Тәрбие әдістері арқылы адамгершілік сананы қалыптастыру
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1-бөлім. Адамгершілік сананы қалыптастыру әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.1.Тәрбие әдістері арқылы адамгершілік сананы қалыптастыру ... ... ... ... ... 5
1.2.Тәрбиедегі ынталандыру әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
2-бөлім. Адамгершілік санасын қалыптастыру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... .13
2.1.Адамгершілік қасиеттері мен саналары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .13
2.2. Бастауыш мектепте пәндер арқылы оқушылардың адамгершілік санасын қалыптастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2.3 3- сынып бағдарламасы мен оқулығына талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ..
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2.4 Бастауыш сынып сабақтарында оқушылардың адамгершілікті қалыптастыру бағытындағы озат мұғалiмдер іс-тәжiрибесiнен ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2.5 3- сынып бағдарламасы мен оқулығына талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... .
3-бөлім. Практикалық бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21
3.1.Психологиялық ойындар мен жаттығулар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ...25
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 28
Әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3 0
Кіріспе
Тәрбие - күрделі әрі ұзақ процесс. Оған белгілі бір дәрежеде білім, тәжірибе, шеберлік қажет. Ондай болмаған жағдайда тәрбие саласында белгілі бір нәтижеге қол жеткізу қиындыққа түседі. Сондықтан да біз тәрбиені шығармашылық жұмыстарының жемісі деп білеміз. Тәрбие, сонымен бірге педагогикалық әрекетте
- мәдени құбылыс;
- педагогикалық ықпал ету;
- балалардың әрекетін ұйымдастыру;
- қарым - қатынас құралы ретінде жан - жақты қарастырылады.
Тәрбие педагогикада бірнеше қырларымен танылған:
- әлеуметтік мағынада - бұл аға буын жинақтаған тәжірибені жас ұрпақ өкілдеріне өткізу. Тәжірибе дегеніміз - адамзаттың өз тарихи даму барысында жасаған рухани мұрасы, дәлірек айтсақ: адамдарға белгілі болған білімдер, ептіліктер, ойлау тәсілдері, құқықтық, адамгершілік және т.б. нормалар.
- педагогикалық мағынада - бұл тәрбиеленушіге ықпал жасау үшін ұйымдастырылған арнайы іс - әрекет, тұлға қалыптастыруға бағытталған мақсатты процесс.
Диплом жұмысының мақсаты:
Тәрбие әдістері - тәрбие процесінің маңызды әрі өте күрделі құрамдас бөлігі. Себебі, тәрбиенің мақсат пен міндеттеріне сай оның мазмұны тек әдістерді қолдану барысында жүзеге асады. Тәрбие әдістерінің көздейтін мақсаты тұлғаның адамгершілік қасиеттерін қалыптастыру, соның негізінде олардың әрекеттерін ұйымдастыру.
Диплом жұмысының объектісі:
Қазіргі кездегі педагогика ғылымының дамуы, қазіргі педагогикадағы тәрбиенің жаңа әдістерімен тәрбие құрал - жабдықтары, формалары. Оларды топтастыру және тиімді пайдалану жолдары.
Диплом жұмысының практикалық қолданылымы:
Бұл еңбекті жоғары және арнаулы кәсіби білім беру педагогикалық оқу орындарының студенттері мен оқытушыларына, мектептің тәрбие жұмысын ұйымдастырушылары мен сынып жетекшілеріне қолдануға болады.
Зерттеу мiндеттерi:
1. Адамгершiлiк мәдениетiн қалыптастырудағы педагогикалық- психологиялық, әдiстемелiк ой-пікірлерге шолу жасау;
2. "Адамгершiлiк мәдениетi" ұғымына анықтама бере отырып, оның ерекшелiктерiн қарастыру;
1-бөлім.АДАМГЕРШІЛІК САНАНЫ ҚАЛЫПТАСТЫРУ ӘДІСТЕРІ
1.1.Тәрбие әдістері арқылы адамгершілік сананы қалыптастыру
Тәрбие әдісі дегеніміз - оқушылардың тұлғалық қасиеттерін қалыптастыруға бағытталған тәрбиешілер мен тәрбиеленушілердің өзара байланысты педагогикалық жұмыс тәсілдері. Әдістерді мұғалім тәрбиенің мақсатына, мазмұнына балалардың жас және дербес ерекшеліктеріне, тәрбиелік деңгейіне қарай іріктейді. Әдістер тәрбие мақсатына жетуге, оқушыларды қоғамдағы тәртіп ережелерін үйретуге, адамдармен қарым-қатынас жасауға, олардың жақсы тәжірибесін алуға көмектеседі.Қоғамдағы әлеуметтік-экономикалык; өзгерістерге байланысты тәрбие мақсаты мен мазмұнының өзгеруі әдістер жүйесін жаңартады. Қазіргі кезде әдістер жүйесінің ондаған жіктелісі бар, олардың біреулерінің тәжірибелік, ал екіншілерінің теориялық маңызы басымырақ.Сипатына қарай топтастырылған тәрбие әдістері: сендіру, жаттықтыру, мадақтау және жазалау, іс-әрекетті ұйымдастыру, оқушының тәртібіне ықпал ету әдістері.
Нәтижесіне қарай топтастырылған тәрбие әдістері:
:: адамгершілікті қалыптастыруға бағытталған түрткілер, қатынастар, түсініктер, идеялар тудыратын әдістер.
:: әдептілікті және тәртіптілікті қалыптастыратын әдістер. А.П.Пинкевич тәрбиені екі топқа бөліп, бірінші тобына педагогикалық ұзақ мерзімді әсер ету әдісін, ал екінші тобына өтпелі әдісті, яғни белгілі-бір жағдайда нәтиже беретін әдістерді енгізген. Жеке тұлғаны қалыптастыруда ұзақ мерзімді педагогикалық әдістер тиімді деп саналады. Олар: ұзақ мерзімді жаттықтыру, оқыту әдістерінің жүйесі, тәрбиешінің жеке басының үлгісі.Қазіргі кезде тәрбие әдістерін жіктеудің 11-ден астам түрлері бар. Солардың ішінде Т.Е.Конникова, Г.И.Щукина және В.С.Сластенин жасаған тәрбие әдістері жіктеуінде бірізділік байқалады. Бұл жіктеу мектептерде қолданылады.
Осыған орай тәрбие әдістері төрт топқа ажыратылады:
:: Адамгершілік сананы қалыптастыратын әдістер.
:: Іс-әрекет және қоғамдық тәртіп тәжірибесін қалыптастыратын әдістер.
:: Тәртіпке, іс-әрекетке ынталандыратын әдістер.
:: Мінез-құлық пен іс-әрекетке бақылау жасау, өзін-өзі бақылау, ұйымдастыру және өзіне-өзі баға беруді, ұйымдастыруды жүзеге асыру әдістері.
Тәрбие тәсілдері дегеніміз - әдістің бір бөлігі. Тәрбие тәсілдері:
1. Тәрбиенің мақсаттарын, міндеттерін, оларға жетудің жолдарын ұсыну.
2. Ақпараттық - ағартушылық.
3. Бағдарлау - іс-қызмет.
4. Қатынас.
5. Бағалау.
Тәрбиенің мақсаттары мен міндеттерін және оларға жетудің жолдарын ұсыну тәсілін қолданып мұғалім оқушыларды идеялық адамгершілік көзқарастармен қаруландырып, өз еңбегі мен ұжым еңбегін жоспарлауға, ұйымдастыруға, еңбекпен іс-қызметтің мақсаттарына жету жолдарын таңдауға, іс-қызметтің сапасы мен нәтижелерін олардың алдағы мақсаттарға сәйкестігін анықтатуға үйретеді.Бағдарлау - іс-қызметтік тәсіл оқушыларды еңбекке даярлауға қызмет етіп, еңбек белсенділігін туғызып, іс-қызметке жауапкершілікпен қарауды, халық игілігін молайту жолында еңбек ету қажеттігі сенімін қалыптастырады. Балалар күнделікті іс-қызметке қатысып, қоғамның материалдық саласында адамгершілік және еңбек бағдарларын дұрыс таңдап дамытады.Қарым-қатынас тәсілі (коммуникативтік тәсіл) - балалар мен ересектердің іс-қызмет кезіндегі қатынасына негізделіп, оқушылардың қоғамдық мінез-құлық нормаларын игеруіне көмектеседі. Оқушылар тәртіп ережелері жөніндегі ақпаратты топта, сыныпта, мектепте құрастырып, оны төменгі және жоғары сынып оқушылары, мұғалімдер, ата-аналар, ересек адамдар арасында жетілдіреді.Бағалау тәсілі көмегімен мектеп оқушылары адамдардық кимыл-әрекеттерін, көзқарастарын, сенімдерін, тәртіп бағыттарын айқындауға, негіздеуге, өз іс-қызметін, оқу мен еңбектегі жетістіктерін, адамгершілік сапаларын өздері бағалауға үйренеді. Оқушы іс-қызметтің адамгершілік жақтарын бағалауға жаттығады. Мұғалім бағалауды, өзіне-өзі баға беруді қалыптастырып қамқорлық жасайды. Баға беру алынған білімді жеке тәжірибемен байланыстырып, оған жаңа қасиет береді.
Тәрбие құралдары дегеніміз - оқушының адамдық қасиеттерін қалыптастыратын, мұғалім мен баланың санасына тәуелсіз материалдар. Тәрбие құралдары:
:: Іс-әрекет түрлері (ойын, еңбек);
:: заттар (ойыншыңтар, электронды есептегіш машиналар);
:: рухани және материалдық мәдениет (өнер, қоғам, өмір);
:: бұқаралық ақпарат құралдары;
:: педагогикалық ықпал жасау құралдары.
2. Жеке адамның санасын қалыптастыру әдістері.Жеке адамның санасын қалыптастыру әдістері (ұғым, пайымдау - пікірін айту, баға беру, сендіру):
:: этикалық әңгіме;
:: әңгімелесу;
:: пікірталас;
:: лекциялар;
:: өнеге;
:: көндіру (суггестия).
Сананы қалыптастыру әдістерінің синонимі - сендіру әдісі арқылы тәрбиеші оқушыға адам мінезіне қойылатын талаптар, еңбектің, басқа адамдармен қарым-қатынастың маңызы туралы айтып, оның дұрыстығына баланың көзін жеткізуге ұмтылады. Баланы жақсы сөз бен іске сендіру үшін мұғалім тілді қолданады. Беделді, мәдениетті, тәжірибелі мұғалімдердің сөзі оқушыға өтімді болады.
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Этикалық әңгіме - этикалық, эстетикалық мәселелерді оқушыға
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
талдату. Мұғалім оқушылармен әңгімелескенде, олардың ойын тыңдап, онымен санасады, ынтымақтаса жұмыс істеп, адамның мінез-құлқына, жүріс-тұрысына қойылатын талаптарды бұзған оқушылардың іс-қылықтарын талдайды. Әңгімені бастауға себепші болатын балалардың теріс қылықтары. Этикалық әңгіменің жақсы өтуіне әсер ететін жағдайлар:
:: бір мәселе төңірегінде бірнеше пікірлердің айтылуы;
:: оқушы сұрақтарын мұғалімнің мақұлдауы, оған өзінің жауап беруіне көмектесу;
:: әңгіменің дайын жауаптарының болмауы;
:: баланың өз ойын айтып, басқалардың пікірлерін тыңдауы;
:: қарым-қатынас мәдениеті, мұғалімнің оқушы дәлелді пікір айтқанша шыдамдылық көрсетуі;
:: әңгімені лекцияға айналдырмау;
:: әңгіменің жылы шырайлы жағдайда өтуі;
:: баланың ішкі сырын айтуға көмектесуі;
:: әңгіме материалдарын баланың өмірінен алу;
:: түрлі пікірлерді біліп, оларды бір-бірімен салыстыру, дұрыс пікір шығару;
:: жас ерекшеліктеріне сай болуы;
:: тартымдылығы, қызықтылығы;
:: мұғалімнің артық сөздер айтпауы.
Мұғалім тәртіп бұзған оқушылармен жеке сөйлесіп, оның кателігін өзіне әдепті түрде түсіндіреді.Әңгіме тақырыбына байланысты техникалық құралдар қолданылады.Әңгіме мұғалімнің қысқаша сөзінен басталады. Ол оқушыларға мәселелі сипаттағы сұрақтар қойып, талдатып, қорытындылайды.
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Пікірталас. Пікір білдіру, баға беру оқушының дүниеге сенімін
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
арттырып, ондағы қателіктер мен кейбір адамдардың жалған көзқарастарымен күресуге үйретеді.
Пікірталас оқушылардан ақыл-ой қызметін, сезім белсенділігін талап етеді. Мұғалім пікірталасты өткізбес бұрын оның тақырыбын, сұрақтарын тұжырымдап, жүргізушіні белгілеп, қолданылатын әдебиеттерді ұсынып, оқушыларды пікірталас ережелерімен таныстырады.
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Түсіндіру. Бір топқа, жеке оқушыларға жаңа ережелер басқа адамды
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
құрметтеу, өзін басқа кісінің орнына қою, т.б. түсіндіріледі. Партаны сызу, дөрекілік жасау теріс қылық екенін түсіндіре берудің қажеті болмағандықтан басқа әдіс қолдану керек.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1.2. Тәрбиедегі ынталандыру әдістері.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Тәрбие жұмысында әдістерді таңдап алу оқушылардың жас және дербес ерекшеліктеріне, өмір тәжірибесіне, педагогикалық жағдаяттарға тәуелді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Тәрбие әдістеріне қойылатын педагогикалық-психологиялық талаптар:
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
:: оқушылардың жас және дара ерекшеліктерін зерттеп, оқу-тәрбие процесін бала дамуының заңдылықтарына сүйеніп ұйымдастыру.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
:: тәрбие процесінің үздіксіз, әрі кешенді ерекшелігін ескеру.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
:: педагогтардың жеке басының және еңбек мәдениетінің жоғары дәрежеде болуы.Тәрбие әдістері бір-бірін толықтырады, олардың бірлігі тәрбие жұмысына игі әсер етіп, балалардың білімін, іскерлігі мен дағдысын тереңдетеді, қоғамдық өмірге, еңбекке баулиды, адамгершілік тәжірибесін байытады. Әдістермен бірге мұғалім тәрбиенің тәсілдерін және құралдарын қолданады.Тәрбиенің негізгі мақсаты жеке тұлғаны қалыптастыру және оның жан-жақты толық қанды дамуын қамтамасыз ету. Адам баласы материалдық және рухани өмірдің ортасында тіршілік етеді де , өзі өмір сүріп отырған ортаның, қоғамның , ұжымның, рудың мүшесі ретінде өзіндік ақыл - парасатымен, жеке бастын өзіне тән ақыл-ой, ерік-жігер, мінез-құлық ерекшелігімен көрінуге тырсады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қоғам мүшелерінің бәріне тән, ортақ біркелкі мінез-құлықтың болуы мүмкін емес, әр адам өзінше жеке тұлға.Ертеде грек ғалымдары жеке тұлғаның дамуына биолгиялық факторлар мен қоса әлеуметтік факторларда әсер етеді деген. Адам өзіне тән биологиялық құрлысы бар тіршілік иесі, сондықтан табиғат заңдары оның дамуына әсер етеді. Адам табиғатының өзгеруі адам өмірінің әлеуметтік жағдайларының әсерінен болады, адамның тектілігі тек биологиялық жағынан ғана емес, сонымен қатар тарихи даму нәтежиесінен де пайда болады. Сонымен адамның жалпы дамуына өзара байланысты екі бағыт: биологиялық және әлеуметтік бағыттар байқалады. Адам биологиялық тіршілік иесі болып туады, алайда өз даму барысында ғана ол әлеуметтік тіршілік иесіне айналады.Жеке тұлға - дегеніміз әлеуметтік қатынастар мен саналы іс-әрекеттің субьектісі ретіндегі индивид. Жеке тұлғаның басты белгісі - оның әлеуметтік мәнінің болуы және әлеуметтік функцияларды (қызметтерді, болмысқа, адамдарға өзіне , еңбекке, жалпы қоғамға қтысты) атқарады.Жеке тұлға өзіне тән мінез-құлқы, іс-әркетімен, көзқарасындағы ерекшелігімен дараланады. Жеке тұлғаға тән қасиет- ақыл, ес яғни өмірді өзінің сана-сезім өлшемімен қарап бағалауға бейім тұруы. Тұлға жеке адамның мақсатының орындалуы ғана емес, оның ерік жігерінің іске асуы, яғни өзі жөніндегі ойын, еркін іске асырудың дайындығы және оны іске асырудың нәтежиесінің көрінісі жеке тұлғаның ең маңызды белгілері:саналылығы, жауапкершілігі, бостандығы, жеке бас қадір-қасиеті, даралығы жатады.Даралық бір адамның басқа бір адамнан айырмашылығын, оның өзіне тән ерекшелігін сипаттайды. Даралық адамның мінезі мен темпераментінің ерекше белгілері (салмақты, жігерлі) шығармашылық қызмет әрекетінің , қабілетінің өзгешелігі арқылы ерекшеленеді.Адамның қоғамдық тіршілік иесі сипатының толықтығы үшін индивид түсінігін білген жөн. Бұл латын сөзі қазақша жекелік дегенді білдіреді. Түсінік ретінде одан адамзат тегінің әрбір бөлік өкілін, оның сапа - қасиеттеріне қатынасын танимыз. Бұл тұрғыдан әрбір ақыл есі дұрыс адам индивид бола алады. Жеке тұлға түсінігінің және онымен байланысты ғылыми категориялардың мәні міне осында.Ал жеке тұлға сапалары адамның өмірі барысында дамуы және қалыптасуынан педагогика үшін даму және қалыптасу ұғымдарының мәнін ашып беру өз алдына маңызды.Даму - бұл жеке тұлға сапалары мен қасиеттеріндегі сандық өзгерістер жүйесі. Адамның туған күннен бастап дене құрылымы мен әртүрлі мүшелері ұлғаяды. Ол сөйлей бастайды, сөздік қоры молая түседі; көптеген әлеуметтік тұрмыстық және рухани ептіліктер мен еңбектік дағды және әдеттерді меңгереді.Жеке тұлғаның дамуы дегеніміз - ең алды мен оның қасиеттері мен санасындағы сапалық өзгерістерді айтамыз. Адам дүниеге келген соң дене жағынан дамып, яғни дене мүшелері мен нерв жүйелері өседі. Адамның жеке тұлға болып дамуындағы ең бастысы- оның бойында болып жатқан саналық өзгерістер (танымдық, сезімдік және моральдық), сонымен осы және басқа да өзгерістер адамның жеке тұлға ретінде даму процесін сипаттайды.Сонымен даму дегеніміз - адамның анатомиялық, физиологиялық жетілуіндегі, оның жүйке жүйесімен психикасының дамуындағы, танымдық, шығармашылық іс-әрекетіндегі, оның дүниетанымы, яғни сандық және сапалық өзгерістердің өзара тығыз байланысты процесі.Қалыптасу - түсінігіне келетін болсақ, ол жеке адам дамуының нәтежиесі ретінде оның кемелденуі мен тұрақты сапалар мен қасиеттерді меңгеруін білдіреді.Жеке тұлғаның табиғи дамуы көпсанды әр сан алуан әлеуметтік салалар мен қасиеттерді қабылдаумен тығыз байланыста бірге дамып барады, бұл адамды қоғамдық тіршілік иеі ретінде сипаттайды. Мыс; нәрестенің жақын адамдарды танып, күлімсіреуі, кейін тілге келуі үйдегі және көпшілік арасындағы қалпы т.б. Өсе келе ол білімді меңгереді, жұмыс істеуге ептіленеді.Сонымен, адам баласы тұлға ретінде өмір сүру барысында өзінің қоғамдық мәнің сипаттайтын көптеген әлеуметтік сапалар мен қасиеттерді қалыптастырады әрі дамытады. Міне осыдан, ол ғылымда биоәлеуметтік тұлға, субьект, яғни тарихи қоғамдық қызмет пен таным иесі деп танылады. Демек адам түсінігі осыдан биологиялық және әлеуметтік сапа мен қасиеттердің бірлігін айтады.Тәрбие мақсатты процесс. Тәрбие мақсаты айқын әрі нақты өмір жағдайына сай белгіленсе ғана өз нәтижесін дұрыс береді. Оны тәрбиешілердің өз қалауымен анықтауға болмайды. Себебі тәрбие мақсаты қоғамның, мемлекеттің әл- ауқаты және оның саясатымен әрқашанда тығыз байланысты болады.Тәрбие - біртұтас процесс. Себебі тұлға жеке адам ретінде тәрбиеленеді. Сондықтан жеке тұлғаның кісілік қасиетін қалыптастыру жеке - дара атқарылмайды, керісінше бір мезгілде, бірыңғай жағдайда жүзеге асырылады. өйткені тұлғаның қалыптасып, дамуы тұтас процесс.Тәрбие ұзақ әрі күрделі процесс. Жеке адамның қалыптасуы бүтіндей бір ұзақ дәуірді қажет етеді. Адам баласы туғаннан бастап, есейіп ержеткенге дейін тәрбиенің ықпалында болса, кейінгі уақытта ол өзін өзі тәрбиелеу процесімен жалғасып отырады.Екіншіден, тәрбиелеу барысында қойылған мақсаттың нәтижесін көбінесе жуық арада байқауға болмайды. өйткені әрбір жеке тұлғаның мінез- құлқында дара ерекшеліктері, қабілеттері, дұниетанымы бірыңғай қалыптасып дамымайды. Оған ықпал ететін ішкі және сыртқы факторлардың да әсері мол.Тәрбие - көпжақты процесс. Жасөспірімдерді азамат етіп тәрбиелеу, қоғамдық пайдалы еңбекке әзірлеу процесі қоғамның барлық азаматтарының міндеті, отбасы, мектеп пен жұртшылықпен бірлесіп атқаратын ортақ мақсаты. Дегенмен де ата- аналар мен жұртшылыққа әрекетін қадағалап, бағыт - бағдар беріп, олардың бала тәрбиесіндегі жұмыстарын бірыңғай бағытта ұйымдастырып отыратын ол - ұстаздар тобы. Оның орталығы - мектеп.Жеке тұлғаны қалыптастырып дамытуда өзін-өзі тәрбиелеу мен қайта тәрбиелеудің маңызы.Тәрбие үрдісіндегі тұлғалық кісілік қасиеттерін қалыптастыруда ықпал ететін факторлар жұйесінде өзін өзі тәрбиелеудің маңызы ерекше. Тәрбиедегі даналық сол, оған тәрбиеленушінің өздерін белсенді түрде қатыстыру. Олардың болашағын өздерімен бірге ақылдасып шешу.бұндағы көздейтін негізгі мақсат, тәрбиенің міндеттеріне сай атқарылатын жұмыстар тұлғаның өзін өзі тәрбиелеудегі міндеттерімен ұштастыра жұргізу. Осындай жұмыстардың негізінде жалпы тәрбиелік мақсат пен міндеттер өз нәтижесін береді.Тәрбие заңдылықтары мен қағидалары, олардың өзара байланысы. Тәрбие процесін табысты, нәтижелі ұйымдастыру тәрбиешілерге, алдымен тәрбие заңдылықтарыжете түсінуді қажет етеді.Философия ғылымында заңдылық деген ұғымды құбылыстар мен процестер арасында дамуды сипаттайтын мәнді байланыс деп түсіндіреді. Олай болса, педагогикалық құбылыстар мен процестер арасындағы байланыс мәселелерін қарастырайық.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2-бөлім. Адамгершілік санасын қалыптастыру жолдары
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2.1.Адамгершілік қасиеттері мен сапалары
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Педагогикалық құбылыстар деп - тұлғаның өмір сүруі, әрекеттері барысында жеке басында, айналасында кездесетін, ықпал ететін табиғи емес әртүрлі жағдайларды айтуға болады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Тәрбие процесінің негізінде тұлғаның табиғатын, әлеуметтік мәнін, қоғамдық өмірдің объективтік қажеттілігін білдіретін заңдылықтар жатады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Тәрбие тұлғаның аталған мәдениетін дамытушы әрі қалыптастырушы бірден бір құрал. Соңғы педагогикалық әдебиеттерде тұлғаның базалық мәдениетін түзуде көмектесетін бірнеше жеке элементтер аталады:
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- табиғатқа бағытталған құндылықтар;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- өмір, тіршілікке бағытталған құндылықтар;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- қоғамға бағытталған құндылықтар;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- еңбекке бағытталған құндылықтар.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Дәстүрлі педагогикада тұлғаның базалық мәдениетін қалыптастыруға орай жүргізілетін тәрбиелік іс-әрекеттердің бірнеше бағыттары аталады. Ғалымдар тәрбиелік істердің келесідей бағыттарын ұсынады:
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- ғылыми дүниетаным қалыптастыру;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- азаматтық тәрбие;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- еңбек тәрбиесі;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- адамгершілік тәрбиесі;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- эстетикалық тәрбие;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- дене тәрбиесі.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ғылыми дүниетаным тәрбиесі. Дүниетаным негізі - әлемді түсіну, яғни қоршаған болмыс жөніндегі білімдер тобынмеңгеру. Бұл білімдер мен ұғымдар ертеңге де, бүгінге де, болашаққа да қатысты.Олардың бәрі адамдардың рухани дүниесінің кәусар көзі. Тұрмыстық мәдени жағдайларға сай туып, қалыптасқан дүниетаным, білім, тәжірибе айтыс жанрларында, оның ішінде әсіресе жұмбақ айтыстарында, ауыз әңгімелерінде ерекше маңызға ие болған.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Сонымен қатар қазақ халқы өмір тіршілігі күн көріс кәсібімен байланысты жыл мезгілі құбылыстарының ерекшеліктерін бақылау.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Дүниетаным:
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- адам санасының арнайы формасы яғни қоғамдық өмірге, табиғатқа өзіне көзқарасы және сенімі;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- адамдардың өмірлік ұстанымдары, өмірлік сенімі, мұраты және іс әрекеті
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- дүниетаным жеке адамның және әлеуметтік құбылыстары түсіндіру туралы пайымдауы ой тұжырымы.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Адам баласы өзін қоршаған ортаны құбылыстарын оның пайда болуы мен дамуы себептерін шындық тұрғысында танып білді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Дүниетанымда адамның сенім мен мұраты үлкен роль атқарады. Сенім болмаған жерде өмір болмайды. әртүрлі идея адам сенімінің негізгі шындықты терең тануы. Оның соңынан еріп отыруы қажет.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Дүниетанымның қалыптасуы ұзақ және күрделі үрдіс. Сондықтан да ол адам өмірін түгел қамтиды. Нәтижесінде жеке көзқарастар және сенім жүйесі дамиды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Тұлғаны ғылыми дүниетанымды қалыптастыру жолдары:
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Оқушылардың ғылыми дүниетанымы қалыптастыру оларды осы заманғы ғылыми біліммен қаруландыру. Оған мектепте оқыған барлық пәндердің қатысы бар.Физика, химия пәндері бойынша дүниенің пайда болуы мен дамуы туралы астрономия сабақтары бойынша табиғаттың тылсым сырын біледі.Әдеби адамдар арасындағы қарым-қатынасқа жаңа өмірге еңбекке табанды көзқарасқа белгілейді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Дүниетанымның қалыптасып дамуына әсер ететін факторлар көп. Оларға:
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- адамның материалдық жағдайы;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- әлеуметтік орта, тәрбие, ақпарат құралдары;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- сыныптан және мектептен тыс жұмыстары;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- қоғамдық пайдалы еңбекке қатысуы жатады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Бұлар жасөспірімдерге қоғамдық өмірге ынтасын тәрбиелейді. Саяси және мәдени ой өрісін кеңейтеді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Адамгершілік дегеніміз жағымды мінез құлқының нормалары мен ережелер жиынтығы. Мінез деп адамның жеке басындағы қоғамдық ортадағы тәрбиенің әсері мен қалыптасып, оның ерік күші мен өзіне және қоршаған өмірге қарым-қатынасын айқындайтын күрделі процесті айтамыз.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Адамгершілік борыш идеясы бүкіл тәрбие процесінің саналы негзігі өзегі болуын назардан үнемі тыс қалдырмау. Олай болса адамгершілікке тәрбиелеу дегеніміз жақсылық атаулығына деген сенімді дамыту. Өзге болмайтын жамандық атаулыға жол бермеу деген сөз. Социалистік қоғам тұсында коммунистік моральдың үш түрі болды.Ұжымдық мораль бұған тән қасиет бәріміз біріміз үшін, біріміз бәріміз үшін қағидаға негізделген.Гуманистік мораль ол адамдар арасындағы шынайы адамгершілік қатынасқа негізделген.Белсенді мораль бұл еңбек адамын жаңа жетістіктерге ұжымдық және өміріне ынта ықыласпен араласуды көздейді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Адамгершілік тәрбиесінің өзекті міндеті - өзі өмір сүріп отырған кезеңдегіқоғамның алдында тұрған мақсат мүддесіне сай адамгершілік қасиеттердің тұтастығын тәрбиелеу.Психологтар жеке адамның бойындағы қасиеттерін зерттеген кезде мынадай қорытындыға келді: барлық қасиеттердің құрылысы бірдей болады және олар төрт түрлі бөліктен тұрады: сезім, сана, сенім, мінез-құлық дағдысы. Бірақ тәрбиелейтін қасиеттеріне қарай бұл бөліктердің тәрбие беру процесінде жетекшілік роль өзгеріп тұруы мүмкін. Себебі: ол жанұядағы тәрбиеге, баланың жас ерекшелігіне, баланың бойында қалыптасқан қасиеттеріне, қоршаған ортасына байланысты болады.Адамгершілік сезімді қалыптастыру: Жеке адамның адамгершілік жағынан қалыптасу процесінде адамгершілік сезімдер ерекше орын алады. Адамгершілік сезімді тәрбиелеу көп қырлы процесс.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Сезім дегеніміз - әлеуметтік және табиғи өмірдің сан алуан жақтарына эмоциялық қатынас. Жоғары сезімдер арасында адамгершілік сезімдер ерекше орын алады. Бұл туралы К.Д.Ушинский "Адам тәрбие жемісі" деген еңбегінде: "Біздің өзімізді, біздің дүниеге қалыптасуымызды, біздің сөзіміз де, ойымыз да, тіпті қылығымыз да сезімдей анық және дұрыс білдіре алмайды, біздің сезімдеріміз жеке ой ғана, жеке шешімдер ғана емес, адам жанының мазмұны, оның жүйесі түгелдей көрініп тұрады", - деп дәл сипаттама берген.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Адамгершілік сананы қалыптастыру:
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жеке адамның адамгершілік санасының дәрежесі оның мінез-құлқы мен іс-әрекетін анықтайды. Сананың қалыптасуы ұзақ та күрделі процесс, ол баланың мектепке бармастан бұрын, қоғам туралы алғашқы ұғымдарының қалыптасуына жақын адамдардың өзара қатынастарынан басталады. Мектепке келгеннен бастап балаларға қойылатын талап та өседі. Бірінші сыныптағылар басқалардың жағдайларымен санаса білулері керек екендігін үйренеді, сабақта, жұмыста бір-біріне кедергі болмаудың қажеттігін түсінеді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Адамгершілік сенім, адамгершілік сананы, адамгершілік талаптарды білу, түсіну және соған сай қарым-қатынаста болуды қамтиды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Сенім адамның білімінің негізінде туындайды. Ол өзінің сенімін қандай да бір жағдай болмасын оны қорғауға және өзінің сенімінен таймауға, қарым-қатынас жасауға тырысады. Бұл үшін адамгершілік ереже, нормалар, мінез-құлық қасиеттері туралы арнайы ағарту жұмысы болу керек.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Адамгершілік ағарту жұмысы адам баласының ең парасатты қасиеттері, адам өмірінің адамгершілікке негізделген салт-санасы туралы кең, жан-жақты түсінік береді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Адамгершілік тәрбие процесін ұйымдастыруда тәрбиенің екі жақтылық сипатын негізге алу керек: "Объективті жағы - ол жеке адамға қоғамның қоятын арнайы адамгершілік талаптары. Ал субъективтілігі: - ол жеке адамның қоғамға, еңбекке, адамдарға өзінің қоғамдық нормалары мен талаптарды меңгеруіне қарай - қарым-қатынас жасауы, мінез-құлық қасиеттерін көрсетуі жатады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Тәрбиедегі негізгі мақсат - оны жоғарыда айтылған адамгершіліктің объективті нормасына айналдыру.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Бала тұтас педагогикалық процесс барысында қалыптасады. Баланың адамгершілік сенімі өмір тәрбиесі барысында бекиді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Сенім әрбір іс-әрекетте, мінез-құлықта адамның бағыт-бағдарын, принциптілігін айқындайды. Алайда күнделікті тәжірибеде сенім мен мінез құлық, іс-әрекет арасында алшақтық кездесіп отырады. Оқушы моральдық талаптарды, ережелерді түсініп, оған сенгендігіне қарамастан мінез құлқында, адамдармен араласу барысында адамгершілікке жатпайтын теріс әрекеттер жасайтын жағдайлар кездеседі.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Сондықтан адамгершілік тәрбиесінде моральдық ереже нормалар туралы білім түсінік ұғымдардың негізіндегі адамгершілік сенімнің алатын орны ерекше.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Тәрбие жұмысында тек қана белгілі бір мінез-құлық ережелері жайлы түсіндіріп қоймай, балалар өз көзқарастарын тексеріп көре алатындай, практикада олардың дұрыстығына көз жеткізетіндей жағдай жасау керек.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Педагогикалық тұрғыдан дұрыс ойластырылған баланың күнделікті өмірі әдетте қалыптастырудың неғұрлым тиімді жолы болып табылады. Педагог тарапынан мақсатқа сәйкес ұйымдастырылған мектеп өміріндегі көптеген пайдалы әдеттер тәрбиеленушілердің өздеріне байқаусыз қалыптасады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Балаларға адамгершілік дағдыларын қалыптастыру ұзақ уақытқа созылатын процесс болумен қатар, күрделі де, көп қырлы процесс. Ол оқушылардың сана-сезіміне ықпал етуді, оларда жақсы әдет пен мінез-құлықты, адамгершілік сезімі мен қасиеттерді қалыптастыруды және олардың еркі мен тілегін бағыттай білуді т.б. талап етеді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Адамгершілік қасиеттері мен сапалары: оқушыларды адамгершілікке тәрбиелеудің мазмұны - патриотизм мен интернационализмге тәрбиелеу.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Патриотизм- өз Отанына деген сүйіспеншілік, халқын, оның мәдениетін, әдет-ғұрпын, дәстүрін сүю және ол адамның бойындағы өте терең де күшті сезім.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Отан сезімі - өзін өз елінің азаматымын деп сезіну және өзінің бүкіл елімен, халқымен тұтатығын сезіне білу.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Оқушылардың патриоттық сезімдерін тәрбиелеу мектеп жасына дейін жанұяда, балалар бақшасында басталады да мектепке барған күннен бастап патриотизмге тәрбиелеу неғұрлым жоспарлы, жан-жақты сипат алады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Саяси-идеялық тәрбиелеу.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қазіргі кезеңде идеологиялық жұмыстағы басты нәрсе - барлық еңбекшілерді жоғары идеялық, еңбекке және қоғамдық шаруашылыққа иелік көзқарас рухында тәрбиелеу адамды жан-жақты, жарасымды етіп жетілдіру, рухани мәдениеттің шынайы байлығын жасау деп санайды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жаңа адамды қалыптастыру қоғамды жаңарту ісіне белсене қатысу, экономикалық және қоғамдық өмірде жалпы азаматтық негіздерді дамыту барысында мемлекеттің, қоғамдық ұйымдардың бүкіл тәрбие жұмысы жүйесінің ықпал жасауы жағдайында жүргізіледі, бұл жұмыста баспасөз, радио, кино, телевизия маңызды роль атқарады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2.2. БАСТАУЫШ МЕКТЕПТЕГІ ПӘНДЕР АРҚЫЛЫ ОҚУШЫЛАРЫДЫҢ АДАМГЕРШІЛІК САНАСЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2.2. 3- сынып бағдарламасы мен оқулығына талдау
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Бастауыш бiлiм- үздiксiз бiлiм берудiң алғашқы басқышы болғандықтан, оқушыларға белгiлi бiр көлемдегi бiлiм, бiлiк-дағдыларымен қатар адамгершiлiк мәдениетiн қалыптастыру, жан-жақты дамыту бүгiнгi күннiң басты талабы.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Бастауыш сынып оқушыларына сапалы бiлiм мен тәрбие беруде әр пән жоғары деңгейде жүргiзiлуi тиiс. Бұл үшiн пән мұғалiмi әдiс тәсiлдердi жетiлдiре оқытып, оқушылардың сол пәнге деген ынтасын арттыра бiлуi қажет. Сабақ- ұстаздың көп iзденуiнен, көп еңбектенуiнен туатын педагогикалық шығарма. Ал осы "шығарманы" алдында отырған оқушыларға игерте бiлу де оңай емес.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ол үшiн мұғалiмнiң бiлiктiлiгi, iскерлiгi шеберлiгi арқылы оқушы жүрегiне жеткiзе алатындай шебер ой өрнегi болуы керек.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Дүниетану сабағында және басқа да пәндер арқылы,атап кетсем әдебиеттік оқу, қазақ тілі, математика және өзін-өзі тану, музыка, еңбекке баулу, бейнелеу өнері және т.б пәндері арқылы оқушыларда табиғатқа деген сүйiспеншiлiк, Отанға деген патриоттық сезімнің оянуы, досқа адал болуы, үлкенді құрметтеп, сыйлай білу сезiмiн қалыптастырып қана қоймай, қоршаған ортаны қорғап, қамқорлыққа, тазалыққа үйренуді тәрбиемен байланыстырып жүргiзiлетiн жұмыстар өткiзу мұғалiмге байланысты. Осы пәндер ішіндегі дүниетану пәніне тоқталатын болсам.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Дүниетану сабақтары арқылы оқушылар адам, табиғат, қоғам, яғни реалды дүниенiң үш құрамдас бөлiгi туралы бiлiм алады. Бұл пән оқушылардың танымдық белсендiлiгiн арттырып, дүниетанымын, адамгершiлiк қасиеттерiн жетiлдiрiп, өмiрдi, оның құбылыстарын танып бiлуге мумкiндiк бередi. Сонымен бiрге бастауыш сынып оқушыларының ой-өрiсiн дамытып, шығармашылыққа жетелейдi.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Дүниетану пәнi оқушыларға адам, қоғам және табиғаттың тылсым сыры жайлы түсiнiк беретiнiн ескерсек "табиғат" туралы көптеген дәлелдер айта беруге болады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Оқушылардың адамгершiлiк санасын қалыптастыруды сол әсем табиғатты қорғаудан, туған жер табиғатын сүюден бастауға болады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Табиғат адамға қажет, баға жетпес байлық. Ол-ырыс пен мол қазынаның қайнар көзi. Сондықтан, халқымыз "Табиғат адамзаттың өмiр нәрi, қажетiнiң табылар содан бәрi" деп дәрiптеген. Табиғат адам бойына адамгершiлiк абзал қасиеттердi қалыптастыратын ұлағатты ұстаз, тәлiмi мол тәрбиешi.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Табиғаттан бабамыз ала берген секiлдi;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Дархандықты қазаққа дала берген секiлдi;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Еркелiктi ерiктi желден алған секiлдi;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Мөлдiрлiктi көгiлдiр көлден алған секiлдi.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Табиғат дегенiмiз - бұл бiздiң санамыздан тыс, бiзге бағынбайтын, бiздiң өмiрiмiздiң тiрегi болып тұрған болмыс, әсем дүние. Табиғатты адам өмiрiнiң барлық қажетiн толық өтейтiн құрал болу үшiн, ол мiндеттi түрде ештеңемен былғанып уланбауы тиiс. Табиғат тазалығын сақтайтын да, оны былғайтын да адам. Адам өзiнiң де, табиғаттың да қаласа досы, санасыз iс-әрекет жасаса, жауы бола алады. Осындай ерекшелiктердi ескере отырып мұғалiм алдындағы әр оқушының санасына табиғат қорғаушысы болуын сiңiру жолдарын iздестiруi керек. Дүниетану сабағы- өсiмдiктер мен жануарлардың, адам ағзасы мен қоршаған ортаның, табиғат пен экологияның адам үшiн алар орнын ашу, мәнiн бiлдiру.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Адамгершiлiк өте кең көлемдегi ұғым, өйткенi оған адамға деген, досқа, ата-анаға, Отанға, үлкенге, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1-бөлім. Адамгершілік сананы қалыптастыру әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.1.Тәрбие әдістері арқылы адамгершілік сананы қалыптастыру ... ... ... ... ... 5
1.2.Тәрбиедегі ынталандыру әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
2-бөлім. Адамгершілік санасын қалыптастыру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... .13
2.1.Адамгершілік қасиеттері мен саналары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .13
2.2. Бастауыш мектепте пәндер арқылы оқушылардың адамгершілік санасын қалыптастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2.3 3- сынып бағдарламасы мен оқулығына талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ..
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2.4 Бастауыш сынып сабақтарында оқушылардың адамгершілікті қалыптастыру бағытындағы озат мұғалiмдер іс-тәжiрибесiнен ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2.5 3- сынып бағдарламасы мен оқулығына талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... .
3-бөлім. Практикалық бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21
3.1.Психологиялық ойындар мен жаттығулар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ...25
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 28
Әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3 0
Кіріспе
Тәрбие - күрделі әрі ұзақ процесс. Оған белгілі бір дәрежеде білім, тәжірибе, шеберлік қажет. Ондай болмаған жағдайда тәрбие саласында белгілі бір нәтижеге қол жеткізу қиындыққа түседі. Сондықтан да біз тәрбиені шығармашылық жұмыстарының жемісі деп білеміз. Тәрбие, сонымен бірге педагогикалық әрекетте
- мәдени құбылыс;
- педагогикалық ықпал ету;
- балалардың әрекетін ұйымдастыру;
- қарым - қатынас құралы ретінде жан - жақты қарастырылады.
Тәрбие педагогикада бірнеше қырларымен танылған:
- әлеуметтік мағынада - бұл аға буын жинақтаған тәжірибені жас ұрпақ өкілдеріне өткізу. Тәжірибе дегеніміз - адамзаттың өз тарихи даму барысында жасаған рухани мұрасы, дәлірек айтсақ: адамдарға белгілі болған білімдер, ептіліктер, ойлау тәсілдері, құқықтық, адамгершілік және т.б. нормалар.
- педагогикалық мағынада - бұл тәрбиеленушіге ықпал жасау үшін ұйымдастырылған арнайы іс - әрекет, тұлға қалыптастыруға бағытталған мақсатты процесс.
Диплом жұмысының мақсаты:
Тәрбие әдістері - тәрбие процесінің маңызды әрі өте күрделі құрамдас бөлігі. Себебі, тәрбиенің мақсат пен міндеттеріне сай оның мазмұны тек әдістерді қолдану барысында жүзеге асады. Тәрбие әдістерінің көздейтін мақсаты тұлғаның адамгершілік қасиеттерін қалыптастыру, соның негізінде олардың әрекеттерін ұйымдастыру.
Диплом жұмысының объектісі:
Қазіргі кездегі педагогика ғылымының дамуы, қазіргі педагогикадағы тәрбиенің жаңа әдістерімен тәрбие құрал - жабдықтары, формалары. Оларды топтастыру және тиімді пайдалану жолдары.
Диплом жұмысының практикалық қолданылымы:
Бұл еңбекті жоғары және арнаулы кәсіби білім беру педагогикалық оқу орындарының студенттері мен оқытушыларына, мектептің тәрбие жұмысын ұйымдастырушылары мен сынып жетекшілеріне қолдануға болады.
Зерттеу мiндеттерi:
1. Адамгершiлiк мәдениетiн қалыптастырудағы педагогикалық- психологиялық, әдiстемелiк ой-пікірлерге шолу жасау;
2. "Адамгершiлiк мәдениетi" ұғымына анықтама бере отырып, оның ерекшелiктерiн қарастыру;
1-бөлім.АДАМГЕРШІЛІК САНАНЫ ҚАЛЫПТАСТЫРУ ӘДІСТЕРІ
1.1.Тәрбие әдістері арқылы адамгершілік сананы қалыптастыру
Тәрбие әдісі дегеніміз - оқушылардың тұлғалық қасиеттерін қалыптастыруға бағытталған тәрбиешілер мен тәрбиеленушілердің өзара байланысты педагогикалық жұмыс тәсілдері. Әдістерді мұғалім тәрбиенің мақсатына, мазмұнына балалардың жас және дербес ерекшеліктеріне, тәрбиелік деңгейіне қарай іріктейді. Әдістер тәрбие мақсатына жетуге, оқушыларды қоғамдағы тәртіп ережелерін үйретуге, адамдармен қарым-қатынас жасауға, олардың жақсы тәжірибесін алуға көмектеседі.Қоғамдағы әлеуметтік-экономикалык; өзгерістерге байланысты тәрбие мақсаты мен мазмұнының өзгеруі әдістер жүйесін жаңартады. Қазіргі кезде әдістер жүйесінің ондаған жіктелісі бар, олардың біреулерінің тәжірибелік, ал екіншілерінің теориялық маңызы басымырақ.Сипатына қарай топтастырылған тәрбие әдістері: сендіру, жаттықтыру, мадақтау және жазалау, іс-әрекетті ұйымдастыру, оқушының тәртібіне ықпал ету әдістері.
Нәтижесіне қарай топтастырылған тәрбие әдістері:
:: адамгершілікті қалыптастыруға бағытталған түрткілер, қатынастар, түсініктер, идеялар тудыратын әдістер.
:: әдептілікті және тәртіптілікті қалыптастыратын әдістер. А.П.Пинкевич тәрбиені екі топқа бөліп, бірінші тобына педагогикалық ұзақ мерзімді әсер ету әдісін, ал екінші тобына өтпелі әдісті, яғни белгілі-бір жағдайда нәтиже беретін әдістерді енгізген. Жеке тұлғаны қалыптастыруда ұзақ мерзімді педагогикалық әдістер тиімді деп саналады. Олар: ұзақ мерзімді жаттықтыру, оқыту әдістерінің жүйесі, тәрбиешінің жеке басының үлгісі.Қазіргі кезде тәрбие әдістерін жіктеудің 11-ден астам түрлері бар. Солардың ішінде Т.Е.Конникова, Г.И.Щукина және В.С.Сластенин жасаған тәрбие әдістері жіктеуінде бірізділік байқалады. Бұл жіктеу мектептерде қолданылады.
Осыған орай тәрбие әдістері төрт топқа ажыратылады:
:: Адамгершілік сананы қалыптастыратын әдістер.
:: Іс-әрекет және қоғамдық тәртіп тәжірибесін қалыптастыратын әдістер.
:: Тәртіпке, іс-әрекетке ынталандыратын әдістер.
:: Мінез-құлық пен іс-әрекетке бақылау жасау, өзін-өзі бақылау, ұйымдастыру және өзіне-өзі баға беруді, ұйымдастыруды жүзеге асыру әдістері.
Тәрбие тәсілдері дегеніміз - әдістің бір бөлігі. Тәрбие тәсілдері:
1. Тәрбиенің мақсаттарын, міндеттерін, оларға жетудің жолдарын ұсыну.
2. Ақпараттық - ағартушылық.
3. Бағдарлау - іс-қызмет.
4. Қатынас.
5. Бағалау.
Тәрбиенің мақсаттары мен міндеттерін және оларға жетудің жолдарын ұсыну тәсілін қолданып мұғалім оқушыларды идеялық адамгершілік көзқарастармен қаруландырып, өз еңбегі мен ұжым еңбегін жоспарлауға, ұйымдастыруға, еңбекпен іс-қызметтің мақсаттарына жету жолдарын таңдауға, іс-қызметтің сапасы мен нәтижелерін олардың алдағы мақсаттарға сәйкестігін анықтатуға үйретеді.Бағдарлау - іс-қызметтік тәсіл оқушыларды еңбекке даярлауға қызмет етіп, еңбек белсенділігін туғызып, іс-қызметке жауапкершілікпен қарауды, халық игілігін молайту жолында еңбек ету қажеттігі сенімін қалыптастырады. Балалар күнделікті іс-қызметке қатысып, қоғамның материалдық саласында адамгершілік және еңбек бағдарларын дұрыс таңдап дамытады.Қарым-қатынас тәсілі (коммуникативтік тәсіл) - балалар мен ересектердің іс-қызмет кезіндегі қатынасына негізделіп, оқушылардың қоғамдық мінез-құлық нормаларын игеруіне көмектеседі. Оқушылар тәртіп ережелері жөніндегі ақпаратты топта, сыныпта, мектепте құрастырып, оны төменгі және жоғары сынып оқушылары, мұғалімдер, ата-аналар, ересек адамдар арасында жетілдіреді.Бағалау тәсілі көмегімен мектеп оқушылары адамдардық кимыл-әрекеттерін, көзқарастарын, сенімдерін, тәртіп бағыттарын айқындауға, негіздеуге, өз іс-қызметін, оқу мен еңбектегі жетістіктерін, адамгершілік сапаларын өздері бағалауға үйренеді. Оқушы іс-қызметтің адамгершілік жақтарын бағалауға жаттығады. Мұғалім бағалауды, өзіне-өзі баға беруді қалыптастырып қамқорлық жасайды. Баға беру алынған білімді жеке тәжірибемен байланыстырып, оған жаңа қасиет береді.
Тәрбие құралдары дегеніміз - оқушының адамдық қасиеттерін қалыптастыратын, мұғалім мен баланың санасына тәуелсіз материалдар. Тәрбие құралдары:
:: Іс-әрекет түрлері (ойын, еңбек);
:: заттар (ойыншыңтар, электронды есептегіш машиналар);
:: рухани және материалдық мәдениет (өнер, қоғам, өмір);
:: бұқаралық ақпарат құралдары;
:: педагогикалық ықпал жасау құралдары.
2. Жеке адамның санасын қалыптастыру әдістері.Жеке адамның санасын қалыптастыру әдістері (ұғым, пайымдау - пікірін айту, баға беру, сендіру):
:: этикалық әңгіме;
:: әңгімелесу;
:: пікірталас;
:: лекциялар;
:: өнеге;
:: көндіру (суггестия).
Сананы қалыптастыру әдістерінің синонимі - сендіру әдісі арқылы тәрбиеші оқушыға адам мінезіне қойылатын талаптар, еңбектің, басқа адамдармен қарым-қатынастың маңызы туралы айтып, оның дұрыстығына баланың көзін жеткізуге ұмтылады. Баланы жақсы сөз бен іске сендіру үшін мұғалім тілді қолданады. Беделді, мәдениетті, тәжірибелі мұғалімдердің сөзі оқушыға өтімді болады.
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Этикалық әңгіме - этикалық, эстетикалық мәселелерді оқушыға
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
талдату. Мұғалім оқушылармен әңгімелескенде, олардың ойын тыңдап, онымен санасады, ынтымақтаса жұмыс істеп, адамның мінез-құлқына, жүріс-тұрысына қойылатын талаптарды бұзған оқушылардың іс-қылықтарын талдайды. Әңгімені бастауға себепші болатын балалардың теріс қылықтары. Этикалық әңгіменің жақсы өтуіне әсер ететін жағдайлар:
:: бір мәселе төңірегінде бірнеше пікірлердің айтылуы;
:: оқушы сұрақтарын мұғалімнің мақұлдауы, оған өзінің жауап беруіне көмектесу;
:: әңгіменің дайын жауаптарының болмауы;
:: баланың өз ойын айтып, басқалардың пікірлерін тыңдауы;
:: қарым-қатынас мәдениеті, мұғалімнің оқушы дәлелді пікір айтқанша шыдамдылық көрсетуі;
:: әңгімені лекцияға айналдырмау;
:: әңгіменің жылы шырайлы жағдайда өтуі;
:: баланың ішкі сырын айтуға көмектесуі;
:: әңгіме материалдарын баланың өмірінен алу;
:: түрлі пікірлерді біліп, оларды бір-бірімен салыстыру, дұрыс пікір шығару;
:: жас ерекшеліктеріне сай болуы;
:: тартымдылығы, қызықтылығы;
:: мұғалімнің артық сөздер айтпауы.
Мұғалім тәртіп бұзған оқушылармен жеке сөйлесіп, оның кателігін өзіне әдепті түрде түсіндіреді.Әңгіме тақырыбына байланысты техникалық құралдар қолданылады.Әңгіме мұғалімнің қысқаша сөзінен басталады. Ол оқушыларға мәселелі сипаттағы сұрақтар қойып, талдатып, қорытындылайды.
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Пікірталас. Пікір білдіру, баға беру оқушының дүниеге сенімін
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
арттырып, ондағы қателіктер мен кейбір адамдардың жалған көзқарастарымен күресуге үйретеді.
Пікірталас оқушылардан ақыл-ой қызметін, сезім белсенділігін талап етеді. Мұғалім пікірталасты өткізбес бұрын оның тақырыбын, сұрақтарын тұжырымдап, жүргізушіні белгілеп, қолданылатын әдебиеттерді ұсынып, оқушыларды пікірталас ережелерімен таныстырады.
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Түсіндіру. Бір топқа, жеке оқушыларға жаңа ережелер басқа адамды
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
құрметтеу, өзін басқа кісінің орнына қою, т.б. түсіндіріледі. Партаны сызу, дөрекілік жасау теріс қылық екенін түсіндіре берудің қажеті болмағандықтан басқа әдіс қолдану керек.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1.2. Тәрбиедегі ынталандыру әдістері.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Тәрбие жұмысында әдістерді таңдап алу оқушылардың жас және дербес ерекшеліктеріне, өмір тәжірибесіне, педагогикалық жағдаяттарға тәуелді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Тәрбие әдістеріне қойылатын педагогикалық-психологиялық талаптар:
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
:: оқушылардың жас және дара ерекшеліктерін зерттеп, оқу-тәрбие процесін бала дамуының заңдылықтарына сүйеніп ұйымдастыру.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
:: тәрбие процесінің үздіксіз, әрі кешенді ерекшелігін ескеру.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
:: педагогтардың жеке басының және еңбек мәдениетінің жоғары дәрежеде болуы.Тәрбие әдістері бір-бірін толықтырады, олардың бірлігі тәрбие жұмысына игі әсер етіп, балалардың білімін, іскерлігі мен дағдысын тереңдетеді, қоғамдық өмірге, еңбекке баулиды, адамгершілік тәжірибесін байытады. Әдістермен бірге мұғалім тәрбиенің тәсілдерін және құралдарын қолданады.Тәрбиенің негізгі мақсаты жеке тұлғаны қалыптастыру және оның жан-жақты толық қанды дамуын қамтамасыз ету. Адам баласы материалдық және рухани өмірдің ортасында тіршілік етеді де , өзі өмір сүріп отырған ортаның, қоғамның , ұжымның, рудың мүшесі ретінде өзіндік ақыл - парасатымен, жеке бастын өзіне тән ақыл-ой, ерік-жігер, мінез-құлық ерекшелігімен көрінуге тырсады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қоғам мүшелерінің бәріне тән, ортақ біркелкі мінез-құлықтың болуы мүмкін емес, әр адам өзінше жеке тұлға.Ертеде грек ғалымдары жеке тұлғаның дамуына биолгиялық факторлар мен қоса әлеуметтік факторларда әсер етеді деген. Адам өзіне тән биологиялық құрлысы бар тіршілік иесі, сондықтан табиғат заңдары оның дамуына әсер етеді. Адам табиғатының өзгеруі адам өмірінің әлеуметтік жағдайларының әсерінен болады, адамның тектілігі тек биологиялық жағынан ғана емес, сонымен қатар тарихи даму нәтежиесінен де пайда болады. Сонымен адамның жалпы дамуына өзара байланысты екі бағыт: биологиялық және әлеуметтік бағыттар байқалады. Адам биологиялық тіршілік иесі болып туады, алайда өз даму барысында ғана ол әлеуметтік тіршілік иесіне айналады.Жеке тұлға - дегеніміз әлеуметтік қатынастар мен саналы іс-әрекеттің субьектісі ретіндегі индивид. Жеке тұлғаның басты белгісі - оның әлеуметтік мәнінің болуы және әлеуметтік функцияларды (қызметтерді, болмысқа, адамдарға өзіне , еңбекке, жалпы қоғамға қтысты) атқарады.Жеке тұлға өзіне тән мінез-құлқы, іс-әркетімен, көзқарасындағы ерекшелігімен дараланады. Жеке тұлғаға тән қасиет- ақыл, ес яғни өмірді өзінің сана-сезім өлшемімен қарап бағалауға бейім тұруы. Тұлға жеке адамның мақсатының орындалуы ғана емес, оның ерік жігерінің іске асуы, яғни өзі жөніндегі ойын, еркін іске асырудың дайындығы және оны іске асырудың нәтежиесінің көрінісі жеке тұлғаның ең маңызды белгілері:саналылығы, жауапкершілігі, бостандығы, жеке бас қадір-қасиеті, даралығы жатады.Даралық бір адамның басқа бір адамнан айырмашылығын, оның өзіне тән ерекшелігін сипаттайды. Даралық адамның мінезі мен темпераментінің ерекше белгілері (салмақты, жігерлі) шығармашылық қызмет әрекетінің , қабілетінің өзгешелігі арқылы ерекшеленеді.Адамның қоғамдық тіршілік иесі сипатының толықтығы үшін индивид түсінігін білген жөн. Бұл латын сөзі қазақша жекелік дегенді білдіреді. Түсінік ретінде одан адамзат тегінің әрбір бөлік өкілін, оның сапа - қасиеттеріне қатынасын танимыз. Бұл тұрғыдан әрбір ақыл есі дұрыс адам индивид бола алады. Жеке тұлға түсінігінің және онымен байланысты ғылыми категориялардың мәні міне осында.Ал жеке тұлға сапалары адамның өмірі барысында дамуы және қалыптасуынан педагогика үшін даму және қалыптасу ұғымдарының мәнін ашып беру өз алдына маңызды.Даму - бұл жеке тұлға сапалары мен қасиеттеріндегі сандық өзгерістер жүйесі. Адамның туған күннен бастап дене құрылымы мен әртүрлі мүшелері ұлғаяды. Ол сөйлей бастайды, сөздік қоры молая түседі; көптеген әлеуметтік тұрмыстық және рухани ептіліктер мен еңбектік дағды және әдеттерді меңгереді.Жеке тұлғаның дамуы дегеніміз - ең алды мен оның қасиеттері мен санасындағы сапалық өзгерістерді айтамыз. Адам дүниеге келген соң дене жағынан дамып, яғни дене мүшелері мен нерв жүйелері өседі. Адамның жеке тұлға болып дамуындағы ең бастысы- оның бойында болып жатқан саналық өзгерістер (танымдық, сезімдік және моральдық), сонымен осы және басқа да өзгерістер адамның жеке тұлға ретінде даму процесін сипаттайды.Сонымен даму дегеніміз - адамның анатомиялық, физиологиялық жетілуіндегі, оның жүйке жүйесімен психикасының дамуындағы, танымдық, шығармашылық іс-әрекетіндегі, оның дүниетанымы, яғни сандық және сапалық өзгерістердің өзара тығыз байланысты процесі.Қалыптасу - түсінігіне келетін болсақ, ол жеке адам дамуының нәтежиесі ретінде оның кемелденуі мен тұрақты сапалар мен қасиеттерді меңгеруін білдіреді.Жеке тұлғаның табиғи дамуы көпсанды әр сан алуан әлеуметтік салалар мен қасиеттерді қабылдаумен тығыз байланыста бірге дамып барады, бұл адамды қоғамдық тіршілік иеі ретінде сипаттайды. Мыс; нәрестенің жақын адамдарды танып, күлімсіреуі, кейін тілге келуі үйдегі және көпшілік арасындағы қалпы т.б. Өсе келе ол білімді меңгереді, жұмыс істеуге ептіленеді.Сонымен, адам баласы тұлға ретінде өмір сүру барысында өзінің қоғамдық мәнің сипаттайтын көптеген әлеуметтік сапалар мен қасиеттерді қалыптастырады әрі дамытады. Міне осыдан, ол ғылымда биоәлеуметтік тұлға, субьект, яғни тарихи қоғамдық қызмет пен таным иесі деп танылады. Демек адам түсінігі осыдан биологиялық және әлеуметтік сапа мен қасиеттердің бірлігін айтады.Тәрбие мақсатты процесс. Тәрбие мақсаты айқын әрі нақты өмір жағдайына сай белгіленсе ғана өз нәтижесін дұрыс береді. Оны тәрбиешілердің өз қалауымен анықтауға болмайды. Себебі тәрбие мақсаты қоғамның, мемлекеттің әл- ауқаты және оның саясатымен әрқашанда тығыз байланысты болады.Тәрбие - біртұтас процесс. Себебі тұлға жеке адам ретінде тәрбиеленеді. Сондықтан жеке тұлғаның кісілік қасиетін қалыптастыру жеке - дара атқарылмайды, керісінше бір мезгілде, бірыңғай жағдайда жүзеге асырылады. өйткені тұлғаның қалыптасып, дамуы тұтас процесс.Тәрбие ұзақ әрі күрделі процесс. Жеке адамның қалыптасуы бүтіндей бір ұзақ дәуірді қажет етеді. Адам баласы туғаннан бастап, есейіп ержеткенге дейін тәрбиенің ықпалында болса, кейінгі уақытта ол өзін өзі тәрбиелеу процесімен жалғасып отырады.Екіншіден, тәрбиелеу барысында қойылған мақсаттың нәтижесін көбінесе жуық арада байқауға болмайды. өйткені әрбір жеке тұлғаның мінез- құлқында дара ерекшеліктері, қабілеттері, дұниетанымы бірыңғай қалыптасып дамымайды. Оған ықпал ететін ішкі және сыртқы факторлардың да әсері мол.Тәрбие - көпжақты процесс. Жасөспірімдерді азамат етіп тәрбиелеу, қоғамдық пайдалы еңбекке әзірлеу процесі қоғамның барлық азаматтарының міндеті, отбасы, мектеп пен жұртшылықпен бірлесіп атқаратын ортақ мақсаты. Дегенмен де ата- аналар мен жұртшылыққа әрекетін қадағалап, бағыт - бағдар беріп, олардың бала тәрбиесіндегі жұмыстарын бірыңғай бағытта ұйымдастырып отыратын ол - ұстаздар тобы. Оның орталығы - мектеп.Жеке тұлғаны қалыптастырып дамытуда өзін-өзі тәрбиелеу мен қайта тәрбиелеудің маңызы.Тәрбие үрдісіндегі тұлғалық кісілік қасиеттерін қалыптастыруда ықпал ететін факторлар жұйесінде өзін өзі тәрбиелеудің маңызы ерекше. Тәрбиедегі даналық сол, оған тәрбиеленушінің өздерін белсенді түрде қатыстыру. Олардың болашағын өздерімен бірге ақылдасып шешу.бұндағы көздейтін негізгі мақсат, тәрбиенің міндеттеріне сай атқарылатын жұмыстар тұлғаның өзін өзі тәрбиелеудегі міндеттерімен ұштастыра жұргізу. Осындай жұмыстардың негізінде жалпы тәрбиелік мақсат пен міндеттер өз нәтижесін береді.Тәрбие заңдылықтары мен қағидалары, олардың өзара байланысы. Тәрбие процесін табысты, нәтижелі ұйымдастыру тәрбиешілерге, алдымен тәрбие заңдылықтарыжете түсінуді қажет етеді.Философия ғылымында заңдылық деген ұғымды құбылыстар мен процестер арасында дамуды сипаттайтын мәнді байланыс деп түсіндіреді. Олай болса, педагогикалық құбылыстар мен процестер арасындағы байланыс мәселелерін қарастырайық.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2-бөлім. Адамгершілік санасын қалыптастыру жолдары
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2.1.Адамгершілік қасиеттері мен сапалары
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Педагогикалық құбылыстар деп - тұлғаның өмір сүруі, әрекеттері барысында жеке басында, айналасында кездесетін, ықпал ететін табиғи емес әртүрлі жағдайларды айтуға болады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Тәрбие процесінің негізінде тұлғаның табиғатын, әлеуметтік мәнін, қоғамдық өмірдің объективтік қажеттілігін білдіретін заңдылықтар жатады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Тәрбие тұлғаның аталған мәдениетін дамытушы әрі қалыптастырушы бірден бір құрал. Соңғы педагогикалық әдебиеттерде тұлғаның базалық мәдениетін түзуде көмектесетін бірнеше жеке элементтер аталады:
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- табиғатқа бағытталған құндылықтар;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- өмір, тіршілікке бағытталған құндылықтар;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- қоғамға бағытталған құндылықтар;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- еңбекке бағытталған құндылықтар.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Дәстүрлі педагогикада тұлғаның базалық мәдениетін қалыптастыруға орай жүргізілетін тәрбиелік іс-әрекеттердің бірнеше бағыттары аталады. Ғалымдар тәрбиелік істердің келесідей бағыттарын ұсынады:
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- ғылыми дүниетаным қалыптастыру;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- азаматтық тәрбие;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- еңбек тәрбиесі;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- адамгершілік тәрбиесі;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- эстетикалық тәрбие;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- дене тәрбиесі.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ғылыми дүниетаным тәрбиесі. Дүниетаным негізі - әлемді түсіну, яғни қоршаған болмыс жөніндегі білімдер тобынмеңгеру. Бұл білімдер мен ұғымдар ертеңге де, бүгінге де, болашаққа да қатысты.Олардың бәрі адамдардың рухани дүниесінің кәусар көзі. Тұрмыстық мәдени жағдайларға сай туып, қалыптасқан дүниетаным, білім, тәжірибе айтыс жанрларында, оның ішінде әсіресе жұмбақ айтыстарында, ауыз әңгімелерінде ерекше маңызға ие болған.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Сонымен қатар қазақ халқы өмір тіршілігі күн көріс кәсібімен байланысты жыл мезгілі құбылыстарының ерекшеліктерін бақылау.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Дүниетаным:
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- адам санасының арнайы формасы яғни қоғамдық өмірге, табиғатқа өзіне көзқарасы және сенімі;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- адамдардың өмірлік ұстанымдары, өмірлік сенімі, мұраты және іс әрекеті
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- дүниетаным жеке адамның және әлеуметтік құбылыстары түсіндіру туралы пайымдауы ой тұжырымы.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Адам баласы өзін қоршаған ортаны құбылыстарын оның пайда болуы мен дамуы себептерін шындық тұрғысында танып білді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Дүниетанымда адамның сенім мен мұраты үлкен роль атқарады. Сенім болмаған жерде өмір болмайды. әртүрлі идея адам сенімінің негізгі шындықты терең тануы. Оның соңынан еріп отыруы қажет.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Дүниетанымның қалыптасуы ұзақ және күрделі үрдіс. Сондықтан да ол адам өмірін түгел қамтиды. Нәтижесінде жеке көзқарастар және сенім жүйесі дамиды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Тұлғаны ғылыми дүниетанымды қалыптастыру жолдары:
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Оқушылардың ғылыми дүниетанымы қалыптастыру оларды осы заманғы ғылыми біліммен қаруландыру. Оған мектепте оқыған барлық пәндердің қатысы бар.Физика, химия пәндері бойынша дүниенің пайда болуы мен дамуы туралы астрономия сабақтары бойынша табиғаттың тылсым сырын біледі.Әдеби адамдар арасындағы қарым-қатынасқа жаңа өмірге еңбекке табанды көзқарасқа белгілейді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Дүниетанымның қалыптасып дамуына әсер ететін факторлар көп. Оларға:
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- адамның материалдық жағдайы;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- әлеуметтік орта, тәрбие, ақпарат құралдары;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- сыныптан және мектептен тыс жұмыстары;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- қоғамдық пайдалы еңбекке қатысуы жатады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Бұлар жасөспірімдерге қоғамдық өмірге ынтасын тәрбиелейді. Саяси және мәдени ой өрісін кеңейтеді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Адамгершілік дегеніміз жағымды мінез құлқының нормалары мен ережелер жиынтығы. Мінез деп адамның жеке басындағы қоғамдық ортадағы тәрбиенің әсері мен қалыптасып, оның ерік күші мен өзіне және қоршаған өмірге қарым-қатынасын айқындайтын күрделі процесті айтамыз.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Адамгершілік борыш идеясы бүкіл тәрбие процесінің саналы негзігі өзегі болуын назардан үнемі тыс қалдырмау. Олай болса адамгершілікке тәрбиелеу дегеніміз жақсылық атаулығына деген сенімді дамыту. Өзге болмайтын жамандық атаулыға жол бермеу деген сөз. Социалистік қоғам тұсында коммунистік моральдың үш түрі болды.Ұжымдық мораль бұған тән қасиет бәріміз біріміз үшін, біріміз бәріміз үшін қағидаға негізделген.Гуманистік мораль ол адамдар арасындағы шынайы адамгершілік қатынасқа негізделген.Белсенді мораль бұл еңбек адамын жаңа жетістіктерге ұжымдық және өміріне ынта ықыласпен араласуды көздейді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Адамгершілік тәрбиесінің өзекті міндеті - өзі өмір сүріп отырған кезеңдегіқоғамның алдында тұрған мақсат мүддесіне сай адамгершілік қасиеттердің тұтастығын тәрбиелеу.Психологтар жеке адамның бойындағы қасиеттерін зерттеген кезде мынадай қорытындыға келді: барлық қасиеттердің құрылысы бірдей болады және олар төрт түрлі бөліктен тұрады: сезім, сана, сенім, мінез-құлық дағдысы. Бірақ тәрбиелейтін қасиеттеріне қарай бұл бөліктердің тәрбие беру процесінде жетекшілік роль өзгеріп тұруы мүмкін. Себебі: ол жанұядағы тәрбиеге, баланың жас ерекшелігіне, баланың бойында қалыптасқан қасиеттеріне, қоршаған ортасына байланысты болады.Адамгершілік сезімді қалыптастыру: Жеке адамның адамгершілік жағынан қалыптасу процесінде адамгершілік сезімдер ерекше орын алады. Адамгершілік сезімді тәрбиелеу көп қырлы процесс.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Сезім дегеніміз - әлеуметтік және табиғи өмірдің сан алуан жақтарына эмоциялық қатынас. Жоғары сезімдер арасында адамгершілік сезімдер ерекше орын алады. Бұл туралы К.Д.Ушинский "Адам тәрбие жемісі" деген еңбегінде: "Біздің өзімізді, біздің дүниеге қалыптасуымызды, біздің сөзіміз де, ойымыз да, тіпті қылығымыз да сезімдей анық және дұрыс білдіре алмайды, біздің сезімдеріміз жеке ой ғана, жеке шешімдер ғана емес, адам жанының мазмұны, оның жүйесі түгелдей көрініп тұрады", - деп дәл сипаттама берген.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Адамгершілік сананы қалыптастыру:
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жеке адамның адамгершілік санасының дәрежесі оның мінез-құлқы мен іс-әрекетін анықтайды. Сананың қалыптасуы ұзақ та күрделі процесс, ол баланың мектепке бармастан бұрын, қоғам туралы алғашқы ұғымдарының қалыптасуына жақын адамдардың өзара қатынастарынан басталады. Мектепке келгеннен бастап балаларға қойылатын талап та өседі. Бірінші сыныптағылар басқалардың жағдайларымен санаса білулері керек екендігін үйренеді, сабақта, жұмыста бір-біріне кедергі болмаудың қажеттігін түсінеді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Адамгершілік сенім, адамгершілік сананы, адамгершілік талаптарды білу, түсіну және соған сай қарым-қатынаста болуды қамтиды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Сенім адамның білімінің негізінде туындайды. Ол өзінің сенімін қандай да бір жағдай болмасын оны қорғауға және өзінің сенімінен таймауға, қарым-қатынас жасауға тырысады. Бұл үшін адамгершілік ереже, нормалар, мінез-құлық қасиеттері туралы арнайы ағарту жұмысы болу керек.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Адамгершілік ағарту жұмысы адам баласының ең парасатты қасиеттері, адам өмірінің адамгершілікке негізделген салт-санасы туралы кең, жан-жақты түсінік береді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Адамгершілік тәрбие процесін ұйымдастыруда тәрбиенің екі жақтылық сипатын негізге алу керек: "Объективті жағы - ол жеке адамға қоғамның қоятын арнайы адамгершілік талаптары. Ал субъективтілігі: - ол жеке адамның қоғамға, еңбекке, адамдарға өзінің қоғамдық нормалары мен талаптарды меңгеруіне қарай - қарым-қатынас жасауы, мінез-құлық қасиеттерін көрсетуі жатады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Тәрбиедегі негізгі мақсат - оны жоғарыда айтылған адамгершіліктің объективті нормасына айналдыру.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Бала тұтас педагогикалық процесс барысында қалыптасады. Баланың адамгершілік сенімі өмір тәрбиесі барысында бекиді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Сенім әрбір іс-әрекетте, мінез-құлықта адамның бағыт-бағдарын, принциптілігін айқындайды. Алайда күнделікті тәжірибеде сенім мен мінез құлық, іс-әрекет арасында алшақтық кездесіп отырады. Оқушы моральдық талаптарды, ережелерді түсініп, оған сенгендігіне қарамастан мінез құлқында, адамдармен араласу барысында адамгершілікке жатпайтын теріс әрекеттер жасайтын жағдайлар кездеседі.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Сондықтан адамгершілік тәрбиесінде моральдық ереже нормалар туралы білім түсінік ұғымдардың негізіндегі адамгершілік сенімнің алатын орны ерекше.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Тәрбие жұмысында тек қана белгілі бір мінез-құлық ережелері жайлы түсіндіріп қоймай, балалар өз көзқарастарын тексеріп көре алатындай, практикада олардың дұрыстығына көз жеткізетіндей жағдай жасау керек.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Педагогикалық тұрғыдан дұрыс ойластырылған баланың күнделікті өмірі әдетте қалыптастырудың неғұрлым тиімді жолы болып табылады. Педагог тарапынан мақсатқа сәйкес ұйымдастырылған мектеп өміріндегі көптеген пайдалы әдеттер тәрбиеленушілердің өздеріне байқаусыз қалыптасады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Балаларға адамгершілік дағдыларын қалыптастыру ұзақ уақытқа созылатын процесс болумен қатар, күрделі де, көп қырлы процесс. Ол оқушылардың сана-сезіміне ықпал етуді, оларда жақсы әдет пен мінез-құлықты, адамгершілік сезімі мен қасиеттерді қалыптастыруды және олардың еркі мен тілегін бағыттай білуді т.б. талап етеді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Адамгершілік қасиеттері мен сапалары: оқушыларды адамгершілікке тәрбиелеудің мазмұны - патриотизм мен интернационализмге тәрбиелеу.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Патриотизм- өз Отанына деген сүйіспеншілік, халқын, оның мәдениетін, әдет-ғұрпын, дәстүрін сүю және ол адамның бойындағы өте терең де күшті сезім.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Отан сезімі - өзін өз елінің азаматымын деп сезіну және өзінің бүкіл елімен, халқымен тұтатығын сезіне білу.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Оқушылардың патриоттық сезімдерін тәрбиелеу мектеп жасына дейін жанұяда, балалар бақшасында басталады да мектепке барған күннен бастап патриотизмге тәрбиелеу неғұрлым жоспарлы, жан-жақты сипат алады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Саяси-идеялық тәрбиелеу.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қазіргі кезеңде идеологиялық жұмыстағы басты нәрсе - барлық еңбекшілерді жоғары идеялық, еңбекке және қоғамдық шаруашылыққа иелік көзқарас рухында тәрбиелеу адамды жан-жақты, жарасымды етіп жетілдіру, рухани мәдениеттің шынайы байлығын жасау деп санайды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жаңа адамды қалыптастыру қоғамды жаңарту ісіне белсене қатысу, экономикалық және қоғамдық өмірде жалпы азаматтық негіздерді дамыту барысында мемлекеттің, қоғамдық ұйымдардың бүкіл тәрбие жұмысы жүйесінің ықпал жасауы жағдайында жүргізіледі, бұл жұмыста баспасөз, радио, кино, телевизия маңызды роль атқарады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2.2. БАСТАУЫШ МЕКТЕПТЕГІ ПӘНДЕР АРҚЫЛЫ ОҚУШЫЛАРЫДЫҢ АДАМГЕРШІЛІК САНАСЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2.2. 3- сынып бағдарламасы мен оқулығына талдау
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Бастауыш бiлiм- үздiксiз бiлiм берудiң алғашқы басқышы болғандықтан, оқушыларға белгiлi бiр көлемдегi бiлiм, бiлiк-дағдыларымен қатар адамгершiлiк мәдениетiн қалыптастыру, жан-жақты дамыту бүгiнгi күннiң басты талабы.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Бастауыш сынып оқушыларына сапалы бiлiм мен тәрбие беруде әр пән жоғары деңгейде жүргiзiлуi тиiс. Бұл үшiн пән мұғалiмi әдiс тәсiлдердi жетiлдiре оқытып, оқушылардың сол пәнге деген ынтасын арттыра бiлуi қажет. Сабақ- ұстаздың көп iзденуiнен, көп еңбектенуiнен туатын педагогикалық шығарма. Ал осы "шығарманы" алдында отырған оқушыларға игерте бiлу де оңай емес.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ол үшiн мұғалiмнiң бiлiктiлiгi, iскерлiгi шеберлiгi арқылы оқушы жүрегiне жеткiзе алатындай шебер ой өрнегi болуы керек.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Дүниетану сабағында және басқа да пәндер арқылы,атап кетсем әдебиеттік оқу, қазақ тілі, математика және өзін-өзі тану, музыка, еңбекке баулу, бейнелеу өнері және т.б пәндері арқылы оқушыларда табиғатқа деген сүйiспеншiлiк, Отанға деген патриоттық сезімнің оянуы, досқа адал болуы, үлкенді құрметтеп, сыйлай білу сезiмiн қалыптастырып қана қоймай, қоршаған ортаны қорғап, қамқорлыққа, тазалыққа үйренуді тәрбиемен байланыстырып жүргiзiлетiн жұмыстар өткiзу мұғалiмге байланысты. Осы пәндер ішіндегі дүниетану пәніне тоқталатын болсам.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Дүниетану сабақтары арқылы оқушылар адам, табиғат, қоғам, яғни реалды дүниенiң үш құрамдас бөлiгi туралы бiлiм алады. Бұл пән оқушылардың танымдық белсендiлiгiн арттырып, дүниетанымын, адамгершiлiк қасиеттерiн жетiлдiрiп, өмiрдi, оның құбылыстарын танып бiлуге мумкiндiк бередi. Сонымен бiрге бастауыш сынып оқушыларының ой-өрiсiн дамытып, шығармашылыққа жетелейдi.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Дүниетану пәнi оқушыларға адам, қоғам және табиғаттың тылсым сыры жайлы түсiнiк беретiнiн ескерсек "табиғат" туралы көптеген дәлелдер айта беруге болады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Оқушылардың адамгершiлiк санасын қалыптастыруды сол әсем табиғатты қорғаудан, туған жер табиғатын сүюден бастауға болады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Табиғат адамға қажет, баға жетпес байлық. Ол-ырыс пен мол қазынаның қайнар көзi. Сондықтан, халқымыз "Табиғат адамзаттың өмiр нәрi, қажетiнiң табылар содан бәрi" деп дәрiптеген. Табиғат адам бойына адамгершiлiк абзал қасиеттердi қалыптастыратын ұлағатты ұстаз, тәлiмi мол тәрбиешi.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Табиғаттан бабамыз ала берген секiлдi;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Дархандықты қазаққа дала берген секiлдi;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Еркелiктi ерiктi желден алған секiлдi;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Мөлдiрлiктi көгiлдiр көлден алған секiлдi.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Табиғат дегенiмiз - бұл бiздiң санамыздан тыс, бiзге бағынбайтын, бiздiң өмiрiмiздiң тiрегi болып тұрған болмыс, әсем дүние. Табиғатты адам өмiрiнiң барлық қажетiн толық өтейтiн құрал болу үшiн, ол мiндеттi түрде ештеңемен былғанып уланбауы тиiс. Табиғат тазалығын сақтайтын да, оны былғайтын да адам. Адам өзiнiң де, табиғаттың да қаласа досы, санасыз iс-әрекет жасаса, жауы бола алады. Осындай ерекшелiктердi ескере отырып мұғалiм алдындағы әр оқушының санасына табиғат қорғаушысы болуын сiңiру жолдарын iздестiруi керек. Дүниетану сабағы- өсiмдiктер мен жануарлардың, адам ағзасы мен қоршаған ортаның, табиғат пен экологияның адам үшiн алар орнын ашу, мәнiн бiлдiру.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Адамгершiлiк өте кең көлемдегi ұғым, өйткенi оған адамға деген, досқа, ата-анаға, Отанға, үлкенге, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz