Комментатор мен диктор арасындағы айырмашылық

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 23 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ М.Қозыбаев атындағы Солтүстік Қазақстан университеті Тарих эконом және құқық факультеті
"журналистикa" кафедрасы

КУРСТЫҚ ЖУМЫСЫ
Тақырып; Коментатор мен диктордың арасындағы айырмашылық
6В03201- Журналистика, PRJ-20K

ОРЫНДАҒАН: Бейсен М _____________
(тегі,аты-жөні) (қолы)

ЖЕТЕКШІ: Саурбаева А.Ж. _____________
(тегі,аты-жөні) (қолы)

Петропавл 2022жыл
МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1 КОМЕНТАТОР ЖӘНЕ ДИКТОР ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.1 Коментатордың шығармашылық қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1.2 Диктор және оның шығармашылық қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
2 ДИКТОРДЫҢ АТҚАРАТЫН ҚЫЗМЕТІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
2.1 Комментатор мен диктор арасындағы айырмашылық ... ... ... ... ... ... .9
2.2 Комментатор мен диктордың аналитикалық қызметтінің орны ... ... .17
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ...23

КІРІСПЕ

Журналистика - ерекше сала. Сан алуандыққа толған бұл саланың, қоғамға берер пайдасы мен қызықтары мол. Біз 21 ғасырда өмір сүріп жатқандықтан, біздің өмірімізді таңертеңгі жаңалықтарсыз, кофе жанындағы газетсіз, тоқтаусыз хабар тарататын радиосыз елестету мүмкін емес. Егер қазіргі әлемді ешқандай ақпарат таратушы мамандарсыз, радио және газеттерсіз елестететін болсақ, қоғам анау айтарлықтай белсенді болмас еді. Журналистер бізді әлемдегі оқиғалармен және басқа да жаңалықтармен таныстырады. Жиі ақпарат алмасу, белсенді қоғам арасында жүру, міне мұның бәрі осы мамандықтағы адамдар үшін ерекше өмір қарқын тудырады. Нағыз кәсіпқойлар ең маңызды ақпаратты табуға және оны оқырмандармен бөлісуге қабілетті болуы керек. Журналистің айналасында болып жатқан оқиғалар оған өте ерекше әсер қалдырып, оны көпшілікпен бөліседі. Сондықтан, нағыз журналистердің еңбектерінде - бұл жай ғана ақпарат емес, жауапкершілікті сезінуге шақыру, бәрін өзгертуге деген ұмтылыс екендігін жадымызда ұстаған жөн.
Осы бір үлкен сала төңірегінде қаншама адам еңбек ету үстінде. Ішінен тарау-тарау болып брнеше бағыттарға бастау алатын журналистиканың артықшылығы да осында. Бізге берілетін ақпарат көзі сан алуан болатындығын ескеретін болсақ, олардың бізге берілу жолдарының да әр қалай болатындығын білу қажет.
Журналистика-бұл мамандық емес, кәсіп. Журналист болу үшін сізге ерекше ақыл - ой керек, сонымен қатар бәрін өзіңіз арқылы өткізе білу керек-қуаныш, ауырсыну, қорқыныш. Дәл осы сыйлық - бүлікші ақындар мен журналистерді басқа адамдардың сезімдерін сезіну. Бұл мамандықтың басты құпиясы-бәрін өзіңнен, нервтерден, жүректен, жаннан өткізу...
Журналистің басты заңы-оның ар-ұжданы. Бұл мамандықтағы ең бастысы-ешкімге зиян тигізбеу. Сондықтан журналист ұсынған ақпарат адал, объективті, сенімді болуы керек және, әрине, есімдері баспасөз бетінде қалған адамдардың ар-намысы мен қадір-қасиетіне құрмет болуы керек.Журналистика қазіргі уақытта өзекті және маңызды болып табылатын фактілерді, бағалаулар мен түсініктемелерді таңдау арқылы әлеуметтік топтардың дүниетанымдарын жаңартады. Журналистика бұқаралық ақпарат құралдарының полисистемаларына, яғни теледидар, радио, газет-журнал және теледидар бизнесі, интернет сияқты қоғамның көп функциялы институттарына кіреді. Қоғамдық мүдделер тұрғысынан журналистика басқа әлеуметтік топтардың мінез-құлық үлгілерін, идеологияларын (мәдениет, мораль, этика, эстетика) және даму тәсілдерін қабылдауы мақсатында осы топтардың ғылыми-практикалық білімінің бір бөлігін бұқаралық сананы қабылдау үшін бейімдейді. Алдымен журналистика тек баспа басылымдарымен шектелді (газет-журнал журналистикасы), содан кейін жаңа бұқаралық ақпарат құралдарының пайда болуымен ол радио мен теледидарға таралды.
Курстық жұмыстың өзектілігі; теледидардың кең таралуына және белгілі бір салада арнайы білімсіз көрерменге түсініксіз оқиғаларды көрсететін көптеген бағдарламалардың пайда болуына байланысты.
Зерттеудің мақсаты: комментатор мен диктордың қызметін зерттеу арқылы телебағдарламалардың сапасын арттыру мақсатында оның табысты қызметінің негізгі сипаттамаларын анықтау.
Зерттеу нысаны: теледидардағы комментатор мен диктор.
Зерттеу гипотезасы-жарықтандырылған оқиғаға түсініктеме беру үшін теледидарда жұмыс істеуге жоғары білікті кадрларды тарту телешоудың рейтингіне оң әсер етеді.

1 КОМЕНТАТОР ЖӘНЕ ДИКТОР
0.1 Коментатордың шығармашылық қызметі

Комментатор бірнеше салаға бағытталады, оларға:
қоғамдық оқиғалар (митингілер, мәдени іс-шаралар және т.б.);
саяси сала;
спорттық оқиғалар жатады.
Бұл қызмет кез-келген бағытта байыпты көзқарасты, нақты ақпарат жинауды және объективті бағалауды қажет етеді. Әдетте "комментатор" мамандығына журналистік білімі бар, өз ойларын сауатты және жүйелі түрде жеткізе алатын адамдар келеді. Айта кету керек, спорттық комментаторлар өте танымал, олар адамдарға спорт кезінде не болып жатқанын түсінуге көмектеседі және эмоциялар қосады. Осылайша, көрермендер қазіргі уақытта кәсіпқойға түсініктеме берген спорт түрінің тарихы, спортшылардың өмірбаяны туралы біледі. Мұндай мамандықты шығармашылық мамандыққа жатқызу керек, өйткені бұл белгілі бір оқиғаға қаншалықты қызығушылық танытатынына байланысты комментатордың талантына байланысты.
Маманның біліміне қойылатын талаптар алдымен - комментатор өзінің кәсіби қызметінде таңдаған бағытта оқытылуы керек. Егер бұл спорт болса, онда журналистикадан басқа, спорттық іс-шаралардың тарихын, спортшылардың өмірбаянын білу керек [1].
Ал мәдени бағытта жазушының оқиғаны түрлі-түсті түсіндіріп, оған барынша назар аудару шеберлігі қажет болады. Сонымен, біз кәсіби комментаторлар үшін білімге қойылатын талаптардың сипаттамасын береміз:
* мәтіндерді дұрыс жаза білу, оларды сауатты оқып, олардағы логикалық мағынаны сақтау;
* радио мен теледидардағы оқиғалар қандай форматта ұсынылатындығы туралы ақпаратқа ие болу;
* радио мен теледидарда тақырыпқа байланысты эфирлер жүргізе білу;
* сол оқиғаны жақсы түсіну, оның бағыты бойынша үлкен білімге ие болу; мақалаларды өңдей білу, оларды тыңдаушыларға түсінікті сауатты сөйлеу стиліне келтіру.
Жоғарыда келтірілген талаптар оқиғаны қарау, көрермендердің немесе тыңдаушылардың назарын аудару кезінде маманға қажет нәрсені ғана ұсынады.
Кім комментатор бола алады? Мамандықтың өкілі болу үшін, сіз даму мен мансаптық өсуге көмектесетін келесі қасиеттерге ие болуыңыз керек:
+ мәдени дамудың жоғары деңгейіне ие болу;
+ адаммен ашық-жарқын сөйлесе білу;
+ оқиғаға дайындық кезінде кәсіби инстинктке ие болу;
+ мобильді болу, көп міндеттіліктен және жиі сапарлардан қорықпау;
+ Кестеден тыс жағдайларда тез шешім қабылдай білу, жағдайды теңестіре білу;
+ адамның сүйкімділігіне ие болу;
+ жағымды, әдемі келбетке ие болу.
Бұл осы саланың қызметкері үшін маңызды негізгі параметрлер. Өйткені тек кәсіби жарамдылық таңдалған бизнестегі табысқа барынша кепілдік береді. Мамандықтың жағымды және жағымсыз жақтары болады. Әр жұмыс кемшіліксіз емес екенін түсіну керек. Сондықтан, өз уақытын комментаторлық қызметке арнауды жоспарлағандар үшін, мұнда қандай жақсы және жаман жақтар бар екенін білу керек.
Жақсы жағынан бастайық, атап айтқанда, плюстарды қарастырайық:
# сіздің шығармашылығыңызды білдіру мүмкіндігі;
# оқиғалардың ортасында болу;
# қызықты іс-шараларға қатысу;
# жұмыс қызықты, кеңсе жоспарынсыз;
# жиі сапарлар болуы мүмкін;
# атақты болу мүмкіндігі бар;
# табысты болу;
# атақты адамдармен танысу;
# тұрақты даму.
Ал енді осы қызметтің кері жағы туралы:
# іс-шараға дайындық кезінде ақыл-ой жүктемелері;
# оқиғаны ұзақ талқылағаннан кейін шаршау;
# үлкен бәсекелестік;
# нақты кесте жоқ, кейде күннің көп бөлігінде жұмыс істеуге тура келеді.
Сонымен, бұл тармақшаны қорытындылай келе, бұл ақпарат кәсіби бағытты таңдауға және анықтауға пайдалы болары сөзсіз.

1.2 Диктор және оның шығармашылық қызметі
Диктор - бұл телеарналар мен радиостанциялардағы ақпараттық мәтінді оқитын адам. Ол жарнамалық бейнелер, мультфильмдер мен кинофильмдердің кейіпкерлерін дыбыстай алады. Соңғы бірнеше жылда бұл мамандықтың танымалдығы артты. Оған деген қызығушылықтың артуы аудио өнімдерге - кітаптарға немесе оқу курстарына сұраныстың артуымен байланысты.
Диктор дегеннің анықтамасын толық айттым. Енді біз осы мамандықтың мәні неде екенін толығырақ түсінеміз. Маман иесі әр түрлі мәтіндерді оқиды, олардың сипаты жұмыс орнына байланысты. Маманға қысқа ақпараттық хабарламаларды дайындауды ғана емес, сонымен қатар хабарлардың барлық циклдерін жүргізуді тапсыра алады. Нағыз кәсіби маман дыбыс жазу аппаратурасымен қалай жұмыс істеу керектігін біледі және оның дұрыс жұмыс істеуін қадағалайды [2].
Диктор кеңседе жұмыс істеуі міндетті емес. Ол үшін фрелансинг мүмкіндігі әрдайым ашық, яғни ол қашықтан жұмыспен қамтуды қамтамасыз ететін өз жобаларын немесе бос жұмыс орындарын өз бетінше іздей алады. Офлайн еңбекке келетін болсақ, жақсы маман үшін жұмысқа орналасудың көптеген нұсқалары бар: хабар тарату; теледидар; станция; метро; әуежай; театр; концерт залы; өндірістік студия; аудио өнімді жасаушы кәсіпорын; ішкі радио желісі бар компания.
Тұсаукесерлер, жарнамалар, кинофильмдер айтатындар мұны арнайы жабдықтармен дикторлық стендте жасайды. Негізгі міндеті - жоғары сапалы дауысты жазу. Диктор мамандығының көптеген артықшылықтары бар. Олардың ішінде:
# сұраныс;
# штаттан тыс және қашықтықтан жұмыс істеу мүмкіндігі;
# күнделікті білімін қызықты ақпаратпен толықтыру.
Диктордың негізгі міндеті - радиостанцияда немесе телеарнада хабар тарату, жарнамалық бейнероликтерді немесе ақпараттық сипаттағы хабарламаларды дайындау процесіне қатысу. Алдымен ол мәтінмен мұқият танысады. Егер оны түзету қажет болса, маман оны өңдейді. Осыдан кейін диктор екпіндерді қоюға және қажетті интонацияны таңдауға кіріседі, кейбір жағдайларда бағдарламаның құрылымын өзі жасайды және қонақтармен сұхбаттасады. Сондай-ақ, ол дыбыс жазу жабдықтарының жұмысын қадағалап, ақауларды уақтылы жоюы керек.
Диктордың міндеттерінің ауқымы оның жұмыс орнына байланысты әр түрлі болады: кәсіпорында: арнайы бағдарламаларды жүргізу және қызметтік радио желісі арқылы ақпаратты жедел беру, билік басшыларының бұйрықтарын ұжымға жеткізу және хабарландыруларды жариялау.
Спорт жарыстарында: көрермендерге спортшылардың, соғылған голдардың авторларын жариялау, ойын кезінде ауыстыру және мінбелерден шығу ережелері туралы хабарлау [3].
Вокзалда: автобустың, поездың, кеменің, ұшақтың келу-кету уақытының нақты көрсеткіштерін басқару; радиохабар аппаратурасы мен басқа да аспаптардың жарамдылығын тексеру, олардың ақауларын уақтылы жою.
Телеарна мен радиостанцияда: кез келген түрдегі және жанрдағы бағдарламаларды жүргізу; тікелей эфирде өтетін немесе жазылатын хабарлар мәтіндерін кадрлық және кадрдан тыс мәнерлеп оқу.
Егер арнайы білім мен актерлік шеберлік талап етілмесе, жүргізуші рөлінде өнер көрсету. Бір жағынан білім, дағды және жеке қасиеттер, диктордың міндеті өте қарапайым - тек мәтінді оқу. Екінші жағынан, оны сапалы орындау үшін байыпты кәсіби дағдылар қажет. Бұл маманның негізгі құралы-дауыс. Тапсырмаға сәйкес қажетті хабарды жеткізу үшін оны дұрыс басқара білу керек. Сәтті жұмыс істеу үшін дикторға мыналар қажет:
нұсқаулық қатесіз сөйлеу, дикцияның айқындылығы, жоқ екпін;
актерлік шеберлік (мүмкіндігінше);
оқудың жоғары жылдамдығы;
эрудиция және тапқырлық;
күйзеліске төзімділік және босаңсылық;
коммуникабельділік;
әзіл сезімі;
дыбыс жазу аппаратурасымен және арнайы компьютерлік бағдарламалармен жұмыс істеу дағдылары.
Ал жалақыға келетін болсақ, тәжірибе жинақтап, жұмыс көлемінің өсуіне қарай жалақы ұлғаятын болады. Егер сіздің дауысыңыз бірінші нотада айтылғандай таныла бастаса, бұл төлемдерге әсер етеді. Радио және теледидар жұлдыздарының жалақысының жоғарғы шегі жоқ. Мысалы, бір аймақтағы әйгілі диктордың 30 секундтық бір жарнамалық бейнені дыбыстауға арналған қызметтер. Тәжірибе жинақтағаннан кейін сіз үлкен елді мекенде радио немесе телеарнаға бара аласыз. Белсенді кәсіби өсу мен танымалдық болашақта өз бағдарламасын құруға және оны өз бетінше жүргізуге мүмкіндік береді.

2 ДИКТОРДЫҢ АТҚАРАТЫН ҚЫЗМЕТІ
2.1 Комментатор мен диктор арасындағы айырмашылық

Диктор - радионың бірден бір қозғаушы күші. Диктор жүргізген хабарлардың көпшілікке тікелей əсер ететінін ақиқат. Жанр табиғатына сай диктордың хабарды түрлендіруге, əсерлі етуге мүмкіндігі мол. Өйткені, ол-маман. Сондай-ақ ол хабарды дайындаушы ұжым мен радионы тыңдаушы арасындағы дəнекер. Радионың бүкіл өнімі жұртшылыққа арналып, бағытталатынын ескерсек, соны тыңдарманға жеткізуші тұлға диктор.
Еңбектеген баладан, еңкейген қартқа дейін радиоға құлақ түретіні анық. Радио тыңдаушылардың жас шамасы ғана емес, қабылдау деңгейі де əртүрлі. Мектеп оқушысынан академиккедейіндеугеболады. Соныменбіргеолэфирге шығаратын материалды радиожурналистің ұшан-теңіз еңбегі, ізденісі, эфирге хабарды əзірлеген редактор мен режиссердің жəне бүкіл шығармашылық ұжымның еңбегі тұрғаны аян. Осынша қыруар жұмысты мүлтіксіз орындап шығу оңай шаруа емес.
Қазақ тілінің түсіндірме сөздігінің үшінші томында дикторға диктор-микрофон алқылы хабарларды оқитын адам, - деп анықтама берілген.
Жалпы бүкілодақтық радиодағы алғашқы дикторлар театрлар, театрлық студиялар мен жоғарғы оқу орындарынан келген мамандар болды. Сол дəуірдегі актерлер мен жастарды бұл мамандық шығармашылық жаңашылдығымен эфир арқылы қоян-қолтық араласуға болатындығымен тартты. Радио өнердің ең алдымен аудиториясын көп бүкілхалықтық сахна болуымен қызықтырды. Бүкілодақтық радионың алғашқы дикторлары болып Александр Гурин мен Зинайда Релизова саналады. Одан кейін бүкіл одаққа ақпарат оқыған, соңғы жаңалықтарды жеткізуші көркем сөз шеберлері, дикторлық өнердің майталмандары Юрий Левитон, Наталья Толстова, Элизавета Юзвецская, Дмитрий Орлов, Михаил Лебедевтер еді.
Бүкіл одақтың радионың алғашқы дикторларының бірі В.Н. Пашеннаяның айтуынша: Радио - бұл өнер. Ал, біздер, орындаушылар, микрофонға ерекше ұқыптылықпен қарауымыз керек. Ең бастысы - сөз туралы ұмытпауымыз қажет. Себебі радиодағы сөз - ол оның бүкіл болмыс, бітімі.
Міне осыдан-ақ радионың ерекшелігін анықталып тұр деуге болады. Ал, 80 жылдан аса уақыт еліміздің əуе толқынындаңы тұңғыш радиоарна қазақ радиосы алғаш шаңырық көтергенде оның алғашқы қарлығаштары болып қызмет еткендер - Жүсіпбек Елебеков, Əміре Қашаубаев, Қасым Аманжоловтар. Кейін Бибігүл Төлегенова, Мина Сейітова, Мұқағали Мақатаев, Ермек Серкебаев, Қатира Əзімбаева, Шарипа Бейсекеева, Сауық Жақанова тəрізді көрнекті дикторлармен толыға түсті.
Əрине дикторлық өнер туралы айтқанда, ең алдымен ауызға аларымыз-дауылпаз дауыс иесі, кезінде Левитанның өзі ізбасарым- деп таныған. қазақтың Левитаны атанған диктор Əнуарбек Байжанбаев пен саңлақ, сандуғаш дауыс иесі-Сауық Жақанова.
Əнуарбек Байжанбаевтың əрбір хабарға жан бітіріп, нəр беруі, ой мен сөздің, мазмұнның, сөйлемдердің ішкі иірімдерінің синтездік байланыстарын байыта түсу шеберлігі, тыңдаушыны еріксіз өзіне баурап əкетеді.
Хабардың ішкі дүниесіне бірегей араласып, біте қайнаспай тұрып, халыққа қажетті нəрсе ұсына алмайсың. Бұл дегенің бос əурешілік, құр арамтер болумен тең. Сосын сөйлемдерді бір қалыпты, бір деңгейде оқу да абырой əпермейді. Одан əзірлеген хабардың мазмұны тасада қалып, тыңдаушы тез жалығады да, радионың құлағын жылы жауып тастайды. Енді керісінші хабардың кілтін тауып, оның пердесін дөп басып отырсаң тіпті сапасы орта хабардың кедір-бұдыры білінбей кетеді. Сондықтан оқу мəнеріне көп ден қойып, көп жаттығу керек. Бұған қосымша сауатты болу жағын есте ұстаған жөн. Өйткені, саналықтың бастауы - сауаттылық. Бұл жолдағы жан серіктерің - жалықпай жаттығу мен іркілмей іздену.
Радио дикторы - тыңдармандар үшін ана тілін өте жақсы меңгерген, тіл нормаларының заңдылықтарын жетік білетін, сөйлеу шеберлігі мен сөз мəдениетінің үлгісі, шешендік өнердің қыр-сырын меңгерген болуы тиіс. Сондықтанда дикторға қойылатын ең басты талап - бұл ана тілін жік-жігіне талдап, тіл нормалары мен ережелерін жетік меңгере білу болып табылады. Диктор қай материалды болсын актерден кем оқымауы тиіс. Яғни, оның суреттей білу қиялы ұшқыр болуы кажет. Себебі оқып отырған дүниесі тек қана жеке тəрбие мен жеке əсерден пайда болмайды. Көпшілікке жеткізетін жағдай мен фактіні қиялда дамыта, ойната, жандандыра білген сайын, оқу эмоционалды, əсерлі бола түседі. Əрине, ең негізгі диктор қандай ақпарат оқып, отырғандығына басты мəн беріп, ақпараттың мазмұны мен салмақтылығын қарай дауысын дəл қоя білуі тиіс [4].
Дикторлар күніне ондаған ақпараттар, əңгіме, очеркттер оқиды. Олар бірнеше авторлардың дүниесі, Əрқайсының жазу стилі, өз ойын беруі əртүрлі болады. Осы ерекшелікті тез түсініп, шапшаң меңгеріп əкету керек.
Бүгінгі таңдағы радиодағы дикторлар көбіне ақпарат оқу мен тікелей эфирде Құттықтау, Сазды салем сияқты хабарларды жүргізеді. Журналистің дайындаған дүниесін оқиды.
Электронды ақпарат құралдарындағы соңғы өзгерістердің бірі тікелей эфирдің өрістеуі. Ақпараттың жылдам даму заманында тыңдарман қысқа əрі мазмұнды хабарларды күтеді. Осыған байланысты радио журналистика жанрлары да бірқатар өзгерістерге ұшырады. Бір хабардың бойынан əртүрлі жанрлардың белгілерін байқауға болады. Бұл дикторлық өнерге де өз əсерін тигізуде. Тіпті радиодан дикторлық қызметі шектелініп тастап олардың орнына журналисттер қызмет атқарған кезеңдер болған. Соңғы он өзгерістің бірі - дикторлық өнердің қайта эфирге оралуы болып табылады.
Радионың құралы - сөз. Ал сөзден қасиетті, сөзден құдіретті, сөзден ауыр, сөзден қымбат ешнəрсе жоқ. Жақсы диктордың сөз байлығы мол, сөйлеу мəдениеті қалыптасқан болуы керек. Ең бастысы - қазақ тілін, оның үндестік заңдарын жете білуі қажет. Сөз тас жарады, тас жармаса бас жарады - деген халқымыздың мақалы бар. Ал сөз байлығының көзі - шенендік өнерде.
Дикторлық өнер қақында Əнуарбек Байжанбаев : Шебер дикторлықтың бір пернесі, тіпті түп-төркіні шешендік өнерде жатыр. Маман диктор - сөйлеу дайын тексті оқу мəдениеті ерекше жетілген адам. Ал сөйлеу мəдениетін меңгеру шешендік өнермен тығыз байланысты, - деп ой түйеді. Бұл сөздің астарында шындық жатқанын зерделі оқырман өзі де түйіндей жатар деген ойдамыз.
Диктордың негізгі міндеті - тыңдарманға оқып отырған ақпарат, мақала немесе хабарландыру тəрізді дүниені терең əрі дұрыс жеткізе білу. Диктор сөзінің бай жəне қолданыстағы тіл көркемдігі оның білім аясының кеңдігіне өз бетімен ізденісіне, жан дүниесінің парасаттылығына, жалпы өмірдегі пайымдауларына, байқаулары меңгерген құндылықтарына байланысты.
Ең бастысы - ауыз екі сөйлеудің нақты ережелерін, тіл заңдарын толық игеруі тиіс. Дикторлық шеберлікке жетудің бір жолы-өз дауысын жазып алып, өзін қайта тыңдау. Бұл рухани өсіп-жетілудің, кəсіби шеберлікті үстемелеп арттыра түсуде тапсырмайтын құрал болып саналады [5].
Диктор жан-жақты білімді адам болуы шарт. Ол елімізде, əлемде болып жатқан барлық негізгі жағдайлар мен оқиғалардан хабардар əрі оны талдай, талқылай білгені жөн. Себебі материалды бере, əрі соған сендіре білу ең алдымен диктордың мəдениеті мен білім деңгейіне байланысты. Қандайда бір тақырыпқа байланысты мақала, мейлі ол шағын болсын, өзіндік жеке тыңдармандарға ие. Сол себептен диктор хабар авторының ойын нақты жеткізуге ұмтылады. Сол үшін сол хабарды жан дүниесімен игере алатын білім, өре қажет. Хабардың тақырыбы оқып отырған диктор сонда ғана тыңдарманын қызықтырып, баурай алады. Бұл жөнінде Əнуарбек Байжанбаев:
-Диктордың негізгі құралы - əуезді үн, мəнді де терең мағыналы сөзді діттеген жеріне жеткізе оқи білу. Сөзді ойнатып оқу, ал жігерсіз сөз жүрекке жетпейді - деген қорытындыға келеді. Осы бір байлам əр диктордың есінде болуы керек. Диктор мен журналист бірбірімен тығыз қарым қатынас, байланыста. Осы мамандықтар бірігіп, үндесіп барып үйлескенде ғана диктор өнері өз тыңдаушысын табады. Мұндай жағдайда оның сөзі құлаққа жағымды, ойға ұтымды, тыңдаушыны еліктіргіш келеді. Бірақ радионың өзіндік ерекшелігін, тек өзіне тəн қасиеті мен сипатын ешқашанда ұмытпау лəзім. Осы жөнінде С.Ақтаев: Диктор алғашқы сөйлемдерден текстің не жайлы айтылғанын біліп, бар біліміңді, күш-жігеріңді соған байыптап оқиды. Осы кезеңде диктор шеберлігі танылып қалады, - деп ескертеді. Диктор қолына түскен мəтінді өзгертуге құқығы жоқ. Оның алдына келген материалдарға көз жүгіртіп қарап шығуға бір-екі минут уақыт қана берілетін сəттер жиі кездеседі. Дəл осы кездерде барлығы оның шеберлігіне, мəтінге терең ене білуіне байланысты болады. Себебі тыңдарман үшін хабарламаның, ақпараттың мазмұнына жəне формасына жауап беруші тек диктор болып саналады.
Мəтінді өзі талдай, түсіне білу диктор үшін тыңдарманның ақпаратқа қызығушылығын артыруға қызмет етеді. Диктор жаттанды əрі қайталана беретін əдістерді жиі пайдаланса ұтылады. Бұл формальды оқуға алып келеді. Көпшілік бұдан тез жалығыды. Кейбір дикторлар балалар, гүлдер немесе театр туралы материалды оқығанда алдын-ала күліп жаттанды жасандылыққа барып, сол күлкіге мəтінді қосады. Бұл тым жасандылықтың белгісі. Күлкі мазмұнға сай рөл атқаруы қажет. Ал егер материалдың мазмұнына қарай диктор керек жерде сыпайы күлсе, тыңдарман жүрегінен орын табар еді.
Кейде диктор мəтінді оқу барысында хабар мазмұнымен мүлде үш қайнаса сорпасы қосылмайтын тыс əңгімелерге көшсе, ол хабардың деңгейін мүлде төмендетеді, диктордың дəрменсіздігін танытады.
Диктор жұмысындағы бір кемшілік- бір келкі, сарында оқу. Мəтіндегі əр сөз бір сарында оқылса, ол бірдей болып тыңдаушы жалығады. Əрбір фразада салмақты ой жатқаны, əрі сол ойды негізгі бір сөз анықтайтынын, сондықтан да сол сөзге көңіл бөліп, екпінді түсіру керектігін ұмытпау керек. Мəтін оқу барысында сөзге қанат бітіріп, құлпырта білетін, ең негізгі сөзге логикалық екпінді түсіре отырып, тыңдарманның жүрегіне жол табатын, оқуда ашық меццо-сопрано, динамикалық əрі өткір дауысымен есте қалатын Сауық Жақанованың дикторлық өмірін ерекше атап өтуге болады.
Сауық Жақанованың даусына, сөз таптауынан, сөйлемдеріне ой бере білуімен өзіндік дара жолды, ерекше бағыт-бағдарын байқасақ, ол қазақы сөздерді асқақтатып, мəнерлеп жеткізу даралығымен, ұлттық бояу-нақышымен көзқарас, таным биіктігімен дикторлық өнердегі шеберліктің шексіз екендігін дəлелдейді. Диктордың дауыс мəнері, оқу ырғағын шебер меңгеруі, режиссердің ұтқырлығы мен тапқырлығы, бір-біріне қиюласып, қосылған қос өзендей кемерінен асып-тасып жатса, онда хабар жасау барсындағы төгілген тер еселеп қайтты деген сөз.
Жазушы өз шығармасында өз кейіпкерінің түр-түсі мен ішкі жан əлемін қатпарлы жұмбақ сырларын ақтару үшін бірнеше адамның болмыс-бітімінен саралап жинақтап типтік бейне жасайтын болса, диктор микрофон арқылы өз бейнесін сөйлеп отырған сөзі арқылы сомдайды. Қаламгер əдебиеттің құралы ретінде сөзді жазу арқылы əрекетке қосып, қажеттілікке жаратса, диктор соны сөйлеу тіліне қосып жан бітіріп ажарландырады, сұлуландыра түседі.
Диктордың құдіреттілігі сонда эфирде сөйлеп отырып дүниеге өз дауысы, шеберлігі арқасында ақпарат таратушы, жеткізуші, ой салушы. Ішкі сезім иірімдерін айшықты мəнерлеп, ырғақпен, ең таза, өте əсерлі дауысы арқылы жеткізуші.
Диктордың лексиконы бай, тілі орамды, стилі жатық, дауыс ашық, дыбыстау мəдениеті өрісті де өрелі болуы қажет.
Қорыта келгенде дикторлық үлкен өнер. Жұртқа танылған халық бағалаған ділмəр диктор болуы үшін ең алдымен əрбір сөзі анық, қабылдауға жеңіл. Құлаққа жағымды, ойнақы əрі жатық болуы керек. Диапозаны да кең болуы шарт.
Диктор және комментатор. Бұл екеуі екі басқа ұғым ба, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.