұғалімнің өзі жұмыс жағдайларын ескере отырып, белгілі бір эксперимент жүргізеді, немесе белгілі бір тапсырмаларды орындау үшін студенттерді жұпқа бөледі, олар белгілі бір тұжырымдарды жаза алады. Оқу іс-әрекетінің бұл түрі еуропалық және американдық оқыту жүйесінде өте танымал, бұл оның өнімділігін тағы бір рет дәлелдейді.
Жалпы зертханалық жұмыстарды жүргізу қазіргі оқыту әдістемесінде кеңінен қолданылады. Экспериментке қатысушылардың санына байланысты сабақтар топтық және жеке болып бөлінеді. Зерттеу барысында эксперименттерді орындау үшін берілген алгоритмді ұстану керек, ондай болмаған жағдайда біз процеске деген қызығушылықты және нәтижені дұрыс бақылай алмаймыз. Зертханалық жұмыстарды орындау барысында оларды бірнеше бөліктерге бөліп қарастырамыз, ең алдымен жұмыстың атауын, оның мақсаты мен міндетін айқындаймыз. Кейін тапсырманың орындалу ретін меңгеріп, шыққан нәтижені өңдеп, талдаймызда қорытынды шығарамыз.
Оқыту процесінде зертханалық жұмысты оның формасы ретінде қарастырсақ болады. Сонымен қатар, оны санаттарға жіктейміз, яғни, зертханалық жұмыстардың танымдық, дамытушылық, тәрбиелік, рефлексивті, диагностикалық және тағы басқа санаттарының ерекшеліктеріне назар аударамыз. Бұл жердегі танымдық- тәжірибе барысында заттың өзгеруін белгілеуге байланысты танымдық процестерді белсендіреді. Ал тәрбиелік- жұмыс барысында оқушының мінез-құлқын, оның топ ішіндегі қарым-қатынас дағдыларын, сондай-ақ жетекшімен қарым-қатынаста болуын анықтайды. Осы сияқты әр санаттын ерекшеліктері бар. Сондықтанда оқыту барысында балалардың ақпаратты дұрыс меңгеруінде зертханалық жұмыстардың маңызы зор.
10.Зертханалық жұмыстың қолданылуы аясына тоқталыңыз.
Зертханалық жұмыс- бұл білім беру құралы, онда студенттер мұғалімнің басшылығымен және алдын-ала жоспарланған жоспарға сәйкес тәжірибелер жасайды немесе белгілі бір практикалық тапсырмаларды орындайды және процесте олар жаңа оқу материалын қабылдайды және түсінеді, бұрын алған білімдерін бекітеді.
Зертханалық жұмыстар тек білім беру мақсаттарына қол жеткізуде ғана емес, сонымен қатар тәрбиелік және дамытушылық мақсаттарға қол жеткізуде де маңызды рөл атқарады. Зертханалық іс-әрекеттің арқасында әр оқушы алған білімдерін қолдануға, қажетті тапсырмаларды өз бетінше орындауға, орындалған жұмыс үшін жауап беруге үйренеді, зерттелетін тақырыптың жеке аспектілерін игереді.
Қазіргі уақытта зертханалық жұмыстар барлық ғылым салаларында қолданылады. Физика, химия және биологияның мектеп курсының бағдарламасына белгілі бір тақырыпты зерттеуге байланысты барлық оқушылар міндетті түрде орындайтын зертханалық жұмыстар кіреді. Бұл Зертханалық жұмыстардың мазмұны кез-келген заңның дұрыстығын тексереді немесе зерттелетін тақырыпқа байланысты белгілі бір тұрақты шаманың жуық мәнін анықтайды. Зертханалық жұмыстарды орындау студенттерге зерттелетін материалды тереңірек түсінуге мүмкіндік береді, жабдықтың әртүрлі түрлерімен жұмыс жасауда практикалық дағдыларды дамытады.
Осыған ұқсас зертханалық жұмыстарды мектептегі математиканы оқытуда жүйелі түрде жүргізуге болады. Олардың мақсаты мен міндеттері физика, химия және биология бойынша зертханалық жұмыстарды жүргізу алдында қойылған міндеттерге ұқсас. Олар 5-11 сыныптардағы математика бағдарламасындағы практикалық жұмыстарды толықтырады, олар жердегі өлшеу жұмыстарымен және модельдеумен шектеледі. Математика сабақтарында зертханалық және практикалық жұмыстарды қолдану оқушылардың математикаға деген қызығушылығын арттыратыны анық.
Математика сабақтарында зертханалық жұмыстарды қолдану, оларды оқушылардың оқу іс-әрекетіне жүйелі түрде қосу оқушылардың мектептегі математиканың негізгі ұғымдарын едәуір игеруін қамтамасыз етеді, бұл оқушылардың дамуын арттыруға және оқушылардың математика бойынша білім сапасын жақсартуға мүмкіндік береді. Тек қана математика емес басқада ғылымдарды игеруге зор ықпал етеді.
Биология сабақтарында зертханалық жұмыстар танымдық белсенділікті арттырудың бір түрі болып табылады. Олар студенттерге әртүрлі биологиялық объектілер мен процестерді зерттеу сипатына қажетті бақылаулар жүргізуге, талдау жасауға, салыстыруға, қорытынды жасауға немесе жалпылауға мүмкіндік береді. Зертханалық жұмыстарды орындау кезінде оқушылардың дамуы үшін мұғалімнің кіріспе әңгімесі маңызды, онда ол мәселені анықтайды және мақсат қояды. Мұғалім зертханалық жұмыстың барысын түсіндіреді, Нұсқаулық карточкаларды немесе тапсырмаларды таратады, бақылау нәтижелерін жазу нысанын (мәтіндік жазба, схема, кесте) көрсетеді, қорытынды мен жалпылау үшін проблемалық сұрақтар қояды.
Биология бойынша зертханалық жұмыстарды дұрыс ұйымдастыру және жүргізу оқушылардың материалды тікелей сабақта тиімді игеруіне қол жеткізуге, оқушыларды табиғи объектілер мен құбылыстарды тану әдістерімен таныстыруға мүмкіндік береді.
Зертханалық және практикалық жұмыстарды орындау негізгі мектепте биологияны зерттеудің негізі болып табылады. Құбылыстарды байқау, организмдерді қарастыру, эксперименттер жүргізу арқылы студенттер пайдалы ақпаратты өздеріне алады. Зертханалық жұмыстарды жүргізу, тәжірибелер қою, бақылау практикалық ойлауды, жұмыс нәтижелеріне қойылатын талаптарды дамытады. Теорияны іс жүзінде тексеру, ақпаратты түсіну және объективті бағалау мүмкіндігі студенттерге күнделікті практикалық қызметінде пайдалы болады. Зерттеу әдісімен зертханалық жұмыстарды жүргізу оқушылардың шығармашылық әлеуетін дамытады.
Биологиялық зертханалық жұмыстарды орындау барысында оқушылар ақпаратты салыстыруға, талдауға, қорытындылау, бағалау, өз пікірің білдіру және оны негіздеу, ақпаратты жинақтау, жұмыс нәтижелерін әртүрлі нысандарда ұсыну сынды дағдыларды қалыптастырады. Сондықтан оқыту барысында зертханалық жұмысты қолдану сабақты қызықты етеді, сапасын арттырады, оқытушының практикалық бағыттылығын күшейтеді, оқушылардың танымдық белсенділігін дамытуға ықпал етеді, олардың логикалық ойлау және шығармашылық дербестік қасиеттерін дамытады. Сонымен қатар, биология курсын және басқада ғылымды оқу кезінде зертханалық жұмыстарды жүргізу оқушылардың түрлі қиындықтармен күресу жолдарын үйренуге әсер етеді.
11.Зертханалық жұмысты құру ережелеріне, кезеңдеріне тоқталыңыз
Зертханалық жұмыстар-тәуелсіз практикалық жұмыстардың бір түрі ретінде оқу процесін белсендіреді, бұл жеке және оқушылардың кіші тобымен жүргізілетін практикалық сабақ. Зертханалық жұмыстарды студенттер жаңа білімді ашу үшін дербес қолданады, бұл жеке тұлғаны ақыл-ой дамуында ілгерілетудің негізгі критерийлерінің бірі болып табылады.
Зертханалық сабақтар- жоғары, орта арнайы және жалпы білім беретін мектептердегі оқушылардың өзіндік практикалық жұмысының бір түрі: теориялық білімдерін тереңдету және бекіту, өз бетінше тәжірибе жасау дағдыларын дамыту. Тәжірибеге (экспериментке) қажетті аспаптарды, жабдықтарды, реактивтерді және т.б. дайындауды, тәжірибенің схема-жоспарын жасауды, оны жүргізуді және сипаттауды қамтиды. Олар жаратылыстану және техникалық пәндерді оқыту процесінде кеңінен қолданылады және әрқайсысы үшін теориялық курс пен зертханалық сабақтар арасындағы ең ұтымды байланыс орнатылады.
Кез-келген зертханалық жұмыс, кіріспе, негізгі бөлім, қорытынды бөлімдерінен тұрады. Бұл жерде кіріспе бөлімінде жұмыстың өзектілігі көрсетіледі, жұмыстың өзектілігі деп біз белгілі бір мәселені шешу үшін қазіргі уақыттағы маңыздылық дәрежесін көрсету болып табылады. Ал зертханалық жұмыстың өзектілігін негіздеу-бұл тақырыпты зерттеу және осы мәселені зерттеу қажеттілігін түсіндіру.
Кіріспе бөлімінде оқушы немесе студент зерттеудің өзектілігін көрсетіп қана қоймай, мәселені, объектіні және тақырыпты белгілеп, қол жеткізуге болатын мақсат пен жетістікке қолданылатын міндеттерді қоюы керек. Жұмыстың мақсаттарын құру үшін біз: зерттеу, көрсету, тексеру, анықтау және т.б. сияқты схема арқылы жүреміз. Мақсатты сипаттағаннан кейін жұмысты орындау кезінде мақсатқа жету үшін шешілуі керек міндеттер көрсетіледі.
Келесі бөлім жұмыстың негізгі бөлімі болып табылады. Ол өз ішінде теориялық және практикалық болып екі бөлікке бөлінеді. Бұл жердегі теориялық бөлімде зертханалық жұмыс тақырыбына арналған мақалалар, кітаптар, оқулықтар және басқа да әдебиеттер зерттеледі. Бұл бөлімді жазудың мақсаты зертханалық жұмыс объектісін жан-жақты зерттеу болып табылады. Теориялық тұрғыдан зерттеуге көмектесетін әдістерді сипаттау керек, жұмыс кезінде негізделген ғылыми еңбектерді және практиканы орындау кезінде теорияның қандай әсер ететінін көрсету керек. Жұмыстың практикалық бөлігінде біз зертханалық зерттеулер жүргізіп, оның барлық қадамдарын егжей-тегжейлі сипаттауымыз керек. Мұнда кіріспеде қойылған мәселені шешіп, мақсатқа жету керек. Барлық нәтижелерді және оларға қалай қол жеткізгенімізді, қандай әдістерді қолданғанымызды жазамыз.
Соңғы бөлімі, қорытынды болып табылады, бұл бөлімнің мәні- барлық жұмысты қысқаша қайталау және оның нәтижелерін қорытындылау. Зертханалық жұмысты орындау барысында алынған нәтижелердің қысқаша сипаттамасы келтіріледі.
Сонымен қатар, зертханалық жұмыс бірнеше процестерді қамтиды, олар: титул парағы; мақсаттары мен міндеттері; қысқаша теориялық материал; жұмысқа арналған жабдық; эксперимент нәтижелері; нәтижелерді талдау; қорытынды.
12.Зертханалық жұмысты ұйымдастыру кезіндегі білімді тексеру жүйесін сипаттаңыз
Зертханалық сабақ-теориялық ұстанымдарды эксперименттік растауға бағытталған оқу сабақтарының негізгі түрі.
Зертханалық сабақ процесінде оқушылар оқу материалының зерделенетін мазмұнына сәйкес оқытушының басшылығымен бір немесе бірнеше зертханалық жұмыстарды (тапсырмаларды) орындайды.
Зертханалық жұмыстар мен практикалық сабақтарды өткізу кезінде оқу тобы кіші топтарға бөлінеді, бұл сабақты ұйымдастыруда бірқатар артықшылықтар береді. Мұғалім шағын топтар мен жеке студенттердің қызметін тиімді басқаруға және оларға оқу жұмысында уақтылы көмек көрсетуге көбірек мүмкіндіктерге ие.
Көптеген зертханалық жұмыстар арнайы жабдықталған оқу зертханаларында жүргізіледі.
Зертханалық тапсырманы (жұмысты) орындау алдында оқушылардың білімін - олардың тапсырманы орындауға теориялық дайындығын тексеру жүргізіледі.
Зертханалық тапсырма (жұмыс) репродуктивті, ішінара іздеу және іздеу сипатына ие болуы мүмкін.
Репродуктивті сипаттағы жұмыстар оларды жүргізу кезінде оқушылар жұмыстың мақсаты, түсіндірмелері (теория, негізгі сипаттамалары), жабдықтар, аппаратуралар, материалдар және олардың сипаттамалары, жұмысты орындау тәртібі, кестелер, қорытындылар (тұжырымдамасыз), бақылау сұрақтары, оқу және арнайы әдебиеттер көрсетілген егжей-тегжейлі нұсқаулықтарды пайдаланатындығымен ерекшеленеді.
Ішінара іздеу сипатындағы жұмыстар оларды жүргізу кезінде студенттер егжей-тегжейлі нұсқауларды қолданбайтындығымен, оларға қажетті әрекеттерді орындау тәртібі берілмегендігімен, оқушылардан жабдықты өз бетінше таңдау, жұмысты орындау тәсілдерін, Нұсқаулық және анықтамалық әдебиеттерді таңдау талап етілетіндігімен ерекшеленеді.
Іздеу сипатындағы жұмыстар студенттер өздерінің теориялық білімдеріне сүйене отырып, олар үшін жаңа мәселені шешуі керек екендігімен ерекшеленеді.
Әрбір зертханалық тапсырма (жұмыс) бойынша оқу пәнінің оқытушысы оларды ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz