Ежелгі грек және түркі халықтарының мифологиясы: ұқсастығы мен ерекшелігі

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

Әл-Фараби атыдағы Қазақ ұлттық университеті

Филология және әлем тілдері факультеті

Казахский национальный университет — Википедия

СӨЖ

Тақырыбы: Ежелгі грек және түркі халықтарының мифологиясы: ұқсастығы мен ерекшелігі

Орындаған:Балтабай Сағыныш, 304-топ

Қабылдаған:Мекебаева Л. А.

Ежелгі грек және түркі халықтарының мифологиясы: ұқсастығы мен ерекшелігі

Табиғатпен біте қайнасқан түркілердің салт-дәстүрі, наным-сенімі, дүние туралы түсінігі «Түркі мифологиясы» атты ауқымды кеңістік орын алады. Олар табиғатты жаратушы күшті «Тәңірі» деп таниды және табиғат - сол Тәңірінің жаратқаны, сондықтан да оған деген құрмет ерекше болу керек деп түсінеді.

Түркі мифологиясына тән басты сипаты бұл- табиғатты тірі рух түрінде қабылдауы мен құрметтеуі. Табиғатты құрмет тұту, түркі халықтары мифтерінде ерекше орын алады. Табиғаттағы зат пен құбылыс атаулы адам сияқты түйсінеді, тіршілік етеді деген түсініктің өзі табиғат пен рухты тең деп түсіну сенімінен туындаған. Түркі мифологиясының тағы бір сипаты - аруаққа сыйыну, оларды еске ала отырып желеп-жебеуін сұрау. Түркі жұртының қара шаңырағындағы қазақтардың аруаққа сыйыну сенімі туралы Ш. Уәлиханов “Тәңірі” (Құдай), “Қазақтардағы шамандықтың қалдығы” мақалаларында сөз қозғайды. “Аруақ - ата-баба рухы, басқа қиын-қыстау іс түскенде, жан қиналғанда: “Аруақ, қолдай гөр, қолтығымнан демей гөр” деп айтады . . . Аруақтардың рухы бар деп, ескі жұртты баспайды”. Бұдан әрі ғалым аруақтар құдіретті күш иелері ретінде тірілерге көмектеседі деген наным негізінде оларға арнап құрбандық шалынатынына тоқталады. Ұлықтар мен мықтылар о дүниеге аттанған соң құдіретті аруаққа айналады. Мысалы, Баба шашты түкті Әзиз - тірісінде қасиетті әулие ретінде өмір сүрген адам. Бұлардан басқа Қорқыт, Домалақ ене, Арыстан баб т. б. халық құрмет тұтқан ұлы аруақтарға айналғанына дәлелдер көп. Аруақтарға сыйыну көне сақ дәуірінде қалыптасқан сенім. “Жерлеу материалдарына қарағанда, сақтарда ата-баба аруағына, отбасылық- рулық әулиелер мен желеп-жебеушілерге сыйыну ғұрыптары болған”. Аруақты құрмет тұту, олардың қаһарынан қорқу күні бүгінге дейін сақталған сенім.

Көне түркілік жазбалардан түркілердің Көк Тәңіріне деген ерекше құрметі танылады. Мысалы:

Тәңірідей, Тәңіріден жаралған

Түрік Білге қаған . . .

Биікте көк Тәңірі,

төменде қара жер жаралғанда, екеуінің арасында адам баласы жаралған.

. . . әкем Елтіріс қағанды,

шешем Елбіге қатынды,

Тәңірім төбесіне ұстап,

жоғары көтерген екен . . .

Тәңірі қуат берген соң,

әкем қағанның әскері бөрідей болыпты . . .

Тағдырды сені өлімші етті.

Көне түркілер үшін күллі жаратылыстың құдіретті иесі - Тәңірі. Ол «Көк», «аспан» ұғымдарымен үндеседі. Аспан - шамандықтың ең құдіретті жаратушысы. Көк Тәңірі - көк аспан деп аталады.

Дуалистік мифология бөлімі, Оран телегей заманы жайында

Түркі халықтарының әлемнің жаралуы, дүниені тану туралы мифтерінде аспанды - әке, жерді - ана деп тану сенімі бар. Бұл жерде әлем халықтары мифологиясымен ортақ сипатты айта кеткен жөн.

Ежелгі Грек мифологиясында аспан Уран, ал, жер Гея бейнесінде сипатталған. Уран - грек мифологиясының көк аспан тәңірі, ол грек Құдайларының ең бірінші ұрпағы болып табылады. Жалпы грек мифологиясындағы Құдайлардың билік ету дәуірін үш дәуірге бөлуге болады. Бірінші, ең ежелгі дәуір- Уран дәуірі. Оның баласы Кронос "уақыт" тартып алады, яғни екінші дәуір- Кронос дәуірі. Кроностан билікті оның баласы Диос(Зевс) тартып алады, бұл үшінші- олимпиялық Құдайлар дәуірі. Осы соңғы дәуір грек мифологиясының негізгі танымдық-сюжеттік жүйесін құрайды. Грек түсінігі бойынша Уран- аспан Құдайы, ол мифологиялық жердің (Геяның) қосағы, жұбайы. Өте ежелгі түсінік бойынша, жер мен аспан біртұтас дүние болып саналған. Кейін осы тұтастық космогониялық процесстердің нәтижесінде екіге бөлініп, жер мен аспан бір-бірінен ажырап шықты. Бұл түсінік тек грек мифологиясында ғана емес, көптеген мифологиялық дәстүрлерге, оның ішінде арғықазақ мифологиясына тән. "Уран" сөзінің қазақша ұқсас сөзі бар, ол-Оран. Бұл сөз мифологиялық мәнін жойған, бірақ ертегілік образ ретінде алтай-саян түркілерінде, аз да болса қазақта кездеседі. Сол ертегілік кейіпкердің аты-Оран-Телегей. Оран-Телегей- мифологиялық реконструкция бойынша-ғаламдық алып жыланның түркіше атауы. "Оран" сөзі түркі этнонимінде сақталған, ол- оранкай(уранхай) тайпасының аты. Соған қарағанда "Оран" есімі, оның әртүрлі варианттары (оранқай, қай айдар, қайдар, қайлық) түркі шежірелік жүйесіне кірген.

Жалғызкөзді исседондар немесе ассилер

Жалғызкөзділер жөнінде, бұл образдың таза түркілігі жайында белгілі қазақ фольклоршы-ғалымы Е. Тұрсыновтың аса құнды қорытынды тұжырымдары бар. Өз кезегімізде біз осы пікірлерді толық қабылдай отырып, мифологиялық таным бағытында жалғастырмақпыз. Жиі кездесетін ертегі-аңыздық сюжет - бір батырдың үңгірде өмір сүретін жалғызкөзді дәудің көзін ағызып жіберуі. Бұл сюжеттің ең танымалы, әрі ең "көнесі" ежелгі грек мифіндегі Одиссей мен циклоп оқиғасы болғандықтан ғылымда оны "одиссейлік сюжет" деп түсіну қалыптасқан. Осындай оқиға түркі фольклорында да молынан кездеседі. Алтай аңызында жарқын тәңір ие - Жайық өлілер елінің әміршісі - Ерікліктің жалғыз көзін ағызса, оғыз аңызында Бисат батыр Төбекөздікін ағызып жібереді. Аталмыш "Одиссейлік сюжеттің" әртүрлі варианттарының жинақталған саны Әлемдік фольклорда - 84. Оның 4-і моңғол, 10-ы кавказ, 10-ы басқа (ішінде гректікі де бар) халықтардікі болса, қалған алпыс варианты өзінің барлық алуан нұсқаларымен бірге түркі халықтарының фольклорына тән екен . Яғни барлық нұсқалардың төрттен үшіне түркілер ие болып отырғанда, образдың түркілігіне назар аудару қажет сияқты.

Сонымен қатар грек мифтерінде құбыжықтар өте көп кездеседі. Сол мифтің бірі "Құбыжықтар" мифіне тоқтала кетейін. Олардың кейбіреуімен шайқасқан Геракл - Зевс пен кәдімгі әйелдің перзенті. Мысалы, ол денесі ит тәрізді, басы жыландыкіндей Лерней гидрасын жеңген. Тоғыз басын түгел шауып алған. Геракл нимфа Геспериданың бағындағы сиқырлы алмаларды күзетуші Ладон айдаһарының көзін жойған. Ұлы найзағай ойнатушы Зевс те айдаһармен айқасқан. Тифон атты бұл айдаһардың 100 басы болыпты. Зевс оның үстіне Этна тауын құлатып жіберген, содан бері Этна от шашатын жанартауға айналған. Айдаһар Тифон мен жылан әйел Ехиднаның қызы - демінен от шашқан Химера және ұлы - үш басты төбет Цербер болған. Ежелгі грек ақыны Гомердің айтуынша, Химераның басы арыстандыкі, денесі ешкінікі, құйрығы айдаһардыкі. Химера тауда, Аид патшалығына кіретін тұсқа жақын жерде өмір сүрген. Цербердің бастары иттікі, ал құйрығының орнында - улы жылан. Ол өлілер патшалығының қақпасын күзеткен. Аңыз бойынша, өлгендердің жандары Аид патшалығына кіру үшін оған бал қосылған пірәндік берген. Бірақ ол жақтан кері қайту мүмкін емес.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.