Дебиторлық берешек есебі

Жоспар

Пән: Бухгалтерлік іс
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 24 бет
Таңдаулыға:

Кіріспе

I. бөлім.
1.1. Дебиторлық берешек түсінігі, түрлері
II. Бөлім
Сатып алушылармен тапсырыс берушілердің дебиторлық берешек есебі.
2.1. Сатып алушылармен тапсырыс берушілердің түсінігі, пайда болу көзі.

2.2. Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің құжаттық рәсімделуі.

2.3. Сатып алушылармен тапсырыс берушілердің синтетикалық есебі

ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

Кіріспе

Қазақстан Республикасының Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру
туралы заңы еліміздегі бухгалтерлік есепті жүргізу жүиесін анықтайды,
қаржылық есеп беру мен оның пайдалануын хәне есепке алудың негізгі
принціптері мен жалпы тәртібін, ішкі бақылау және сыртқы аудит жөніндегі
талаптарды, сондай-ақ ұйымдардың құқықтары мен міндеттерін белгілейді.
Қазақстан Республикасының аумағында жұмыс істейтін барлық кәсіпорын
бухгалтерлік есептеу мен қаржылық есеп беруді осы заңға сәйкес жүргізуге
міндетті. Бүгінгі таңда ел экономикасының нарықтық жолға көшуіне байланысты
жаңа кәсіпкерлік пайда бола бастауына сәйкес бухгалтерлік есептің маңызы
мен рөлі арта түсуде. Осыған орай бухгалтерлік есептің мазмұны мен
құрылымына өзгерістер енгізілді. Еліміздегі жүргізіліп отырған бухалтерлік
есепжұмысы толығымен халықаралық қаржы есеп беру талаптарына сай
орындалады. Міне осыларды ескере отырып бұрын есепші деп саналып келген
бухгалтер маманы кәсіпорынның қаржылық жағдайын анықтап, бағалап, есептеп
отырумен қатар кәсіпорынның алғаш уақыттағы экономикалық әл-ауқатын дамыту
жолдарын жоспарлай білу қажет. Сондықтан да кез-келген елде бухгалтер
мамандарын барынша білімді етіп даярлау сол елдегі ұйымдардың экономикалық
жағынан тұрақты дамуына кпілдік береді. Жұмыстың мақсаты Қазақстан
Республикасының аумағында жұмыс істейтін кәсіпорындардың қаржылық
есебіндегі дебиторлық берешектің жұмыс жүйесін талдау, оның ішінде
халықаралық стандарттарға сәйкес жіктеудің ретін көрсету болады. Дебиторлық
берешек сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің (бизнес контрагенттерінің)
шаруашылық жүргізуші субъект алдындағы өткізілген тауар (жұмыс,көрсетілген
қызмет) үшін ақша төлеу бойынша міндеттемелері. Ол ағымдағы (өтеу мерзімі
бір жыл бойы) немесе операциялық цикілді және ағымдағы емес болып бөлінеді.
Есепте саудалық және сауалық емес дебиторлық берешекті бөліп көрсетеді.
Саудалық дебитор берешегі-негізгі іс әрекет нәтижесінде өткізілген тауарлар
мен көрсетілген қызмет үшін сатып алушылардың міндеттеме сомасы. Саудалық
емес дебиторлық берешек іс әрекеттің басқа түрлері нәтижесінде (субъект
қызметкерлеріне немесе филиалдарына аванстар, шығынды жабуға арналған
деозиттер, алуға арналған дивиденттер мен проценттер, үкімет органдарына
салықтарды қайтару жөніндегі тілек-талап және басқалар) пайда болады.
Қазақстан Республикасы Қаржы министірлігінің 2005 жылғы желтоқсанның 22-
сінде №426 бұйрығымен, қаржылық есеп беруді құрайтын ұйымдардың
бухгалтерлік есеп шоттарының жұмыс жоспарын халықаралық қаржылық есеп
стандартына сәйкес жүргізудің нұсқаулары бекітілген болатын. Осынау
бұйрыққа сәйкес, Қазақстанның есепшілеріне өз қаржылық есеп берулерін
халықаралық стандарттарға сай жүргізу міндеттеледі. Бұйрыққа сәйкес
дебиторлық берешек алынуға тиісті шоттарды төлеу мерзіміне немесе борышты
өтеу күтілген күніне қарай қысқа мерзімдік және ұзақ мерзімді болып
бөлінеді, және осы нұсқаулыққа сәйкес, бұрындары 3 сандық негізде жіктеліп
келгеншоттар тобы халықаралық стандарттар бойынша 4 сандық негізде
жүргізілетін болды. Мерзімінде төленбеген дебиторлық берешек ақталмайтын
болып саналады. Ол есеп және қаржы тәртібін бұрмаушылықтар, ұйымдағы және
бухгалтерлік есеп жүргізудегі кемшіліктер, тауарлық материалдық қорларды
жіберуді қабылдаудағы босаңсулар салдарынан пайда болады. Қазқстан
Республикасындағы барлық шаруашылық субьектілеріндегі тад\бысты есептеу
тәсілімен анықтайтындықтан, күдікті борыштар бойынша резерв құру
қажеттілігі туады. Олар тәуекел қоры болып табылады, сол немесе басқа
борыштың өтелмей қалуынан сақтандырады. Бухгалтерлік баланста дебиторлық
берешек күмәнді борыштар бойынша резервті есептеп шығару үшін көрсетіледі.

I. бөлім.
1.1. Дебиторлық берешек түсінігі, түрлері

Дебиторлық берешек – кәсіп орын алдында пайда болған міндеттеме, ол
шаруашалық іс әрекет нәтижесінде (активтер берілгенде) пайда болады, шот
фактурамен расталады. Дебиторлық берешек қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді
болып танылады. Дебиторлық берешектерге сатыпалушылармен тапсырыс
берушілер, еншілес кәсіпорындар мен бірлескен ассоцациалық ұйымдардың,
филиалмен құрылымдық бөлімшелердің берешегі, қызметкердің берешегі, жалдау
бойынша берешекпен өзге де берешектер жатады. Кәсіпорында дебиторлық
берешектер негізгі қызметтердің сатыпалушылары және негізгі емес
қызметтердің болып танылады. Ал, бухгалтерлік есепте қызметкердің
борыштарды мойындау және бағалау қажет.Мойындау дегеніміз шаруашылық
операцияның нақты жасалғаны (шот фактура жасалғаны ), шаруашылық
операцияның нақты жасалғанынан дебиторлық берешектер пайда болады деген сөз
(мойындау) және бұл дебиторлық борыштың сомасының мөлшері (бағалау).Келісім
шарт бойынша белгілеген мерзімге төлемге талап етіп отырған сома
дебиторлық берешектің бағалануы болып танылады.Төлем мерзімдегі пайызсыз
міндеттелген сома номиналдық құн болып есептеледі. Қысқа мерзімді
дебиторлық берешектерді есепке алу барысында бухгалтерлік есеп шоттардың
жұмыс жоспарының бірінші бөлімінде 1210- сатып алушылармен тапсырыс
берушілердің , 1220- еншілес ұйымдардың , 1230 қауымдастырылған және
бірлескен ұйымдардың, 1240 филиалдар мен құрылымдылық бөлімшелердің 1250
қызметкерлердің , 1260 жалдау бойынша, 1270 алуға сиақылар 1280 өзге,1290
күмәнді талаптар бойынша резерв бағалау шоттарға жатады.
Осы тәртіппен екінші бөлімде ұзақ мерзімді дебиторлық берешектер
2110,2120,2130,2140,2150,2160,2170, 2180 шоттар реттелген.Аталған шоттар Д –
те жазылады, ал К- те оларды мойындалуы, яғни келісім құнмен VI бөлімнің
шоттары. К-тік есептеледі №11журнал ордерде жасалады және шот фактура
сомаларын жинап топтастыру үшін әр бір сатыпалушыларға ведомост жасалады.
Мысалы; Сатыпалушыларға алынатын тауарлар үшін шот ұсынылады Д 1210 К
6010, осымен қоса сатыпалушыларға ҚҚС есептеледі Д 1210 К 3130, тауарлардың
өзіндік құны есептен шығарылады Д 7010 К 1330, сатыпалушы банктік шотқа
ақша қаражатты аударды Д 1030 К 1210.
ЖШС Арман
1.Жалға берілген жабдықтарға шот ұсынылады:
Есептелген сомаға 37 000 тг.
ҚҚС сомасына ?
Дебиторлық берешек сатып алушылардың немесе тапсырыс берушілердің
шаруашылық жүргізуші субьект алдындағы өткізілген тауар (жұмыс,
көрсетілген қызмет) үшін ақша төлеу бойынша міндеттемелері. Ол ағымдағы
(өтеу мерзімі 1 жыл бойы) немесе операциялық циклді және ағымдағы емес
болып бөлінеді. Есепте саудалық және саудалық емес дебиторлық берешекті
бөліп көрсетеді. Саудалық дебитор берешегі – негізгі іс- әрекет
нәтижесіндегі өткізілген тауарлар мен көрсетілген қызмет үшін сатып
алушылардың міндеттеме сомасы. Саудалық емес дебиторлық берешек іс -
әрекеттің басқа түрлері нәтижесінде (субьект қызметкерлеріне немесе
филиалдарына аванстар, шығынды жабуға арналған депозиттер, алуға арналған
дивиденттер мен проценттер, үкімет органдарына салықтарды қайтару жөніндегі
тілек- талап және басқалар) пайда болады. Дебиторлы берешек үш топқа
бөлінеді: алынуға тиісі шоттар, алынған вексельдер және басқалар. Сатып
алушылар мен тапсырыс берушілер шоты: ақшалай қаражатқа, тауарға,
көрсетілген қызметтке және субьектілердің ақшалай емес активтеріне деген
тілек – талаптары кіреді. Дебиторлық берешек алынуға тиісті шоттарды төлеу
мерзіміне немесе борышты өтеу күтілетін күніне қарай ағымдық және ұзақ
мерзімді болады. Әдетте дебиторлық берешек шот фактурамен расталады.
Алынған вексельдер бабы ресми борыштық міндеттемелермен расталады. Қолма-
қол ақшасыз есеп айырысулар жүйесінде дебиторлық берешектің пайда болуы
субьектінің шаруашылық іс - әрекеіндегі обьективті процесс болып саналады.
Дебиторлық берешек пайда болу сипатына қарай қалыпты және ақалмайтын
делініп бөлінеді. Субьектінің өндірістік –шаруашылық іс-әрекетінің
барысында, сондай-ақ есеп айырысудың қолданыста жүрген нысандарымен пайда
болғандары қалыптыға жатады. Мысалы, субьектіге шартқа сәйкес орындалған
жұмыс үшін 156 700 теңге сомасына, ҚҚС сомасы-25 072 теңге шот ұсынылады.
Бухгалтерлік есепте бұл операция мынадай жазбалармен көрсетіледі:
1. Орындалған жұмыстардың келісім шарттық құнына:
1210 Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің қысқа мерзімді дебиторлық
берешегі шот дебеті.
1330 Тауарлар шот кредиті
- 156 700.
2. ҚҚС сомасына:
1210 Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің қысқа мерзімді дебиторлық
берешегі шот дебеті
3130 ҚҚС шот кредиті - 25 072
3. Шотты төлеу келісім –шартқа сәйкес 30күннен соң:
1060 Өзге ақша қаражаты шот дебеті
1210 Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің қысқа мерзімді
дебиторлық берешегі шот кредиті -181 772.
Кәсіпорындар мен ұйымдардың басқа заңды немесе жеке ұтұлғалардан
оларға сатқан тауарлары, көрсеткен қызметтері, сондай ақ аванс ретінде
алдын ала төлеген төлемдері үшін алашақ борыштары- Дебиторлық борыштар
(Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің дебиторлық берешегі) деп
аталады. Осы кәсіпорындар мен ұйымдарға берешек борышы бар заңы және
жеке тұлғалар дебиторлар болып табылады. Өтелетін (алынатын) уақытына
қарай алынуға тиісті борыштар және ұзақ мерзімді алынуға тиісті борыштар
болып екіге бөлінеді. Бұл борыштардың есебі Сатып алушылар мен
тапсырыс берушілердің дебиторлық берешек есебі бөлімінің шоттарында
есептеледі.
Есеп беретін уақыттан кейінгі бір жыл ішінде алынатын
(өтелінетін)дебиторлық борыштар ағымдағы активтер қатарында есептеледі.
Олардың қатарына жататындар:
• Ағымдағы активтерді сатып алуға төленген аванстық (алдын ала
төлнген) төлем;
• Тапсырылған(берілген) шоттар бойынша алынуға тиісті борыштар;
• Негізгі ұйымдар мен оның еншілес серіктестігі арасындағы түрлі
операциялар негізінде туындаған дебиторлық борыштар;
• Ұйымның лауазымды адамдарының (тұлғалаының) дебиторлық борышы;
• Басқадай дебиторлық борыштар.
Кәсіпорынның балансындағы алынған вексель деп аталатын бабындағы сома
басқа заңды немесе жеке тұлғалардың ұйымға вексель бойынша төлейтін
ресми берешегі болып есептелінеді. Алынуға тиісті шоттар бойынша
борыштар (дебиторлық борыштар) иелік ету құқығымен қоса, заңды құқығымен
байланысты актив болып саналады. Қорытындылап айтатын болсақ дебиторлық
борыш дегеніміз, бұл иелік ету құқығын қосқандағы заңды құқықтармен
байланысты активте қамтылған алдағы уақыттағы экономикалық тиімділік.
Ұйымның қаржы жағдайын сипаттайтын көрсеткіштердің қатарына дебиторлық
борыштардың айналымы жатады. Яғни дебиторлық борыштардың есептелген
уақыты мен өтелу уақытының арасындағы мерзім күндерінің саны. Ұйымның
дебиторлық борышы оған байланысты кіріс танылған жағдайда ғана
анықталады. Дебиторлық борыштар сатылған өнімдер мен тауарлардың
құнынан баға жеңілдіктерін (скидки) және қайтарылған тауарлардың құнын
алып тастағандағы қалдық сома бойынша есептеледі. Бір жылдан астам
уақыт бойы алынбаған дебиторлық борыштар ұзақ мерзімді дебиторлық
борыштар болып есептеледі.Дебиторлық борыштардың пайда болған
(есептелінген) уақыты мен өтелу уақытының арасындағы мерзімге байланысты
пайыздар бойынша кіріс пөп жағдайларда ескерілмейді. Кәсіпорындар
өздерінің тауарларын сатқанда кейде сатып алушыларға баға жеңілдіктерін
береді. Ұйымдардың мұндай қадамға баруының басты себебі сатып алушыларды
қызықтыру арқылу сатылытын тауарларының көлемін арттыру болып табылды.
Сонымен қатар баға жеңілдіктерін (скидки) пайдалану ұйымының күмәнді
борыштарының сомасын қатыстыруға үлкен әсер етеді. Халықаралық
тәжірбиеде баға жеңілдіктері (скидки) терминімен (сөзімен) бірге сауда
жеңілдігі термині (сөзі) қатар қолданылады. Өз экономикасын нарықтық
жолмен жүргізіп келе жатқан елдердегі ұйымдар сауда жеңілдігін
тауарларды сатудағы жарнама ретінде пайдаланады. Ұйымдардың сауда
жеңілдігін қолдануының мақсаты баға жеңілдіктерін
(скидки)пайдаланғандағы жағдаймен бірдей деп айтуға болады. Кейбір
жағдайларда сапасының төмендігінен немесе тауарлардың ақау болу
себебінен сатылған тауарларды қайтаруға тура келеді. Мұндай тауарларды
қайтарып алу сатушы ұйымдар үшін тиімсіз болаы. Сондықтан да кәсіпорын
сатып алушы заңды немесе жеке тұлғаның осы тауарлар бойынша борыш
сомаларының мөлшерін қысқарту туралы талабын қабылдауға келуіне тура
келеді. Әрине аталған жеңілдікті жасау ұйымның келіп түсуге (алынуға)
тиісті табыстарының көлемін азайтатындығы сөзсіз. Бұл жағдайда ұйымның
бухгалтериясында жасалынған жеңілдік сомасына:
Д-т: баға шегерімі- шоты
К-т: Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің дебиторлық берешек
есебі шоты түріндегі бухгалтерлік жазуы жазылады.
Егер сатылған тауар ұйымға қайтарылған болса, ол үшін жазылатын
бухгалтерлік жазу мына түрде белгіленеді:
Д-т: сатылған тауарлардың қайтарылымы- шоты
К-т: Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің дебиторлық берешек
есебі -шоты.
Кәсіп орындардың бухгалтериясы дебиторлық борштар есебін жүргізу
банысында мына төлемдер аталған құжаттарды (есептік тіркелімдерді)
қолданады:
Нөмірі 7 журнал ордер- жұмысшылармен басқа да тұлғалардың борышы
деп аталатын шотың кредиті бойынша;
Нөмірі 11 журнал ордер – сатып алушылармен тапсырыс берушілердің
борышы шотының және еншілес (тәуелі) серіктестердің дебиторлық борышы
шотының кредиті бойынша жүргізіледі.
Сатып алушылармен тапсырыс берушілер және басқа да дебиторлармен есеп
айырысудың есебі бойынша жоғарыда аталып өткен тіркелімдерден басқа
дебиорлық борыштардың есебіне талдамалық есептің карточкалары, ажырату
парақшалары (қағаздарын) , бухгалтерлік анықтамалары және тағы да басқа
тіркелімдер (құжаттар) қолданылады. Жалпы есеп тіркелімдерін толық
шаруа шылық опеацияларын мазмұнын сипаттайтын бухгалтерлік жазулардың
жиынтығын анықтау үшін қажет. Халықаралық бухгалтерлік есеп
стандартында (соның ішінде АҚШ бухгалтерлік есеп стандартында) ұйымның
бухгалтерлік есеп жұмысын жүргізу барысында қолданылатын барлық
банкілері үшін міндетті ортақ есеп беру формалалары қарастырылмаған.
Есеп нысанын таңдау құқығы толығымен бас бухгалтердің құзырында, яғни ол
алғашқы құжаттарды топтастырудың ең қарапайым әдісін таңдап, шоттар
корреспонденциясын жүргізуге міндетті.Шоттарға келетін болсақ, олар
негізгі есеп тіркелімдерінде үнемі қатысатын, эпизодтық болып бөлінеді
және олар басқадай операцияларда қолданылады.Де биторлы борыштар шотында

Есепелетін сомалардың дұрыстығымен олардың толықтығын бақылау үшін
түгендеу жүргізілуі қажет, ол құжаттар бойынша шотарды
корреспонденцияланатын шоттармен салыстыру арқылы жүргізіледі.Мұндағы
басты мақсат- ә рбір шоттағы сомалардың сәйкестігі мен дұрыстығын,
толықтығын анықау болып табылады.Дебиторлық борышты есептеудегі басты
мәселе сату мерзімін анықтау болып табылады, яғни сатып алушыларға
тиеліп жіберілген немесе жөнелтілген тауарлардың( жұмыстар, қызметер )
қашан сатылғанын тануында. Бухгалтерлік есептің көз қарасымен қарағанда,
тауарлардың тиелуімен сатып алушыларға қаржылық және есеп айырысу
құжаттарының ұсынылуы, тауарлардың сатылғандығы деп танылады.
Дебиторлық борыштар келесідей бөлімдерен тұрады:
Сатып- алушылар мен тапсырыс берушілердің борышы
Күдікті қарыздар бойынша резервтер.
Еншілес (тәуелді) серіктестіктердің дебиторлық борышы.
Басқадай дебиторлық борыштар.
Алдағы кезең шығындары.
Берілген аванстар.
Яғни, осы жоғарыда аталған баптар бойынша кәсіп орындармен ұйымдардың
басқа заңды немесе жеке тұлғалардан алашақ сомалары дебиторлық борыш
болып табылады.

II. Бөлім
Сатып алушылармен тапсырыс берушілердің дебиторлық берешек есебі.
2.1. Сатып алушылармен тапсырыс берушілердің түсінігі, пайда болу көзі.

Кәсіпорындармен ұйымдардың сатып алушылармен тапсырыс беруші лердің
борышы деп аталатын бөлім шоттары сатып алушылармен тапсырыс берушілердің
осы кәсіпорынға деген әртүрлі қарыздары жайлы ақпараттарды қорытынылау үшін
арналған. Аталған бөлімде келесідей шоттар қарастырылған:
Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің дебиторлық берешегі
Алынған вексель дер
Сатып алушылармен тапсырыс берушілердің өзге де борыштары .
Бұлар активті шот болып табылады.Сондықтанда бұл шоттың дебитінде борыштың
сомасы жазылса, ал кредитінде борыштың азаюы көрсетіледі. Алынуға тиісті
шоттар (дебиторлы шотты) сатып алушы заңды немесе жеке тұлғалардың сатып
алған тауарлары, сондай-ақ кәсіпорынның оларға көрсеткен қызметі үшін қарыз
сомасын білдіреді. Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің дебиторлық
берешегі деп аталатын шотта тиеліп жіберілген өнімдер (тауарлар),
атқарылған жұмыстарымен көрсетілген қызметтері үшін сатып алушылар мен
тапсырыс берушілердің банк мекемесі қабылдаған есеп айырысу құжаттары
бойынша төлеуге тиісті сома есептеледі.Жалпы Сатып алушылар мен тапсырыс
берушілердің дебиторлық берешегі шотын сипаттай келе олардың қысқа
мерзімді активтер екендігін және оларды сату нәтижесінде пайда болғандығын
анғаруға болады. Сондықтан оларды кейбір уақы ттарда Саудалық
міндетемелер деп те атайды. Олар тауарларды нәсиеге сату кезінде де пайда
д болады. Міндеттемелердің өтелу (орындалу) көздеріне басқадай нұсқаулар
болмаған жағдайда , оларды сатудан алынды деп те санайды. Халықаралық
тәжірибеде кез келген адамға тауаларды несиеге сату кең көлемде етек алған,
сонымен,бірге сатып алушылар үшін сатып алған тауарларының төлемін бір
немесе бірнеше айдан кейін құқығы да берілген.Бұндай несиені комерциялық
несие деп те атайды.Тауарлары несиеге салатын фирмалар, сатып алуының шоты
тиісті уақытында төлеу қабілеттілігі бар болатындығына бақылау шараларының
жүргізу қажет.Сол үшін әрбір ұйымдар да несиелік бөлімдер жұмыс і
стейді.Бұл бөлімдер арқылы , жеке және заңды тұлғалар немесе компаниялардың
қаржылық білуге, сатып алушыға тауарды несиеге сатуға немесе бермеу
мәселені шешуге керекті ақпаратарды беруге болады, сонымен қатар тауарлар
сатушының арнаулы ақпараттың несиелік бюролары арқылы да клиент жайлы
басқадай мәліметер мүмкіндігі бар. Осындай несиелік ақпараттар бөлімдерінің
мәліметтері бойынша да несиеге тауарларды сату , сатпау жайлы шешімдер
қабылданады. Несиелік сомасын ұсынуды, несие көлемін шектеуді және сатып
алушылар ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.