Әбіш Кекілбаев шығармаларындағы тарихи тұлғалар

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 22 бет
Таңдаулыға:

Жамбыл облысы Қордай ауданының білім бөлімі
№20 Алмалы орта мектебі

Тақырыбы : Әбіш Кекілбаев шығармаларындағы тарихи тұлғалар
Бағыты:Қоғамдық-гуманитарлық

Орындаған: Ерікова Ләззат - 11 сынып оқушысы
Жетекшісі: Нуралиева Назира

Қарасай батыр ауылы -2018 жыл

Мазмұны
1. Абстракт (аннотация)
2.Кіріспе
3.Негізгі Бөлім
3.1 Әбіш Кекілбаев- өмір жолы
3.2 Қызмет жолындағы өмір
3.3 Қаламгердің қазыналы туындылары
3.4 Үркер романы туралы...
4. Қорытынды
5. Пайдаланған әдебиеттер

Абстракт
Оқушыларға арналған ғылыми жоба тақырыбы Әбіш Кекілбаев шығармаларындағы тарихи тұлғалар
Бұл тақырыпты алуымның мақсаты: Əбіш Кекілбай сынды жазушының шығармаларымен таныса зерттей отырып, еліміздің тарихы жайлы ой қозғау. Бұл жобаның мазмұнында бүгінгі ұрпақ қазақ елінің өткен тарихы жайлы, туған елі жайлы не біледі деген сұрақ туындайды. Жазушы шығармашылығына негіз болған шындық құбылыстардың басты арнасы- туған халқымыздың əдебиетін тереңірек зерттеу, жұмыстарын жүргізе отырып, болашақ құрпақтың бойында туған елге деген патриоттық сезім қалыптастыру болып табылады. Бүгінгі күні елбасы Рухани жаңғыру- Болашаққа бағдар атты мақаласының өзі үшінші жаңғыруға бет алып отырғанымыздың дəлелі. Туған елінің тарихы үшін алаңдап өткен жазушының əдебиеттен алатын орны ерекше деп білеміз. Ғылыми жоба аясында көп ізденуді, зерттеуді талап ететін ауқымды іс-шараларды оқушылар мен бірлесе отырып күш салдық. Зерттеу кезеңінде материалдарды ғаламтор көздерінен, түрлі əдістемелік құралдар мен əдебиет кітаптарынан алуды жөн көрдік. Бұл зерттеудің біз үшін маңыздылығы көп ізденуді талап етті. Оқушылар зерттеуге қатыса отырып қыруар материал жинақтап, өз білімдерін жетілдіре түсті. Ғылыми жобаны аяқтай отырып, жұмыстың нәтижесі мен қорытындысы аса маңызды болды деп есептеймін. Осы жобаны қолданбалы курстарда қазақ әдебиеті пәні бойынша мұғалімдерге қолдануға ұсына отырып, бұл жобаның қаншалықты маңызды және тиімді екеніне көз жеткіздім. Нәтиженлі жоба әрдайым өз жемісін береді деп сенеміз. Оқушылардың қызығушылығы мен белсенділігінің арқасында жұмыс нәтижесін көріп отырмыз. Ғылыми жобалар бұл күнде оқушыларда ерекше қызығушылық тудырып отыр. Сондықтан да алдағы уақытта зерттеу жұмыстарын одан ары жалғастырамыз, оқушы сұранысын қанағаттандырамыз. Зерттеудің мақсаты: Әбіш Кекілбайұлының өнегелі өмір жолымен таныстыру, қазақ халқының салт-дәстүрін, мәдениетін, тарихын қастерлеуге, оның шығармаларындағы тарихи тұлғалардың адами қасиеттерін дәріптеу, адам жанын ізгілендіру,
қазақ халқының туған елінің тарихын кейінгі ұрпаққа қалдырған аманат мұрасы жайлы зерттеу жүргізу арқылы, өз заманының жанашыр қаламгері Әбіш Кекілбай болғанын түсіндіру, өз өмірін елінің туған жерін, тарихын жазуға арнаған тұлға ретінде, қаламгер ретінде көрінуі, әдебиет сахнасынан алатын орны ерекше екені көзделді.
Жазушының дүниедегі ең жақын бауыры - оқырман. Бар жан сырын тек оған сеніп айтады.
Жазған-сызғанымның бас-аяғын түгендеп алдарыңызға ұсынып отырмын. Көңілдеріңізге қонып жатса шексіз қуаныштымын"
Абстракт
Научный проект для учащихся по теме Әбіш Кекілбаев шығармаларындағы тарихи тұлғалар
Выбрал эту тему для того чтобы, изучая творчество писателя Абиша Кекилбаева, поделиться размышлениями об истории народа В основе содержания проекта возникает вопрос, что знает наше поколение об истории народа, о родной земле. Писатель всегда выражал мысли и чаяния народа. Исследуя его произведения молодежные люди всегда должны помнить о его безграничном вкладе в духовное развитие казахского народа и знакомясь с творчеством пробуждать в себе патриотические чувства, любовь к родной земле. Всегда мудрый и думающий о истории своего народа, он являлся не только выдающимся писателем, но и политиком, настоящим гражданином своей страны. Работая над проектом, нам пришлось много искать, узнавать о жизни и творчестве писателя. Исследуя жизнь и творчество нам пришлось обращаться к интернету и художественной литературе. Изучили огрмное количество материала о нем, с каждым разом расширяя. Работу над проектом, считаю мы проделали большую работу, это видно по результату нашей работы. Этот проект могут использовать и литературы на курсах прикладной это доказывает всю значимость и важность проекта. В данное время многие ученики проявляют интерес к таким проектам. Поэтому в будущем мы продолжим работу над проектом, чтобы удовлятворить интересы учащихся. Цель исследования изучить историю казахского народа оставить для будущего поколения о выдаюющемся писателе казахского народа который внес неоценимый вклад в культорное и духовное развитие будет расти на его произведениях. Любовь к своей родине и народу живет во всех его произведениях.

Abstract
The theme of the scientific project is The hative land is holy, The owner of the talent land
The Aim of my chosen theme is to theme is to think about our country`s history by researching creativity of the Famous writer Abish Kekilbei. This project`s content is to show for our generation the Kazakh people`s history The main

Кіріспе
Әбіш Кекілбаев- әдебиет майданында кемел ой, көркем сөзімен белгілі жазушы. Ол 1939 жылы 6 желтоқсан күні Маңғыстау облысы, Маңғыстау ауданы (бұрынғы Гурьев облысы), Оңды ауылының Мырзайыр деген жерінде туған.
Әр шығармасын жүрегінің қанымен жазып, елінің абызы биігіне көтерілген ғұлама, бүгінгі қазақ әдебиетінің құзар шың қаламгері Әбіш Кекілбаев - Хан тәңірі сынды. Ұлы Абайының Қарқара, Мұхтарының кестелі сөздің мұзарты Ғабитінің мақтауын жеткізіп болған қазақ, қазақ әдебиеті енді солар арқылы мақтанып жатса, сол биік деңгейді аласартып алмау жолында аянбай күрес салып келе жатқан жанқияр жалғастықты күйттейтін күштер арасынан алдымен Әбішін атайды. Атайтыны - солардан қалған ұлы өнегені айнымай әспеттеп жүрген адал шәкірт, абзал мұрагер де - Әбіш. Бітім болмысы өзге қаламгерге ұқсамаған, бәдені бөлек,бәсіресіне бәс жок, бірегей тұлға.
Әбіштің қандай шығармасы болса да оқушысын баурап алады. Оның кейіпкері Еңсеп -- тек еңбек адамы ғана емес, өнер адамы. Абыл шерткен керемет күйлерді және тарихымыздың аса қиын кездерін суреттейтін шығармасы -- халық тағдырын жан-жақты бейнелейтін туынды. Қазақтың атбегілеріне арнаған шығармасы қандай болса, Автомобиль де сәйгүлікке мінгендей делебеңді қоздырады. Өндіріс пен геология тақырыбына жазған шығармаларында да -- Ұйқыдағы арудың оянуы, т.б. -- халқымыздың тарихы қамтылған. Әбіш -- барлық дерлік еңбектерінде қазақ елінің тарихы мен тағдырына тоқталған және тарихты жалықпай көп зерттеген жазушы.
Әбіш Кекілбаевтің өмірі мен саяси қызметі
Әкесі Кекілбай соғыстан оралмаған. Әбіш анасы Айсәулемнің қолында өседі. Бала күнінде көргенінің бәрі оның жазушы болуына әсер етеді. Қиялшыл бала мектепке бармай тұрып сауат ашады. Атақты қаламгердің әдебиетке құмарлығы мектеп қабырғасында жалғасады. 1957 жылы 5 мамыр Лениншіл Жастың белсенді ауылдық тілшісі ретінде Қазақстан Комсомолы Орталық Комитенінің мақтау қағазымен марапатталады. Кейін мектепті тәмамдаған соң 1957 жылы қазақ Мемлекеттік Университетінің филология факультетіне түседі.
Жұбайы Клара мен мектеп қабырғасында танысады. Жұбайының мамандығы дәрігер. Бүгінде 2 ұл мен 2 қыз тәрбиелеп отырған ана.

Әбіш Кекілбайұлы - ақын, прозашы, драматург, әдебиеттанушы, сыншы, тарихшы, философ, сценарист, энциклопедист, өлкетанушы, жаратылыстанушы, дінтанушы, өнертанушы, аудармашы, редактор, депутат, аса көрнекті мемлекет қайраткері. Тәуелсіздікке тізесі бүгілгенше қызмет еткен азамат. Бір адамның бойына осыншама білім мен білікті, ой мен зейінді кім берді деген сұрақ көп жанның қызығушылығын тудыратыны рас.
Газеттерде әдеби қызметкер, бөлім меңгерушісі болып, киностудияда бас редактор, Қазақ ҚСР Мәдениет министрінің орынбасары, Қазақстан жазушылар одағы басқармасының 2-ші хатшысы, мәдениет, тіл және ұлтаралық қатынастарды дамыту жөніндегі комитетінің төрағасы болды. Қазақстан Республикасы Президентінің Мемлекеттік кеңесшісі. Парламенті Мәжілісінің Халықаралық істер, қорғаныс және қауіпсіздік комитетінің төрағасы болып қызмет атқарды. Әбіш Құрмет белгісі (1989), Отан (1999), Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Назарбаев (2004) мемлекеттік наградаларымен, Содружество (2003) орденімен, сондай-ақ төрт медалмен марапатталды. 1987 жылы Қазақстанның Абай атындағы мемлекеттік сыйлығының, 1995 жылы Президенттік Бейбітшілік және рухани келісім сыйлығының лауреаты, 2009 жылы Қазақстанның Еңбек Ері атанды.
1990 жылғы сайланған Жоғарғы Кеңес депутаттарының үлесіне еліміздің егемендігі туралы тұңғыш Декларация, бір жылдан кейін мемлекеттік Тәуелсіздік туралы, тілдер туралы заңдар, тәуелсіз елдің тұңғыш Конституциясын қабылдау бақыты тиді. Міне, осы тағдырлы шешімдерді талқылау, қабылдау барысының ең кереғар пікірталас додасының дәл
ортасында Әбіш Кекілбаевтың нанымды деректері мен ұтымды, өтімді сөздері депутаттарды тек ымыраға келтіріп, бір ауыздан дауыс беруге жұмылдырып қана қоймай, Жоғарғы Кеңестей мемлекет институтының мәртебесін, беделін халық алдында көтеріп отырды.Ол Тәуелсіздіктің алғашқы жылдарында Бостандық ұлтты бодандықтан да қатты сынайды деп, осынау ұлтымыз ішінде жас тәуелсіз мемлекеттің Ақордасының керегесі кең, уығы тең, шаңырағы биік болуына Елбасымен бірге барлық күшін жұмсады.
2015 жылғы 10 желтоқсанда 76 жасында Қазақстанның Еңбек Ері, Қазақстанның халық жазушысы, Қазақстан Республикасы Мемлекеттік сыйлығының лауреаты, отандық әдебиет классигі, көрнекті мемлекет және қоғам қайраткері Әбіш Кекілбайұлы Кекілбаев кенеттен қайтыс болды.

Қаламгер шығармашылығы
Әбіш Кекілбаевтың шығармашылық жолы поэзиядан басталды. 1962 жылы Алтын шуақ деген атпен өлеңдер жинағы жарық көрді. Содан бергі уақытта проза, әдеби сын, көркемаударма, көсемсөз, драма, көркем аударма саласында жемісті еңбек етіп келеді. Таңдамалы шығармаларының он екі томдығы, көсемсөздері мен сұхбаттарының, замандастары туралы толғаныстары мен мезгіл мінберінен сөйлеген сөздерінің бес томдығы жарық көрді.
Жазушы шығармашылығына негіз болған шындық құбылыстардың басты арнасы-халық тарихы. Қаламгердің халықтың өткен тарихы туралы Күй, Ханша Дария хикаясы, Шыңырау, Бәйгеторы секілді орта көлемді эпикалық шығармалары мен Аңыздың ақыры, Үркер, Елең-алаң романдары, Абылай хан пьесасы - қазақ әдебиетінің елеулі жетістіктері. Үркер (1981), Елең-алаң (1984) тарихи романдар циклі үшін жазушыға 1986 жылы Қазақстан Республикасының Мемлекеттік сыйлығы берілді. Ол Қазақстанның Халық жазушысы.
Үркер, Елең-алаң романдарының тақырыбы мен идеясы туралы әдебиеттану ғылымын да кеңестік дәуірде қалыптасқан пікірлер бар. Ол пікірлер бойынша, Үркер мен Елең-алаң тақырыбы -- Қазақстанның Ресейге қосылуы, идеясы -- Қазақстан мен Ресей халықтарының достығы. Романда суреттелетін оқиғалардың қалың тобын саралағанда, бұл пікір дұрыс. Бірақ мынаны ескеру керек: Үркер мен Елең-алаң -- тарихшындығын, адамсырын, халық тағдырын кеңінен, тереңнен толғайтын кеңқұлашты күрделі романдар. Ал тарих шындығын, адам сырын, халық тағдырын, қоғам болмысын тереңнен толғайтын кең құлашты, күрделі романның бір ғана тақырыбы, бір ғана идеясы болуы шарт емес. Шығармада негізгі тақырып пен идеяны толықтырып тұрған басқа да көптеген жеке тақырып, қосымша идеялар бар. Қазақстанның Ресейге қосылуы -- сол тақырыптардың бірі, Қазақстан мен Ресей халықтарының достығы -- сол идеялардың бірі. Күрделі шығармадағы әр алуан жеке тақырыптардың басын біріктіріп, бір бүтін күрделі болмыс деңгейінде тұтас қан өмір құбылыстарының тобы -- оның негізгі тақырыбы. Осы тұрғыдан келгенде, мынадай тұжырым жасауға болады: Үркер мен Елең-алаң романдарының негізгі тақырыбы -- қазақ халқының XVIII ғасырдың басында ел тәуелсіздігі үшін жүргізген күресі, ал негізгі идеясы -- ел мен жердің тұтастығы мен тәуелсіздігі.
Автор тарихи кезең оқиғалары арқылы кейіпкерлерінің психологиясын, ішкі және сыртқы саясат бағыттарын бағдарлау, таразылау қабілетінің ауқымын танытады. Тарихи оқиғалардың түпнегізінде жатқан көкейкесті ой-мұраттардың ерекшелігін, жеке адам мен тарих арасындағы қатынастың саяси-әлеуметтік және психологиялық алғышарттары мен нәтижелерінің сырларын танытады. Соған орай, тарихи оқиғалар мен өзектес, тамырлас алуан сипаттағы саяси-әлеуметтік құбылыстар және қаһармандардың іс-әрекеттерінің түпнегізінде жатқан объективтік, субъективтік мүдделер романның тақырыптық-идеялық өзегіне айналады. Шығарманың тақырыптық-идеялық бітімі саяси-әлеуметтік мазмұн тереңдігі мен ерекшеленеді.
Үркер мен Елең-алаң романдарының композициясы күрделі. Композиция дегеніміз -- көркем шығарманың мағыналық-құрылымдық жүйесі деген түсінікті білдіреді. Роман композициясының ерекшелігін сипаттайтын екітүрлі тәсіл бар: а) оқиғалар ағынын хронологиялық кезеңімен баяндау; ә) оқиғалар ағынын Әбілқайыр ханның ой сарабына салып суреттеу. Кейінгі жағдайда оқиға желісі Әбілқайыр ханның өткенді еске алған монологі арқылы тартылады. Осы екі тәсілдің ретті қайталануы шығарманың мазмұнын пішінге көшірудің, басқаша айтқанда, композиция түзудің үлгісі болып табылады. Романға арқау болған қат-қабат, шытырман оқиғаларды осындай тәсілде кезең-кезеңімен, рет-ретімен белгілі бір құрылымдық жүйеге түсіруде өлшемді, мөлшерлі үйлесім бар. Ол - жазушының келісті композиция түзудегі шеберлігінің нәтижесі.
Тарихи тұлғалар
Ә.Кекілбаевтың тарихи тұлғаларға арналған еңбектерін негізінен екіге бөліп қараймыз: Бірінші, әдеби-көркем шығармалардағы тарихи тұлғалар (Абыл, Сүйінғара, Бекет ата, Шыңғыс хан, Ақсақ Темір, Әбілқайыр хан, Абылай, т.б.). Екінші, ғылыми зерттеулерінде қамтылған тарихи тұлғалар. Олар негізінен: Қарабура, Шотан батыр, Төле би, Қазыбек би, Әйтеке би, Әбілқайыр, Барақ сұлтан... Әбіш - әдебиет майданында кемел ой, көркем сөзімен белгілі жазушы. Қандай шығармасы болса да оқушысын баурап алады. Оның кейіпкері Еңсеп - тек еңбек адамы ғана емес, өнер адамы. Абыл шерткен керемет күйлерді және тарихымыздың аса қиын кездерін суреттейтін шығармасы - халық тағдырын жан-жақты бейнелейтін туынды. Қазақтың атбегілеріне арнаған шығармасы қандай болса, Автомобиль де сәйгүлікке мінгендей делебеңді қоздырады. Өндіріс пен геология тақырыбына жазған шығармаларында да - Ұйқыдағы арудың оянуы, т.б. - халқымыздың тарихы қамтылған. Әбіш - барлық дерлік еңбектерінде қазақ елінің тарихы мен тағдырына тоқталған және тарихты жалықпай көп зерттеген жазушы. Қаламгердің алғаш жарыққа шыққан шығармасы Бір шөкім бұлт болатын. Осы шығармасының өзі оның үлкен сөз зергері екенін көрсеткен-ді. Көп ұзамай, 1967 жылы Күй жарық көрді. Күй классикалық туынды болатын. Әрине, кезінде оны өз дәрежесінде бағалағандар аз еді. Сол аздың ішінде Г. Бельгер: ...Күй стиліндегі эпиктерге тән байсалды баяндау, философиялық, психологиялық тереңдіктерге бару, кең тынысты, бейнелі, иірімді тілдік құралдарды пайдалану секілді ерекшеліктерімен құнды", - деген болатын. Күй артынан Ханша дария хикаясы жарыққа шықты. Осы еңбегі алдымен орыс, сонсоң басқа тілдерге аударылып жарық көрді. Жазушының тарихи тақырыпқа жазған шығармаларының бірі - Ақсақ Темір туралы. Одан соң - Үркер романы. Демек, оның шығармаларындағы тарихы тұлғалар - Абыл, Бекет ата, Шыңғыс хан, Ақсақ Темір, Әбілқайыр хан, Қарабура әулие, Шотан, Сүйінғара батырлар, Әйтеке би - біздің тарихымыздағы аса көкейкесті мәселелер болғандықтан, оларды кеңінен жіктеуге міндеттіміз. Абыл күйші мен Сүйінғара батыр (Дүйімқара) тарихы жазылған Күй повесі туралы Әбілқайыр Спан: ...Жазушы Ә. Кекілбаев - ұлы гуманист. Өз сөзімен айтқанда, оған бір халықты керемет, бір халықты керемет емес дейтін нәрсе жат, оны қай уақытта да жек көреді... Тек жек көріп тынбайды, осы жолда күрескер де бола алған. Осы қыры Күйде де көрінеді. Мұнда ол түрікмендер жаман, қазақтар жақсы демейді. Жамандық пен жақсылық екеуіне де ортақ - қазақтың Дүйімқарасының түрікмендегі сыңары - Көкбөрі, қазақтың күйшісінің түрікмен ішіндегі егізі - Дәулет..., - деп анықтама береді (Заңғар. - А., 2008, 81-82-беттер). Орысша аудармасында кейбір тараулардың түсіп қалғаны туралы автордың өз жауабы арқылы түсіндіріп: Есіл Күйдің жал-құйрығы солай күзелген де қалған... Мұндай жағдайға Үркер де түсіпті, - дейді (85-бет). Ә. Кекілбаевтың Ханша дария хикаясының тақырыбы - Шыңғыс хан. Соңғы кездері қазақ жұртында Шыңғыс хан туралы екі түрлі көзқарас бар. Біріншісі Шыңғыс хан шабуылынан кейінгі қыпшақ тайпалары ғана емес, көптеген халықтардың саяси және экономикалық жағдайының нашарлауын, әлсіреуін, яғни зардабын көрсетеді. Екіншіден, Шыңғыс ханды жақтайтын, яғни оның жаулап алушылық саясатының прогрессивтік мәні жөнінде пікір айтушылар ("ол болмаса қазақ тарихы да әдіра қалатын еді") бар. Жалпы, Совет Одағына қараған елдердің тарихында татар-монғол, әлде монғол-татар шапқыншылығы деген термин мықтап қалыптасты. Шын мәнінде ол монғолдың да, татардың да емес, Шыңғыс ханның шапқыншылығы. Монғол тілдес халықтар түркі тілдес халықтармен салыстырғанда өте аз еді. Қазір монғол тілдес халықтар (қалқа, қалмақ, бурят, ойрат, торғауыт, дүрбіт, т.б.) саны түркі халықтарынан бірнеше есе аз және бұрын да, қай заманда да солай болған. Ал қазіргі Монғолияның мемлекеттік тілі - қалқа тілі. Егер Шыңғыс хан шапқыншылығы болмағанда, біздіңше, Қазақстанның көптеген қалалары мен мәдени орталықтары, сол жерлерде мекендеген көп халықтың шаруашылығы құлдырамаған болар еді, ал Қыпшақ мемлекетінің орнында сол бір алып ел мен ұлы мәдениеттің пұшпағы сынды көптеген ұлттар пайда болмай, тек бір ұлт - қыпшақ халқы қалатын еді. Сонша халықты қырып-жойған Шыңғыс хан империясынан оның туған халқы монғолдар не жақсылық көрді? Сол кезде-ақ көп халық емес еді, Шыңғыс ханнан кейін тіпті азайып қалмады ма? Шыңғыстың тікелей өз ұрпақтары да әр халықтың құрамында жоқ болып кетпеді ме? Оның немересі негізін қалаған құдіретті мемлекет - Алтын Ордада қыпшақ тілі мен мәдениеті салтанат құрды, ал монғол тілі мен мәдениетінің ізі де қалған жоқ... Әбекең шығармаларын мұқият оқыған зерделі оқушы осы айтылған тарихи жайттар турасында толғанбай қалмайды. Ұлы тұлғалар ішінде А.Македонский, Ю.Цезарь, берідегі Наполеон мен Гитлерді мысалға алсақ, олардың да туған халқын аспанға шығарған ештеңесі жоқ, керісінше: дүние жүзін бағындырамын деген Македонский Грекияны әлсіретті. Соңынан бұл ел Римге бағынышты болды. Цезарьдің шектен тыс билік құмарлығынан Римде бес ғасыр өмір сүрген республикалық басқару жүйесі жойылып, императорлық, яғни бір адам билеп-төстейтін басқару жүйесі дүниеге келді. Осыны пайдаланып, Израильден шыққан ағайындар христиан дінін дүниеге әкеліп, сол арқылы Римді құлатып қана қойған жоқ, бүкіл Еуропа халқын құлдыққа салды. Әбіш жазған Шыңғыс пен Ақсақ Темір - қанша ұлы жаулаушы, қанша асқақ билеуші болса да, өлімнен қашып құтылмайтын жұмыр басты пенде. Осы екі тарихи тұлға туралы талай ғұламалар жазды. Бірақ Әбекең олар туралы халық аңыздарына сүйеніп жазған екен. Ұлы әміршілердің құдіреті мен дәрменсіздігін ірі суреткер Ә. Кекілбаев кең көлемде, жан-жақты көрсетеді. Дәрменсіздіктің басы жұмыр пенденің бәріне ортақ екенін жеткізеді. Дәрменсіздік, әлжуаздық латын тілінде vulnerable, орыс тілінде уязвимый, әсіресе, ұлы әміршілерге тән қасиет немесе ауру екенін автор көркем тілмен баяндаған. Елден шыққалы біраз болыпты. Одан бері айтқаны болып, атқаны тиіп, қағанағы қарқ, сағанағы сарқ сайран салып келе жатқанымен, бұның өзін мысқалдап болдырта түсетін өлшеулі ғұмырдың алдамшы жылдарының бірталайын ада еткені есіне енді оралды..., - деген жолдар Шыңғыстың ішкі толғаныстарының аз болмағанын көрсетеді. Ханша дария хикаясының эпилогында: Қытай диқандары жер бетін қан жылатып, өмір бақи жеңілмейтін жиһангер атанған Шыңғыс ханнан да кек қайтарған арудың денесіне тауап етіп, әрқайсысы бір-бір күрек топырақ салғанда, Гүрбелжін ханшаның моласы осындай шартараптан өзіне шақырып тұратын найза төмпекке айналыпты. Осынау адамға қысастық қылғанның зауалы ақыры адамнан болатынын айтып, жер түбінен ұран салып тұратын киелі төбенің еңсесі мәңгі биік болу үшін әрлі-берлі өткен жүргінші Темір-Олхоға бір уыс топырақ қосып отырады. Ал енді Гүрбелжіннің Шыңғыс ханнан қалай кек алғанын өзінен басқа тағы бір адамға айтып берген кісі де Темір-Олхоға бір уыс топырақ қосқан адам болып есептелетін көрінеді, - деп ханшаның ерлігін адамзат ешқашан ұмытпайтынын білдіреді. Енді Ақсақ Темір туралы аз сөз. Ақсақ Темір жорықтарынан тек түркі халықтары ғана емес, бүкіл мұсылман елдері зардап шекті. Әріден таратсақ, түркі тайпалары селжуктер баса-көктеп кіргенде Византияның көп ғасырдан келе жатқан арбасы мықтап аударылды. Сол күннен бастап Византия Түркия деп аталды. Түрік мемлекеті, яғни Осман империясы тек Византия жерін иеленіп қана қойған жоқ, сонымен қатар бүкіл Еуропаға ұмтылды. Түрік сұлтаны Баязит Еуропаның көп жерін алып, біріккен әскерін талқандағанда, Еуропа үшін ол екінші Атилла боп елестеген еді. Сөйткен Баязитті 1401 жылы түркі халықтарынан шыққан жаңа бір әмір Ақсақ Темір өлтірді. Ол тірі қалғанда Британияға бір жорық жасап, бүкіл Еуропаны түріктің қол астына қарататын еді. Ол Алтын Орданы талқандап, Ресей еркіндігіне жол ашты. Ақсақ Темір дүниені бағындырам деп жүріп, өз жұртына - бүкіл түркі халықтарына қиянат жасады. Түркі халықтары, жалпы, бүкіл мұсылман әлемі Ақсақ Темір лаңынан кейін бұрынғы дәрежесінде еңсе тіктей алған жоқ, есесіне Еуропа күшейді. Ол сондай-ақ Қытайдың күшеюіне жол ашты. Содан бері бүкіл түркі әлемі Еуропа, Ресей және Қытай тепкісіне түсіп, бұрынғысындай бас көтере алмай келеді. Соңғы жылдары Өзбекстанда Ақсақ Темірді дәріптеу бар. Ақсақ Темірге нағыз құрметті Еуропа мемлекеттері көрсететін реті бар және көрсетіп те келеді. 1996 жылы Самарқанда өткен Ақсақ Темірдің 660 жылдық мерейтойы шығындарын Германияның Эденауэр компаниясы көтерді. Еуропада Ақсақ Темір шын мәнінде ерекше құрметке ие. Барлық энциклопедияларда оның суреті берілген. Ақсақ Темір жорықтары болмағанда, ағылшын, француз, неміс, орыс тілдерінің бүгінгідей үстемдікке жетуі, жалпы, христиан дінінің кең қанат жаюы екіталай болатын. Ал түркі тілі дүниежүзілік үстемдігінен айырылмас еді. Ақсақ Темірдің біз білетін жақсылығы - Самарқанда бірнеше, Түркістанда бір ғимарат салғызғаны. Бірақ сол Самарқанда Жалаңтөс батырдың өзі үш ғимарат тұрғызды емес пе?! Әлем тарихындағы ұлы тұлғалар арасында Қазақ тарихына тікелей қатысы бар Шыңғыс пен Ақсақ Темір туралы Әбіш Кекілбаев шығармалары оқушыға көп ой салады. Ұлы әмірші дүниені қанша дүркіретсе де, ажал тырнағынан құтыла алмады. Оның жан қиналысы мен азабы туралы Әбекең аса көркемдікпен жазған: ...Ол қайтадан есеңгіреп кетті. Енді жан-жағын шетсіз-шексіз құла түз жайлап алды. Білем-білем шағылдар да әлдеқандай шимай жазуларға толып кеткен сияқты. Бұл сөніп бара жатқан жанарының соңғы қуатын шым-шым сарқып, қадалып келіп оқиды-ақ. Әлдебір уақыттарда барып зорға-зорға ажыратқандай болды. Күллі дүниені Барар жерің бәрібір жердің асты деген шимай жазу қаптап кетіпті. Ол тағы көзін ашты. Төбесінен қара қоңыр күңгірт бірдеңе төніп тұрды. Бірақ әмірші бұл жолы өзінің үйреншікті алтын күйме, атлас шатырында жатқанын әлде баяғыда өзі салдырған тас зынданда жатқанын ажырата алмады. Сансыз адамның қанын төккен ұлы әміршінің жан азабын суреттеумен Аңыздың ақыры романы аяқталады. Әбіш бейнесін сомдаған тарихи тұлғалар ішінде Әбілқайыр хан туралы жазбалардың ерекше құнды екенін айтқымыз келеді. Үркер романы Кеңес Одағының дәуірлеп тұрған кезінде жазылды. Алайда автор көптеген тарихи шындықты тұспалдап жеткізе білді. Үркер Әбілқайырдың Ресейге өз еркімен қосылу үшін хат жазып, жауабын тағатсыз күтіп жатқан эпизодтан басталады. Сол тарихи хаттың жалған аудармасы тек жазушы Кекілбаевты емес, әрідегі бүкіл Алаш ардагерлерін, сол кезеңді мұқият зерттеп, Кіші жүздің Ресей басқыншылығына қарсы ғасырлар бойы күрескенін жақсы білетін И.Крафтты да жаңылыстырған болатын. Бұл жалған аударма 1999 жылға дейін, яғни түпнұсқа оқылғанға дейін қаншама зерттеушілерді жаңылыстырды? Сөйтсек, Әбілқайыр хатының түпнұсқасы мен орыс тіліндегі аудармасының арасы жер мен көктей екен (А.Исин. Әбілқайыр хатын қалай оқыған дұрыс. Абай, 2-2001. ). Әбілқайырдың ақ патшаға өтініші тек башқұрт халқымен арадағы қарым-қатынасты қайта орнату турасында ғана еді, ал бодандық туралы сөз жоқ болып шықты. Нақ сол тұста бодандық туралы сөз болуы да мүмкін емес еді. Себебі осы кезге дейін айтылып келгендей, жоңғар халқы емес, Ресей тарапынан ұйымдастырылған Ақтабан шұбырынды оқиғасынан соңғы соғыстан Әбілқайыр жеңімпаз болып шықты. Енді Әбілқайыр хатының жазылу тарихына тоқталайық. І Петр Ресей тағына келген күннен бастап Қазақ мемлекетіне қатты шүйілді, сол саясатын 1725 жылы өзі көз жұмғанға дейін жалғастырды. "Ресейге бағынышты талай халық бар, қазақ та солардың бірі ғана болуы тиіс". І Петр мен оның айналасы қазақтарға жоңғарларды айдап салған соғыстан өздері күткендей нәтижеге жете алмаған соң, енді басқаша айла құра бастады. Олар Әбілқайырдың мөрі басылған бір хатты қолға түсіру керек деп ұйғарды (А.Исин, И.В.Ерофеева). Әбілқайырдың қолы қойылып, мөрі басылған хатты қалай да қолға түсіру Тевкелевке тапсырылды. Бұл тапсырма ауызша ғана емес, жазбаша түрде де берілген. Тевкелев қағаздары арасынан талай құжат табылыпы. І Петр Астраханьға келген сапарында Тевкелевке мынадай нұсқау берген: стараться, ...несмотря на великие издержки, хотя бы до миллиона держать, но токмо, чтоб только одним листом под протекцию Российской империи быть обязались. Бұл құжатты алғаш рет И. В. Ерофеева жарыққа шығарды. І Петр мақсаты өзі өлген соң арада алты жыл өткенде орындалған. Бірақ бұл хат, осы уақытқа дейін айтылып келгендей, бодан болуға өтініш еткен хат емес еді. Әбілқайыр башқұрт елімен арадағы бұрынғы достықты қайта орнатуды көздеген. Осы уақытқа дейін біз Әбілқайыр хатының орысша жалған аудармасын пайдаланып, Кіші жүз ханын нақақтан айыптап келіппіз (А. Исин). Әрине, бұл - басқа тақырып. Біздің мақсатымыз - бодандық мәселесінің тіпті де Әбілқайырдан емес, І Петр мен оның айналасынан шыққанын еске сала кету. Әрине, І Петр саясатын орыстың кейінгі патшалары да жалғастырды. Бірақ орыс патшалары тарапынан қазаққа істелген ең үлкен қиянат Ақтабан шұбырынды оқиғасы еді. Ақтабан шұбырынды оқиғасын ұйымдастырушылардың бірі - И. Унковский. Осы уақытқа дейін Қазақстан тарихында оны дипломат деп жазып, қазақ халқына қарсы алапат қастандықтың негізгі авторларының бірі екені жасырылып келді. Айта кетейік, кезінде Шоқан Уәлиханов қазақ халқының, сондай-ақ барлық өмірі Ресейге қарсы күреспен өткен Әбілқайырдың орыс патшасына өз еркімен бодан болуға ниет білдіргеніне күдікпен қараған. Ол Әбілқайыр мен Ресей арасындағы қақтығыстар туралы көптеген мәліметтер жинап, осы бір күрделі мәселеге сол кезде-ақ назар аударған болатын. Әбілқайыр хан турасында "Ресейге өз еркімен қосылуға бастамашы болған" деген жалған ақпаратты таратып-қалыптастыру Ресей ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.