Еңбек ақы есебі
Мазмұны:
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 3
1. Еңбек ақының және оның төлемақысының есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.1 Еңбек ақы төлемінің жүйесі мен нысаны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 6
1.2. Өнімдер мен еңбек ақы төлемінің есебін ұйымдастыру ... ... ... ... . 14
1.3. Қызметкер мен еңбек ақыны бойынша есеп айырысу есебі ... ... ... 18
2. ММ «Жезқазған қаласының кәсіпкерлік бөлімі »еңбек ақысы және
оны ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 25
2.1.Еңбеккерлердің құрамының есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 25
2.2. Орташа жалақыны есептеу тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 35
2.3. Жалақыдан ұсталатын ұсталымдар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 49
2.4. Кәсіпорын аналитикалық есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 53
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 57
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 58
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 3
1. Еңбек ақының және оның төлемақысының есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.1 Еңбек ақы төлемінің жүйесі мен нысаны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 6
1.2. Өнімдер мен еңбек ақы төлемінің есебін ұйымдастыру ... ... ... ... . 14
1.3. Қызметкер мен еңбек ақыны бойынша есеп айырысу есебі ... ... ... 18
2. ММ «Жезқазған қаласының кәсіпкерлік бөлімі »еңбек ақысы және
оны ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 25
2.1.Еңбеккерлердің құрамының есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 25
2.2. Орташа жалақыны есептеу тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 35
2.3. Жалақыдан ұсталатын ұсталымдар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 49
2.4. Кәсіпорын аналитикалық есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 53
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 57
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 58
Мазмұны:
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 3
1. Еңбек ақының және оның төлемақысының
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... . 6
1. Еңбек ақы төлемінің жүйесі мен
нысаны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 6
1.2. Өнімдер мен еңбек ақы төлемінің есебін
ұйымдастыру ... ... ... ... . 14
1.3. Қызметкер мен еңбек ақыны бойынша есеп айырысу
есебі ... ... ... 18
2. ММ Жезқазған қаласының кәсіпкерлік бөлімі еңбек ақысы және
оны
ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... .. 25
2.1.Еңбеккерлердің құрамының
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... . ... ... ... ... ... 25
2.2. Орташа жалақыны есептеу
тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 35
2.3. Жалақыдан ұсталатын
ұсталымдар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 49
2.4. Кәсіпорын аналитикалық
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... . ... ... ... ... ... ... . 53
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 57
Қолданылған әдебиеттер
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... . 58
Кіріспе.
Бухгалтерлік есеп ұйымның қаржылық ақпаратын белгілі бір
әдістері мен тәсілдері бойынша есептейтін, өлшейтін және оны өңдеп
тасымалдайтын жүйе. Ол кәсіпорынның жұмысын толығымен бақылап, оны
басқару үшін бағыт-бағдар беріп, алдағы уақытта істейтін жұмысын
жоспарлап және сонымен қатар сол ұйымның болашақта атқаратын жұмысына
экономикалық талдау жасауға өте қажетті ғылым болып табылады.
Сондықтан бухгалтерлік есеп бүтіндей халық шаруашылығы есебінің ең
басты негізгісі болып саналады. Қазақстан Республикасының бухгалтерлік
есеп және қаржылық есеп беру туралы заңы еліміздегі бухгалтерлік есеп
жүргізу жүйесін анықтайды. Қаржылық есеп берумен оның
пайдаланылатындығы және есеп алудың негізгі принциптері мен жалпы
тәртібін, ішкі бақылау және сырқы аудит жөніндегі талаптарды, сондай-
ақ ұйымдардың құқықтарымен міндеттерін белгілейді. Қазақстан
Республикасының аумағында жұмыс істейтін барлық кәсіпорын бухгалтерлік
есептеу мен қаржылық есеп беру осы заңға сәйкес жүргізуге міндетті.
Көп жағдайда бухгалтерлер мен есепшінің арасындағы айырмашылықты
білмегеннің салдарынан бұл екеуін шатастырып алатындар жиі кездеседі.
Бұлар өз тәжірибесінде, өз қызметтері барысында бірін-бірі ауыстырып
отыратындығы әрине рас. Бірақ, есепшінің негізгі міндеті шаруашылық
операцияларын тіркеу, бухгалтнрлік ақпараттық құжаттарды сақтау ғана
болса, ал бұл мәліметтерді өңдеп, оған экономикалық талдау жасап, оны
пайдалануға тиімді етіп беру бухгалтердің міндеті.
Кәсіпорындар мен ұйымдардағы болып отыратын үрдістерді алдымен
бақылап, орындалған жұмыстармен атқарылған қызметтердің нәтижесінде
өндірілген өнімдерді, олар үшін жұмсалған материалдар мен
шикізаттарды, қаржы-қаражаттарды сандық өлшемге келтіріп және арнаулы
құжаттарға қарай реттеп соңынан тіркеу жүұмысын жүргізетіндігі
бухгалтерлік есептің басты міндеті болып табылады. Қандай да бір
шаруашылық құбылыстарын зерттеп, оларға экономикалық талдау жасау
үшін, белгілі бір есеп көрсеткіштеріне сүйенуіне тура келеді. Бұл
пәннің негізгі мақсаты осы бухгалтерлік есепке анықтама беру және оны
басқада пәндермен салыстырып, ұқсастықтары мен айырмашылықтарын, өз
ерекшеліктерін, теориялық, сондай-ақ іс-тәжірибиелік тұрғыдан сипаттап
қарау болып табылады.
Бухгалтерлік есептің міндеті мен мақсаты барлық кәсіпорындарда
орындалатын операциялардың уақытылы есепке алынып, олардың қазіргі
күнгі уақыт талаптарына сай жүзеге асырылуына бақылау жасау.
Бухгалтерлік есептің негізгі бағыты – кәсіпорындарға есеп
жұмысының сапасын арттыруға, есептеу жұмысының барысында қолданылатын,
яғни толтырылатын құжаттардан қарапайым, әрі түсінікті болуына және
ондағы көрсеткіштердің пайдаланушыларға ыңғацйлы болуына реттеліп
жүргізіледі.
Бухгалтерлік есеп ұйымының есеп беру мен басқару, сондай-ақ
экономикалық талдау жұмыстарынның нақтьы түрде жүзеге асырылуын
қажетті ақпараттармен қамтамасыз етіп отырады. Бухгалтерлік есептің
тексеру, қадағалау, жинақтау принциптерін жүзеге асыру арқылы меншік
заңдылығымен қаржы және қаржыландыру тәртібі, үнемдеу шаралары тиісті
заңдарға сай іске асырылады.
Бухгалтерлік есептің ақпараттық мәліметтері мен көрсеткіштеріне
сүйене отырып, экономикалық талдау кестелері жасалынады. Сонымен қатар
бухгалтерлік есеп жұмысының қорытынды құжаттары мен мәліметтеріне
қарай әрбір ұжымның әлеуметтік дамуына және ондағы жұмысшы
қызметкерлердің материалдық ынталануына шаралар белгілеу жұмыстары
іске асырылады. Бухгалтерлік есептің негізгі мақсаты ұйымның өз
экономикалық және саяси жағдайына тән шаруашылық қызметін тиімді
жолдармен басқаруға қажетті ақпараттық мәліметтермен қамтамасыз ету.
Қазіргі бухгалтерлер тек шот жүргізумен ғана емес сонымен қатар
жоспарлау және шешім қабылдау, бақылау, бағалау, шаруашылық қызметке
баға беріп, аудиторлық тексеру жұмыстарымен де айналысады. Қазіргі
бухгалтерлер есеп ақпараттарын пайдаланушыларды, олардың ішкі немесе
сырқы пайдаланушы еместігіне қарамастан, қажетті ақпараттармен
қамтамасыз етуі тиіс. Сонымен, бухгалтерлік есеп дегеніміз- белгілі
кәсіпорын жайлы ақпараттарды өлшеп, өңдеуден өткізіп пайдаланушыларға
беріп отыратын жүйе. Бұл ақпарат пайдаланушылардың кәсіпорын қызметін
басқаруда дұрыс шешім қабылдауынпа мүмкіндік туғызады. Адамдар
көбінесе бухгалтерлік есеппен шот жүргізу арасындағы айырмашылықты
түсіне бермейді. Шот жүргізу бұл шаруашылық операцияларын тіркеуден
өткізу арқылы бухгалтерлік есеп жүргізіп, есеп құжаттарын сақтау. Бұл
көп рет қайталанатын, пайдаланушылардың қажеттілігін қанағаттандыратын
миханикалық бухгалтерлік есептің бір бөлігі.
Бухгалтерлік есеп шаруашылық құбылыстардың сандық жағын сапалық
жағымен байланыстыра отырып, заттық көрсеткіштермен, сондай-ақ ақшалай
түрде шаруашылық фактілерін жалпылама, үздіксіз, құжатты негізделген
және өзара байланыстыра тіркеу жолымен зерттейді.
1.Еңбектің және оның төлемақысының есебі.
1.1.Еңбекақының түрлері мен нысандары ( формалары ).
Жалпы жұмысшылар мен қызметкерлерге есептелетін еңбекақы
негізгі және қосымша деп аталатын екі түрге бөлінеді.
Негізгі еңбекақы - жұмысшылар мен қызметкерлердің нақтылы
жұмыста болған уақытына, яғни олардың істеген жұмысына, атқарған
қызметіне төленеді. Негізгі еңбекақыға мына төмендегі атағандар
жатады:
1. Мерзімді және кесімді еңбекақы.
2. Сыйлықтар мен сыйақылар.
3. Үстеме сыйлықтар.
Қосымша еңбекақыға – еңбек заңына сәйкес шарттарда
қаралып белгіленген, жұмысшылар мен қызметкерлердің жұмыс істемеген,
қызмет атқармаған уақытына төленетін төлемдер жатады. Бұндай төлемдер
қатарына:
Жұмысшылар мен қызметкерлердің еңбек демалысы үшін төленетін төлемдер.
1. Жұмысшылар мен қызметкерлердің мемлекеттік,қоғамдық жұмыстарды
атқарған үшін төленетін төлемдер.
2. Жас сәбилі аналарға берілетін демалысқа, баланы тамақтандыру үшін
берілетін үзілістерге төленетін төлемдер.
3. Жас өспірімдердің қысқартылған жұмыс уақытына төленетін төлемдер.
4. Жұмысшылар мен қызметкерлердің кінәсінсіз жұмыстың тоқтап қалған
уақытына төленетін төлемдер.
5. Тегін көрсетілген немесе тегін берілетін қызметтер мен заттың құны.
6. Жоғары немесе арнаулы оқу орындарында және басқа да мамандығын көтеру
курсына жіберілген уақытына байланысты жұмысшылар мен қызметкерлерге
төленетін төлемдері.
7. Әскери жиындарға қатысқаны үшін, сондай – ақ демалыс немесе мейрам
күндері кезекшілік атқаратын адамдарға төленетін төлемдер және тағы да
басқалар жатады.
Өндіріс пен құрылыста халық шаруашылығының басқа да
салаларына еңбекақы есептеудің және оны төлеудің мерзімді және кесімді
деп аталатын екі нысаны ( фориасы ) қолданылады.
Мерзімді еңбекақы жұмысшылар мен қызметкерлердің жұмыс
істеген уақытына, сағаттық немесе күндік еңбекақы мөлшері бойынша өнім
өндіргені немесе өндірмегеніне қарамастан, яғни оның жұмыста болған
уақытына төленеді. Мерзімдік еңбекақы өндірген өнімі мен істеген
жұмысын мөлшерлеуге болмайтын, яғни атқарған жұмысының көлемі мен
санын анықтау мүмкін емес болып есептелетін инженерлік – техникалық
жұмыстағы жұмысшылар мен қызметкерлерге еңбекақы төлеуге негізделген.
Мысалы: автоматтандырылған машина жөндейтін жұмысшылар мен
қызметкерлерге ұйымның басшыларына қаржы және есеп бөлімінің
қызметкерлеріне және тағы басқаларға. Мерзімдік еңбекақының
төмендегідей түрлері бар:
1. Жай мерзімді;
2. Мерзімді сыйлықты;
Жай мерзімді жүйесі бойынша - жұмысшылар мен қызметкерлерге
еңбекақы жұмыс істеген уақытына тарифте немесе штатта көрсетілген
мөлшері бойынша төленеді.
Мерзімді сыйлықты - жұмысшылар мен қызметкерлерге олардың
тарифте немесе штатта көрсетілген тұрақты еңбекақысына қосымша олардың
өндірген өнімдерінің көлеміне,санына, сапасына және тағы да басқа
көрсеткіштердің өсуіне қарай беру б.т.
Мерзімдік еңбекақыға жұмысшылардың түнгі уақытта істеген
жұмысына есептелінетін қосымша төлем, мерзімнен тыс уақытта істеген
жұмысына төленетін қосымша төлем, демалыс немесе қосымша мейрам күніне
төленетін төлемдер, жұмыстың ауырлығына немесе зияндығына төленетін
қосымша төлемдер жатады.
Халық шаруашылық саласындағы мекемелердегі қызметкерлерге
төленетін мерзімдік еңбекақы толтырылған табельдердің негізінде ай
бойындағы қызмет атқарған уақытқа есептелінеді. Негізінде мерзімдік
еңбекақы бойынша есеп айырысатын уақыт есебіне календарлық ай, күн
немесе сағат алынады. Егер тұрақты еңбекақы алатын жұмысшылар толық
бір ай қызмет атқаратын немесе жұмыс істеген болса, онда оларға
штаттық кестеде қаралған немесе мекеменің басшылығы бекіткен мөлшерде
еңбекақы сомасы толығымен төленеді. Егер жұмысқа бірнеше күн келмей
қалған болса, онда оларға төленуге тиісті еңбекақы сомасы ол жұмысшы
толық ай жұмыс істеуіне тиісті белгіленген соманы сол айдағы
жұмысшының жұмыс істеген күндерінің санына көбейту арқылы табылады.
Кесімді еңбекақы - жұмысшылар мен қызметкерлердің еңбек
өнімділігін өсіруге, өнімді өндіруге кеткен еңбек уақытын қысқартуға
ынталандыру мақсатына қолданылады. Еңбекақы есептеудің және төлеудің
кесімді түрін қолданғанда жұмысшылар мен қызметкерлерге тиісті
еңбекақы, олардың өндірген өнімінің көлемін немесе санын тариф бойынша
белгіленген өлшем бірлігіне қарастырылған, яғни белгіленген кесімді
бағаға көбейту арқылы табылады. Кесімді баға белгіленген жұмыс
уақытында өндірілуге тиісті өнім көлемі мен сапасына негізделіп
белгіленеді. Уақыт мөлшері бір жұмысты орындауға керекті, яғни қажет
болатын, адамсағат, адамкүн өлшемінде көрсетіген уақыт болып
саналады. Өнім өндіру мөлшері жұмысшылар мен қызметкерлердің белгілі
бір уақыт аралығында жасап шығаратын, өндіретін өнімнің санымен
көлемімен анықталады.
Кесімді еңбекақының мынадай жүйелері бар:
- тікелей кесімді;
- кесімді сыйлықты;
- үдемелі кесімді;
- аккортық;
- жанама кесімді.
Жұмысшылар мен қызметкерлерге еңбекақыны есептеудің тікелей
кесімді жүйесі бойынша жұмысшының немесе бір бригаданың өндірген
өнімнің, істеген жұмысының бәрі тек қана белгіленген еңбек бағасымен
есептеледі. Бұл жүйе бойынша еңбекақы мөлшері – бұл құжатта
көрсетілген, өндірілген өнімнің санын сол өнімнің бір данасын
қарастырылған, яғни белгіленген еңбек бағасына көбейту арқылы табады.
Кәсіпорындарда жұмысшылар мен қызметкерлерге кесімді
сыйақылар өндірісте өнім өндіруді санымен сапалық жағынан артығымен
орындағаны, өнім өндіру барысында шикізаттар мен материалдарды,
отындар мен энергияны үнемді де ұтымды пайдаланғаны үшін оларға
төлеуге тиісті еңбекақысына қосымша сыйақы ретінде төленеді. Ұйымдарда
немесе оның бөлімшелерінде жұмысшылар мен қызметкерлерге сыйақы төлеу
жайлы ереже болуы қажет.
Кәсіпорындарда жұмысшылар мен қызметкерлерге кесімді
еңбекақыны есептеудін
үдемелі кесімді жүйесі бойынша төлем өнім өндіруге белгілі бір
мөлшерден артық көлемде өндірген өнімдері үшін қосымша сыйақы ретінде
төленеді. Бұл жүйе көп жағдайда қиын да – күрделі, ауыр болып
саналатын операциялар мен жұмыстарды орындағандары ушін және еңбек
өнімділігін белгілі бір дәрежеден артық орындау қиынға түсетін өндіріс
орындарында қолданылады. Жалпы бұл жүйе кез келген ұйымдарда қолданыла
бермейді.
Кесімді еңбекақының аккордтық жүйесі – ұйымдарда жұмысшылар
мен қызметкерлерге еңбекақы төлеуде қолданылады. Кесімді еңбекақының
бұл жүйесі жоғары сапалы өндірген өнімнің және орындаған жұмыстың
санына, көлеміне қарай алдын ала кесімді баға қоюды қажет етеді.
Сондай-ақ бұл жүйе бойынша еңбекақы төлеу үшін алдын ала атқарылатын
жұмыстың көлемі мен сапасы анықталуы тиіс. Кесімді еңбекақанаң
аккордтық жүйесі бойынша жұмысшылар мен қызметкерлерге еңбекақы
есептеу көбіне құрылыс салушы ұйымдарда, жөндеу жұмысымен айналысатын
ұйымдарда және жүктерді тиеп түсірумен айналысатын өнеркәсіп
орындарында қолданылады. Бұл жүйе бойынша еңбекақы есептеу
шаруашылықта жұмысшылар мен қызметкерлер санын қысқартып еңбек
өнімділігін арттыруға мүмкіншілік береді.
Халық шаруашылығының әр түрлі салаларындағы кәсіпорындарда
жұмысшылар мен қызметкерлерге кесімді еңбекақы есептеудін тағы бір
жүйесі жанама кесімді жүйе болып табылады. Бұл жүйе бойынша қосымша
енбекақы шаруашылықтың негізгі жұмысшылар мен қызметкерлеріне емес,
оларға қызмет ететін көмекші өндірістің жұмысшыларына төленеді. Яғни
бұл жүйе бойынша еңбекақы ұйымдағы станоктардың, жабдықтардың және
тағы да басқа құралдардың тоқтамай жұмыс істеп, белгіленген мөлшерден
артық өнім өндіргені үшін слесарьларға, операторларға және жөндейтін
және оларды жұмысқа дайындайтын басқа да жұмысшыларға төленеді.
Еңбекақыдан ұсталынатын және шегерілетін сомалар есебі. Осы
күнгі қолданылып жүрген ережелерге сәйкес жұмысшылардың еңбекақысынан
тек заңмен белгіленген ұсталымдарды ғана ұстап қалуға болады. Жұмысшы-
қызметкерлердің еңбекақысынан шаруашылық субъектісінің бухгалтериясы
арқылы ұстауға болатын ұсталымдарға мыналар жатады:
➢ Жинақталатын зейнетақы қорына аударылатын сома (жұмысшылар мен
қызметкерлердің еңбекақы сомасының 10% мөлшерінде).
➢ Табыс салығы (белгіленген заңдарға сәйкес).
➢ Заң, сот органдарының үкім қағазы бойынша ұсталатын ұсталымдар
(алимент, айыппұл, және тағы басқалары).
➢ Несиеге сатып алған тауарлары, заттар үшін жұмысшылардың міндеттемесі
бойынша белгіленген сомалар.
➢ Әр түрлі жарналарға (жұмысшылардың жазбаша өтініші бойынша кәсіподақ
комитетіне, ұйымдарға, партияларға және т.б) төленетін төлемдер.
➢ Дербес сақтандыру шартына сәйкес жұмысшылар жазбаша өтініші бойынша
жеке басын, жанұя мүшелерін, мүлкін және т.б сақтандыруға байланысты
жарналарға аудару.
➢ Жұмысшылардың еңбекақысы есебінен берілген аванс пен артық төленген
төлемдер сомасы.
➢ Банктен алынатын ұзақ мерзімді несиені өтеу үшін ұсталынатын
ұсталымдар.
➢ Жұмысшы жұмыс істейтін мекеменің қарамағындағы үйде тұрғаны үшін
пәтерақы мен тұрмыстық қызмет үшін төленетін төлемдер және сол
мекеменің қарамағындағы мектепке дейінгі балалар мекемесіне
балаларының барғаны үшін төленетін төлемдер.
➢ Мекемеге келтірілген зиянды өтеу үшін ұсталынатын ұсталымдар. Бұл
айтылғандардан басқа жұмысшылар мен қызметкерлердің еңбекақыларынан
өздерінің жазбаша өтініштері бойынша жинақ кассаларына салатын
салымдары және тағы да басқалары ұсталынады.
➢ Мерзімді еңбекақыны есептеу. Мерзімді еңбекақыға жұмысшылар мен
қызметкерлердің түнгі уақытта істеген жұмысына есептелетін қосымша
төлем, мерзімнен тыс уақытта істеген жұмысына есептелетін қосымша
төлем, демалыс немесе қосымша мейрам күніне төленетін төлемдер,
жұмыстың ауырлығы мен зияндығына төленетін қосымша төлем, өнім
өндірудегі ақауға байланысты төлемдер, біреудің орнына жұмысты
атқарғаны үшін төленетін төлем және тағы басқа төлемдер және өзіне
белгіленген жұмыс уақытында істегеніне есептелетін төлемдер жатады.
Халық шаруашылығының әр түрлі салалардағы ұйымдарда
қызметкерлерге төленетін мерзімдік еңбекақы толтырылған табельдердің
негізінде ай бойғы қызмет атқарған ( белгілі бір есеп айырмасын )
уақытқа есептеледі. Негізінде мерзімдік еңбекақы бойынша есеп
айырылысатын уақыт есебіне күнтізбелік ( календарьлық ) ай, күн немесе
сағат алынады. Егер тұрақты еңбекақы алатын жұмысшылар мен
қызметкерлер толық бір ай қызмет атқаратын немесе жұмыс істеген болса,
онда оларға штаттық кестеде қаралған немесе кәсіпорынның басшылығы
бекіткен мөлшерде еңбекақы сомасы толығымен төленеді. Егер ай сайын
тұрақты мөлшерде алатын жұмысшылар мен қызметкерлер есепті айда
бірнеше күн жұмысқа немесе қызметке келе алмай қалған болса, онда
оларға төленуге тиісті еңбекақы сомасы ол жұмысшы мен қызметкердің
толық ай жұмыс істеуіне тиісті белгіленген сомасын сол айдағы жұмыс
күндерінің санына бөліп алынған нәтижені, яғни сол айдағы бір күнге
тиісті еңбекақы сомасын сол айдағы жұмысшының немесе қызметкердің
жұмыс істеген күндерінің санына көбейту арқылы табылады.
Мысалы: сәуір айында 22 жұмыс күні бар, айына 11000 теңге
тұрақты еңбекақы алатын жұмысшы, сол айдағы 15 күн жұмыс істеп, 4 күн
ауырып қалған және 3 күн қоғамдық жұмыс атқарған делік. Жұмысшылар мен
қызметкерлердің ауырып қалған күніне, жәрдемақы бюджеттен ( әлеуметтік
қордан ) төленеді. Ал қалған 18 күні үшін ( 15 күн жұмыс істегені +3
күн қоғамдық жұмыс атқарғаны ) еңбекақы ұйымның есебінен төленеді. Бұл
соманы анықтау үшін бір айға белгіленген тұрақты еңбекақы мөлшерін,
яғни 11000 теңгені осы айдағы жұмыс күнінің санына яғни 22 күнге
бөлеміз ( 1100022). Содан кейін алынған нәтижені ( 500 теңге ) жұмыс
істеген және қоғамдық жұмыс атқарған күндері сандарының қосындысына
көбейтеміз. Бұл жағдайда жоғарыдағы мысалымызда көрсетілген жұмысшының
сәуір айында тиісті еңбекақы сомасы 9000 теңге болады. ( 500х ( 15+3))
= 9000 теңге. Кәсіпорындарда жұмысшылар мен қызметкерлерге мерзімдік
еңбекақы жұмыс істеген күні мен сағатына байланысты төленетін
жағдайларда, олардың бір күнге немесе бір сағатқа белгіленген сомасын
нақтылы жұмыс істеген күндері мен қоғамдық жұмыстағы басқадай қосымша
еңбекақы төленуге тиісті күндердің күндердің немесе сағаттардың
жұмысына көбейту арқылы табылады.
Кесімді еңбекақыны есептеу. Кәсіпорындарда кесімді еңбекақы
төлеу жүйесі бойынша жұмысшылар мен қызметкерлерге төленетін еңбекақы
олардың өндірген өнімді мен істеген жұмысының, атқарған қызметінің
саны мен көлемі жайлы жазылған құжаттар бойынша есептеледі. Ол үшін
алғашқы құжаттарда көрсетілген өндіріп шығарған өнімдер мен істелген
жұмыстардың және дайындалған деталдардың, сондай – ақ тағы да басқа
операциялардың жалпы саны көлемі, олардың бір данасын жасап шығаруға,
өндіруге белгіленген бағаға көбейтеді.
Ұйымдарда тапсырманы жеке адам орындаған, яғни операция немесе
өнім өндіру басынан аяғына дейін бір жұмысшының немесе қызметкердің
қолынан өтетін жағдайда мұндай әдісті қолдану ыңғайлы б.т. кесімді
еңбекақы жұмысшылар мен қызметкерлердің бригада бойынша істеген
жағдайда жоғарыда аталған алғашқы құжаттарға әр жұмысшы мен
қызметкердің жұмыс істеген уақыты, мамандық дәрежесі, бригада болып
өндірген өнімі мен істеген жұмысының көлемі, саны және олардың бір
данасын жасауға, өндіруге белгіленген бағасы көрсетіліп жазылады.
Жалпы бригада бойынша өндірілген өнімдер мен істелген жұмысының саны
мен көлемін, олардың бір данасын өндіріп шығаруға ( жасап шығаруға,
орындауға ) белгіленген баға көбейту арқылы сол бригада мүшелерінің
еңбекақысы есептеліп шығарылады. Бригаданың жалпы табысы ондағы
жұмысшылар мен қызметкерлердің арасында олардың мамандық дәрежесіне
және жұмыс істеген уақытына сәйкес бөлінеді. Ол үшін алдымен барлық
бригада мүшелерінің жұмысқа қатысқан уақыты ( ай, күн, сағат )
табылады. Содан соң жұмысшылар мен қызметкерлердің мамандық дәрежесіне
сәйкес тариф бойынша бір сағатқа белгіленген еңбекақы мөлшері олардың
жұмыс істеген сағаттарының санына көбейтіледі. Осының нәтижесінде
бригада мүшелерінің әрқайсысының тариф бойынша есептелетін еңбекақының
жалпы сомасы табылады. Алғашқы құжаттар бойынша есептелген бригада
мүшелеріне тиісті еңбекақы сомасының жоғарыда көрсетілген тариф
бойынша есептелген еңбекақының жалпы сомаларының қосындысына қатынасы
қосымша табыс коэффициенті б.т. Осыдан жұмысшылар мен қызметкерлердің
әрқайсысына есептелген еңбекақы сомасы осы коэффициентке көбейтіліп,
әр жұмысшының немесе қызметкердің орындаған жұмысы мен өндірген
өнімінің саны мен оның мамандық дәрежесіне байланысты еңбекақысы
табылады.
1.2.Өнімдер мен еңбектің төлемінің есебін ұйымдастыру
Өндірім мен еңбек төлемінің есептері өндірілген өнім саны
аяқталмаған өндіріс пен шығарылған жарамсыз өнім туралы уқытында және
дәл деректер алуды қамтамасыз етуге; әрбір қызметкердің өндіріміне
сәйкес еңбек ақы төлемінің мөлшерін дұрыс және уақытында анықтауға;
өндірілген өнімнің материалдар мен өңдеуге жіберілген шала өнімдердің
санына сәйкестігін бақылауға; өндірістегі тетіктердің (детальдардың),
бөлшектердің және агрегаттардың қозғалыстарын қадағалап отыру үшін
қажет.
Өндіріс технологиясы мен оны ұйымдастыруға, еңбек төлемінің
қолданылатын жүйесіне, өнім сапасына бақылауға, есеп пен басқа да
жайларын компьютерлендіру деңгейіне қарай бастапқы құжаттар есебі мен
үлгісінің әр түрлі әдістерін қолданады. Әр түрлі өндірістегі өндірім
мен еңбек төлемі есебінің ұйымдастырылуын қарастырайық.
Жаппай – толассыз өндірісте және еңбекті бригадалық әдісте
ұйымдастыруда өнім өндірімі мен еңбек төлемі есебі, әдетте соңғы
операциялардан кейін өнімді қабылдап алудан бастап жүргізіледі.
Бригаданың әр бір мүшесінің өнім өдіруі мастер немесе бригадир
толтыратын өндірім туралы айлық рапортта көрсетіледі. Жұмысшыға еңбек
төлемі оның операциалары бойынша өндіріміне сәйкес есептеледі. Бұл
мақсаттар үшін төмендегі өндірім рапорттары мен ведомостарын
қолданады.
Бригаданың өндірімі туралы рапорт өндірілетін өнімнің белгілі
бір түріне жазылады, оның бір данасынан өнделуі бойынша баға
белгілейді. Ай бойы немесе басқада мерзімде бригада өндірімі – соңғы
операциалрдан қабылданған өңделген тетіктер ретінде рапортта күн сайын
көрініс тауып отырады. Соңғы операциалардан кейін қабылданған өнім,
жұмыс істеген уақыты және жұмысшылардың разряды – осы үшеуі еңбек
төлемінің есептелуіне негіз бола алады.
Өндіріс туралы рапортты (жинақтау рапортын) жаппай өндірісте әр
түрлі мезгіл сайын қайталанып отыратын жұмыстарды істеуге келгенде бір
немесе бірнеше жұмысшының өндірімі мен еңбек төлемінің есебі үшін
қолданады.
Өндірім есебінің тізімдемесін ай бойы бір текті жұмыс істеген бір
топ жұмысшыға (бригадаға) жазады. Өндірім есебінің ведомосін ай
бойында әртүрлі жұмыс істеген бір топ жұмысшыға жазады.
Металлургиялық және химиялық өнер кәсіпте бір не бірнеше
аппараттың немесе агрегаттың жұмысын жүргізетін бригада өндірімі
есебінің тізімдемесін қолданады; тау - кен өнеркәсібінде істелген
жұмыстар есебінің тізімдемесін жүргізеді.
Сериялық өндірісте өндірім және еңбек төлемі есебін бір сменадағы
өндірім рапортымен сәйкес келетін етіп, оларды маршруттық парағында
жүргізген жөн. Егер өімдерді өндеу ұзақтығы бір сменадан аспайтын
болса бір рапортпен шектелуге болады. Маршруттық парақты тетіктердің
топтарына (партияларына) жазады, ол өндіріс процесінде өңдеу
операцияларының бір – біріне өтетін топ тетіктермен бірге ілесіп
жүреді. Бұл жұмысшылардың өндірімімен еңбек төлеміне дұрыс есеп
жүргізіп, бақылау жасап отыруға септігін тигізеді. Бір сменадағы
өндірім туралы рапорт өнімнің нақты өндірімін көрсетуге арналған және
еңбек төлемін есептеуге негіз болып табылады. Маршруттық парақтардың
деректері бойынша рапорт жазылады.
Маршруттық парақты өндірістегі тетіктердің қозғалысын жедел
есептеп отыруға, және өндірім мен еңбек төлемінің бірыңғай құжаты
ретінде қолданады. Ол өндіріс процесінде тетіктер тобына ілесіп
отырады. Маршруттық парақтың жұмысшыларға еңбек төлемін есептейтін бір
сменадағы өндірім рапортымен сәйкестілігін сақтап, жүмысшылардың өнім
өндірімін және жалақыларын есепке алудың бірыңғай құжаты ретінде
қолданады.
Жеке және ұсақ сериялық өндірісте өндірім мен еңбек төлемінің
есебі кесімді жұмысқа жасалған нарядында жүргізіледі. Орындалатын
тапсырманың ұзақтығына қарай нарядтары сменаға немесе одан да ұзағырақ
(бір айға дейінгі) мерзімге жазады. Оны жазуға уческенің (цехтың)
технологиялық карталары мен өндірістік бағдарламасы негіз болады.
Өндірісте байқалған жарамсыз өнімге Жарамсыз өнім туралы
актісін немесе аптаға ашылатын Жарамсыз өнім есебінің тізімдемесін
жасайды. Егер жарамсыз өнімді бұған жазықсыз жұмысшы жөндесе, онда
оларға әдеттегідей наряд жазылады да, оған Жарамсыз өнімнің жөнделуі
деген таңба басылады.
Еңбек жағдайының өзгеруінен туындаған бағаларға қосылатын төлемге
және өндіріс технологиясында ескерілменген жұмыстарға қосымша төлем
парағын немесе ерекшелік белгілері (қағазға көлденең түскен қызыл
жолақ) бар кесімді жұмысқа жасалатын нарядтар толтырады. Парақтарда
өндірім туралы негізгі нарядтың немесе рапортың нөміріне сілтеме
жасап, қосымша төлемнің әрбір түріне жеке жұмысшыға не бригадаға
жазады. Кәсіпорында жұмыстың тоқтап қалу және үзілістердің болу себебі
ашылып, жұмыс уақытынан артық жұмыс істегендердің табелімен бірге
кәсіпорынның бухгалтериясына беріледі. Қосымша төлемдер туралы
мәліметтерде бухгалтерия ауытқушылық себептерін тауып, қажетті шаралар
қабылдау үшін цех басшылығына үнемі ұсынып отыруға міндетті.
Мерзімінен тыс жұмыстар есебін мерзімінен тыс жұмыс істеген
адамдардың тізімінен тыс істелген жұмыстарға төлем төлеу үшін
бухгалтерияға береді.
Кідірістер уақытының есебі кідірістер есебінің парақтары негізінде
жүзеге асырылады, оларда кідіріс уақытын, себептерін және кінәлі
адамдарын, төлем проценттерін және жұмысшы туралы басқа да
мәліметтерін (тегін, атын, әкесінің атын, разрядын, табельдік нөмірін)
көрсетеді. Параққа мастер мен цех бастығы қол қояды.
Қабылданып, тексерілгеннен кейін құжаттардың деректері еңбек
төлемін есептеу жөніндегі есеп айырысу – төлемнің тізімдемесін жасауға
негіз болады.
Есеп айырысу – төлем тізімдемесінін жасалуы. Бухгалтерияға келіп
түскен жұмыс уақыты мен өндірілген өнімнің есебі жөніндегі құжаттарды
тексеріледі де, тек содан соң есептік өңдеуге жіберіледі.
Әрбір жұмысшыға бір ай ішінде құжаттар жазылуы мүмкін. Бір айлық
жалақыны есептеу үшін жалақы есебінің жинақ карточкасы қолданылады.
Онда қызметткердің тегі, аты, әкесінің аты, табельдік нөмері, цех,
учаске, құжаттарының толтырылған күні мен нөмері, сағаттық нормасы,
әрбір құжат бойынша есептелген жалақы сомосы, төлемдердің басқа да
түрлері көрсетіледі. Карточка деректерін есеп айырысу – төлем
тізімдемесін жасау үшін пайдаланады. Есепті жүргізу
компьютерлендірілген жағдайда жинақ карточкалары (ведомастар), сондай-
ақ есеп айырысу – төлем тізімдемелері де, әдетте, бір ғана жұмыс
күнінде жасалады.
Еңбек төлемі бойынша есеп айырысу әр түрлі кәсіпорындарда мынадай
құжаттарда: есеп айырысу - төлеу тізімдемесінде, оны сонымен қатар
жалақы беру үшін де пайдаланады; есеп айырысу тізімдемеснде және жеке
толтырылған төлем тізімдемесінде; әр бір жүмысшыға жасалған еңбек
төлемінің арнайы есеп айырысуларында; жыл бойы пайдаланатын кітапқа
тігілген есеп айырысуы тізімдемелерінде жүргізіледі.
Есеп айырысу – төлем тізімдемесі – жиынтық құжат, онда есептелген
еңбек төлемінің барлық түрі және жұмыс істеп жүргендерге берілетін
басқа да төлемдер сондай-ақ күші бар заңдарға сәйкес жасалған
ұсталымдар мен шегерімдер жинақталған. Оны еңбек төлемі жөніндегі есеп
айырысу деректері негізінде жасайды. Тізімдемеде қызметкерлердің
тегін, аттарын, әкелерінің аттарын, олардың табельдік нөмерлері мен
қызмет орындарын, разрядтарын немесе айлық ақыларын көрсетеді. Оған
кәсіпорын басшысы мен бас бухгалтер қол қояды. Тізімдеменің
Есептелді деген бөліміне құжаттармен негізделген кесімді, мерзімнен
тыс т.б. төлемдердің есептелген сомалары еңгізіледі. Ұсталымды және
есепке алынды деген бөлімінде табыс салығының сомасы, сондай-ақ
атқару қағаздары бойынша ұсталымдардың сомалары; несиеге сатылатын
тауарлар үшін есепке алынған сомалар, еңбек төлемнің есебіне кіретін
аванс және басқа ұсталымдар енгізіледі. Салықты өткен айдың
жалақысынан ұстайды. Айдың аяғында тізімдемеге әрбір жұмысшыға
берілуге тиісті сомасын шығарады.
Есеп айырысу – төлем тізімдемесінің толтырылған түрі төменде
келтірілген.
1.3.Қызметкерлермен еңбек ақысы бойынша есеп айырысу есебі. Жалақының
жинағы және оны тарату
Қызметкерлермен еңбекақысының төлемі бойынша есеп айырысу есебі
3350.
Қызметкерлермен еңбек ақысы бойынша есеп айырысу шотында
жүргізіледі.Бұл пассивтік шот.
Еңбек ақыны есептегенде 3350 шоты кредиттеледі де, мына шоттар
дебеттеледі:
2930- шоты Аяқталмаған құрылыс күрделі құрылыспен шұғылданатын
және сондай жұмыс істейтін қызметкерлердің еңбек төлемінің сомаларына;
7110-шоты Тауарларды сату жөніндегі шығындар өнім өткізумен,
жұмыстармен қызмет көрсетулерді жүзеге асырумен шұғылданатын
қызметкерлерге есептелген еңбек төлемінің сомаларына;
7210-шоты Жалпы және әкімшілік шығындар жалпы шаруашылық және
әкімшілік – басқармашылық қызметкерлеріне есептелген еңбек төлемінің
сомаларына;
8012-шоты Өндірістегі жұмысшыларының еңбек ақысы негізгі
өндірістегі жқмысшыларға есептелген еңбек төлемінің сомаларына;
8032-шоты Қызметкерлердің еңбек ақысы қосалқы өндірістердің
қызметкерлеріне есептелген еңбек төлемінің сомаларына;
8042-шоты Қызметкерлердің еңбек ақысы цехтағы қызметкерлерге
есептелген төлемінің сомаларына;
8052-шоты Қызметкерлердің еңбек ақысы әлеуметтік салада қызмет
көрсетумен шұғылданатын қызметкерлерге есептелген еңбек төлемінің
сомаларына;
8062-шоты Жұмысшылардың еңбек ақысы ақау өнімдерді жөндеумен
шұғылданатын жұмысшыларға есептелген еңбек төлемінің сомаларына.
Басшылықтағы тұлғалармен есеп айырысу есебі. Басшылықтағы
тұлғалармен есеп айырысу үшін 3360 Басшылықтағы тұлғалардың қарызы
шоты арналған, онда мынадай тұлғалармен есептеседі (басқарма мүшесі
мен төрағасы, бақылау кеңесінің мүшесі және ревизиондық комиссияның
мүшесі және т.б.). басшылықтағы адамдарға есептелген еңбек төлемінің
сомаларына 7210-шоты дебеттеледі де 3360 шоты кредиттеледі, ал оны
төлеген кезде 3360-шоты дебеттеліп, 1010-шоты кредиттеледі.
Кәсіпорын қызметкерлеріне есептелген еңбек ақына тарату. 3350-
шотының кредитінен, басқа шоттардың дебетіне (8012, 8032, 942, 126,
7210, 950т.б.) жатқызылған сомасы есеп объектілеріне, тапсырыстарына
сәйкес баптарына жазылуы керек, яғни талдамалық есеп талап етіледі.
Бұл мақсаттар үшін Жалақыны тарату деп аталатын әзірлік кестесін
пайдалынады, оған жазбаларды бастапқы құжаттардан түсіреді. Кесте
төменде келтірілген.
1.3 кесте
Жалақыны тарату
2008 жылғы қаңтар үшін
Цех, шаруашылық №2 цех
Бөлінетіні (таратылатыны) 520656
теңге 00 тиын
Шоттардың дебетіне Жалақы түрлері (кесімді, мерзімді)
Сомасы
Шоттың № Баптар, тапсырыстар №Кесімді мерзімді
8012 5210 120736 23920
8012 522 130120 12100
8012 523 80620 10121
8012 524 70130 6179
8012 525 69850 5950
8010 500 13790 4140
Барлығы 458246 62410
Оның ішінде цехтардан 5984 -
қабылданғаны
№1
1406 -
№3
Одан басқа цехтарға бергені 5237 -
№4
4123 -
№5
Кесте 2002 ж. 6 ақпанда толтырылып бітті.
Тиісті тізімдерде қажетті деректері 2002 ж. 6 ақпанда көрсетілді
Орындаушылардың қолдары
Жалақыны тарату 3350 шотының кредитінен мына шоттардың дебетіне
жазылады: 2930, 7110, 7210, 8012, 8032, 8042, 8042, 8052. Сондай-ақ
жалақы Материалдар шотына, Болашақ кезеңнің шығыстарына жатқызылуы
мүмкін, яғни аталған шоттар дебеттеледіде, 3350 шоты кредиттеледі.
Демалыс ақысын төлеуге құрылған резервтер. Қызметкерлердің
демалыс ақысы бойынша есеп айырысу есебі 4160 Еңбеккерлерге демалыс
бойынша қарыздарын есептеу шотында жүреді (демалыс ақысын төлеудің
резервтері). Бұндай резервтерді құру оларды өндіріс шығындарына
жатқызудың бір қалыптылығын және дұрыстығын қамтамасыз етудің жолы
б.т. Резервке аударудың пайызы демалыс төлемдерінің орташа
ұзақтылығына байланысты болып келеді. Резервтік құру кезінде 4160 шоты
кредиттеліп, мына шоттар дебеттеледі: 2930, 7110, 7210, 8012, 8032,
8042, 8042, 8052. Ал, демалысты есептеген кезде 4160 шот дебеттеліп,
3350 шоты кредиттеледі.
Жылдық түгендеу кезінде демалыстардың төлеміне арналған резервтің
дұрыс жасалып, пайдалануын тексеру қажет.
Жылдық түгелдеу кезінде демалысқа төленетін резервтердің
пайдалануын және оның дұрыс құрылуын тексеру керек. Түгелдеу барысында
заңдарда ескерілген (жыл сайынғы) және қосымша демалыстар үшін
қызметкерлерге берілетін алдағы уақыттағы төлемге деген резерв қалдығы
паданылмаған демалыс күндерінің саны – күндік сомасынан (орташа
жалақыны есептеудің белгіленген әдісін ескере отырып) және әлеуметтік,
зейнеткерлік қорға міндетті түрде бөлінетін сомалардан құралады,
сондықтан резерв сомасы осы белгіленген төлемнің мөлшеріне сай
анықталуы тиіс.
Нақты есептелінген резерв есеп беріп отырған жылғы желтоқсандағы
есепті түгелдеу арқылы расталған сомадан асып кеткен жағдайда өндіріс
шығындарының шоттары бойынша қысқарту жазбалары жазылады, ал жетпей
қалған жағдайда өндіріс шығындарына есептелетін қосымша қаражат қосу
жөнінде толықтыру жазбалары жасалады.
Көп жылғы сіңірген еңбек үшін және бір жылғы жұмыс қорытындысы
бойынша жыл сайын берілетін сыйақыларды төлеуге арналған резервтердің
қалдықтары қызметкерлердің демалыстарының алдаға уақыттағы төлемдеріне
арналғагн резервтер сияқты түгелденеді. Көп жылғы сіңірген еңбек үшін
жыл сайын берілетін сыйақылар есепті жыл өткеннен кейін төленсе, онда
бұл ақыларды төлеуге арналған резерв туралы деректер есепті жылдан
кейінгі келесі жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша жасалған баланста
болмауы да мүмкін.
Жұмысқа уақытша жарамсыздығы бойынша есептелген жәрдемақылардың
және әлеуметтік сақтандыру қаражаты есебнен берілетін басқада
төлемдердің сомасы 4420 әлеуметтік сақтандыру және зейнетақымен
қамсыздандыру бойынша есеп айырысу шоттың дебеті және 3350
Қызметкерлермен еңбек бойынша есеп айырысу, 3360 Басшылардың еңбек
ақысы шоттарының кредиті бойынша көрініс табады.
Жеке тұлғалардан ұсталынған табыс салығына 3350 шоты дебеттеліп,
3140 Бюджетпен басқа да есеп айырысулар шоты кредиттеледі.
Еңбек төлемінен алынатын ұсталымдар мен шегерімдер 3350-ші және
3360-ші шоттардың дебеті бойынша көрініс табады және мына шоттардың
кредитіне жазылады:
8050 Өндірістік ақау шотында – еңбек төлемінен ұсталынған
өндірістегі жарамсыз өнім сомалары;
2150 Жұмыскерлермен басқа да тұлғалардың қарызы шотында – есеп
беруге тиісті тұлғалардан ұсталынған сомалар; жетіспеушіліктер; ұрлық-
қарлықтар; несиеге алынған тауарлар т.б. көрсетіледі.
Қызметкерлерге аванс ретінде және өткен ай үшін түпкілікті есеп
айырысу ретінде төленген еңбек төлемінің сомалары 1010 және 1060
шоттарының кредитінен 3350 және 3360 шоттарының дебетіне көшіріледі.
Өткен ай үшін түпкілікті есеп айырысу ретіндегі және қазіргі ай
үшін берілетін аванс ретіндегіеңбек төлемі төлеу тізімдемелер бойынша
төлейді, ол тізімдемеде төленуге тиімді сома, берілуге тиісті (3
күндік) мерзімі көрсетіледі.
Оған басшы мен бас бухгалтер рұқсат етемін деп оның бұрыштамасына қол
қойып бекітеді. Бекітілгеннен кейін тізімдеме төлем жасау үшін кассаға
беріледі. Үш күндік мерзімде берілмеген жалақы депоненттеледі
(кәсіпорын оны сақтауға қабылдап алады).
Берілмеген жалақы сомаларын кассир тізімге жазады да, оны өзінің
есбімен бірге бухгалтерияға өткізеді.
Жұмысшылармен қызметшілердің қолдарында есеп айырысу кітапшасы
болуы керек, ол кітапшаларға жұмыс істеп жүрген адам туралы
мәліметтерден басқа, ай сайын есептелген еңбекақысының төлемдері (яғни
төленгендері), ұсталымдары, шегерімдері, алуға тиесілі сомалар
көрсетіледі сондай-ақ оларды кәсіпорын қызметкерлеріне қайтару уақыты
кәсіподақ ұйымының келісімі бойынша шарттары бейленеді.
ММ Жезқзған қаласының кәсіпкерлік бөлімі
кәсіпорын, ұйым
Берілмеген жалақының тізімі
2008 ж. Қаңтар үшін
РеттЦех, ТөлеТабелТегі, аты, Қарыз Берілмеген жалақының
ік №бөлімм ьдік әкесінің аты болған сомасы
ведо№ күні
мосі
А Ә Б В 1 2
1 2 12 213 Жалғасбаев Талғат 5.01 2150
2 2 12 214 Қалиев Серик 5.01 1730
3 2 12 295 Салқынбаев Рамазан5.01 1480
4 2 12 296 Аршабеков Нұрғали 5.01 1760
Барлығы 7120
Кассир: қолы
Тексерген бухгалтер: қолы
5 қаңтар 2008ж.
5 қаңтар 2008ж.
Есеп компьютерленген жағдайда, есеп айырысу кітапшаларының
арасына есеп айырысу парақтарын немесе есеп айырысу – төлеу
тізімдемелерінің жазылған көшірмелерін салып қояды, яғни ол атаған
жұмыстарды жүргізудің жолдарын жеңілдетеді.
Еңбек туралы күші бар заңдарға сәйкес еңбек төлемін ұжымдық
шартпен бекітілген мерзімдерде, айына екі рет береді. Онда айдың
бірінші жартысы үшін еңбек төлемі бойынша аванстық және аванссыз
тәртіптер белгіленуі мүмкін. Есеп айырысудың аванстық тәртібінде
жұмысшылар мен қызметшілерге жоспарлы аванс береді; түпкілікті есеп
айырысу кезінде, айдың екінші жартысында еңбекақы төлемін жасайды.
Авнанс мөлшерін ұжымдық шарт жасасқан кезде әкімшілік пен кәсіподақ
үйымы анықтайды,алайда аванс жұмысшының жұмыс уакыты есебінің
табелінен алынған наұты жұмыс істеген уақыты үшін тарифтік төлем
мөлшері бойынша қойылған еңбек төлемінен кем болмауы тиіс. Есеп
айырысудың аванссыз түрінде жоспарлы аванстың орнына айдың бірінші
жартысы үшін нақты өндірілген өнім (орындалған жұмыс)бойынша немесе
нақты істелінген жұмыс уақыты бойынша еңбек төлемі есептелінеді. Есеп
айырысудың бірінші түрінің жұмысы аздау,сондықтан оны кәсіпорындарда
жиі қолданады.
Ағымдағы айдың еңбек төлемі бойынша есеп айырысу үшін және жұмыс
істеп жүрген адамның өткен кезеңдердегі жалақысы туралы мәліметтер алу
үшін бухгалтерия әрбір қызметкерлерге Дербес шот немесе Бет
есеп толтырады. Дербес шот немесе бет есебі өткен кезеңдердегі еңбек
төлемі туралы мәліметтер, өндірімдер мен орындалған жұмыстардың және
төлемнің әр алуан түрлеріне арналған құжаттардың негізінде
қалыптасады. Толтырылған дербес шоты төменде келтірілген.
2. ММ Жезқазған қаласының кәсіпкерлік бөлімі - нің еңбек ақысы және
оны ұйымдастыру.
2.1.Еңбеккерлердің құрамының есебі.
Жезқазған қаласының кәсіпкерлік бөлімі мемлекеттік мекемесі
қалалық бюджеттен қаржыландырылатын, коммерциялық емес заңды тұлға, ол
кәсіпкерлік саласында мемлекеттік саясатты, - өндіріс саласы,
индустриалды – жанашыл саясатты, халықаралық сапас стандарттарын
енгізу, кәсіпкерлік қызметтің жеке түрлерін лицензиалауды жүзеге
асыратын коммерциялық емес заңды тұлға статусына ие ұйым болып
табылады.
Бюджеттік бағдарламаны қаржыландыру көзі Жезқазған қаласының
жергілікті бюджеті. Бюджеттік бағдарламаның мақсаты: мемлекеттік
саясатты жүзеге асыру саласында мемлекеттік басқаруды бақылау ісін
кәсіпкерлік саласында жүзеге асыру. Мемлекеттік қызметкерлердің
біліктілігін арттыру. Ал бюджет бағдарламсының міндеті: ҚР президенті
мен үкіметінің, жоғарғы тұрған мемлекеттік мекемелердің заң,
нормативтік, дерективалық актілерін, қала әкімінің қаланың әлеуметтік
экономикалық дамуындағы кәсіпкерлікті қолдау және дамыту жөніндегі
өкімдері мен шешімдерін, кәсіпкерлік бөлімдерін құзырына кіретін басқа
мәселелерді жүзеге асыру жөніндегі жұмыстарды ұйымдастыру. Жезқазған
қаласының кәсіпкерлік бөлімі мемлекеттік мекемесі мамандарының кәсіби
деңгейлерін жетілдіру, жұмысын ұйымдастыру саласын жақсарту.Жезқазған
қаласының кәсіпкерлік бөлімінің осы бағдарламаны іске асыру шаралары
келесідей: негізгі еңбекақы, қосымша төлем ақылар, әлеуметтік салық,
әлеуметтік сақтандырудың мемлекеттік қорына әлеуметтік аударымдар,
басқа да тауарлар сатып алу, коммуналдық қызмет ақысын төлеу, байланыс
қызметі, электр энергиясы ақысын төлеу, жылу ақысын төлеу,
ғимараттарды, жабдықтар мен басқа негізгі құралдарды ұстау, қызмет
көрсету, басқада қызметтер көрсету (келісім шартпен төленетін еңбек
ақы және төлемдер, банкінің қызметіне төленетін төлем және т.б.), іс
сапар және ел ішіндегі сапарлар шығыны, басқада ағымдағы шығындар,
аналитикалық штаттық ақпараттар, облыс әкімі жанындағы мемлекеттік
қызметшілер мен қызметкерлердің және жұмыскерлердің біліктілігі
арттыру Институтында 1 адамға шаққанда 12 400 мың теңге есебімен бір
мемлекеттік қызметшінің оқуына төлеу.
Жезқазған қаласының кәсіпкерлік бөлімі мынандай қызметтерді
қамтамасыз етуі керек. Ресурстық орталық ашу. Ресурсты орта
кәсіпкерлердің инновациялық тәжірибиесін нарықтық инфрақұрылым
субъектілерімен өзара қарымқатынасын жүйелеп, қорытындылайды,
кәсіпкерліктің ұйымдастыру субъектілеріне консультациялық,
әдістемелік, білім беру, ақпараттық қызмет көрсетуге тиіс. Кәсіпкерлік
ортаның өсуі және оның экономиканың барлық саласына ықпалды енуі, жаңа
өнім өндіру және қызмет түрлерін кеңейту, жаңа жұмыс орындарын құру.
Техникалық жарақаттармен, техникаларға программалармен және
жиһаздармен қамтамасыз ету. . Шағын бизнесті дамыту есебінен жұмыс
орындарын ашу арқылы халықты жұмыспен қамтамасыз ету, жұмыссыздық
деңгейін азайту.
Кәсіпкерлік бөлім қызметін қамтамасыз ету бюджеттік
бағдарламасының қорытынды нәтижесі:
1.Шағын кәсіпкерлік субъектілерінің санын көбейту.
2.Шағын кәсіпкерлік саласына әдістемелік көмек көрсету сапасын
арттыру.
3.Мемлекеттік қызметшілердің кәсіптік білім деңгейін,
біліктілігін арттыру.
4.Іс қағаздарды мемлекеттік тілде жүргізуді енгізу.
5.Қызметкерлердің еңбек жағдайын жақсарту.
Жезқазған қаласының кәсіпкерлік бөлімі-нің құрамында жұмыс
істейтін қызметкерлер қатарына: бөлім басшысы- Смагулов К.К; бас
мамандары- Мейрамгалиева Ж.Т; Балмағанбетов А.А; Еділбаева А.С;
бухгалтер және іс атқарушы- Аяганова Г.К; экономист- Альсейтов А.М.
Бухгалтерлік есепте жұмысшы қызметкерлердің саны мен олардың
жұмыс істеген уақытын есепке алуға тура келеді. Шаруашылық
субъектісіндегі қызмет атқаратын адамдардың жалпы саны олардың
тізімдегі саны- деп аталады.
Мекемедегі жұмысшылар мен қызметкерлердің тізімдік саны- жұмысқа
жаңа адамды алуға немесе кейбір қызметкерлерді жұмыстан босатуға
байланысты өзгеріп отырады. Еңбек есебі жұмысшылар мен қызметкерлердің
құрамы мен жұмыс уақыты есебінен тұрады.
Жұмысшылар мен қызметкерлердің құрамының есебі- мекемедегі
мамандар бөлімінде (кадрлар бөлімі) жүргізіледі. Мамандар бөлімінде
алғашқы мынадай есеп құжаттары пайдаланылады:
1. Жұмысқа алу жайлы бұйрық (өкім) үлгілі түрі Т-1;
2. Басқа жұмысқа ауысу жайлы бұйрық (өкім) үлгілі түрі Т-5;
3. Демалыс берілуі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 3
1. Еңбек ақының және оның төлемақысының
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... . 6
1. Еңбек ақы төлемінің жүйесі мен
нысаны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 6
1.2. Өнімдер мен еңбек ақы төлемінің есебін
ұйымдастыру ... ... ... ... . 14
1.3. Қызметкер мен еңбек ақыны бойынша есеп айырысу
есебі ... ... ... 18
2. ММ Жезқазған қаласының кәсіпкерлік бөлімі еңбек ақысы және
оны
ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... .. 25
2.1.Еңбеккерлердің құрамының
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... . ... ... ... ... ... 25
2.2. Орташа жалақыны есептеу
тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 35
2.3. Жалақыдан ұсталатын
ұсталымдар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 49
2.4. Кәсіпорын аналитикалық
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... . ... ... ... ... ... ... . 53
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 57
Қолданылған әдебиеттер
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... . 58
Кіріспе.
Бухгалтерлік есеп ұйымның қаржылық ақпаратын белгілі бір
әдістері мен тәсілдері бойынша есептейтін, өлшейтін және оны өңдеп
тасымалдайтын жүйе. Ол кәсіпорынның жұмысын толығымен бақылап, оны
басқару үшін бағыт-бағдар беріп, алдағы уақытта істейтін жұмысын
жоспарлап және сонымен қатар сол ұйымның болашақта атқаратын жұмысына
экономикалық талдау жасауға өте қажетті ғылым болып табылады.
Сондықтан бухгалтерлік есеп бүтіндей халық шаруашылығы есебінің ең
басты негізгісі болып саналады. Қазақстан Республикасының бухгалтерлік
есеп және қаржылық есеп беру туралы заңы еліміздегі бухгалтерлік есеп
жүргізу жүйесін анықтайды. Қаржылық есеп берумен оның
пайдаланылатындығы және есеп алудың негізгі принциптері мен жалпы
тәртібін, ішкі бақылау және сырқы аудит жөніндегі талаптарды, сондай-
ақ ұйымдардың құқықтарымен міндеттерін белгілейді. Қазақстан
Республикасының аумағында жұмыс істейтін барлық кәсіпорын бухгалтерлік
есептеу мен қаржылық есеп беру осы заңға сәйкес жүргізуге міндетті.
Көп жағдайда бухгалтерлер мен есепшінің арасындағы айырмашылықты
білмегеннің салдарынан бұл екеуін шатастырып алатындар жиі кездеседі.
Бұлар өз тәжірибесінде, өз қызметтері барысында бірін-бірі ауыстырып
отыратындығы әрине рас. Бірақ, есепшінің негізгі міндеті шаруашылық
операцияларын тіркеу, бухгалтнрлік ақпараттық құжаттарды сақтау ғана
болса, ал бұл мәліметтерді өңдеп, оған экономикалық талдау жасап, оны
пайдалануға тиімді етіп беру бухгалтердің міндеті.
Кәсіпорындар мен ұйымдардағы болып отыратын үрдістерді алдымен
бақылап, орындалған жұмыстармен атқарылған қызметтердің нәтижесінде
өндірілген өнімдерді, олар үшін жұмсалған материалдар мен
шикізаттарды, қаржы-қаражаттарды сандық өлшемге келтіріп және арнаулы
құжаттарға қарай реттеп соңынан тіркеу жүұмысын жүргізетіндігі
бухгалтерлік есептің басты міндеті болып табылады. Қандай да бір
шаруашылық құбылыстарын зерттеп, оларға экономикалық талдау жасау
үшін, белгілі бір есеп көрсеткіштеріне сүйенуіне тура келеді. Бұл
пәннің негізгі мақсаты осы бухгалтерлік есепке анықтама беру және оны
басқада пәндермен салыстырып, ұқсастықтары мен айырмашылықтарын, өз
ерекшеліктерін, теориялық, сондай-ақ іс-тәжірибиелік тұрғыдан сипаттап
қарау болып табылады.
Бухгалтерлік есептің міндеті мен мақсаты барлық кәсіпорындарда
орындалатын операциялардың уақытылы есепке алынып, олардың қазіргі
күнгі уақыт талаптарына сай жүзеге асырылуына бақылау жасау.
Бухгалтерлік есептің негізгі бағыты – кәсіпорындарға есеп
жұмысының сапасын арттыруға, есептеу жұмысының барысында қолданылатын,
яғни толтырылатын құжаттардан қарапайым, әрі түсінікті болуына және
ондағы көрсеткіштердің пайдаланушыларға ыңғацйлы болуына реттеліп
жүргізіледі.
Бухгалтерлік есеп ұйымының есеп беру мен басқару, сондай-ақ
экономикалық талдау жұмыстарынның нақтьы түрде жүзеге асырылуын
қажетті ақпараттармен қамтамасыз етіп отырады. Бухгалтерлік есептің
тексеру, қадағалау, жинақтау принциптерін жүзеге асыру арқылы меншік
заңдылығымен қаржы және қаржыландыру тәртібі, үнемдеу шаралары тиісті
заңдарға сай іске асырылады.
Бухгалтерлік есептің ақпараттық мәліметтері мен көрсеткіштеріне
сүйене отырып, экономикалық талдау кестелері жасалынады. Сонымен қатар
бухгалтерлік есеп жұмысының қорытынды құжаттары мен мәліметтеріне
қарай әрбір ұжымның әлеуметтік дамуына және ондағы жұмысшы
қызметкерлердің материалдық ынталануына шаралар белгілеу жұмыстары
іске асырылады. Бухгалтерлік есептің негізгі мақсаты ұйымның өз
экономикалық және саяси жағдайына тән шаруашылық қызметін тиімді
жолдармен басқаруға қажетті ақпараттық мәліметтермен қамтамасыз ету.
Қазіргі бухгалтерлер тек шот жүргізумен ғана емес сонымен қатар
жоспарлау және шешім қабылдау, бақылау, бағалау, шаруашылық қызметке
баға беріп, аудиторлық тексеру жұмыстарымен де айналысады. Қазіргі
бухгалтерлер есеп ақпараттарын пайдаланушыларды, олардың ішкі немесе
сырқы пайдаланушы еместігіне қарамастан, қажетті ақпараттармен
қамтамасыз етуі тиіс. Сонымен, бухгалтерлік есеп дегеніміз- белгілі
кәсіпорын жайлы ақпараттарды өлшеп, өңдеуден өткізіп пайдаланушыларға
беріп отыратын жүйе. Бұл ақпарат пайдаланушылардың кәсіпорын қызметін
басқаруда дұрыс шешім қабылдауынпа мүмкіндік туғызады. Адамдар
көбінесе бухгалтерлік есеппен шот жүргізу арасындағы айырмашылықты
түсіне бермейді. Шот жүргізу бұл шаруашылық операцияларын тіркеуден
өткізу арқылы бухгалтерлік есеп жүргізіп, есеп құжаттарын сақтау. Бұл
көп рет қайталанатын, пайдаланушылардың қажеттілігін қанағаттандыратын
миханикалық бухгалтерлік есептің бір бөлігі.
Бухгалтерлік есеп шаруашылық құбылыстардың сандық жағын сапалық
жағымен байланыстыра отырып, заттық көрсеткіштермен, сондай-ақ ақшалай
түрде шаруашылық фактілерін жалпылама, үздіксіз, құжатты негізделген
және өзара байланыстыра тіркеу жолымен зерттейді.
1.Еңбектің және оның төлемақысының есебі.
1.1.Еңбекақының түрлері мен нысандары ( формалары ).
Жалпы жұмысшылар мен қызметкерлерге есептелетін еңбекақы
негізгі және қосымша деп аталатын екі түрге бөлінеді.
Негізгі еңбекақы - жұмысшылар мен қызметкерлердің нақтылы
жұмыста болған уақытына, яғни олардың істеген жұмысына, атқарған
қызметіне төленеді. Негізгі еңбекақыға мына төмендегі атағандар
жатады:
1. Мерзімді және кесімді еңбекақы.
2. Сыйлықтар мен сыйақылар.
3. Үстеме сыйлықтар.
Қосымша еңбекақыға – еңбек заңына сәйкес шарттарда
қаралып белгіленген, жұмысшылар мен қызметкерлердің жұмыс істемеген,
қызмет атқармаған уақытына төленетін төлемдер жатады. Бұндай төлемдер
қатарына:
Жұмысшылар мен қызметкерлердің еңбек демалысы үшін төленетін төлемдер.
1. Жұмысшылар мен қызметкерлердің мемлекеттік,қоғамдық жұмыстарды
атқарған үшін төленетін төлемдер.
2. Жас сәбилі аналарға берілетін демалысқа, баланы тамақтандыру үшін
берілетін үзілістерге төленетін төлемдер.
3. Жас өспірімдердің қысқартылған жұмыс уақытына төленетін төлемдер.
4. Жұмысшылар мен қызметкерлердің кінәсінсіз жұмыстың тоқтап қалған
уақытына төленетін төлемдер.
5. Тегін көрсетілген немесе тегін берілетін қызметтер мен заттың құны.
6. Жоғары немесе арнаулы оқу орындарында және басқа да мамандығын көтеру
курсына жіберілген уақытына байланысты жұмысшылар мен қызметкерлерге
төленетін төлемдері.
7. Әскери жиындарға қатысқаны үшін, сондай – ақ демалыс немесе мейрам
күндері кезекшілік атқаратын адамдарға төленетін төлемдер және тағы да
басқалар жатады.
Өндіріс пен құрылыста халық шаруашылығының басқа да
салаларына еңбекақы есептеудің және оны төлеудің мерзімді және кесімді
деп аталатын екі нысаны ( фориасы ) қолданылады.
Мерзімді еңбекақы жұмысшылар мен қызметкерлердің жұмыс
істеген уақытына, сағаттық немесе күндік еңбекақы мөлшері бойынша өнім
өндіргені немесе өндірмегеніне қарамастан, яғни оның жұмыста болған
уақытына төленеді. Мерзімдік еңбекақы өндірген өнімі мен істеген
жұмысын мөлшерлеуге болмайтын, яғни атқарған жұмысының көлемі мен
санын анықтау мүмкін емес болып есептелетін инженерлік – техникалық
жұмыстағы жұмысшылар мен қызметкерлерге еңбекақы төлеуге негізделген.
Мысалы: автоматтандырылған машина жөндейтін жұмысшылар мен
қызметкерлерге ұйымның басшыларына қаржы және есеп бөлімінің
қызметкерлеріне және тағы басқаларға. Мерзімдік еңбекақының
төмендегідей түрлері бар:
1. Жай мерзімді;
2. Мерзімді сыйлықты;
Жай мерзімді жүйесі бойынша - жұмысшылар мен қызметкерлерге
еңбекақы жұмыс істеген уақытына тарифте немесе штатта көрсетілген
мөлшері бойынша төленеді.
Мерзімді сыйлықты - жұмысшылар мен қызметкерлерге олардың
тарифте немесе штатта көрсетілген тұрақты еңбекақысына қосымша олардың
өндірген өнімдерінің көлеміне,санына, сапасына және тағы да басқа
көрсеткіштердің өсуіне қарай беру б.т.
Мерзімдік еңбекақыға жұмысшылардың түнгі уақытта істеген
жұмысына есептелінетін қосымша төлем, мерзімнен тыс уақытта істеген
жұмысына төленетін қосымша төлем, демалыс немесе қосымша мейрам күніне
төленетін төлемдер, жұмыстың ауырлығына немесе зияндығына төленетін
қосымша төлемдер жатады.
Халық шаруашылық саласындағы мекемелердегі қызметкерлерге
төленетін мерзімдік еңбекақы толтырылған табельдердің негізінде ай
бойындағы қызмет атқарған уақытқа есептелінеді. Негізінде мерзімдік
еңбекақы бойынша есеп айырысатын уақыт есебіне календарлық ай, күн
немесе сағат алынады. Егер тұрақты еңбекақы алатын жұмысшылар толық
бір ай қызмет атқаратын немесе жұмыс істеген болса, онда оларға
штаттық кестеде қаралған немесе мекеменің басшылығы бекіткен мөлшерде
еңбекақы сомасы толығымен төленеді. Егер жұмысқа бірнеше күн келмей
қалған болса, онда оларға төленуге тиісті еңбекақы сомасы ол жұмысшы
толық ай жұмыс істеуіне тиісті белгіленген соманы сол айдағы
жұмысшының жұмыс істеген күндерінің санына көбейту арқылы табылады.
Кесімді еңбекақы - жұмысшылар мен қызметкерлердің еңбек
өнімділігін өсіруге, өнімді өндіруге кеткен еңбек уақытын қысқартуға
ынталандыру мақсатына қолданылады. Еңбекақы есептеудің және төлеудің
кесімді түрін қолданғанда жұмысшылар мен қызметкерлерге тиісті
еңбекақы, олардың өндірген өнімінің көлемін немесе санын тариф бойынша
белгіленген өлшем бірлігіне қарастырылған, яғни белгіленген кесімді
бағаға көбейту арқылы табылады. Кесімді баға белгіленген жұмыс
уақытында өндірілуге тиісті өнім көлемі мен сапасына негізделіп
белгіленеді. Уақыт мөлшері бір жұмысты орындауға керекті, яғни қажет
болатын, адамсағат, адамкүн өлшемінде көрсетіген уақыт болып
саналады. Өнім өндіру мөлшері жұмысшылар мен қызметкерлердің белгілі
бір уақыт аралығында жасап шығаратын, өндіретін өнімнің санымен
көлемімен анықталады.
Кесімді еңбекақының мынадай жүйелері бар:
- тікелей кесімді;
- кесімді сыйлықты;
- үдемелі кесімді;
- аккортық;
- жанама кесімді.
Жұмысшылар мен қызметкерлерге еңбекақыны есептеудің тікелей
кесімді жүйесі бойынша жұмысшының немесе бір бригаданың өндірген
өнімнің, істеген жұмысының бәрі тек қана белгіленген еңбек бағасымен
есептеледі. Бұл жүйе бойынша еңбекақы мөлшері – бұл құжатта
көрсетілген, өндірілген өнімнің санын сол өнімнің бір данасын
қарастырылған, яғни белгіленген еңбек бағасына көбейту арқылы табады.
Кәсіпорындарда жұмысшылар мен қызметкерлерге кесімді
сыйақылар өндірісте өнім өндіруді санымен сапалық жағынан артығымен
орындағаны, өнім өндіру барысында шикізаттар мен материалдарды,
отындар мен энергияны үнемді де ұтымды пайдаланғаны үшін оларға
төлеуге тиісті еңбекақысына қосымша сыйақы ретінде төленеді. Ұйымдарда
немесе оның бөлімшелерінде жұмысшылар мен қызметкерлерге сыйақы төлеу
жайлы ереже болуы қажет.
Кәсіпорындарда жұмысшылар мен қызметкерлерге кесімді
еңбекақыны есептеудін
үдемелі кесімді жүйесі бойынша төлем өнім өндіруге белгілі бір
мөлшерден артық көлемде өндірген өнімдері үшін қосымша сыйақы ретінде
төленеді. Бұл жүйе көп жағдайда қиын да – күрделі, ауыр болып
саналатын операциялар мен жұмыстарды орындағандары ушін және еңбек
өнімділігін белгілі бір дәрежеден артық орындау қиынға түсетін өндіріс
орындарында қолданылады. Жалпы бұл жүйе кез келген ұйымдарда қолданыла
бермейді.
Кесімді еңбекақының аккордтық жүйесі – ұйымдарда жұмысшылар
мен қызметкерлерге еңбекақы төлеуде қолданылады. Кесімді еңбекақының
бұл жүйесі жоғары сапалы өндірген өнімнің және орындаған жұмыстың
санына, көлеміне қарай алдын ала кесімді баға қоюды қажет етеді.
Сондай-ақ бұл жүйе бойынша еңбекақы төлеу үшін алдын ала атқарылатын
жұмыстың көлемі мен сапасы анықталуы тиіс. Кесімді еңбекақанаң
аккордтық жүйесі бойынша жұмысшылар мен қызметкерлерге еңбекақы
есептеу көбіне құрылыс салушы ұйымдарда, жөндеу жұмысымен айналысатын
ұйымдарда және жүктерді тиеп түсірумен айналысатын өнеркәсіп
орындарында қолданылады. Бұл жүйе бойынша еңбекақы есептеу
шаруашылықта жұмысшылар мен қызметкерлер санын қысқартып еңбек
өнімділігін арттыруға мүмкіншілік береді.
Халық шаруашылығының әр түрлі салаларындағы кәсіпорындарда
жұмысшылар мен қызметкерлерге кесімді еңбекақы есептеудін тағы бір
жүйесі жанама кесімді жүйе болып табылады. Бұл жүйе бойынша қосымша
енбекақы шаруашылықтың негізгі жұмысшылар мен қызметкерлеріне емес,
оларға қызмет ететін көмекші өндірістің жұмысшыларына төленеді. Яғни
бұл жүйе бойынша еңбекақы ұйымдағы станоктардың, жабдықтардың және
тағы да басқа құралдардың тоқтамай жұмыс істеп, белгіленген мөлшерден
артық өнім өндіргені үшін слесарьларға, операторларға және жөндейтін
және оларды жұмысқа дайындайтын басқа да жұмысшыларға төленеді.
Еңбекақыдан ұсталынатын және шегерілетін сомалар есебі. Осы
күнгі қолданылып жүрген ережелерге сәйкес жұмысшылардың еңбекақысынан
тек заңмен белгіленген ұсталымдарды ғана ұстап қалуға болады. Жұмысшы-
қызметкерлердің еңбекақысынан шаруашылық субъектісінің бухгалтериясы
арқылы ұстауға болатын ұсталымдарға мыналар жатады:
➢ Жинақталатын зейнетақы қорына аударылатын сома (жұмысшылар мен
қызметкерлердің еңбекақы сомасының 10% мөлшерінде).
➢ Табыс салығы (белгіленген заңдарға сәйкес).
➢ Заң, сот органдарының үкім қағазы бойынша ұсталатын ұсталымдар
(алимент, айыппұл, және тағы басқалары).
➢ Несиеге сатып алған тауарлары, заттар үшін жұмысшылардың міндеттемесі
бойынша белгіленген сомалар.
➢ Әр түрлі жарналарға (жұмысшылардың жазбаша өтініші бойынша кәсіподақ
комитетіне, ұйымдарға, партияларға және т.б) төленетін төлемдер.
➢ Дербес сақтандыру шартына сәйкес жұмысшылар жазбаша өтініші бойынша
жеке басын, жанұя мүшелерін, мүлкін және т.б сақтандыруға байланысты
жарналарға аудару.
➢ Жұмысшылардың еңбекақысы есебінен берілген аванс пен артық төленген
төлемдер сомасы.
➢ Банктен алынатын ұзақ мерзімді несиені өтеу үшін ұсталынатын
ұсталымдар.
➢ Жұмысшы жұмыс істейтін мекеменің қарамағындағы үйде тұрғаны үшін
пәтерақы мен тұрмыстық қызмет үшін төленетін төлемдер және сол
мекеменің қарамағындағы мектепке дейінгі балалар мекемесіне
балаларының барғаны үшін төленетін төлемдер.
➢ Мекемеге келтірілген зиянды өтеу үшін ұсталынатын ұсталымдар. Бұл
айтылғандардан басқа жұмысшылар мен қызметкерлердің еңбекақыларынан
өздерінің жазбаша өтініштері бойынша жинақ кассаларына салатын
салымдары және тағы да басқалары ұсталынады.
➢ Мерзімді еңбекақыны есептеу. Мерзімді еңбекақыға жұмысшылар мен
қызметкерлердің түнгі уақытта істеген жұмысына есептелетін қосымша
төлем, мерзімнен тыс уақытта істеген жұмысына есептелетін қосымша
төлем, демалыс немесе қосымша мейрам күніне төленетін төлемдер,
жұмыстың ауырлығы мен зияндығына төленетін қосымша төлем, өнім
өндірудегі ақауға байланысты төлемдер, біреудің орнына жұмысты
атқарғаны үшін төленетін төлем және тағы басқа төлемдер және өзіне
белгіленген жұмыс уақытында істегеніне есептелетін төлемдер жатады.
Халық шаруашылығының әр түрлі салалардағы ұйымдарда
қызметкерлерге төленетін мерзімдік еңбекақы толтырылған табельдердің
негізінде ай бойғы қызмет атқарған ( белгілі бір есеп айырмасын )
уақытқа есептеледі. Негізінде мерзімдік еңбекақы бойынша есеп
айырылысатын уақыт есебіне күнтізбелік ( календарьлық ) ай, күн немесе
сағат алынады. Егер тұрақты еңбекақы алатын жұмысшылар мен
қызметкерлер толық бір ай қызмет атқаратын немесе жұмыс істеген болса,
онда оларға штаттық кестеде қаралған немесе кәсіпорынның басшылығы
бекіткен мөлшерде еңбекақы сомасы толығымен төленеді. Егер ай сайын
тұрақты мөлшерде алатын жұмысшылар мен қызметкерлер есепті айда
бірнеше күн жұмысқа немесе қызметке келе алмай қалған болса, онда
оларға төленуге тиісті еңбекақы сомасы ол жұмысшы мен қызметкердің
толық ай жұмыс істеуіне тиісті белгіленген сомасын сол айдағы жұмыс
күндерінің санына бөліп алынған нәтижені, яғни сол айдағы бір күнге
тиісті еңбекақы сомасын сол айдағы жұмысшының немесе қызметкердің
жұмыс істеген күндерінің санына көбейту арқылы табылады.
Мысалы: сәуір айында 22 жұмыс күні бар, айына 11000 теңге
тұрақты еңбекақы алатын жұмысшы, сол айдағы 15 күн жұмыс істеп, 4 күн
ауырып қалған және 3 күн қоғамдық жұмыс атқарған делік. Жұмысшылар мен
қызметкерлердің ауырып қалған күніне, жәрдемақы бюджеттен ( әлеуметтік
қордан ) төленеді. Ал қалған 18 күні үшін ( 15 күн жұмыс істегені +3
күн қоғамдық жұмыс атқарғаны ) еңбекақы ұйымның есебінен төленеді. Бұл
соманы анықтау үшін бір айға белгіленген тұрақты еңбекақы мөлшерін,
яғни 11000 теңгені осы айдағы жұмыс күнінің санына яғни 22 күнге
бөлеміз ( 1100022). Содан кейін алынған нәтижені ( 500 теңге ) жұмыс
істеген және қоғамдық жұмыс атқарған күндері сандарының қосындысына
көбейтеміз. Бұл жағдайда жоғарыдағы мысалымызда көрсетілген жұмысшының
сәуір айында тиісті еңбекақы сомасы 9000 теңге болады. ( 500х ( 15+3))
= 9000 теңге. Кәсіпорындарда жұмысшылар мен қызметкерлерге мерзімдік
еңбекақы жұмыс істеген күні мен сағатына байланысты төленетін
жағдайларда, олардың бір күнге немесе бір сағатқа белгіленген сомасын
нақтылы жұмыс істеген күндері мен қоғамдық жұмыстағы басқадай қосымша
еңбекақы төленуге тиісті күндердің күндердің немесе сағаттардың
жұмысына көбейту арқылы табылады.
Кесімді еңбекақыны есептеу. Кәсіпорындарда кесімді еңбекақы
төлеу жүйесі бойынша жұмысшылар мен қызметкерлерге төленетін еңбекақы
олардың өндірген өнімді мен істеген жұмысының, атқарған қызметінің
саны мен көлемі жайлы жазылған құжаттар бойынша есептеледі. Ол үшін
алғашқы құжаттарда көрсетілген өндіріп шығарған өнімдер мен істелген
жұмыстардың және дайындалған деталдардың, сондай – ақ тағы да басқа
операциялардың жалпы саны көлемі, олардың бір данасын жасап шығаруға,
өндіруге белгіленген бағаға көбейтеді.
Ұйымдарда тапсырманы жеке адам орындаған, яғни операция немесе
өнім өндіру басынан аяғына дейін бір жұмысшының немесе қызметкердің
қолынан өтетін жағдайда мұндай әдісті қолдану ыңғайлы б.т. кесімді
еңбекақы жұмысшылар мен қызметкерлердің бригада бойынша істеген
жағдайда жоғарыда аталған алғашқы құжаттарға әр жұмысшы мен
қызметкердің жұмыс істеген уақыты, мамандық дәрежесі, бригада болып
өндірген өнімі мен істеген жұмысының көлемі, саны және олардың бір
данасын жасауға, өндіруге белгіленген бағасы көрсетіліп жазылады.
Жалпы бригада бойынша өндірілген өнімдер мен істелген жұмысының саны
мен көлемін, олардың бір данасын өндіріп шығаруға ( жасап шығаруға,
орындауға ) белгіленген баға көбейту арқылы сол бригада мүшелерінің
еңбекақысы есептеліп шығарылады. Бригаданың жалпы табысы ондағы
жұмысшылар мен қызметкерлердің арасында олардың мамандық дәрежесіне
және жұмыс істеген уақытына сәйкес бөлінеді. Ол үшін алдымен барлық
бригада мүшелерінің жұмысқа қатысқан уақыты ( ай, күн, сағат )
табылады. Содан соң жұмысшылар мен қызметкерлердің мамандық дәрежесіне
сәйкес тариф бойынша бір сағатқа белгіленген еңбекақы мөлшері олардың
жұмыс істеген сағаттарының санына көбейтіледі. Осының нәтижесінде
бригада мүшелерінің әрқайсысының тариф бойынша есептелетін еңбекақының
жалпы сомасы табылады. Алғашқы құжаттар бойынша есептелген бригада
мүшелеріне тиісті еңбекақы сомасының жоғарыда көрсетілген тариф
бойынша есептелген еңбекақының жалпы сомаларының қосындысына қатынасы
қосымша табыс коэффициенті б.т. Осыдан жұмысшылар мен қызметкерлердің
әрқайсысына есептелген еңбекақы сомасы осы коэффициентке көбейтіліп,
әр жұмысшының немесе қызметкердің орындаған жұмысы мен өндірген
өнімінің саны мен оның мамандық дәрежесіне байланысты еңбекақысы
табылады.
1.2.Өнімдер мен еңбектің төлемінің есебін ұйымдастыру
Өндірім мен еңбек төлемінің есептері өндірілген өнім саны
аяқталмаған өндіріс пен шығарылған жарамсыз өнім туралы уқытында және
дәл деректер алуды қамтамасыз етуге; әрбір қызметкердің өндіріміне
сәйкес еңбек ақы төлемінің мөлшерін дұрыс және уақытында анықтауға;
өндірілген өнімнің материалдар мен өңдеуге жіберілген шала өнімдердің
санына сәйкестігін бақылауға; өндірістегі тетіктердің (детальдардың),
бөлшектердің және агрегаттардың қозғалыстарын қадағалап отыру үшін
қажет.
Өндіріс технологиясы мен оны ұйымдастыруға, еңбек төлемінің
қолданылатын жүйесіне, өнім сапасына бақылауға, есеп пен басқа да
жайларын компьютерлендіру деңгейіне қарай бастапқы құжаттар есебі мен
үлгісінің әр түрлі әдістерін қолданады. Әр түрлі өндірістегі өндірім
мен еңбек төлемі есебінің ұйымдастырылуын қарастырайық.
Жаппай – толассыз өндірісте және еңбекті бригадалық әдісте
ұйымдастыруда өнім өндірімі мен еңбек төлемі есебі, әдетте соңғы
операциялардан кейін өнімді қабылдап алудан бастап жүргізіледі.
Бригаданың әр бір мүшесінің өнім өдіруі мастер немесе бригадир
толтыратын өндірім туралы айлық рапортта көрсетіледі. Жұмысшыға еңбек
төлемі оның операциалары бойынша өндіріміне сәйкес есептеледі. Бұл
мақсаттар үшін төмендегі өндірім рапорттары мен ведомостарын
қолданады.
Бригаданың өндірімі туралы рапорт өндірілетін өнімнің белгілі
бір түріне жазылады, оның бір данасынан өнделуі бойынша баға
белгілейді. Ай бойы немесе басқада мерзімде бригада өндірімі – соңғы
операциалрдан қабылданған өңделген тетіктер ретінде рапортта күн сайын
көрініс тауып отырады. Соңғы операциалардан кейін қабылданған өнім,
жұмыс істеген уақыты және жұмысшылардың разряды – осы үшеуі еңбек
төлемінің есептелуіне негіз бола алады.
Өндіріс туралы рапортты (жинақтау рапортын) жаппай өндірісте әр
түрлі мезгіл сайын қайталанып отыратын жұмыстарды істеуге келгенде бір
немесе бірнеше жұмысшының өндірімі мен еңбек төлемінің есебі үшін
қолданады.
Өндірім есебінің тізімдемесін ай бойы бір текті жұмыс істеген бір
топ жұмысшыға (бригадаға) жазады. Өндірім есебінің ведомосін ай
бойында әртүрлі жұмыс істеген бір топ жұмысшыға жазады.
Металлургиялық және химиялық өнер кәсіпте бір не бірнеше
аппараттың немесе агрегаттың жұмысын жүргізетін бригада өндірімі
есебінің тізімдемесін қолданады; тау - кен өнеркәсібінде істелген
жұмыстар есебінің тізімдемесін жүргізеді.
Сериялық өндірісте өндірім және еңбек төлемі есебін бір сменадағы
өндірім рапортымен сәйкес келетін етіп, оларды маршруттық парағында
жүргізген жөн. Егер өімдерді өндеу ұзақтығы бір сменадан аспайтын
болса бір рапортпен шектелуге болады. Маршруттық парақты тетіктердің
топтарына (партияларына) жазады, ол өндіріс процесінде өңдеу
операцияларының бір – біріне өтетін топ тетіктермен бірге ілесіп
жүреді. Бұл жұмысшылардың өндірімімен еңбек төлеміне дұрыс есеп
жүргізіп, бақылау жасап отыруға септігін тигізеді. Бір сменадағы
өндірім туралы рапорт өнімнің нақты өндірімін көрсетуге арналған және
еңбек төлемін есептеуге негіз болып табылады. Маршруттық парақтардың
деректері бойынша рапорт жазылады.
Маршруттық парақты өндірістегі тетіктердің қозғалысын жедел
есептеп отыруға, және өндірім мен еңбек төлемінің бірыңғай құжаты
ретінде қолданады. Ол өндіріс процесінде тетіктер тобына ілесіп
отырады. Маршруттық парақтың жұмысшыларға еңбек төлемін есептейтін бір
сменадағы өндірім рапортымен сәйкестілігін сақтап, жүмысшылардың өнім
өндірімін және жалақыларын есепке алудың бірыңғай құжаты ретінде
қолданады.
Жеке және ұсақ сериялық өндірісте өндірім мен еңбек төлемінің
есебі кесімді жұмысқа жасалған нарядында жүргізіледі. Орындалатын
тапсырманың ұзақтығына қарай нарядтары сменаға немесе одан да ұзағырақ
(бір айға дейінгі) мерзімге жазады. Оны жазуға уческенің (цехтың)
технологиялық карталары мен өндірістік бағдарламасы негіз болады.
Өндірісте байқалған жарамсыз өнімге Жарамсыз өнім туралы
актісін немесе аптаға ашылатын Жарамсыз өнім есебінің тізімдемесін
жасайды. Егер жарамсыз өнімді бұған жазықсыз жұмысшы жөндесе, онда
оларға әдеттегідей наряд жазылады да, оған Жарамсыз өнімнің жөнделуі
деген таңба басылады.
Еңбек жағдайының өзгеруінен туындаған бағаларға қосылатын төлемге
және өндіріс технологиясында ескерілменген жұмыстарға қосымша төлем
парағын немесе ерекшелік белгілері (қағазға көлденең түскен қызыл
жолақ) бар кесімді жұмысқа жасалатын нарядтар толтырады. Парақтарда
өндірім туралы негізгі нарядтың немесе рапортың нөміріне сілтеме
жасап, қосымша төлемнің әрбір түріне жеке жұмысшыға не бригадаға
жазады. Кәсіпорында жұмыстың тоқтап қалу және үзілістердің болу себебі
ашылып, жұмыс уақытынан артық жұмыс істегендердің табелімен бірге
кәсіпорынның бухгалтериясына беріледі. Қосымша төлемдер туралы
мәліметтерде бухгалтерия ауытқушылық себептерін тауып, қажетті шаралар
қабылдау үшін цех басшылығына үнемі ұсынып отыруға міндетті.
Мерзімінен тыс жұмыстар есебін мерзімінен тыс жұмыс істеген
адамдардың тізімінен тыс істелген жұмыстарға төлем төлеу үшін
бухгалтерияға береді.
Кідірістер уақытының есебі кідірістер есебінің парақтары негізінде
жүзеге асырылады, оларда кідіріс уақытын, себептерін және кінәлі
адамдарын, төлем проценттерін және жұмысшы туралы басқа да
мәліметтерін (тегін, атын, әкесінің атын, разрядын, табельдік нөмірін)
көрсетеді. Параққа мастер мен цех бастығы қол қояды.
Қабылданып, тексерілгеннен кейін құжаттардың деректері еңбек
төлемін есептеу жөніндегі есеп айырысу – төлемнің тізімдемесін жасауға
негіз болады.
Есеп айырысу – төлем тізімдемесінін жасалуы. Бухгалтерияға келіп
түскен жұмыс уақыты мен өндірілген өнімнің есебі жөніндегі құжаттарды
тексеріледі де, тек содан соң есептік өңдеуге жіберіледі.
Әрбір жұмысшыға бір ай ішінде құжаттар жазылуы мүмкін. Бір айлық
жалақыны есептеу үшін жалақы есебінің жинақ карточкасы қолданылады.
Онда қызметткердің тегі, аты, әкесінің аты, табельдік нөмері, цех,
учаске, құжаттарының толтырылған күні мен нөмері, сағаттық нормасы,
әрбір құжат бойынша есептелген жалақы сомосы, төлемдердің басқа да
түрлері көрсетіледі. Карточка деректерін есеп айырысу – төлем
тізімдемесін жасау үшін пайдаланады. Есепті жүргізу
компьютерлендірілген жағдайда жинақ карточкалары (ведомастар), сондай-
ақ есеп айырысу – төлем тізімдемелері де, әдетте, бір ғана жұмыс
күнінде жасалады.
Еңбек төлемі бойынша есеп айырысу әр түрлі кәсіпорындарда мынадай
құжаттарда: есеп айырысу - төлеу тізімдемесінде, оны сонымен қатар
жалақы беру үшін де пайдаланады; есеп айырысу тізімдемеснде және жеке
толтырылған төлем тізімдемесінде; әр бір жүмысшыға жасалған еңбек
төлемінің арнайы есеп айырысуларында; жыл бойы пайдаланатын кітапқа
тігілген есеп айырысуы тізімдемелерінде жүргізіледі.
Есеп айырысу – төлем тізімдемесі – жиынтық құжат, онда есептелген
еңбек төлемінің барлық түрі және жұмыс істеп жүргендерге берілетін
басқа да төлемдер сондай-ақ күші бар заңдарға сәйкес жасалған
ұсталымдар мен шегерімдер жинақталған. Оны еңбек төлемі жөніндегі есеп
айырысу деректері негізінде жасайды. Тізімдемеде қызметкерлердің
тегін, аттарын, әкелерінің аттарын, олардың табельдік нөмерлері мен
қызмет орындарын, разрядтарын немесе айлық ақыларын көрсетеді. Оған
кәсіпорын басшысы мен бас бухгалтер қол қояды. Тізімдеменің
Есептелді деген бөліміне құжаттармен негізделген кесімді, мерзімнен
тыс т.б. төлемдердің есептелген сомалары еңгізіледі. Ұсталымды және
есепке алынды деген бөлімінде табыс салығының сомасы, сондай-ақ
атқару қағаздары бойынша ұсталымдардың сомалары; несиеге сатылатын
тауарлар үшін есепке алынған сомалар, еңбек төлемнің есебіне кіретін
аванс және басқа ұсталымдар енгізіледі. Салықты өткен айдың
жалақысынан ұстайды. Айдың аяғында тізімдемеге әрбір жұмысшыға
берілуге тиісті сомасын шығарады.
Есеп айырысу – төлем тізімдемесінің толтырылған түрі төменде
келтірілген.
1.3.Қызметкерлермен еңбек ақысы бойынша есеп айырысу есебі. Жалақының
жинағы және оны тарату
Қызметкерлермен еңбекақысының төлемі бойынша есеп айырысу есебі
3350.
Қызметкерлермен еңбек ақысы бойынша есеп айырысу шотында
жүргізіледі.Бұл пассивтік шот.
Еңбек ақыны есептегенде 3350 шоты кредиттеледі де, мына шоттар
дебеттеледі:
2930- шоты Аяқталмаған құрылыс күрделі құрылыспен шұғылданатын
және сондай жұмыс істейтін қызметкерлердің еңбек төлемінің сомаларына;
7110-шоты Тауарларды сату жөніндегі шығындар өнім өткізумен,
жұмыстармен қызмет көрсетулерді жүзеге асырумен шұғылданатын
қызметкерлерге есептелген еңбек төлемінің сомаларына;
7210-шоты Жалпы және әкімшілік шығындар жалпы шаруашылық және
әкімшілік – басқармашылық қызметкерлеріне есептелген еңбек төлемінің
сомаларына;
8012-шоты Өндірістегі жұмысшыларының еңбек ақысы негізгі
өндірістегі жқмысшыларға есептелген еңбек төлемінің сомаларына;
8032-шоты Қызметкерлердің еңбек ақысы қосалқы өндірістердің
қызметкерлеріне есептелген еңбек төлемінің сомаларына;
8042-шоты Қызметкерлердің еңбек ақысы цехтағы қызметкерлерге
есептелген төлемінің сомаларына;
8052-шоты Қызметкерлердің еңбек ақысы әлеуметтік салада қызмет
көрсетумен шұғылданатын қызметкерлерге есептелген еңбек төлемінің
сомаларына;
8062-шоты Жұмысшылардың еңбек ақысы ақау өнімдерді жөндеумен
шұғылданатын жұмысшыларға есептелген еңбек төлемінің сомаларына.
Басшылықтағы тұлғалармен есеп айырысу есебі. Басшылықтағы
тұлғалармен есеп айырысу үшін 3360 Басшылықтағы тұлғалардың қарызы
шоты арналған, онда мынадай тұлғалармен есептеседі (басқарма мүшесі
мен төрағасы, бақылау кеңесінің мүшесі және ревизиондық комиссияның
мүшесі және т.б.). басшылықтағы адамдарға есептелген еңбек төлемінің
сомаларына 7210-шоты дебеттеледі де 3360 шоты кредиттеледі, ал оны
төлеген кезде 3360-шоты дебеттеліп, 1010-шоты кредиттеледі.
Кәсіпорын қызметкерлеріне есептелген еңбек ақына тарату. 3350-
шотының кредитінен, басқа шоттардың дебетіне (8012, 8032, 942, 126,
7210, 950т.б.) жатқызылған сомасы есеп объектілеріне, тапсырыстарына
сәйкес баптарына жазылуы керек, яғни талдамалық есеп талап етіледі.
Бұл мақсаттар үшін Жалақыны тарату деп аталатын әзірлік кестесін
пайдалынады, оған жазбаларды бастапқы құжаттардан түсіреді. Кесте
төменде келтірілген.
1.3 кесте
Жалақыны тарату
2008 жылғы қаңтар үшін
Цех, шаруашылық №2 цех
Бөлінетіні (таратылатыны) 520656
теңге 00 тиын
Шоттардың дебетіне Жалақы түрлері (кесімді, мерзімді)
Сомасы
Шоттың № Баптар, тапсырыстар №Кесімді мерзімді
8012 5210 120736 23920
8012 522 130120 12100
8012 523 80620 10121
8012 524 70130 6179
8012 525 69850 5950
8010 500 13790 4140
Барлығы 458246 62410
Оның ішінде цехтардан 5984 -
қабылданғаны
№1
1406 -
№3
Одан басқа цехтарға бергені 5237 -
№4
4123 -
№5
Кесте 2002 ж. 6 ақпанда толтырылып бітті.
Тиісті тізімдерде қажетті деректері 2002 ж. 6 ақпанда көрсетілді
Орындаушылардың қолдары
Жалақыны тарату 3350 шотының кредитінен мына шоттардың дебетіне
жазылады: 2930, 7110, 7210, 8012, 8032, 8042, 8042, 8052. Сондай-ақ
жалақы Материалдар шотына, Болашақ кезеңнің шығыстарына жатқызылуы
мүмкін, яғни аталған шоттар дебеттеледіде, 3350 шоты кредиттеледі.
Демалыс ақысын төлеуге құрылған резервтер. Қызметкерлердің
демалыс ақысы бойынша есеп айырысу есебі 4160 Еңбеккерлерге демалыс
бойынша қарыздарын есептеу шотында жүреді (демалыс ақысын төлеудің
резервтері). Бұндай резервтерді құру оларды өндіріс шығындарына
жатқызудың бір қалыптылығын және дұрыстығын қамтамасыз етудің жолы
б.т. Резервке аударудың пайызы демалыс төлемдерінің орташа
ұзақтылығына байланысты болып келеді. Резервтік құру кезінде 4160 шоты
кредиттеліп, мына шоттар дебеттеледі: 2930, 7110, 7210, 8012, 8032,
8042, 8042, 8052. Ал, демалысты есептеген кезде 4160 шот дебеттеліп,
3350 шоты кредиттеледі.
Жылдық түгендеу кезінде демалыстардың төлеміне арналған резервтің
дұрыс жасалып, пайдалануын тексеру қажет.
Жылдық түгелдеу кезінде демалысқа төленетін резервтердің
пайдалануын және оның дұрыс құрылуын тексеру керек. Түгелдеу барысында
заңдарда ескерілген (жыл сайынғы) және қосымша демалыстар үшін
қызметкерлерге берілетін алдағы уақыттағы төлемге деген резерв қалдығы
паданылмаған демалыс күндерінің саны – күндік сомасынан (орташа
жалақыны есептеудің белгіленген әдісін ескере отырып) және әлеуметтік,
зейнеткерлік қорға міндетті түрде бөлінетін сомалардан құралады,
сондықтан резерв сомасы осы белгіленген төлемнің мөлшеріне сай
анықталуы тиіс.
Нақты есептелінген резерв есеп беріп отырған жылғы желтоқсандағы
есепті түгелдеу арқылы расталған сомадан асып кеткен жағдайда өндіріс
шығындарының шоттары бойынша қысқарту жазбалары жазылады, ал жетпей
қалған жағдайда өндіріс шығындарына есептелетін қосымша қаражат қосу
жөнінде толықтыру жазбалары жасалады.
Көп жылғы сіңірген еңбек үшін және бір жылғы жұмыс қорытындысы
бойынша жыл сайын берілетін сыйақыларды төлеуге арналған резервтердің
қалдықтары қызметкерлердің демалыстарының алдаға уақыттағы төлемдеріне
арналғагн резервтер сияқты түгелденеді. Көп жылғы сіңірген еңбек үшін
жыл сайын берілетін сыйақылар есепті жыл өткеннен кейін төленсе, онда
бұл ақыларды төлеуге арналған резерв туралы деректер есепті жылдан
кейінгі келесі жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша жасалған баланста
болмауы да мүмкін.
Жұмысқа уақытша жарамсыздығы бойынша есептелген жәрдемақылардың
және әлеуметтік сақтандыру қаражаты есебнен берілетін басқада
төлемдердің сомасы 4420 әлеуметтік сақтандыру және зейнетақымен
қамсыздандыру бойынша есеп айырысу шоттың дебеті және 3350
Қызметкерлермен еңбек бойынша есеп айырысу, 3360 Басшылардың еңбек
ақысы шоттарының кредиті бойынша көрініс табады.
Жеке тұлғалардан ұсталынған табыс салығына 3350 шоты дебеттеліп,
3140 Бюджетпен басқа да есеп айырысулар шоты кредиттеледі.
Еңбек төлемінен алынатын ұсталымдар мен шегерімдер 3350-ші және
3360-ші шоттардың дебеті бойынша көрініс табады және мына шоттардың
кредитіне жазылады:
8050 Өндірістік ақау шотында – еңбек төлемінен ұсталынған
өндірістегі жарамсыз өнім сомалары;
2150 Жұмыскерлермен басқа да тұлғалардың қарызы шотында – есеп
беруге тиісті тұлғалардан ұсталынған сомалар; жетіспеушіліктер; ұрлық-
қарлықтар; несиеге алынған тауарлар т.б. көрсетіледі.
Қызметкерлерге аванс ретінде және өткен ай үшін түпкілікті есеп
айырысу ретінде төленген еңбек төлемінің сомалары 1010 және 1060
шоттарының кредитінен 3350 және 3360 шоттарының дебетіне көшіріледі.
Өткен ай үшін түпкілікті есеп айырысу ретіндегі және қазіргі ай
үшін берілетін аванс ретіндегіеңбек төлемі төлеу тізімдемелер бойынша
төлейді, ол тізімдемеде төленуге тиімді сома, берілуге тиісті (3
күндік) мерзімі көрсетіледі.
Оған басшы мен бас бухгалтер рұқсат етемін деп оның бұрыштамасына қол
қойып бекітеді. Бекітілгеннен кейін тізімдеме төлем жасау үшін кассаға
беріледі. Үш күндік мерзімде берілмеген жалақы депоненттеледі
(кәсіпорын оны сақтауға қабылдап алады).
Берілмеген жалақы сомаларын кассир тізімге жазады да, оны өзінің
есбімен бірге бухгалтерияға өткізеді.
Жұмысшылармен қызметшілердің қолдарында есеп айырысу кітапшасы
болуы керек, ол кітапшаларға жұмыс істеп жүрген адам туралы
мәліметтерден басқа, ай сайын есептелген еңбекақысының төлемдері (яғни
төленгендері), ұсталымдары, шегерімдері, алуға тиесілі сомалар
көрсетіледі сондай-ақ оларды кәсіпорын қызметкерлеріне қайтару уақыты
кәсіподақ ұйымының келісімі бойынша шарттары бейленеді.
ММ Жезқзған қаласының кәсіпкерлік бөлімі
кәсіпорын, ұйым
Берілмеген жалақының тізімі
2008 ж. Қаңтар үшін
РеттЦех, ТөлеТабелТегі, аты, Қарыз Берілмеген жалақының
ік №бөлімм ьдік әкесінің аты болған сомасы
ведо№ күні
мосі
А Ә Б В 1 2
1 2 12 213 Жалғасбаев Талғат 5.01 2150
2 2 12 214 Қалиев Серик 5.01 1730
3 2 12 295 Салқынбаев Рамазан5.01 1480
4 2 12 296 Аршабеков Нұрғали 5.01 1760
Барлығы 7120
Кассир: қолы
Тексерген бухгалтер: қолы
5 қаңтар 2008ж.
5 қаңтар 2008ж.
Есеп компьютерленген жағдайда, есеп айырысу кітапшаларының
арасына есеп айырысу парақтарын немесе есеп айырысу – төлеу
тізімдемелерінің жазылған көшірмелерін салып қояды, яғни ол атаған
жұмыстарды жүргізудің жолдарын жеңілдетеді.
Еңбек туралы күші бар заңдарға сәйкес еңбек төлемін ұжымдық
шартпен бекітілген мерзімдерде, айына екі рет береді. Онда айдың
бірінші жартысы үшін еңбек төлемі бойынша аванстық және аванссыз
тәртіптер белгіленуі мүмкін. Есеп айырысудың аванстық тәртібінде
жұмысшылар мен қызметшілерге жоспарлы аванс береді; түпкілікті есеп
айырысу кезінде, айдың екінші жартысында еңбекақы төлемін жасайды.
Авнанс мөлшерін ұжымдық шарт жасасқан кезде әкімшілік пен кәсіподақ
үйымы анықтайды,алайда аванс жұмысшының жұмыс уакыты есебінің
табелінен алынған наұты жұмыс істеген уақыты үшін тарифтік төлем
мөлшері бойынша қойылған еңбек төлемінен кем болмауы тиіс. Есеп
айырысудың аванссыз түрінде жоспарлы аванстың орнына айдың бірінші
жартысы үшін нақты өндірілген өнім (орындалған жұмыс)бойынша немесе
нақты істелінген жұмыс уақыты бойынша еңбек төлемі есептелінеді. Есеп
айырысудың бірінші түрінің жұмысы аздау,сондықтан оны кәсіпорындарда
жиі қолданады.
Ағымдағы айдың еңбек төлемі бойынша есеп айырысу үшін және жұмыс
істеп жүрген адамның өткен кезеңдердегі жалақысы туралы мәліметтер алу
үшін бухгалтерия әрбір қызметкерлерге Дербес шот немесе Бет
есеп толтырады. Дербес шот немесе бет есебі өткен кезеңдердегі еңбек
төлемі туралы мәліметтер, өндірімдер мен орындалған жұмыстардың және
төлемнің әр алуан түрлеріне арналған құжаттардың негізінде
қалыптасады. Толтырылған дербес шоты төменде келтірілген.
2. ММ Жезқазған қаласының кәсіпкерлік бөлімі - нің еңбек ақысы және
оны ұйымдастыру.
2.1.Еңбеккерлердің құрамының есебі.
Жезқазған қаласының кәсіпкерлік бөлімі мемлекеттік мекемесі
қалалық бюджеттен қаржыландырылатын, коммерциялық емес заңды тұлға, ол
кәсіпкерлік саласында мемлекеттік саясатты, - өндіріс саласы,
индустриалды – жанашыл саясатты, халықаралық сапас стандарттарын
енгізу, кәсіпкерлік қызметтің жеке түрлерін лицензиалауды жүзеге
асыратын коммерциялық емес заңды тұлға статусына ие ұйым болып
табылады.
Бюджеттік бағдарламаны қаржыландыру көзі Жезқазған қаласының
жергілікті бюджеті. Бюджеттік бағдарламаның мақсаты: мемлекеттік
саясатты жүзеге асыру саласында мемлекеттік басқаруды бақылау ісін
кәсіпкерлік саласында жүзеге асыру. Мемлекеттік қызметкерлердің
біліктілігін арттыру. Ал бюджет бағдарламсының міндеті: ҚР президенті
мен үкіметінің, жоғарғы тұрған мемлекеттік мекемелердің заң,
нормативтік, дерективалық актілерін, қала әкімінің қаланың әлеуметтік
экономикалық дамуындағы кәсіпкерлікті қолдау және дамыту жөніндегі
өкімдері мен шешімдерін, кәсіпкерлік бөлімдерін құзырына кіретін басқа
мәселелерді жүзеге асыру жөніндегі жұмыстарды ұйымдастыру. Жезқазған
қаласының кәсіпкерлік бөлімі мемлекеттік мекемесі мамандарының кәсіби
деңгейлерін жетілдіру, жұмысын ұйымдастыру саласын жақсарту.Жезқазған
қаласының кәсіпкерлік бөлімінің осы бағдарламаны іске асыру шаралары
келесідей: негізгі еңбекақы, қосымша төлем ақылар, әлеуметтік салық,
әлеуметтік сақтандырудың мемлекеттік қорына әлеуметтік аударымдар,
басқа да тауарлар сатып алу, коммуналдық қызмет ақысын төлеу, байланыс
қызметі, электр энергиясы ақысын төлеу, жылу ақысын төлеу,
ғимараттарды, жабдықтар мен басқа негізгі құралдарды ұстау, қызмет
көрсету, басқада қызметтер көрсету (келісім шартпен төленетін еңбек
ақы және төлемдер, банкінің қызметіне төленетін төлем және т.б.), іс
сапар және ел ішіндегі сапарлар шығыны, басқада ағымдағы шығындар,
аналитикалық штаттық ақпараттар, облыс әкімі жанындағы мемлекеттік
қызметшілер мен қызметкерлердің және жұмыскерлердің біліктілігі
арттыру Институтында 1 адамға шаққанда 12 400 мың теңге есебімен бір
мемлекеттік қызметшінің оқуына төлеу.
Жезқазған қаласының кәсіпкерлік бөлімі мынандай қызметтерді
қамтамасыз етуі керек. Ресурстық орталық ашу. Ресурсты орта
кәсіпкерлердің инновациялық тәжірибиесін нарықтық инфрақұрылым
субъектілерімен өзара қарымқатынасын жүйелеп, қорытындылайды,
кәсіпкерліктің ұйымдастыру субъектілеріне консультациялық,
әдістемелік, білім беру, ақпараттық қызмет көрсетуге тиіс. Кәсіпкерлік
ортаның өсуі және оның экономиканың барлық саласына ықпалды енуі, жаңа
өнім өндіру және қызмет түрлерін кеңейту, жаңа жұмыс орындарын құру.
Техникалық жарақаттармен, техникаларға программалармен және
жиһаздармен қамтамасыз ету. . Шағын бизнесті дамыту есебінен жұмыс
орындарын ашу арқылы халықты жұмыспен қамтамасыз ету, жұмыссыздық
деңгейін азайту.
Кәсіпкерлік бөлім қызметін қамтамасыз ету бюджеттік
бағдарламасының қорытынды нәтижесі:
1.Шағын кәсіпкерлік субъектілерінің санын көбейту.
2.Шағын кәсіпкерлік саласына әдістемелік көмек көрсету сапасын
арттыру.
3.Мемлекеттік қызметшілердің кәсіптік білім деңгейін,
біліктілігін арттыру.
4.Іс қағаздарды мемлекеттік тілде жүргізуді енгізу.
5.Қызметкерлердің еңбек жағдайын жақсарту.
Жезқазған қаласының кәсіпкерлік бөлімі-нің құрамында жұмыс
істейтін қызметкерлер қатарына: бөлім басшысы- Смагулов К.К; бас
мамандары- Мейрамгалиева Ж.Т; Балмағанбетов А.А; Еділбаева А.С;
бухгалтер және іс атқарушы- Аяганова Г.К; экономист- Альсейтов А.М.
Бухгалтерлік есепте жұмысшы қызметкерлердің саны мен олардың
жұмыс істеген уақытын есепке алуға тура келеді. Шаруашылық
субъектісіндегі қызмет атқаратын адамдардың жалпы саны олардың
тізімдегі саны- деп аталады.
Мекемедегі жұмысшылар мен қызметкерлердің тізімдік саны- жұмысқа
жаңа адамды алуға немесе кейбір қызметкерлерді жұмыстан босатуға
байланысты өзгеріп отырады. Еңбек есебі жұмысшылар мен қызметкерлердің
құрамы мен жұмыс уақыты есебінен тұрады.
Жұмысшылар мен қызметкерлердің құрамының есебі- мекемедегі
мамандар бөлімінде (кадрлар бөлімі) жүргізіледі. Мамандар бөлімінде
алғашқы мынадай есеп құжаттары пайдаланылады:
1. Жұмысқа алу жайлы бұйрық (өкім) үлгілі түрі Т-1;
2. Басқа жұмысқа ауысу жайлы бұйрық (өкім) үлгілі түрі Т-5;
3. Демалыс берілуі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz