Қазақтың Әбілқайыр ханы

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 3 бет
Таңдаулыға:

абай атындағы қазақ ұлттық педагогикалық университеті

абай атындағы қазақ ұлттық педагогикалық университеті: Эссе

абай атындағы қазақ ұлттық педагогикалық университеті: Тақырыбы: Әбілқайыр хан

абай атындағы қазақ ұлттық педагогикалық университеті:

Орындаған: Қайбулла Ақерке

Тексерген: т. ғ. к. Уразбаева А.

абай атындағы қазақ ұлттық педагогикалық университеті:

Эссе

Түркі-моңғол әлемінің болашақ атақты адамы, қазақ билеушісі Әбілқайыр Мұхаммед-Гази-бахадур хан сұлтан әулетінен шыққан, оның бірде-бір өкілі бұрын ақ киізге көтерілмеген. Әбілхайыр ханның пікірінше, оның әулеті XV ғасырдың ортасында өзінің билеушісі Керей ханмен бірге солтүстік - батыс Жетісу аумағында дербес Қазақ хандығын құрған Жәнібек ханның тоғыз ұлының бірі-қазақ сұлтаны Өсекетен шыққан. Жәнібек ханның Өсеке (немесе Осек) есімді сегізінші ұлының өмір сүруінің тарихи фактісі қазіргі шығыстанушы - Т. И. Сұлтановтың мұқият зерттеген және талдаған ортағасырлық мұсылман авторларының бірнеше шығармаларының мәліметтерімен сенімді түрде дәлелденеді, сондықтан зерттеушілер оның сенімділігіне күмән келтірмейді. Өсеке мен Әбілқайыр арасындағы тікелей байланыс туралы мәселе күрделірек болып көрінеді, өйткені осы сұлтанның ұлдары туралы нақты мәліметтер, олардың бірі - Сұлтан Болат туралы жекелеген ескертпелерді қоспағанда, XVI - XVII ғасырлардағы белгілі жазбаша деректерде жоқ.

Әбілқайыр ата-анасыз және басқа да жақын туыстарынан ерте айырылды. Өз отбасының аға мүшелері мен басқа да жақын туыстарының ер адамдар қатарынан мерзімінен бұрын жоғалуы, әрине, жас Әбілхайырдың жеке басын қалыптастыру процесінде терең із қалдырды, оны сол драмалық дәуірдің қатал шындығымен бетпе-бет кездестірді және материалдық және басқа көмекке деген үмітсіз өмірде өз жолын өз бетінше сүруге мәжбүр етті.

XVIII ғасырдағы қиын бетбұрыс мән-жайлары бастапқыда Әбілхайырдың салыстырмалы түрде ерте зияткерлік және моральдық жетілуін ынталандырып, оның мінезін шыңдап, жас адамның бойында рухтың беріктігін, жеке ерлігін, қауіп-қатерді батыл қарап, қазақ жүздерінде биікке жету жолында оның алдында үнемі туындаған түрлі кедергілерді батыл еңсере білуді дамытты.

Әбілхайырдың жоңғарларға қарсы соғыста жасаған әртүрлі батырлық ерліктері оған Кіші жүз қазақтарының жазғы жайылымдарымен тікелей шектесетін көшпелі башқұрт тархандары мен батырларының назарын аударды. Жас дала қолбасшысы-батырдың, башқұрт көтерілісшілерінің жетекшісі, тархан- Алдар Исянгельдиннің және оның жақын серіктестерінің ерекше жауынгерлік қасиеттерін ескере отырып, Еділ-Орал аймағындағы патша әкімшілігіне қарсы күресте батыл қазақ сұлтанының қолдауына жүгінуге шешім қабылдады және бүлікші башқұрттарға көмек көрсетуді ұсынды.

Әбілқайыр үш жүздің билеуші, қадірлі билерімен, белгілі батырларымен, саяси қайраткерлерімен тығыз қарым-қатынас жасады. Өзінен жас, беделі өсіп келе жатқан Абылаймен әр кезде түсінісе білді. Абылайдың бір әйелі Қарашаш - Әбілқайырдың қызы. Кіші жүз ханы ретінде оның саясатында қайшылықтар да бар. Қазақ даласын отарлаудың тірегі болған Ор бекінісін салуды өзі ұсынды (1735 жылы) . 1737 - 38 жылғы башқұрт халқының отаршылдық езгіге қарсы көтерілісін басуға қатысуы туысқан екі елдің қарым-қатынасын шиеленістірді. Әбілқайырдың дербестігі мен қазақ даласына жайылып кеткен атағы кейбір сұлтандарға ұнамады. Солардың бірі - Орта жүздің сұлтаны Барақ Ор бекінісінен қайтып келе жатқан Әбілқайыр мен ен далада кездесіп қалып, оны өлтіреді. Ханның серіктері де сол жерде қаза тапқан. Бірақ Барақ Әбілқайырды «орысшылдығы» үшін емес, өзінің жеке басының мүдделерін көздеп «қарақшылық» іске барған еді. Әбілқайырдың моласы Қабырға өзенінің Ұлқүяққа құятын тұсында, Торғай қаласынан 80 шақырым жерде. Уақыт өте келе бұл ара Хан моласы аталып кетті.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.