Абай, Ыбырай, Әл-Фараби тағы басқа ұлы адамдардың адамгершілік тәрбиесі туралы пікірлері

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 23 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
Ақмола облысы білім басқармасы жанындағы Ж.Мусин атындағы Көкшетау жоғары қазақ педагогикалық колледжі МКҚК

Тіл және әдебиет кафедрасы

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС

Абай, Ыбырай, Әл-Фараби тағы басқа ұлы адамдардың адамгершілік тәрбиесі туралы пікірлері

Мамандық атауы: 0111000 Негізгі орта білім беру
Пәні: Педагогика

Орындаған: Р. Аксункар

Ғылыми жетекшісі: п.ғ.м. Б. Ерғалиқызы

Курстық жұмысты қорғаған бағасы ______________

Кафедра меңгерушісі ________________ г.ғ.м. К. Абиева
Хаттама № ____ ____ ____________ 20___ ж.

Көкшетау, 2021

МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 3
І АБАЙ, ЫБЫРАЙ, ӘЛ-ФАРАБИ ТАҒЫ БАСҚА ҰЛЫ АДАМДАРДЫҢ АДАМГЕРШІЛІК ТӘРБИЕСІ ТУРАЛЫ ПІКІРЛЕРІ 5
1.1 Қазақ ағартушыларының еңбектеріндегі ұлттық тәрбие және этнопедагогика 5
1.2Абай Құнанбаев, Ыбырай Алтынсарин, Шоқан Уалиханов мұраларының Қазақстандағы жастардың рухани -адамгершілік тәрбиесіндегі рөлі 9
1.3 Әбу Насыр әл-Фарабидің адамгершіліктің жетілу философиясы 11
ҚОРЫТЫНДЫ 20
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 21

КІРІСПЕ

Ағартушылықтың өзекті мәселелері, сондай-ақ тарихи тұлғалардың өмірі мен шығармашылығына деген қызығушылық, олардың мемлекеттің дамуына қосқан үлесі әрқашан қызығушылық тудырды.
Орыс тілінің сөздігінде ағартушы - білімді, ағартушылықты тарататын адам.
Барлық уақытта ағартушылық, мәдениетті дамыту, білім беру, ел экономикасы мәселелері өзекті болды.
Оған XIX ғасырдың екінші жартысындағы ағартушылар: Шоқан Уәлиханов, Ыбырай Алтынсарин, Абай Құнанбаевтың өмірі мен қызметі мысал бола алады. [1]
Кез-келген ұлы ойшылдың жұмысы міндетті түрде өз уақытына ғана емес, рухани-адамгершілік мәселелеріне де қатысты. Сонымен қатар, олар өз халқының ең жақсы дәстүрлеріне, ежелгі ойшылдар мен олардың замандастарының озық этикалық ілімдеріне негізделгендіктен, шығармашылықта, қоғамдық қызметте адамгершілік қасиеттері, адамгершілік ұстанымдары, ұлы тұлғаның адамгершілік ұстанымы айқын көрінеді.
Қазақстандағы этикалық ой XIX ғасырдың екінші жартысында белгілі бір дәрежеде Қазақстанның Ресейге қосылу қоғамдық-саяси процесінің ықпалымен дамыды, ол қазақ даласының озық адамдарының қолданыстағы адамгершілік нормаларын этикалық мәселелерге гуманистік, демократиялық көзқарас тұрғысынан қайта қарастыруға ұмтылысына ықпал етті. Сын әділетсіздікке, қоғамның бар топтарының жалпыадамзаттық мораль нормаларын бұзуға қарсы болды.
Курстық жұмыстың өзектілігі: Адамгершілік мәселелері адамзатты бұрыннан мазалаған. Жас ұрпақты адамгершілік тәрбиелеу әрқашан қоғам өміріндегі күрделі, маңызды және мәңгі өзекті міндеттердің бірі болды.
Бүгін біз халқымыздың өткенінің рухани мұрасы проблемасының өзектілігінің, сондай - ақ егемендік жағдайында айрықша өткірлікке ие болған рухани қағидаттардың жаңаруының, өмірдің ең шұғыл мәселелерін шешуде жаңа саяси, адамгершілік-этикалық нормалардың, қағидаттар мен тәсілдердің қалыптасуының куәсі болып отырмыз.
А.Құнанбаев, Ш. Уәлиханов, Ы. Алтынсарин идеялары өз халқының рухани дамуы мен қалыптасуында ерекше орын алады.
Қазақ ағартушыларындағы адамгершілік тәрбиенің мазмұны Моральдық кодекс және педагогикалық білімнің өзіндік энциклопедиясы болып табылатын этикалық нормалар жиынтығы.
Курстық жұмыстың мақсаты: Абай, Ыбырай, Әл-Фараби тағы басқа ұлы адамдардың адамгершілік тәрбиесі туралы пікірлерін қарастыру, оларды байланыстыратын сәттерді зерттеу және анықтау.
Курстық жұмыстың міндеттері:
oo Абай, Ыбырай, Әл-Фараби тағы басқа ұлы адамдардың адамгершілік тәрбиесі туралы пікірлерін қарастыру;
oo қазақ ағартушыларының еңбектеріндегі ұлттық тәрбие және этнопедагогикасын талдау;
oo Абай Құнанбаев, Ыбырай Алтынсарин, Шоқан Уалиханов мұраларының Қазақстандағы жастардың рухани -адамгершілік тәрбиесіндегі рөлін зерттеу;
oo Әбу Насыр әл-Фарабидің адамгершіліктің жетілу философиясын талдау;
Курстық бөленіп, жұмыстың ғылыми болжамы: кез-келген ұлы ойшылдың жұмысы міндетті түрде өз уақытына ғана емес, рухани-адамгершілік мәселелеріне де қатысты. Сонымен қатар, олар өз халқының ең жақсы дәстүрлеріне, ежелгі ойшылдар мен олардың замандастарының озық этикалық ілімдеріне негізделгендіктен, шығармашылықта, қоғамдық қызметте адамгершілік қасиеттері, адамгершілік ұстанымдары, ұлы тұлғаның адамгершілік ұстанымы айқын көрінеді. Абай, Ыбырай, Әл-Фараби тағы басқа ұлы адамдардың адамгершілік тәрбиесі туралы пікірлері атты курсттық жұмыс болашақ ұрпаққа үлкен мұра ретіңде қалмақ.
Курстық бөленіп, жұмыстың құрылымы:барынша дипломатиялық қастерлену жұмыс жұмыс жппапжроророракеееекіріспеден, қажет. негізгі төрт Олардың тараудан, шеңберінде қорытындыдан тарихты және жаңғыртқан пайдаланылған тұлғалар қатынасы ретінде әдебиетер танысуымыз тізімінен керек. тұрады.
І АБАЙ, ЫБЫРАЙ, ӘЛ-ФАРАБИ ТАҒЫ БАСҚА ҰЛЫ АДАМДАРДЫҢ АДАМГЕРШІЛІК ТӘРБИЕСІ ТУРАЛЫ ПІКІРЛЕРІ

1.1 Қазақ ағартушыларының еңбектеріндегі ұлттық тәрбие және этнопедагогика

Гуманистті гуманист тәрбиелеу керек. Мұндай оқушыны өсірмес бұрын, сіз осындай мұғалімді өсіруіңіз керек. Бұл ойды көрнекті қазақ ағартушыларының, Алтынсариннің және А.Құнанбаевтің, педагогикалық мұрасынан жақсы байқауға болады. Олар рухани мәдениетті игеру өмірдің мағынасын жетілген, сөзіне адал, адал адамдардың моральын жақсартады деп сенді. Олар жастар көп немесе мұқият білім алып, белгілі бағытқа еніп, айналасындағы адамдарға жаңа және сау ойлармен әсер етуі мүмкін деп терең сенді. [2]
Ы. Алтынсарин мен А.Құнанбевтың пікірі бойынша, тәлім-тәрбиенің арқасында адамның бойында зияткерлік, адамгершілік, ерік-жігер және басқа да қасиеттер қалыптасады.
Тек білімді - тірі адам.
Тек білім арқылы ғасыр қозғалады.
Тек білім-жүректің нұры.
Біздің қиын-қыстау заманда материалдық әл-ауқатқа ұмтылу үшін адамгершілік, адамгершілік тәрбиесі артта қалды. Рухани кедейлік-қоғам үшін, оны алға жылжыту үшін үлкен жамандық. Дәл осы ой ұлы қазақ ойшылдарының көптеген шығармаларынан өтеді. Мұны біз жас ұрпаққа өз сабақтарымыз арқылы беруіміз керек.
А. Құнанбаев және Ы.Алтынсарин - екі ұлы ойшыл, өз қызметінде жалпыадамзаттық құндылықтарды дамыту жолдарын - денсаулықта да, адамгершілік тұлғааралық қарым-қатынастарда да, ұрпақтардың тығыз өзара іс-қимылында да, ағартуда да, халықтар теңдігінде де дәйекті түрде іздеді. Ы.Алтынсарин: әрбір халық пен тайпада оның ең жақсы қасиеттерінің байлығын таба біліңдер , - деп атап көрсетті, ал А.Құнанбаев адамның сыртқы келбеті, киімі, алдамшы сыпайылығы бойынша емес, оның іс-әрекеті, мәні бойынша пікір қалыптастыруға; жанның таза серпінін өзімшіл құмарлықтан ажыратуға, нағыз достық пен махаббатты бағалауға үйретті. [3][4]
Адамға, оның мұқтаждықтарына, Отанға және оның гүлденуіне қамқорлық жасау - қазақ ағартушы-демократтарының адамгершілік пайымдауларында резонанс тудыратын этиканың маңызды белгісі. Бірақ, әрине, ақылға қонымды эгоизм принципі ретінде емес, өз халқына адал және парасатты қызмет етудің демократиялық принципі ретінде.
Олардың этикасының демократиясы моральдық және азғындық , яғни жақсы және жамандық ұғымдарына қатынасын анықтаған кезде айқын көрінеді. Олар жақсылық пен жамандықтың категорияларын абстрактілі емес, жұмысшылардың практикалық қажеттіліктерімен тығыз байланысты дамытады. Мысалы, билікке ие адамдардың қысымшылығы, істердің әділетсіз шешімдері, ренжігендердің шексіз шағымдары , сайлау кезінде болыс билеушілері лауазымына үміткерлердің азғындық әрекеттері, олар зұлымдықтың қайнар көзі олардың негізсіз және әділетсіз әрекеттерінде жатыр деп тұжырымдайды. Ұлы ағартушылардың пікірінше, жанжал, дұшпандық, қызғаныш, байлық және т.б. - бұл зұлымдықтың тамыры, оны жою керек. А. Құнанбаев және Ы.Алтынсарин жеке тұлғалардың қолында шоғырланған байлықтың өзі қоғамға да, оның иесіне де пайда әкелмейді деген ойды ұстанады, өйткені байлық иелері материалдық күштерін қоғамның пайдасы үшін емес, жеке өзімшілдік мақсаттары үшін пайдалануға тырысады. Абай бекітеді:
Ар-намыссыз аң ашкөз,
Сөздер мен істерде лас, -
Біздің күннің осындай кейіпкері
Сені басқарады, қазақ...
Сол себепті, Ы. Алтынсариннің сенімді пікірі бойынша, үлкен байлыққа ұмтылу, ол адамның жаны мен өмірін бұзады. Кішкентайға қанағаттану қағидасына сүйене отырып, олар артық байлықты айыптайды, оны зұлымдықтың қайнар көзі деп санайды. Мейірімділікпен, сол болып табылады қылықтары адамға әкелетін пайдасы туралы айтты. Пайдалы болуы халқына, адам ұмтылуы тиіс білімге өзіне ... кеңейтіп, өз ойы мен таным , және, қаруланып біліммен, арнау, өзіне игілікке шақырды.
Ы. Алтынсарин жекелеген білімді адамдарды іске бей-жай қарамайды деп айыптайды және қазақ халқының ағарту ісіне ізгілікті қатысқандарға алғыс білдіреді. Жақсылық жасау, оның көзқарасы бойынша, әркімнің моральдық міндеті; әркім қоғамдық іске артқы ойларсыз қарап, жақсылыққа адал қызмет етуі керек.
Егер жас кезінде құрмет жоғалмаса... өлеңінде Абай былай дейді:
Егер ол адамдар үшін жомарт өмір сүрсе...
Егер ол өзінің достығына адал болса,
Егер жақсы аты жаға болса,
Егер бәрі сізге сенсе...
Сонымен, сіз адам болып өмір сүрдіңіз...
Осыған байланысты әңгімелер үлкен қызығушылық тудырады. Алтынсариннің Таза бұлақ кейіпкері үш жолсерік тамаша тау бұлағын қарсы алып, таза суық судан ләззат алып, қасында ей, жолсерік, осы бұлақ сияқты таза бол деген жазуы бар тасты көреді. Бұл жазудың мағынасын анықтай отырып, жосеріктің бірі оны адам 2 жасайды деп көреді.
Өзгелерге жақсылық жасаған кезде, одан сыйақы күтпеу керек, яғни, халыққа қызмет ету, оның пікірінше, әрбір адамгершілік жағынан дамыған тұлғаның басты борышы болып табылады.
Ілімдерге сәйкес. Ы. Алтынсарин мен А.Құнанбаевтың оған берілген байлық адамы тек оған тиесілі деп есептелмеуі керек, мүмкіндігінше оны қайда жұмсау керек, яғни оған мұқтаж адамдарға көмек көрсетуі керек. Тек осы жағдайда адамның адамгершілік қадір-қасиетін адамдар жоғары бағалайды және оның әрекеттері мен әрекеттері асыл мақсатқа қызмет етеді. Әңгімелер кейіпкерлері Ы. Алтынсарин-байлықтың иелері, адамдарға жақсылық жасай отырып, адамгершілікке толы, қайырымды болады. Олар халықтың қажеттіліктерін түсінеді, кедейлік төмен емес, қарапайым адамдар арасында игі істер жиі кездесетінін біледі. Абай адамдарды олардың байлығымен емес, ақылымен тануға үйретеді
Ақылды бол және шыншыл бол
Өз істерінде және ойларында... -
осындай дана кеңеспен Абайдың әзірше білмейсің, үндемей жүрсің бе...? өлеңі аяқталады.
Халық жомартты құрметтейді. Ы. Алтынсарин жомарттықты адамның құнды адамгершілік қасиеттерінің бірі ретінде ұсынады. Аристотель адамдар сүйетін барлық ізгіліктердің ішінде жомарттық бәрінен де жақсы көреді, өйткені бұл пайдалы деді. Аристотельдің Никомаховой этика - шығармасын немесе жақсы, немесе жаман қабылдауға болады. Байлық пайдалылыққа жатады, әр жағдайда ол құралды ең жақсы қолданады, ол тиісті ізгілікке ие, құндылықтарға қатысты кім береді, ол жақсы және әдемі істер жасайды, ал қабылдаған адам жақсылықты сезінеді және жамандық жасамайды . [5] [6]
Жомарттық үшін. Алтынсарин қазақтардың ежелгі әдет-ғұрпын жлу деп те атайды, оның мәні адамдар өздерінің зардап шеккен тайпаларына шын жүректен және қайтарымсыз көмек көрсетеді. Сол кездегі мерзімді баспасөз куәландырғандай, қырғыз халқының көз тартарлық белгілеріне жлу жатады - кездейсоқ себептерден зардап шеккендерге көмек көрсету. Бұл жақсы әдет қашан пайда болғандығы белгісіз, енді мүмкін болмай өзгерді ...
Алтынсарин, үлкен байлыққа ұмтылу, ол адамның жаны мен өмірін бұзады. Кішкентайға қанағаттану қағидасына сүйене отырып, олар артық байлықты айыптайды, оны зұлымдықтың қайнар көзі деп санайды. Мейірімділікпен, сол болып табылады қылықтары адамға әкелетін пайдасы туралы айтты. Пайдалы болуы халқына, адам ұмтылуы тиіс білімге өзіне ... кеңейтіп, өз ойы мен таным, және, қаруланып біліммен, арнау, өзіне игілікке шақырды. Ы. Алтынсарин жекелеген білімді адамдарды іске бей-жай қарамайды деп айыптайды және қазақ халқының ағарту ісіне ізгілікті қатысқандарға алғыс білдіреді. Жақсылық жасау, оның көзқарасы бойынша, әркімнің моральдық міндеті; әркім қоғамдық іске артқы ойларсыз қарап, жақсылыққа адал қызмет етуі керек.
Бұрын олар зардап шеккендерге шын жүректен, жан-тәнімен, айла-амалсыз, көршісіне жанашырлықпен көмек көрсеткен, және бұл әрекет әдемі және тіпті керемет болған. Бүгін көмек қандай да бір жасырылған параға жүгінді; қырғыздар зардап шеккендерге материалдық көмек көрсетіп, мал жағдайын, зардап шегушінің байлығын талдайды, бұл бұрынғы әдет-ғұрыпқа жол бермеді".
Белсенді қоғам қайраткері, Абай өлеңдерімен және әндерімен де өз заманының мұңды болмысына батыл қадам басты.
Ақын Еңбек қазақ халқының тағдыры, оның болашағы туралы көпқырлы және жауапты ой салды
Зардап шеккендерге ыстық аяушылық бар
Сіз адам тайпаларының игілігі үшін жұмыс жасайсыз!
Ағартушылардың қарапайым игіліктерді достарына көмектесу үшін пайдалану керек деген идеясы К. Маркстің келесі ойына сәйкес келеді: ежелгі адамдар, меніңше, біз мұқтаж адамдарға көмектесу үшін өзімізге дүниелік игіліктерді алуға тырысуымыз керек! Бұл сөздерде адамның қандай терең даналығы жатыр. [7]
Халық сараңдықтарды, тек өздері туралы, олардың әл-ауқаты туралы ойлайтын адамдарды жек көреді, халықтың қайғы-қасіретін және оның қажеттіліктерін ұмытады. Адамдар басқалардың қажеттіліктері туралы ойлайтындарды ғана есіне алады. Ы. Алтынсарин жазады:
Егер ақылды болса, онда кедейлер үшін туған әке сияқты болыңыз.
Даңқты шопан Зенгибаба миллиондаған жүректерде тұрады.
Ойсылқара түйе бақташысы қазір барлық жерде белгілі,
Бірақ жер астында Қарынбай із-түссіз жоғалып кетті.
Ы. Алтынсарин мен А.Құнанбаев адамның жағымсыз қасиеттеріне мақтану, жала жабу, арсыздық сияқты әрекеттерді жатқызады. Ы.Алтынсарин байлықпен , бақытпен мақтанбау керектігін байқайды, өйткені егер ақылға қонымды өмір сүрмесе, сәттілік сізді кенеттен тастап кетеді және сіздің байлығыңыз сол сағатта шіріп кетеді. Ол еске салады:
Иесінің арық малы өзіне тиесілі емес,
Бай адам тағдырына соқыр сенеді.
Ол қиыншылықтар оған ешқашан келмейді деп ойлайды,
Бірақ тіпті жақсы адамдарға да қиындық жиі келеді.
Абай Құнанбаев ақынның шақыруын оған қарсы қатал, ымырасыз күресте көреді:
Ол дала бүркітінен қырағы көрінеді,
Теребя жанындағы ойлау жолдары,
Надандыққа, жамандыққа қарсы,
Ол аударады, өз ашу-ыза, скорбя.
Олардың пікірінше, ізгілікті немесе қатал болу көбінесе адамның өзіне, оның іс-әрекеттерінің ұтымдылығына байланысты. Адам өзін жоғары қоймауы керек, өзін тым ақылды және бақытты деп санауы керек, өйткені мұндай тәкаппарлық оны қиындыққа душар етеді. Ол біркелкі тұруы керек, бақытқа тым қуанбауы керек, әдеттегідей сөйлеспеуі керек, өйткені сөйлеушілер көптеген бос сөздер айтады және оларда шындық аз.
Әңгімелесуші және өсек-аяң, терең сенім бойынша. Алтынсарин-бір ағаштың жидектері. Кім көп әңгімелессе, ол ыңғайлы жағдайда сізге жала жабады. Абай өсек-аяң, ешкімді сүймей, өзінің адамдық қадір-қасиетін жоғалтады дейді. Оның іс-әрекеттері мен әрекеттері әділ істер жасайтын, Халыққа қызмет ететін адал адамдарға қарсы бағытталған. Адамның рухани тазалығы, адалдығы, сыпайылығы және басқа да жағымды қасиеттерін осы ұлы адамдар жоғары бағалайды. Өз әңгімелерінде, өлеңдерінде және нұсқауларында олар өздерінің мәнін ашуға тырысады. [8][9]

1.2Абай Құнанбаев, Ыбырай Алтынсарин, Шоқан Уалиханов мұраларының Қазақстандағы жастардың рухани -адамгершілік тәрбиесіндегі рөлі

Адамгершілік мәселелері адамзатты бұрыннан мазалаған. Жас ұрпақты адамгершілік тәрбиелеу әрқашан қоғам өміріндегі күрделі, маңызды және мәңгі өзекті міндеттердің бірі болды.
Бүгінде Қазақстан жастары-халықтың ең ұйымдасқан, әлеуметтік-белсенді топтарының бірі, ол объективті түрде жаңа идеялардың генераторы, қоғамның өмірлік күші мен энергиясы болып табылады. Қазақстан жастары елдің болашағы ғана емес, бұл оның бүгіні.
Қазақстан Республикасының Мемлекеттік жастар саясаты тұжырымдамасында мемлекеттік жастар саясатының негізгі мақсаты мен басымдықтары жастардың бойында патриотизмді қалыптастыру, адамгершілік және рухани даму болып табылатыны атап өтіледі.
Бүгін біз халқымыздың өткенінің рухани мұрасы проблемасының өзектілігінің, сондай - ақ егемендік жағдайында айрықша өткірлікке ие болған рухани қағидаттардың жаңаруының, өмірдің ең шұғыл мәселелерін шешуде жаңа саяси, адамгершілік-этикалық нормалардың, қағидаттар мен тәсілдердің қалыптасуының куәсі болып отырмыз.
А.Құнанбаев, Ш. Уәлиханов, Ы. Алтынсарин идеялары өз халқының рухани дамуы мен қалыптасуында ерекше орын алады. [10][11]
Қазақ ағартушыларындағы адамгершілік тәрбиенің мазмұны Моральдық кодекс және педагогикалық білімнің өзіндік энциклопедиясы болып табылатын этикалық нормалар жиынтығы.
Ыбырай Алтынсариннің айтуынша, адамгершілік қалыптастырудың негізгі құралдары -ата-аналардың еңбегі мен үлгісі. Оның пікірінше, адамгершіліктің негізін білім мен тәрбие құрайды: тәрбие тек тұрақты қамқорлық пен адамгершілік бар балада ең жақсы адамгершілік қасиеттер қалыптасады.
Алтынсариннің қызметі адамгершілік мәні, адам өмірі мен бақытының мәні, мінез-құлық пен қарым-қатынастың адамгершілік мотивтері, жоғары адамгершілік тұлғаны тәрбиелеу туралы ойлармен ұштасқан. Алтынсарин еңбек тәрбиесіне үлкен мән берді. Еңбектің мәні жеке әл-ауқатты, қанағаттануды қамтамасыз ету емес, әлеуметтік маңызы болуы керек. Алтынсариннің педагогикалық қызметінде балаларды тәрбиелеу және оқыту мәселелері үлкен орын алады. Ол мектептердегі бүкіл оқу және тәрбие процесінің басты қозғаушысы ретінде мұғалімнің рөліне үлкен мән берді. Ол мұғалімдер өз студенттерін жақсы көруі керек және олардың студенттері мен ата-аналары сүйуі керек деп есептеді. Сонда білім мен тәрбие алдында тұрған мақсаттарға қол жеткізуге болады.
Адамгершілік негізі - білім мен тәрбие. Педагог-энтузиаст Ыбырай Алтынсарин өзінің практикалық қызметін ағарту, мәдениет, прогресс идеяларын кеңінен насихаттаумен, қазақ халқын орыс халқының мәдениеті мен ғылымымен таныстырумен ұштастырды.
Оның педагогикалық шығармаларында ұлт, гуманизм, Отанға деген сүйіспеншілік идеялары айқын көрінеді. Олар адамгершілікті тәрбиелеу идеясына терең енеді. Педагог-ағартушы еңбектің зор маңызын көрсетіп, тәрбиенің мақсаты -- еңбекке деген құрметті бекітті.
Ш.Уәлихановтың пікірінше, тек білім мен білім адамға күш береді және ағарту мен халықтың әл-ауқаты үшін күресте ұлы құрал болып табылады. Тек ағартушылық қана қазақ халқын еркін және адамгершілік кемелдік жолына апара алады. [12]
Қазақтың аса көрнекті ақыны әрі демократ, XIX ғасырдың ағартушысы Абай Құнанбаев бізге, ұрпақтарға өзінің сан қырлы мұрасын қалдырды. Ол қазақ халқының ғасырлар бойы қалыптасқан рухани мәдениетінің ерекшелігін, ең алдымен оның фольклорын біле алды.
Абай тәрбиенің басты құралы -- еңбек деп санады. Ол білімді игерудің маңыздылығын атап өтті, адамның рухани жетілуі көбінесе ағартушылыққа байланысты.
Абай Құнанбаевтың еңбегі-ол адамды жаңарту жолдарын іздеп, оның руханилығын көтеруге, адамгершілік қасиеттерін жетілдіруге тырысты. Оның жалпыадамзаттық әділеттілік идеалдарын бекітуге шақыруы Адам бол! біздің заманымызда да өз өзектілігін сақтап қалды.
Абай адамдардың жағымды адамгершілік қасиеттерін алуға ерекше мән берді және әрбір жеке тұлғаның кемел адам деңгейіне жетудегі жеке қызығушылығының ерекше рөлін атап өтті. Оған жол білім арқылы, адамгершілік және рухани жетілу арқылы жатыр.
Өмір мен шындық үшін күрес білімге әкелетін өмір жолының негізі болуы керек. Тек ағартылған адам өзінің күнделікті нанын адал еңбекпен алуға тырысады, әділеттілікке ұмтылады және басқаларға жамандық жасамайды, жамандықтарға қарсы моральдық қасиеттерді дамытады.
Абай-тәлімгер және мұғалім, адамгершілік тәрбиесінің гуманистік тұжырымдамасын алға тартады, оның мақсаты баладан еңбекқор, патриот, жан-жақты дамыған, адамгершілігі жоғары, туған халқының мүддесі, ойы мен ұмтылысы арқылы өмір сүретін адамды қалыптастыру. Абайдың пікірінше, халықтың еңбегі мен ағартушылығы - адамгершілік идеалға жетудің құралы. Абай Жаңа адамның -- ақыл мен ағарту ісінің қайраткері, еңбек пен ғылымның чемпионы, әлсіздер мен езілгендердің жақтаушысы ретіндегі идеалын бекітуге табанды түрде ұмтылды.
Абай Құнанбаев басқа да көптеген тақырыптарды қозғады. Ол толғады туралы абыройы адам туралы ілімінде және өзі туралы, жастар тәрбиесі, қатысты, басқа ұлт өкілдеріне, қажеттілігі туралы мәдениет және ағарту.
Абайдың орасан зор мұрасында Қара сөздер -- оның көп жылғы толғаныстарының жемісі -- ақынның философиялық-моральдық, психологиялық-педагогикалық тұжырымдары маңызды орын алады.
Қара сөздердегі басты ой - адам рухының сұлулығын, адамның таусылмайтын мүмкіндіктерін растау. Рухани қасиеттер -- адам өміріндегі басты нәрсе, -- деп тұжырымдады Абай.
Оның жиырма бірінші сөзі патриотизм мен демократия идеяларына толы. Патриотизмді адамның адамгершілік қасиеті ретінде анықтауға болады.
Халық көптеген ұрпақтар құрған патриоттық дәстүрлердің сақтаушысы болып табылады. [13]
Патриоттық тәрбие адамдарды халықтың материалдық және рухани мәдениетімен таныстыруға ықпал етеді; ұлттық психологияның ерекшеліктерін нығайтады, осылайша адамдарды өз халқына, Отанына құрметпен, құрметпен қарауға тәрбиелейді. Отанға деген сүйіспеншілік, бірлік-адамгершіліктің түп негізі. Бүгінгі таңда өскелең ұрпақты патриоттық рухта тәрбиелеуге ерекше назар аудару керек. Қазақ халқының алдыңғы қатарлы өкілдері әрқашан патриотизммен және халыққа деген махаббатымен ерекшеленді. Оның дәлелі Қазақ ойшылдары Ш.Уәлихановтың, Ы. Ы. Алтынсарин, А. Құнанбаев.
Осылайша, өткен ғасырда Шоқан Уәлиханов, Ыбырай Алтынсарин, Абай Құнанбаев еңбекке деген сүйіспеншілікті, халықтың мүддесі үшін күресті, адалдықты, әділдікті, жауапкершілікті, ғылымды зерделеу мен білім берудегі табандылықты арттыра отырып, адамгершілік нормалары жария етілді деп толық сеніммен айтуға болады, олардың жоғары адамгершілік қағидаттары біздің заманымызда да өз маңызын жоғалтқан жоқ, және біз бүгін оларға жоғары құрметпен қараймыз, өйткені олар өз өзектілігін жоғалтпайды, ең мұқият ғылыми зерттеуді талап етеді.
Солай И. Алтынсарин мектеп өзінің идеялық бағыты бойынша Ұлт қағидаты қызметін атқаруға және балаларды Отанға деген сүйіспеншілік рухында тәрбиелеуге ұмтылды. Ол білім адамгершілік пен халықтық, қол жетімді және бай және кедей болуы керек деп сендірді. Ағартушының ойлары оның замандастары Ш.Уәлиханов пен А. Құнанбаевтың көзқарастарымен сәйкес келді.

1.3 Әбу Насыр әл-Фарабидің адамгершіліктің жетілу философиясы

Әбу Насыр Әл-Фараби 870 жылы ірі саяси, мәдени, сауда орталықтарының бірі Фараб қаласында (Отырар) дүниеге келген, ол сонымен қатар Орталық Азияның керуен жолдарының торабы, Ресей, Персия және басқа мемлекеттер арасындағы делдалдардың бірі болған. Мұнда ол ғылыми білімнің негіздерін алды, ежелгі ұлы ғалымдардың философиялық және ғылыми еңбектерімен танысты. Кейіннен Ұлы энциклопедиялық ғалым Өзбекстанның Самарқанд және Бұхара сияқты мәдени орталықтарында білім алды. Өмірінің соңғы жылдарын Әл-Фараби Каир, Алеппо және Дамаскіде өткізді. Ол 160-қа жуық трактаттар жазды . Ұлы ойшыл Әбу Насыр Әл-Фараби 950 жылы желтоқсанда қайтыс болды. Әл-Фарабидің идеялық мұрасы өте үлкен және алуан түрлі. Бұған мұсылмандық Шығыс елдерінде ғана емес, бүкіл әлемде кеңінен танымал болған көптеген еңбектер дәлел бола алады.
Әл-Фараби сол кезде белгілі болған этика, саясат, жаратылыстану, психология, эстетика, логика сияқты білім салаларын зерттеп, салыстырған.
Адам бақытқа жетудің негізі деп санайтын адамгершілік, гуманизм мәселелеріне ерекше мән берді. Замандастары оны Муаллимус Сони -- Аристотельден кейінгі екінші мұғалім, сондай-ақ Шығыс Аристотелі деп атады. [14][15]
Энциклопедист ғалымның әлеуметтік, этикалық, философиялық көзқарастарының қалыптасуына, ең алдымен, Орта Азия халықтарының, Орта және Таяу Шығыс елдерінің өзіндік және ерекше мәдениеті, Ежелгі грек философиясы, атап айтқанда Аристотель мұрасы, сондай-ақ сол ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.