Компьютерлік презентациялық материалдарды қолдануы және электронды құралдарды дайындау мәселелері
[1, 15 б.]. книга или журнал
Орта мектепте химия сабақтарында компьютерлік презентациялық материалдарды қолдану
Мазмұны
Кіріспе
3
1
Орта мектепте химиялық білім беруде электрондық құралдар туралы түсінік қалыптастыру
1.1
Жаңа буынды оқытуда электрондық құралдарының әдістемелік кешені
1.2
Компьютерлік презентациялық материалдарды қолдануы және электронды құралдарды дайындау мәселелері
1.3
Оқу үрдісіндегі гипермәтіндік және мультимедиялық ақпараттық технологиялар
1.4
Электрондық оқыту құралдарын пайдаланудың ұтымдылығы және жіктелуі
1.5
Ақпараттық білім беру үдерісінде электрондық оқыту құралдарын пайдаланудың дидактикалық шарттары
2
Орта мектепте химиялық термодинамикаға кіріспе тарауын оқытуда электрондық құралдар кешенін әзірлеу әдістемесі
2.1
Орта мектепте Термодинамикаға кіріспе тарауын оқытуда қолданылатын компьютерлік презентациялық материалдарды пайдаланып оқыту әдістемесі
2.2
Орта мектепте химия пәнінен Термодинамикаға кіріспе тарауын компьютерлік презентациялық материалдарды пайдаланып отырып оқыту бойынша жүргізілген педагогикалық экспериментті саралау және талдау
Қорытынды
Әдебиеттер тізімі
КІРІСПЕ
Зерттеу жұмысының өзектілігі: Білімді әрі жаңаша адамдар - бұл ХХІ ғасырдың адамзат дамуының негізгі қозғаушы бағыты. Ал білім алушының жеке тұлға ретіндегі дамуы, өзіндік көзқарасы бар тұлға болып қалыптасуы, оның ой-өрісінің кеңеюі мектеп қабырғасынан басталады. Қазіргі заманауи мектептердегі оқу үрдісін ұйымдастыру жаңа әдіс-тәсілдерден, педагогикалық технологиялардан құралады. Демек, баланың білімі ерекше болуы керек, ол білімнің нәтижелі болуы пән мұғалімінің жауапкершілігіне жүктеледі. Бүгінгі таңда қоғамдағы адамзаттың ақпараттық мәдениетінің дамуы болашақ тұлғаның білім алуында өте маңызды рөл атқарады, өйткені - жаңа ғылыми-техникалық ақпараттардың көлемі қарқындап өсуіне байланысты. Ақпараттық технологиялардың барлық жаңалықтарын ең алдымен жас балалар қабылдайды, сондықтан балалардың жоғары танымдық қызығушылығын қолдана отырып, жеке тұлға ретінде дамуын қалыптастырады.
Қазіргі заманғы жас жеткіншектер ақпараттық технологиямен тұспа-тұс әлемдік стандартқа сәйкес келетін жаңа білім беру өте қажет деп тұңғыш президентіміз Елбасы атап айтқандай, еліміздің жас ұрпақтарына білім беру жолында ақпараттық технологияны оқу үрдісіне пайдалану және оның тиімділігін жетілдірудің мәні зор. Өйткені, ақпараттық технология ғана жаңа педагогикалық технологиялардың мүмкіндіктерін іске асырады. Оқушы - оқу үрдісінің басты субъектісі, сол себепті жас ұрпақтың жетілуіне, оның ойлау қабілетін дамытуға оқушы мен мұғалімнің өзара ынтымақтастығы оқу үдерісіне жүйелеу және түрлі оқу іс-әрекетін қамтитын оқытудың әдіс-тәсілдерінің үйлесімділігінің нәтижесінде жүзеге асырылуы тиіс.
Мектеп химия курсында, термодинамикаға кіріспе тарауы жеке - жеке тақырып болып әр сыныптарда оқытылып келеді. Аталмыш тарауды оқыту барысында дәстүрлі оқыту әдісі қолданылуда. Дәстүрлі оқыту балалардың қызығушылығын арттырудан үлкен рөл атқарады деп айтуға келмейді. Бірақ дәстүрлі оқытудың қажеттілігін жоққа шығаруға болмайды. Тек білім алушылардың қызығушылығы артуына электронды кешендердің, жаңа технологияның көмегіне жүгінудің қажеттілігін айтуға болады.
Сол себепті бүгінгі электрондық білім беру дәрежесі және оларды химияны оқытуда пайдалану шамасының арасындағы қарама-қайшылықтарға қатысы білім берудің анағұрлым ұтымды технологияларын іздестіру көкейтесті мәселе болып саналады. Сондай-ақ оқу-ағарту саласының жетік компьютерлендірілгендігі және оларға арналған компьютерлік оқыту бағдарламасының көптеп енуі, екінші жағынан мектепте химияны оқытуда электрондық құралдарды қолдану мәселесі теориялық жағынан әзірленіп, әдістемесінің жасалмағандығынан пайда болған қайшылықтар бар. Осындай наразылықтарды зерттеу тақырыбын Орта мектепте химия сабақтарында компьютерлік презентациялық материалдарды қолдану деп таңдауымызға негіз болды және оның көкейкестілігін дәлелдейді.
Бұл дипломдық жұмыстың мақсаты электрондық құралдар кешенінің Термодинамикаға кіріспе тарауын оқытудағы рөлі мен ерекшеліктерін түсіндіру.
Зерттеудің обьектісі - Өскемен қаласы әкімдігінің А.Байтұрсынов атындағы №20 орта мектебінде химиялық бөлімге байланысты оқу-тәрбие үдерісі.
Зерттеу пәні - орта мектеп химия пәні.
Зерттеудің мақсаты - орта мектеп химия курсында электрондық құралдар кешенін әзірлеп, сабақта компьютерлік презентациялық материалдарды пайдалану әдістемесін жасау.
Зерттеудің ғылыми болжамы: егер орта мектеп химиясында термодинамикаға кіріспе тарауын оқытуда электрондық құралдар кешенін пайдалануды жандандыруға бағытталған әдістемелік ұстанымдар мен тиімділік шарттары айқындалса, онда білім алушылардың білім сапасын жақсартуға мүмкiндiк туады, өйткенi заманауи оқыту түрлерін пайдалану әрбір білім алушының мүмкіндіктерін ескереді және өзiндiк әрекетке басымдылық бере отырып ұйымдастырылады.
Зерттеудің мақсаты мен ғылыми болжамына сәйкес мынандай негізгі міндеттер алға қойылады:
oo Термодинамикаға кіріспе тарауын оқытуда электронды құралдар кешенін қолдану туралы ғылыми - педагогикалық әдебиеттерден мәліметтер жинақтау, озық тәжірибелермен танысу;
oo Білім алушылардың химия пәнінен термодинамикаға кіріспе тарауы туралы білімдерін жетілдіру барысында электрондық құралдардың кешенін әзірлеу;
oo Білім алушылардың химия пәнінен термодинамикаға кіріспе тарауын компьютерлік презентациялық материалдарды пайдалана отырып оқытудың әдістемесін дайындау;
oo Химия пәнінен термодинамикаға кіріспе тарауын компьютерлік презентациялық материалдарды пайдалана отырып оқытудың әдістемесін қойылған педагогикалық эксперимент барысында тексеріп көру.
Педагогикалық зерттеуге қойылған міндеттерді шешу барысында мынадай зерттеудің әдістері мен түрлері пайдаланылды:
1.Теориялық бөлімде: ғылыми-педагогикалық, психология-педагогикалық ғылыми әдебиеттер мен ғалымдардың педагогикалық ғылыми зерттеу жұмыстарын талдау, білім берудің қазіргі жаңаша өрбіген қоғамдағы даму стратегиясына арналған құжаттармен танысу, оқыту үдерісін жобалау;
2.Практикалық бөлімде: Қазақстан Республикасындағы орта мектептердегі химия пәнінің оқытылуының жай-күйін анықтау, педагогтардың озық іс-тәжірибесімен танысу;
3.Зерттеу жұмысында педагогикалық эксперимент жүргізу, мұғалімдермен және оқушылармен сұхбаттасу, сауалнама жүргізу, педагогикалық эксперимент нәтижелерін арнайы бақылу және сұрыптау.
Зерттеу жұмысының әдіснамалық және теориялық негіздері: таным, адам әрекеттерінің теориясы, оқытуды гуманизациялау идеясы, адам мен қоғамның қоршаған ортамен бірлігі және қарым-қатынасы туралы диалектикалық ғылыми ілім.
Зерттеудің жетекші идеясы - қазіргі таңдағы жоғары білімді, білікті, әрекеттің әртүрлі сферасында жаңа талаптарға сай өз тәжірибесін, мүмкіндіктерін, шығармашылық әлеуетiн іс жүзіне асыра алатын іскер тұлғаны дамыту.
Зерттеудің әдіснамалық-теориялық негіздері: теориялық-әдіснамалық қағидалар; материалистік диалектиқалық негізгі заңдар; табиғаттағы сабақтастық туралы философиялық қағидалар; химиялық, физиқалық білім беретін құжаттар жиынтығы.
Зерттеудің көздері: зерттеу проблемасы бойынша педагогтар мен психологтардың еңбектері; Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министірлігінің оқу-тәрбие үдерісіне байланысты құжаттары, электронды кешендері, әдіскерлер мен мұғалімдердің озық тәжірибесі.
Зерттеу әдістері: зерттеу жұмыстарын жүзеге асыруда теориялық (аналитиқалық-синтетикалық; салыстырмалы, индуктивті-дедуктивті талдау), эмпирикалық (сұрау, бақылаупедагогиқалық әксперимент, педагогиқалық іс- әрекет).
Зерттеудің ғылыми жаңалығы мен теориялық маңыздылығы:
oo Термодинамикаға кіріспе тарауын оқытуда электрондық құралдар кешенін қолдану туралы ғылыми - педагогикалық әдебиеттерден мәліметтер жинақталып, сабақта түрлі электрондық құралдардың пайдалану жолы теориялық тұрғыдан негізделді;
oo Білім алушылардың химия пәнінен термодинамикаға кіріспе тарауы туралы білімдерін жетілдіру барысында электрондық құралдардың кешені әзірленді;
oo Білім алушылардың химия пәнінен термодинамикаға кіріспе тарауын компьютерлік презентациялық материалдарды пайдалана отырып оқытудың әдістемесі дайындалды;
oo Химия пәнінен термодинамикаға кіріспе тарауын компьютерлік презентациялық материалдарды пайдалана отырып оқытудың әдістемесі педагогикалық эксперимент арқылы тексерілді.
Зерттеудің практикалық маңыздылығы: орта мектепте химия пәнінен термодинамикаға кіріспе тарауын компьютерлік презентациялық материалдарды пайдаланып оқытуға байланысты әдістемелік ұсыныстар енгізіледі.
Зерттеудің құрылымы: Диплом кіріспеден, 2 бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 Орта мектепте химиялық білім беруде электрондық құралдар туралы түсінік қалыптастыру
1.1 Білім беру саласында қолданылатын электрондық құралдар кешенінің рөлі
Қазіргі қоғамдағы адамзат өркениетінің жаңаша дамуы ғылыми-техникалық төңкерістің жаңа кезеңі, сол себепті,адам өмірі мен жасайтын іс-әрекетінің барлық салаларына оқудың электрондық құралдарының енуімен баяндалады. Бұл үдеріс адамзат өмірінің тұрпатын өзгертіп, ақпараттық қоғамға, жоғары әлеуметтік-экономикалық, саяси және мәдени дамуына көшудің іргетасы мен материалдық негізі болады.
Елімізде электрондық құралдар арқылы білім беруді пайдалану мемлекеттік ақпараттандыру бағдарламасы барысында жүзеге асырылып жатыр. Қоғамды ақпараттандыру және цифрландыру бәсекелестікке қабілетті ұлттық экономиканы қалыптастырудың маңызды механизмі ретінде еліміздің президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың халыққа Жолдауларында толық көрсетілген.
Ақпараттық және коммуникациялық технологиялардың қарқындап дамуы ХХІ ғасырда ғылым мен техниканың басты және шешуші бағыттарының біріне айналды. Жалпы, сала аралық деңгейде көптеген жаңа технология бағыттары зерттелді, құрал-жабдықтарды дамытып, даму мен прогрестің түйінді мәселелерін шешуде басты шешуші рөл атқарады.
Заманауи қоғам дамуы барысында ақпараттық мәселелердің бірқатар ерекшеліктері байқалады: жаһандық әлемдегі ақпараттық ресурстарды пайдалануға бағытталған зияткерлік ғылыми еңбектің жоғары маңыздылығы, біріккен ғылыми-зерттеудің міндеттерін шешу мен ортақ жобаларды жүзеге асырудағы мықты мамандар мен шығармашылық ұжымдар арасында қол жетімді және жылдам қарым-қатынасты жүзеге асыруға деген зор қажеттілік, ғылым, техника, білім беруді толық қамтитын үдерістердің интегративтік сипаты қарастырылады [1].
Қазіргі қоғамда адамзаттың кәсіби және ақпараттық құзыреттіліктерінің деңгейлерінің үздіксіз көтерілуі ақпараттандыру үдерісімен сипатталады. Ғылыми және өндірістік технологиялармен салыстырғандағы ғылыми-техникалық дамудың жаңа саласы ретіндегі электронды құралдардың негізгі сипаттамалары:
oo техникалық, бағдарламалық және бағдарламалық-аппараттық құралдардың динамикалылығы (техника, ақпараттандыру мен коммуникацияның жаңаруы тез жүруде);
oo электронды құралдарын құрайтын компоненттердің техникалық және технологиялық деңгейі үнемі жоғарылауына байланысты ақпараттық жүйелерді жасақтаушылар мен пайдаланушылардың біліктіліктері үздіксіз көтерілуінің қажеттілігі;
oo қазіргі заманғы электронды құралдарды пайдалану өндіруші күштер мен өндірістік қатынастардың өзгеруіне айтарлықтай ықпал етуі;
oo заманауи электронды құралдардың мүмкіндіктерін жүзеге асырудың ақпараттық қызметті автоматтандыру салаларында, ақпараттық қарым-қатынас пен ұйымдастырушылық менеджментте пайдаланылуы.
Электронды құралдарының көптеген білім беру жүйесінде пайдалануға тиімді дидактикалық мүмкіндіктері белгілі. Олар білім беру үдерісінің қарқындылығын арттырып, білім алушының ой-өрісін дамытып, танымдық іс-әрекетін белсендіріп, білімін өз бетімен шыңдап, ақпарат жинауға мүмкіндік береді. Негізгілері:
oo қолданушы мен электронды құралдары арасындағы интерактивті диалог қолданушының әр сұранысына жүйенің жауаптық әрекеті және керісінше, соңғысының берген мәліметі қолданушының әрекетін тудырады;
oo танылып, зерттелетін нысан, үдеріс туралы оқу ақпаратын компьютерлік көрнекілендіру (нысанды, оның құрамдас бөліктерін немесе олардың моделдерін, үдеріс немесе оның моделін, шынайы әлемде жасырылған болса да, зерттелетін үдерісті графикалық түрде сипаттау, экранда көрнекі беру);
oo танылатын, зерттелетін шынайы немесе виртуалды нысандар, олардың қатынастарын, үдерістерді, құбылыстарды компьютерлік модельдеу (экранда шынайыға мүмкіндігінше сәйкес келетін ақпараттық-сипаттамалық, көрнекі моделді беру);
oo ақпаратты берілетін материалға қатысты синхронды немесе асинхронды дыбыспен қамтамасыз ету;
oo ақпаратты гипермедиа негізінде беру - аудио-, анимациядық, мәтіндік ақпаратты біріктіріп беру технологиялар;
oo ақпараттың үлкен көлемін архивтеу, сақтау, тез қол жеткізу мүмкіндігімен тарату, көбейту;
oo есептеу, ақпараттық-ізденушілік қызметті автоматтандыру;
oo тәжірибе нәтижелерін бір бөлігін немесе тұтас тәжірибені бірнеше мәрте қайталау мүмкіндігімен өңдеу;
oo оқу қызметін ақпараттық - әдістемелік қамтамасыз ету, ұйымдастырушылық басқару және меңгеру нәтижелерін бақылау үдерістерін автоматтандыру [2].
Қазіргі таңда білім беру саласында аталған керемет мүмкіндіктерді тек тұтынып қана қоймай, оларды тиімді пайдалану көздерін тауып, ұлттық этноерекшеліктерді, этнопедагогика талабын, рухани сұраныстарға жауап беретіндей, қоғамның тәрбие, білім мен ғылымға қатысты сұраныстарын қанағаттандыратындай етіп жасақтауға атсалысу әрі сауатты, намысты, жігерлі азаматтардың алдында туындайтын өзекті мәселе деп білеміз.
Сондықтан еліміздің, әсіресе ауылдық жерлердегі орта мектептердегі білім алатын әрбір жеткіншектерге осы аталған электрондық құралдар кешені (компьютерлер, ғаламтор, интерактивті тақта және т.б) қол жетімді болуы керек.
1.2 Компьютерлік презентациялық материалдарды қолдануы және электронды құралдарды дайындау мәселелері
Электрондық оқыту құралы (ЭОҚ) - бұл компьютерлік және телекоммуникациялық техниканы пайдалана отырып жұмыс жасайтын және тікелей білім алушыларды оқытуда қолданылатын білім беру ресурстары, ол графикалық, мәтіндік, цифрлық, сөйлеу, музыкалық, бейне, фото және басқа да ақпараттың жиынтығы болып табылады.
Оқу мақсатындағы электронды құралдарды жіктеу білім беру және электронды басылымдар мен бағдарламалық құралдарды пайдаланудың жалпы қабылданған әдістеріне негізделген. Оқу мақсатында қолданылатын электронды құралдарды төмендегіше ажырату керек:
- жалпы мақсаттағы сервистік бағдарламалық құралдар: күнделікті есептеулерді автоматтандыру, білім беру құжаттамасын жобалау, тәжірибелік зерттеулердің деректерін өңдеу үшін қолданылады. Оларды зертханалық, практикалық сабақтарда, білім алушылардың өз бетінше орындайтын және ғылыми жобалық жұмыстарын ұйымдастыруда қолдануға болады;
- білім алушылардың білім деңгейін бақылау және өлшеуге арналған бағдарламалық құралдар: бірқатар құрал-жабдықтардың жүйелері бар - қабықшалар, олардың көмегімен бағдарламалау негіздерімен таныс емес мұғалім белгілі бір оқу тақырыбы бойынша сұрақтар мен мүмкін жауаптардың тізімін жасай алады. Мұндай бағдарламалар арқылы мұғалім жеке бақылау тапсырмаларын беру және олардың дұрыс немесе дұрыс емес орындалуын тексеру бойынша күнделікті жұмыстан босатуға мүмкіндік береді, бұл әсіресе жаппай білім беру жағдайында өте ыңғайлы болып келеді. Білімді бірнеше және жиі бақылау мүмкіндігі бар, оның ішінде өзін-өзі бақылау, бұл қайталануды ынталандырады және сәйкесінше оқу материалының қажеттігін бекітеді;
- электрондық тренажерлар: бұл практикалық дағдыларды, біліктілікті дамытуға арналған. Электрондық тренажерлар мақсат міндеттерін шешу біліктері мен дағдыларын пысықтау үшін пайдаланылады. Бұл жағдайда олар тақырыптың теориясы туралы қысқаша ақпарат алуды, өз бетінше әртүрлі деңгейлерде жаттығуды, бақылауды және әр уақытта өзін-өзі бақылауды қамтамасыз етеді;
- математикалық және имитациялық модельдеуге арналған бағдарламалық құралдар: эксперименттік және теориялық зерттеулердің аймағын кеңейтуге, химиялық экспериментті есептеу экспериментімен толықтыруға мүмкіндік береді. Мұндай құралдар өте қымбат тұратын зертханалық жабдықты сатып алу қаражатын азайтуға мүмкіндік береді, оқу зертханаларында жұмыс істеу қауіпсіздігі деңгейі өте жақсы деңгейде төмендейді;
- қашықтықтан қол жеткізу зертханаларының және виртуалды зертханалардың бағдарламалық құралдары: оқу үдерісінде виртуалды зертханаларды пайдалану бір жағынан білім алушыға нақты зертхананың жоқтығынан білдірмеу мүмкіндігі және құрал-жабдықтармен, оқу материалдармен тәжірибелер жүргізуге, тәжірибелер жүргізудің практикалық дағдыларын алуға, компьютерлік модельмен және бірыңғай құрал-жабдықтардың жұмыс барысымен егжей-тегжейлі танысуға, ықтимал салдарлардан қорықпай, нақты жағдайда қауіпті процестер мен құбылыстарды зерттеуге мүмкіндік береді;
- ақпараттық-іздеу анықтамалық жүйелері: енгізу, сақтау және мұғалімдер мен оқушыларға әртүрлі ақпаратты ұсынуға арналған. Мұндай жүйелердің қатарына материалды иерархиялық ұйымдастыруды және белгілі бір сипаттамалар бойынша ақпаратты жылдам іздеуді қамтамасыз ететін әртүрлі гипермәтіндік және гипермедиа бағдарламаларын жатқызуға болады. Сондай-ақ түрлі дерек көздер базалары, үлкен ізденіске қол жеткізеді. Деректер базасын оқу үдерісінде оқу материалының мазмұнын меңгеруді және оны талдауды ұйымдастыру үшін пайдалануға болады. Оқу дерек көздер базасы қажетті ақпаратты іздеу және талдау мақсатында білім алушылардың өзіндік жұмысы үшін ұсынылады;
- автоматтандырылған оқыту жүйелері (АОЖ): әдетінше, білім алушыларды теориялық материалмен таныстыруды, оқыту мен білім деңгейін бақылауды қамтамасыз ететін салыстырмалы түрде шағын көлемдегі оқыту бағдарламалары болып табылады;
- электрондық оқулықтар (ЭО) негізгі электрондық оқыту құралдары болып табылады. Мұндай оқулықтар жоғары ғылыми және әдістемелік деңгейде жасалады және пәннің құрамдас бөлігіне толық сәйкес келуі керек. Сонымен қатар электрондық оқулықтар интерактивті кері байланыс жағдайында оқу үдерісінің дидактикалық циклінің үздіксіздігі мен толықтығын қамтамасыз етеді;
- сараптамалық оқыту жүйелері (СОЖ): жасанды интеллект идеялары мен технологиялары негізінде іске асырылады. Мұндай жүйелер өте күрделі мәселелерді шешудегі әрекеттерді модельдейді. Сараптамалық оқыту жүйелері жаңа білім алуға, білім алушының сұранысына жауап беруге және белгілі бір пән саласындағы мәселелерді шешуге қабілетті.
- зияткерлік оқыту жүйелері (ЗОЖ): неғұрлым жоғары деңгейдегі жүйелерге жатады және жасанды интеллект идеялары негізінде іске асырылады зияткерлік оқыту жүйелері білім алушылар қызметінің ерекшеліктерін ескере отырып, оны қою мен шешу қағидатын іздестіруден бастап, шешімнің оңтайлылығын бағалауға дейін оқу міндетін шешудің барлық кезеңдерінде басқаруды жүзеге асыра алады. Мұндай жүйелер, әдетте, табиғиға жақын тілде диалогтық өзара әрекеттесуді қамтамасыз етеді. Сонымен қатар диалог барысында белгілі бір әрекеттердің дұрыстығы ғана емес, сонымен қатар шешім табу стратегиясы, іс-әрекеттерді жоспарлау, бақылау әдістері және т.б. талқылануы мүмкін;
- кәсіби қызметті автоматтандыру құралдары (өнеркәсіптік жүйелер немесе олардың оқу аналогтары): кәсіби қызметті автоматтандыру құралдары (қолданбалы бағдарламалар пакеттері, CALS-жүйелер және т.б.) электронды оқыту құралдарының құрамында тек оқу пәні ретінде ғана емес, сонымен қатар кәсіби бағытталған міндеттерді шешуде оқыту құралы ретінде де қарастырылады [3].
Аспаптық құралдар - бағдарламалау тілдерін білмейтін пайдаланушыларға өздерінің компьютерлік оқыту құралдарын құруға мүмкіндік беретін компьютерлік бағдарламалар кешені.
Компьютерлік оқыту құралдарын құру үшін қолдануға болатын құралдардың келесі топтары бар:
- гиперсілтеме немесе мультимедиалық қосымшалардың (презентациялар, анимациялық роликтер, ғаламтор желісіндегі жарияланымдар, дыбыстық жазбалар және т.б.) белгілі бір түрлерін жылдам дайындауға арналған мамандандырылған бағдарламалық құралдар болып табылады. Мамандандырылған бағдарламалық құралдарға әдетте мыналар жатады: Macromedia Flash; Microsoft PowerPoint және т. б.;
- авторлық құралдарды әзірлеу оқу мақсатындағы бағдарламалық құралдарды жасауға арналған;
- әмбебап бағдарламалау тілдері.
Электрондық оқулықтың анықтамасы бойынша спекцификасы нәтижесінде визуалды және аудио ақпарат сапасын жоғарылатады. Осы сала бойынша қазіргі кезең мультемедия технологиясының мүмкіншіліктері өте көп.
Электронды оқулықтың құрамдас бөлігі болып келетін компьютерлік құралдардың негізгі түрлері:
- жалпы қолданылатын сервисті бағдарламалары,оқушының білім,білік дағдысын бақылау барысында арналған программалық құралдар;
- электрондық тренажерлер;
- электрондық оқулықтар;
- интеллектуалдық оқыту жүйесі;
- кәсіптік автоматтандыру құралдар;
- эксперименталды оқыту жүйесі;
Электронды технологияның тағы бір ерекшелігі, дарынды балалармен тұрақты жəне жүйелі жұмыс істеу мүмкіндігі болып табылады:
oo өзіндік тексерудің (өзіндік бақылаудың) тестілік жүйесі;
oo бақылау формалары: толықтыруды қажет ететін тестілер;
oo балама жауаптары бар тестілер (шешім дұрыс немесе дұрыс емес иə, жоқ);
oo таңдамалы тесті (бірнеше жауаптардың дұрысы таңдалынады);
oo диктант ретінде құрастырылған тесті (мəтін оқытып отырған жағдайда керекті сөз қойылып отырады);
oo сəйкестілік тесті (өзара байланысқан фактілерді табуға құрылған) [4].
Электронды оқулық жаңа компьютерлік технологиялардың барлық жетістіктерін пайдалану мүмкіндігімен ерекшеленеді, яғни мəтіндік материалға гиперсілтемелер жасауға, мультимедиалық жəне басқарылатын анимацияларды пайдалануға, дыбысты қосарлап қамтуға оқушылардың білім деңгейіне бақылау жасауға жағдай бар. Электрондық орта оқушылардың экспериментке бейімділігін, құрылымдық ойлау қабілетін қалыптастыра алады, мұның бəрі білім алудың шығармашылық сипат алуына бейімдейді.
Осы уақытқа дейінгі білім беру саласында тек мұғалімнің айтқандарын немесе оқулықты пайдалану қазіргі заман талабын қанағаттандырмайды. Сондықтан қазіргі ақпараттандыру қоғамында бұл оқулықтарды пайдаланбай алға жылжу мүмкін емес. Осы принципті басшылыққа ала отырып, біз орта мектепте оқытылатын бағдарлама бойынша электрондық оқулығын сабақта пайдаланамыз. Əр сабаққа арналған бейнекөрініс электрондық оқулықты қамтылуы қажет. Бұл электрондық оқулық жоғары сыныпқа сабақ бергенде өте тиімді, мұғалім көп ізденбей дайын сабақтарды өз жұмысында пайдалануға толық мүмкіншілігі бар, əсіресе алгоритм, логика, интернетке шығу, сайт құру.
Электрондық оқулықтардың жұмыс тәртібінің ерекшелеп көрсетуге болады:
oo бақылаусыз оқыту;
oo бақылаумен оқыту, оқытылған әрбір тарау (параграфтың) бойынша арнайы бақылау сұрақтарымен қортылады;
oo қорытынды бақылау тест арқылы бітеді.
Оқулықтың электрондық нұсқасы бақылау құралдарына кедергі келтіруде, дәл осы бақылау сияқты оқуда білімдерді бақылау негізгі мәселе болып келеді. Ұзақ уақыт бойы білім берудің дәстүрлі жүйесінде білім бақылауы ереже сияқты, ауызша түрде өткізілген еді. Қазіргі кезеңде тестілеудің әртүрлі әдістері қолданылуда. Көбісі, бұл позицияларды бөлмейді, сондай тесттер қажетті дағдыларды қалай талдау керектігін және мәселенің шешімін табуды шектейді. Жаңа технологияларды қолдану арқылы қашықтықтан оқыту жүйелерінде сапалы және жаңаша мүмкіндікпен шешуге болады. Біз электрондық оқулық түрін құрамыз, сайып келгенде жаңа ақпараттық технологияларды қолдану оқу нәтижелілігін жоғарылауына жағдай жасайтындығына үміттенуге болады, сонымен қатар білім алушының дербес дайындалуына таптырмас құралы деуге болады.
1.3 Оқу үрдісіндегі гипермәтіндік және мультимедиялық ақпараттық технологиялар
Әртүрлі сабақтарда мультимедиа құралдарын қолданудың педагогикалық мақсаттары:
Multimedia - тақырып бойынша мәтінді, графиканы, бейнені, мультипликацияны пайдалануға және дыбысты (музыка, сөйлеу және т.б.), сондай-ақ бейнеақпаратты (бейнероликтер, анимациялық фильмдер және т.б.) жаңғыртуға мүмкіндік беретін көп компонентті орта. Бейне эффектілерді ауыстырылатын компьютерлік слайдтар, мультфильмдер, бейнеклиптер, суреттер мен мәтіндердің қозғалысы, кескіннің түсі мен масштабының өзгеруі, оның жыпылықтауы және біртіндеп жоғалуы және т.б. көрсету арқылы ұсынуға болады.
Мультимедиялық бағдарламаларда ақпарат берудің белгілі бір әдісі қолданылады:
- гиперсілтемелер арқылы түрлі ақпараттық блоктардың (мәтін, графика, бейнефрагменттер) өзара әрекеттесуі. Гиперсілтемелер арнайы жасалған мәтін түрінде немесе белгілі бір графикалық кескін түрінде ұсынылған;
- интерактивтілік, яғни пайдаланушының ақпарат көзімен диалогтық жұмыс режимі, ол оны қызықтыратын ақпаратты және оны беру реттілігін өз бетінше таңдай алады.
Мұндай оқыту құралдары қарым-қатынас жасау, ақпарат беру үшін жаңа мүмкіндіктердің пайда болуына ғана емес, сонымен қатар дәстүрлі және қазіргі заманғы ортада басқа орын алған жаңа проблемаларды, шешімдерді, жаңа қиылысу нүктелерін құруға мүмкіндік береді. Мультимедиялық құралдарды оқытудың әртүрлі стильдерінде қолдануға болады және қабылдау мен білім алудың әртүрлі психологиялық жас ерекшеліктері бар білім алушылар қабылдай алады: оқу арқылы, есту арқылы қабылдау арқылы, бейнефильмдерді қарау арқылы.
Әртүрлі сабақтарда мультимедиялық құралдарды қолданудың негізгі педагогикалық мақсаттарын бөліп көрсетеміз:
1. Білім алушының жеке басын дамыту, жеке тұлғаны ақпараттық қоғам жағдайында жайлы өмір сүруге дайындау.
2. Білім беру үдерісінің барлық деңгейлерін қарқындату.
Ақпараттық коммуникациялық технологияларды сәтті пайдалану келесі қызмет түрлерінде мүмкін:
- жаңа материалды ұсыну кезінде-білімді визуализациялау (демонстрациялық бағдарламалар, Power Point, Excel, Access презентациялық бағдарламалары);
- оқыту бағдарламаларын пайдалана отырып, виртуалды зертханалық жұмыстар жүргізу;
- баяндалған материалды бекіту (тренинг - түрлі оқыту бағдарламалары, практикалық және зертханалық жұмыстар);
- бақылау және тексеру жүйесі;
- білім алушылардың өзіндік жұмысы;
-оқытудың жобалар әдісі бойынша кіріктірілген сабақтар өткізу, олардың нәтижесі, мысалы, Web-парақшалар құру, телеконференциялар өткізу, заманауи ғаламтор технологияларын пайдалануға болды.
Қандай электронды құралдары қолданылатынына байланысты сабақтың бірнеше түрлері бөлінеді:
- компьютерлік қолдаумен сабақ;
- ғаламторға шығу сабағы;
- мультимедиялық қолдаумен сабақ.
Сабақтың әр түрін толығырақ қарастырайық. Мысалы,компьютерлік қолдаумен сабақ барысында білім алушылардың жұмысын бірнеше жолмен ұйымдастыруға болады:
- білім алушылар мұғаліммен бір мезгілде жұмыс істейді, белгілі бір кезеңде компьютерде жұмыс істеуге көшеді;
- білім алушылар мұғалімнің нұсқауы бойынша компьютерде жұмыс істейді;
- электронды оқулық немесе оқу құралдарының мәтіндерімен жұмыс істейді [5].
Ғаламторға шығу сабағы. Қазіргі заманғы Internet-технологиялардың мүмкіндіктері жер шарының екінші шетінде орналасқан әртүрлі эксперименттік ресурстарды пайдалануға мүмкіндік береді: нағыз телескопта жұлдызды аспанды бақылау немесе атом станциясының реакторын басқару, оқу мәтінін аудару үшін онлайн-сөздікті пайдалану, әлем музейлерінің залдарында серуендеуге қол жеткізуге болады.
Қазіргі заманғы мұғалімдердің сәтті қолданатын тағы бір мүмкіндігі - білім алушылардың шығармашылық әлеуетін дамыту және көтермелеу. Ғаламтордағы ең жақсы ғылыми жұмыстардың, очерктердің, гипермәтіндік рефераттардың жарияланымдары оқушыларға шағын зерттеуді аяқтауға мүмкіндік беріп қана қоймай, оларға зерттелетін тақырып бойынша материалдар базасын қалыптастыруға мол мүмкіншілік бар.
Мультимедиялық қолдаумен сабақ. Мультимедиа - зерттелетін нысанды немесе құбылысты сипаттаудың ең бай арсеналы. Мультимедиялық қолдауен өткізілетін сабақтары туралы айтқанда, интерактивті тақта туралы айтпау мүмкін емес. Интерактивті тақта - бүкіл сыныпты оқытудың құнды құралы. Бұл мұғалімге жаңа материалды жанды және қызықты түрде жеткізуге көмектесетін көрнекі ресурс болып табылады [6].
Сурет 1- Заманауи интерактивті тақта
Интерактивті тақтаны қолданудың артықшылықтары:
- барлық оқу жылдарының бағдарламаларымен үйлесімділік;
- веб-сайттармен және басқа ресурстармен жұмыс істеу мүмкіндігі;
- сыныпта өзара әрекеттесу және талқылау үшін үлкен мүмкіндіктер, соның арқасында білім алушылар материалды неғұрлым анық, тиімді және динамикалық беру нәтижесінде күрделі идеяларды түсіне бастайды;
- ресурстарды әр түрлі және динамикалық пайдалану арқылы сабақтарды қызықты ету мүмкіндігі;
- тақтада көрсетілгендердің барлығын сақтау және басып шығару мүмкіндігінің арқасында білім алушыларды оқу материалын жазу қажеттілігінен босату;
- файлдар немесе беттер алдын-ала дайындалған жағдайда сабақтың қарқынын арттыруға мүмкіндік береді;
- педагогтар үшін материалдарды бір-бірімен бөлісу мүмкіндігі; интерактивті тақтамен жұмыс оқытудың жаңа тәсілдерін іздеуге шабыттандырады, кәсіби өсуді ынталандырады;
- ұжымдық жұмыс үшін, жеке және әлеуметтік дағдыларды дамыту үшін үлкен мүмкіндіктер ұсынады.
Білім берудегі ғаламтор-технологиялар
Ғаламтор - әртүрлі тапсырмаларды орындайтын әртүрлі мақсаттағы көптеген желілерден тұратын ғаламдық ақпараттық желі. Ғаламтор интеграцияланған ақпараттық желіні (интерсеть) құрайды - әртүрлі елдерде орналасқан, ішкі желілер деп аталатын өзара байланысты ақпараттық желілердің жиынтығы.
Ақпарат алмасу және басқа мәселелерді шешу үшін бір-бірімен біріктірілген ақпараттық жүйелердің өсуі халықаралық желілерді, содан кейін ғаламторды құруды бастады. Бұл ғаламтор технологиясының пайда болуына ықпал етті.
Ғаламтор технологиясы деп ережелер мен процедуралардың жиынтығы түсініледі, нәтижесінде пайдаланушы ғаламтортің ақпараттық ресурстарын алады.
Заманауи желілік технологиялар кейінге қалдырылған (офлайн) және интерактивті (онлайн) режимде жұмыс істеуге мүмкіндік береді, кез келген қолжетімді ақпараттық көздермен байланысты қамтамасыз етеді, кәсіби-бағдарланған кеңес беру мен оқытуды және т.б. жүзеге асыруға мүмкіндік береді.
Онлайндық технологиялар (Online) - бұл нақты уақытта ақпаратпен синхронды алмасуды қамтамасыз ететін желілік ақпараттық кеңістіктегі хабарламалардың коммуникация құралдары. Онлайн технологиялар ғаламтордағы интерактивті қызмет түрлерін қамтиды: ISQ, Ғаламтор-телефония және т.б.
Офлайндық технологиялар (Offline) - бұл желілік ақпараттық кеңістіктегі хабарламалардың электрондық коммуникация құралдары, бұл мәліметтер мен хабарламалар алмасуда елеулі асинхрондылыққа жол береді. Офлайн технологияға мыналар кіреді: тарату тізімдері, жаңалықтар топтары, веб-форумдар, электрондық пошта және т.б.
Қашықтықтан білім беру технологиялары
Қашықтықтан білім беру (ҚББ) деп қашықтықта білім беру ақпаратымен алмасу құралдарына (спутниктік теледидар, радио, компьютерлік байланыс және т.б.) негізделген мамандандырылған ақпараттық-білім беру ортасының көмегімен елде және шетелде халықтың қалың жігіне ұсынылатын білім беру қызметтерінің кешені түсініледі.
Қашықтықтан білім беру пайдаланушылардың білім алу қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағытталған және үздіксіз білім берудің бір түрі болып табылады. Ол адамның білім алу және ақпарат алу құқықтарын жүзеге асыруға арналған [7].
1.4 Электрондық оқыту құралдарын пайдаланудың ұтымдылығы және жіктелуі
Оқу үдерісінде білім алушылардың танымдық белсенділігінің дамуы өздігінен жүрмейді, бірақ ерекше назар мен арнайы педагогикалық әсерді қажет етеді. Білімге дайындық жаңа оқыту технологияларын қолдануды қажет ететін белгілі бір оқыту жүйесінде дамуы керек, өйткені ақпарат берудің түсіндірме әдісіне негізделген дәстүрлі оқыту технологиялары бұл жағдайда тиісті нәтиже бермейді, сондықтан мұғалімнің тиімді жұмысының маңызды шарты оқу үдерісін дұрыс ұйымдастыру болып табылады. Оқу ақпаратын тиімді ұсыну оқытудың маңызды мәселелерінің бірі болып табылады [8]
Адам қабылдай алатын барлық ақпаратты екі негізгі сыныпқа бөлуге болады: сезім мүшелеріне әсер етуі бойынша: оптикалық-акустикалық, оптикалық-сезгіш және т.б.; техникалық біртектілігі бойынша: мәтіндік, акустикалық, суреттерді, түстерді қолдана отырып. Материалды ауызша баяндау кезінде оқушы бір минут ішінде бір мыңға дейін шартты ақпаратты, ал көру мүшелері байланысқан кезде 100 мыңға дейін осындай бірлікті өңдей алатындығы және оны өңдей алатындығы эксперименталды түрде анықталды, өйткені сезімдер ассоциациясы пайда болады, бұл эмоционалды тонның жоғарылауына және өнімділік деңгейіне әкеледі.
Бейне және дыбыстық эффектілердің үйлесімі адамның сезімдерінің екі маңызды органына - көру және есту қабілетіне бір уақытта әсер етуді қамтамасыз ететін аудиовизуалды оқыту құралдарын қолдану, бұл оқу үдерісінің ақпараттық мазмұнын және оны қабылдаудың тиімділігін едәуір арттырады. Дыбыстар мен ауызша интонациялардың жиынтығымен сезім мүшелеріне әсер ете отырып, аудиовизуалды оқыту құралдары талданатын, салыстырылатын, бұрыннан бар идеялар мен ұғымдармен салыстырылатын әртүрлі сезімдерді тудырады. Сондықтан материалды визуалды және есту қабілетін қабылдауға негізделген аудиовизуалды құралдарды оқытуда қолданудың жоғары тиімділігі айқын [9].
Тыңдау (әңгіме)
5%
Оқу
10%
Техникалық құралдар
20%
Көрнекілік, слайдтар
55%
Практикалық қызмет
75%
Топтық жұмыс (басқасын үйрету)
90%
Сурет 2 - Білім пирамидасы оқытудың әртүрлі әдістерінде ақпаратты игерудің тиімділігін көрсетеді.
Оқу үдерісінде оқытудың техникалық құралдарын қолдану сонымен қатар келесі дидактикалық компоненттерді қамтамасыз етуі керек: оқу ақпаратын ұсынуды рационализациялау; дамудағы, динамикадағы зерттелетін құбылыстарды көрсету; ақпараттың жоғары қанықтылығы; шындыққа жақын шындықты көрсету. Оқытудың аудиовизуалды құралдары оқу пәндерінің мазмұнын тереңірек ашуға, білім алушылардың белсенді іс-әрекетін ұйымдастыруға, оқу әдістерін әртараптандыруға, оқушытерді оқу іс-әрекетінің бір түрінен екіншісіне ауыстыруға мүмкіндік береді, осылайша білім алушылардың зерттелетін мәселеге деген қызығушылығы мен зейінін дамытуға, туындаған қиындықтарды жеңу үшін күш-жігерін жұмсауға дайын. Оқытудың заманауи техникалық құралдары оқу материалын қабылдауға, игеруге және жүйелеуге ықпал етеді, алайда экрандағы оқу құралдарының педагогикалық тиімділігі көбінесе оларды оқу үдерісіне енгізу әдісіне байланысты екенін атап өткен жөн [10].
Мультимедиялық технологиялар қағаз және басқа да техникалық оқыту құралдарымен салыстырғанда артықшылықтарға ие:
1) материалды мультимедиалық ұсыну оқытудың бастапқы кезеңінде әсіресе тиімді болып табылатын, ыңғайлы қарқында, кезектілікте және нысанда тұтас қол жетімсіз бейнені визуализациялауды береді;
2) навигация оқытуды дараландырады, тапсырмаларды шешу және бақылауға дайындық кезінде қайталау үшін қажет;
3) өнімділік әдеттегіден босатады және автоматтандыру арқылы ақпараттық мәдениетті қалыптастырады: үлкен дерекқорларды іздеу, есептеу, нәтижелерді рәсімдеу;
4) интерактив оқытушының жедел реакциясын (консультациясын) алмастырады және өзін-өзі оқыту, жеке тренинг және бақылау кезінде параметрлерді сақтай отырып және оқытуды негізделген және объективті бағалау үшін нәтижелерді жинақтай отырып қажет.
5) желі арқылы коммуникативтілікті білім алушылармен, оқытушымен, сыртқы кеңесшілермен, қашықтағы (бірегей, зиянды) жабдықпен байланыстырады [11].
Білім беру электронды басылымдары 2002 жылы құрылған Білім беру электронды басылымдары мен ресурстарын құру тұжырымдамасында жақсы зерттелген, электронды оқыту құралдарын құру кезінде ескеруге болатын БЭБ сапасына қойылатын талаптар егжей-тегжейлі сипатталған.
Электрондық оқыту құралдары мен білім беру электронды басылымдарының ұғымдарын анықтау дәстүрлі түрде электронды оқулықтың неғұрлым жалпы тұжырымдамасы арқылы жүзеге асырылады [12].
Электрондық оқыту құралдары - бұл белгілі бір пәндік саланы көрсететін бағдарламалық құралдар, оны оқыту технологиясы белгілі бір дәрежеде ақпараттық-коммуникациялық технологиялар арқылы жүзеге асырылады, оқу іс-әрекетінің әртүрлі түрлерін жүзеге асыру үшін жағдайлар жасалады. Әдістемелік мақсатына сәйкес электронды оқыту құралдарын келесі түрлерге бөлуге болады:
oo оқытатын бағдарламалық құралдар - оқу материалын меңгерудің қажетті деңгейін қамтамасыз етеді;
oo бағдарламалық құралдар - тренажерлер - білім алушылардың машықтарын пысықтауды қамтамасыз етеді, өзін-өзі дайындауды жүзеге асыруға көмектеседі және оқу материалын қайталау немесе бекіту кезінде пайдаланылады;
oo бақылаушы бағдарламалық құралдар - оқу материалын меңгеру деңгейін бақылауға (өзін-өзі бақылауға) арналған;
oo ақпараттық-іздестіру, ақпараттық-анықтамалық бағдарламалық құралдар - қажетті ақпаратты таңдауға және шығаруға мүмкіндік береді. Олардың әдістемелік мақсаты - оқушытердің ақпаратты іздеу және жүйелеу дағдыларын қалыптастыру.
oo модельдеу бағдарламалық құралдары - оқушыларға белгілі бір шындықты модельдеуге арналған негізгі элементтер мен функциялардың түрлерін ұсынады. Олар зерттеу, зерттеу мақсатында объектінің, құбылыстың, процестің немесе жағдайдың (нақты және виртуалды) моделін құруға арналған;
oo демонстрациялық бағдарламалық құралдар - оқу материалын көрнекі түрде көрсетуді, зерттелетін құбылыстарды, процестерді және объектілер арасындағы қатынастарды визуализациялауды қамтамасыз етеді;
oo оқу-ойын бағдарламалық құралдары - оқу жағдайларын жоғалтуға мүмкіндік береді (мысалы, оңтайлы шешім қабылдау немесе оңтайлы әрекет ету стратегиясын жасау дағдыларын қалыптастыру мақсатында);
oo бос уақыттағы бағдарламалық құралдар - сыныптан тыс жұмыстарда білім алушылардың іс-әрекетін ұйымдастыру үшін қолданылады [13].
1.5 Ақпараттық білім беру үдерісінде электрондық оқыту құралдарын пайдаланудың дидактикалық шарттары
Мультимедиялық технологияларды қолданудың дайын нұсқаларының бірі - мұғалімнің сабақта қазіргі уақытта жасалған электронды оқулықтарды қолдануы.
Бүгінгі күні электронды оқулықтарды гипермәтіндік түрде оқу жүйесіне енгізу және құрастыру бойынша белсенді процесс жүріп жатыр. Электрондық оқулықты графикалық, мәтіндік, сандық, сөйлеу, музыкалық, бейне, фото және басқа ақпараттың, сонымен қатар пайдаланушылардың баспа құжаттамасының жиынтығы ретінде анықтауға болады. Электрондық басылым кез келген электрондық тасымалдағышта орындалуы, сонымен қатар компьютерлік желіде жариялануы мүмкін. Электрондық оқулықтардың қалыптасқан формалары бар, дәлірек айтсақ, оқулық салуға болатын құрылымдық элементтер бар.
Тест. Сыртқы жағынан, бұл электронды оқулықтың қарапайым түрі. Негізгі қиындық - сұрақтарды таңдау және тұжырымдау, сонымен қатар сұрақтарға жауаптарды түсіндіру. Жақсы тест белгілі бір пән саласында білім алушының білімі, дағдылары мен шеберлігінің объективті саласын алуға мүмкіндік туғызады [14].
Энциклопедия. Бұл электронды оқулықтың негізгі формасы болып табылады. Мазмұнды деңгейде энциклопедия термині электронды оқулықта шоғырланған ақпарат білім беру саласының стандарттарына қатысты толық және тіпті артық болуы қажет дегенді білдіреді.
Есепші. Электрондық оқулықтағы тапсырмалар кітабы оқыту функциясын табиғи түрде орындайды. Оқушы белгілі бір мәселені шешу үшін қажет оқу ақпаратын алады. Негізгі мәселе - барлық теориялық материалдарды жабатын мәселелерді таңдау.
Креативті орта. Қазіргі кездегі электронды оқулықтар білім алушының оқу объектілерімен және өзара әрекеттесетін объектілер жүйесінің модельдерімен шығармашылық жұмысын қамтамасыз етуі қажет. Креативті орта білім алушылардың жоба бойынша ұжымдық жұмысын ұйымдастыруға мүмкіндік туғызады.
Авторлық орта. Электрондық оқулық оқу үдерісіне бейімделуі керек. Яғни, белгілі бір ОУ, нақты пән, нақты білім алушының ерекшеліктерін ескеруге мүмкіндік беру. Сол үшін тиісті авторлық орта қажет. Мұндай орта, мысалы, электронды энциклопедияға қосымша материалдарды қосуды қамтамасыз етеді және тапсырмалар кітабын толықтыруға, тақырып бойынша үлестірмелі материалдар мен оқу құралдарын дайындауға мүмкіндік туғызады. Шын мәнінде, бұл электронды оқулықтың өзі жасалатын құралға ұқсайды.
Ауызша емес орта. Дәстүр бойынша электронды оқулықтар сөздік сипатта болады. Олар теорияны мәтіндік немесе графикалық түрде ұсынады. Бұл полиграфия саласының мұрасы. Бірақ электронды оқулықта мен сияқты жаса әдістемелік техникасын жүзеге асыруға болады. Мұндай орта электронды оқулықты тірі мұғалімнің ерекшеліктерімен қамтамасыз етеді.
Электрондық оқулықты әзірлеудің негізгі кезеңдері:
oo Дереккөздерді таңдау
oo Тұжырымдамалардың мазмұны мен тізімін жасау.
oo Бөлімдер бойынша модульдерге мәтіндерді қайта өңдеу.
oo Электрондық гипермәтінді енгізу
oo Компьютерлік қолдауды дамыту
oo Мультимедиялық іске асыру үшін материалды таңдау
oo Дыбыстық сүйемелдеуді жүзеге асыру
oo Материалды визуализациялау
Электрондық оқулықтар мазмұнды толықтыру және жаңарту тұрғысынан өте мобильді, өйткені олардың жинақтау мүмкіндіктері тек жады картасының көлемімен шектеледі. Олар сізге қажетті ақпаратты тез және оңай табуға, оқылғанға бетбелгілер мен жазбалар жасауға, сонымен қатар ақпаратты логикалық блоктарға біріктіруге мүмкіндік береді. Сонымен қатар, заманауи электронды кітаптар оқу материалында тек мәтін мен иллюстрацияларды ғана емес, сонымен қатар мультимедиялық мазмұнды да пайдалануға мүмкіндік береді [15].
Алайда, ата-аналар мен мұғалімдердің көзқарасы бойынша дәстүрлі оқулықтардан электронды оқулықтардың басты артықшылығы олардың салмағы аз және ықшам өлшемдері болып табылады. Электрондық оқу құралдарын қолданған кезде білім алушылардың репродуктивті белсенділігі ғана емес, сонымен қатар оқу материалын жақсы түсінуге және игеруге ықпал ететін абстрактілі логикалық әрекет пайда болады. Білім алушының сабақта да, өзіндік жұмыс үдерісінде де бірдей электронды ресурстарды пайдалану мүмкіндігі бар екендігі өте маңызды, оны оқу үдерісінде қолдану зерттелетін пәннің тұтас бейнесін құрайды. Әрине, жаңа электронды өнімдер қолданыстағы сынып жүйесінің тар арнасына сәйкес келмейді, сонымен қатар басқа да бірқатар проблемалар бар.
Өкінішке орай, көптеген мамандар оқытудың жаңа формаларын жасаумен және қолданумен айналыспайды, дегенмен проблемалық тәсіл, жоба әдісі, шығармашылық оқыту және басқалар туралы бірнеше рет естіген. Айта кету керек, бағдарламашылар жасаған ЭО көбінесе оқытудың жаңа формаларына сәйкес келмейді, өйткені бағдарламашылар олармен тек есту арқылы ғана таныс. Қарама-қайшылық пайда болады: жаңа (технология бойынша) өнімдерді тек ескі оқыту формаларын білетін және дамыған электронды өнімді осы ескірген пішінге бейімдеуге тырысатын бағдарламашылар әзірлейді. ЭО деп аталатын әзірлеушілердің көпшілігі дайын өнімді ұсынады және бір уақытта бұл өнімді қолданудың тиімді әдісін ұсына алмайды, өйткені олар психологиялық-педагогикалық білімнің негізін білмейді. Мұндай өнім өте жақсы болуы мүмкін, әртүрлі бағдарламашылықты қамтуы мүмкін, мысалы: изоморфты, айналмалы 3D модельдері немесе жыпылықтайтын флэш-суреттер, бірақ мектепте қолдануға мүлдем жарамсыз. ЭО-тың кейбір жаңа мүмкіндіктерін түсіну үшін қарапайым оқулықтарды қолдану тиімсіз болған кезде мысалдар келтіруге тырысайық.
ЭО шындыққа жақын мүмкіндіктер беруі керек. Онда, мысалы, сіз әдеттегі оқулыққа қарағанда көбірек иллюстрацияларды, бейнефильмдердің фрагменттерін қолдана аласыз немесе виртуалды шындық панорамаларын қолдана аласыз, олардың көмегімен компьютер экранында қоршаған орта туралы, соның ішінде дыбыс көздері туралы толық түсінік ала аласыз, белгілі бір заттарды толығырақ қарап, олардың сипаттамасын оқи аласыз немесе сол ақпаратты тыңдай аласыз.
Мысал арқылы әртүрлі тапсырмаларды ұсыну мүмкіндігі. Белгілі бір шектеулермен (дегенмен, бұл тек нақты өмір моделі болады) ЭО осындай мәселелерді шешуге үйрете алады. Айтпақшы, бұл мысалда біз ауызша (мәтіндік) сипаттаманың орнына көрнекі-бейнелі ақпаратты ұсыну туралы айтамыз.
ЭО шет тілдерін оқытуда үлкен мүмкіндіктер береді. Дұрыс айтылымды, ерінге еліктеуді, зерттелген дыбыстардың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Орта мектепте химия сабақтарында компьютерлік презентациялық материалдарды қолдану
Мазмұны
Кіріспе
3
1
Орта мектепте химиялық білім беруде электрондық құралдар туралы түсінік қалыптастыру
1.1
Жаңа буынды оқытуда электрондық құралдарының әдістемелік кешені
1.2
Компьютерлік презентациялық материалдарды қолдануы және электронды құралдарды дайындау мәселелері
1.3
Оқу үрдісіндегі гипермәтіндік және мультимедиялық ақпараттық технологиялар
1.4
Электрондық оқыту құралдарын пайдаланудың ұтымдылығы және жіктелуі
1.5
Ақпараттық білім беру үдерісінде электрондық оқыту құралдарын пайдаланудың дидактикалық шарттары
2
Орта мектепте химиялық термодинамикаға кіріспе тарауын оқытуда электрондық құралдар кешенін әзірлеу әдістемесі
2.1
Орта мектепте Термодинамикаға кіріспе тарауын оқытуда қолданылатын компьютерлік презентациялық материалдарды пайдаланып оқыту әдістемесі
2.2
Орта мектепте химия пәнінен Термодинамикаға кіріспе тарауын компьютерлік презентациялық материалдарды пайдаланып отырып оқыту бойынша жүргізілген педагогикалық экспериментті саралау және талдау
Қорытынды
Әдебиеттер тізімі
КІРІСПЕ
Зерттеу жұмысының өзектілігі: Білімді әрі жаңаша адамдар - бұл ХХІ ғасырдың адамзат дамуының негізгі қозғаушы бағыты. Ал білім алушының жеке тұлға ретіндегі дамуы, өзіндік көзқарасы бар тұлға болып қалыптасуы, оның ой-өрісінің кеңеюі мектеп қабырғасынан басталады. Қазіргі заманауи мектептердегі оқу үрдісін ұйымдастыру жаңа әдіс-тәсілдерден, педагогикалық технологиялардан құралады. Демек, баланың білімі ерекше болуы керек, ол білімнің нәтижелі болуы пән мұғалімінің жауапкершілігіне жүктеледі. Бүгінгі таңда қоғамдағы адамзаттың ақпараттық мәдениетінің дамуы болашақ тұлғаның білім алуында өте маңызды рөл атқарады, өйткені - жаңа ғылыми-техникалық ақпараттардың көлемі қарқындап өсуіне байланысты. Ақпараттық технологиялардың барлық жаңалықтарын ең алдымен жас балалар қабылдайды, сондықтан балалардың жоғары танымдық қызығушылығын қолдана отырып, жеке тұлға ретінде дамуын қалыптастырады.
Қазіргі заманғы жас жеткіншектер ақпараттық технологиямен тұспа-тұс әлемдік стандартқа сәйкес келетін жаңа білім беру өте қажет деп тұңғыш президентіміз Елбасы атап айтқандай, еліміздің жас ұрпақтарына білім беру жолында ақпараттық технологияны оқу үрдісіне пайдалану және оның тиімділігін жетілдірудің мәні зор. Өйткені, ақпараттық технология ғана жаңа педагогикалық технологиялардың мүмкіндіктерін іске асырады. Оқушы - оқу үрдісінің басты субъектісі, сол себепті жас ұрпақтың жетілуіне, оның ойлау қабілетін дамытуға оқушы мен мұғалімнің өзара ынтымақтастығы оқу үдерісіне жүйелеу және түрлі оқу іс-әрекетін қамтитын оқытудың әдіс-тәсілдерінің үйлесімділігінің нәтижесінде жүзеге асырылуы тиіс.
Мектеп химия курсында, термодинамикаға кіріспе тарауы жеке - жеке тақырып болып әр сыныптарда оқытылып келеді. Аталмыш тарауды оқыту барысында дәстүрлі оқыту әдісі қолданылуда. Дәстүрлі оқыту балалардың қызығушылығын арттырудан үлкен рөл атқарады деп айтуға келмейді. Бірақ дәстүрлі оқытудың қажеттілігін жоққа шығаруға болмайды. Тек білім алушылардың қызығушылығы артуына электронды кешендердің, жаңа технологияның көмегіне жүгінудің қажеттілігін айтуға болады.
Сол себепті бүгінгі электрондық білім беру дәрежесі және оларды химияны оқытуда пайдалану шамасының арасындағы қарама-қайшылықтарға қатысы білім берудің анағұрлым ұтымды технологияларын іздестіру көкейтесті мәселе болып саналады. Сондай-ақ оқу-ағарту саласының жетік компьютерлендірілгендігі және оларға арналған компьютерлік оқыту бағдарламасының көптеп енуі, екінші жағынан мектепте химияны оқытуда электрондық құралдарды қолдану мәселесі теориялық жағынан әзірленіп, әдістемесінің жасалмағандығынан пайда болған қайшылықтар бар. Осындай наразылықтарды зерттеу тақырыбын Орта мектепте химия сабақтарында компьютерлік презентациялық материалдарды қолдану деп таңдауымызға негіз болды және оның көкейкестілігін дәлелдейді.
Бұл дипломдық жұмыстың мақсаты электрондық құралдар кешенінің Термодинамикаға кіріспе тарауын оқытудағы рөлі мен ерекшеліктерін түсіндіру.
Зерттеудің обьектісі - Өскемен қаласы әкімдігінің А.Байтұрсынов атындағы №20 орта мектебінде химиялық бөлімге байланысты оқу-тәрбие үдерісі.
Зерттеу пәні - орта мектеп химия пәні.
Зерттеудің мақсаты - орта мектеп химия курсында электрондық құралдар кешенін әзірлеп, сабақта компьютерлік презентациялық материалдарды пайдалану әдістемесін жасау.
Зерттеудің ғылыми болжамы: егер орта мектеп химиясында термодинамикаға кіріспе тарауын оқытуда электрондық құралдар кешенін пайдалануды жандандыруға бағытталған әдістемелік ұстанымдар мен тиімділік шарттары айқындалса, онда білім алушылардың білім сапасын жақсартуға мүмкiндiк туады, өйткенi заманауи оқыту түрлерін пайдалану әрбір білім алушының мүмкіндіктерін ескереді және өзiндiк әрекетке басымдылық бере отырып ұйымдастырылады.
Зерттеудің мақсаты мен ғылыми болжамына сәйкес мынандай негізгі міндеттер алға қойылады:
oo Термодинамикаға кіріспе тарауын оқытуда электронды құралдар кешенін қолдану туралы ғылыми - педагогикалық әдебиеттерден мәліметтер жинақтау, озық тәжірибелермен танысу;
oo Білім алушылардың химия пәнінен термодинамикаға кіріспе тарауы туралы білімдерін жетілдіру барысында электрондық құралдардың кешенін әзірлеу;
oo Білім алушылардың химия пәнінен термодинамикаға кіріспе тарауын компьютерлік презентациялық материалдарды пайдалана отырып оқытудың әдістемесін дайындау;
oo Химия пәнінен термодинамикаға кіріспе тарауын компьютерлік презентациялық материалдарды пайдалана отырып оқытудың әдістемесін қойылған педагогикалық эксперимент барысында тексеріп көру.
Педагогикалық зерттеуге қойылған міндеттерді шешу барысында мынадай зерттеудің әдістері мен түрлері пайдаланылды:
1.Теориялық бөлімде: ғылыми-педагогикалық, психология-педагогикалық ғылыми әдебиеттер мен ғалымдардың педагогикалық ғылыми зерттеу жұмыстарын талдау, білім берудің қазіргі жаңаша өрбіген қоғамдағы даму стратегиясына арналған құжаттармен танысу, оқыту үдерісін жобалау;
2.Практикалық бөлімде: Қазақстан Республикасындағы орта мектептердегі химия пәнінің оқытылуының жай-күйін анықтау, педагогтардың озық іс-тәжірибесімен танысу;
3.Зерттеу жұмысында педагогикалық эксперимент жүргізу, мұғалімдермен және оқушылармен сұхбаттасу, сауалнама жүргізу, педагогикалық эксперимент нәтижелерін арнайы бақылу және сұрыптау.
Зерттеу жұмысының әдіснамалық және теориялық негіздері: таным, адам әрекеттерінің теориясы, оқытуды гуманизациялау идеясы, адам мен қоғамның қоршаған ортамен бірлігі және қарым-қатынасы туралы диалектикалық ғылыми ілім.
Зерттеудің жетекші идеясы - қазіргі таңдағы жоғары білімді, білікті, әрекеттің әртүрлі сферасында жаңа талаптарға сай өз тәжірибесін, мүмкіндіктерін, шығармашылық әлеуетiн іс жүзіне асыра алатын іскер тұлғаны дамыту.
Зерттеудің әдіснамалық-теориялық негіздері: теориялық-әдіснамалық қағидалар; материалистік диалектиқалық негізгі заңдар; табиғаттағы сабақтастық туралы философиялық қағидалар; химиялық, физиқалық білім беретін құжаттар жиынтығы.
Зерттеудің көздері: зерттеу проблемасы бойынша педагогтар мен психологтардың еңбектері; Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министірлігінің оқу-тәрбие үдерісіне байланысты құжаттары, электронды кешендері, әдіскерлер мен мұғалімдердің озық тәжірибесі.
Зерттеу әдістері: зерттеу жұмыстарын жүзеге асыруда теориялық (аналитиқалық-синтетикалық; салыстырмалы, индуктивті-дедуктивті талдау), эмпирикалық (сұрау, бақылаупедагогиқалық әксперимент, педагогиқалық іс- әрекет).
Зерттеудің ғылыми жаңалығы мен теориялық маңыздылығы:
oo Термодинамикаға кіріспе тарауын оқытуда электрондық құралдар кешенін қолдану туралы ғылыми - педагогикалық әдебиеттерден мәліметтер жинақталып, сабақта түрлі электрондық құралдардың пайдалану жолы теориялық тұрғыдан негізделді;
oo Білім алушылардың химия пәнінен термодинамикаға кіріспе тарауы туралы білімдерін жетілдіру барысында электрондық құралдардың кешені әзірленді;
oo Білім алушылардың химия пәнінен термодинамикаға кіріспе тарауын компьютерлік презентациялық материалдарды пайдалана отырып оқытудың әдістемесі дайындалды;
oo Химия пәнінен термодинамикаға кіріспе тарауын компьютерлік презентациялық материалдарды пайдалана отырып оқытудың әдістемесі педагогикалық эксперимент арқылы тексерілді.
Зерттеудің практикалық маңыздылығы: орта мектепте химия пәнінен термодинамикаға кіріспе тарауын компьютерлік презентациялық материалдарды пайдаланып оқытуға байланысты әдістемелік ұсыныстар енгізіледі.
Зерттеудің құрылымы: Диплом кіріспеден, 2 бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 Орта мектепте химиялық білім беруде электрондық құралдар туралы түсінік қалыптастыру
1.1 Білім беру саласында қолданылатын электрондық құралдар кешенінің рөлі
Қазіргі қоғамдағы адамзат өркениетінің жаңаша дамуы ғылыми-техникалық төңкерістің жаңа кезеңі, сол себепті,адам өмірі мен жасайтын іс-әрекетінің барлық салаларына оқудың электрондық құралдарының енуімен баяндалады. Бұл үдеріс адамзат өмірінің тұрпатын өзгертіп, ақпараттық қоғамға, жоғары әлеуметтік-экономикалық, саяси және мәдени дамуына көшудің іргетасы мен материалдық негізі болады.
Елімізде электрондық құралдар арқылы білім беруді пайдалану мемлекеттік ақпараттандыру бағдарламасы барысында жүзеге асырылып жатыр. Қоғамды ақпараттандыру және цифрландыру бәсекелестікке қабілетті ұлттық экономиканы қалыптастырудың маңызды механизмі ретінде еліміздің президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың халыққа Жолдауларында толық көрсетілген.
Ақпараттық және коммуникациялық технологиялардың қарқындап дамуы ХХІ ғасырда ғылым мен техниканың басты және шешуші бағыттарының біріне айналды. Жалпы, сала аралық деңгейде көптеген жаңа технология бағыттары зерттелді, құрал-жабдықтарды дамытып, даму мен прогрестің түйінді мәселелерін шешуде басты шешуші рөл атқарады.
Заманауи қоғам дамуы барысында ақпараттық мәселелердің бірқатар ерекшеліктері байқалады: жаһандық әлемдегі ақпараттық ресурстарды пайдалануға бағытталған зияткерлік ғылыми еңбектің жоғары маңыздылығы, біріккен ғылыми-зерттеудің міндеттерін шешу мен ортақ жобаларды жүзеге асырудағы мықты мамандар мен шығармашылық ұжымдар арасында қол жетімді және жылдам қарым-қатынасты жүзеге асыруға деген зор қажеттілік, ғылым, техника, білім беруді толық қамтитын үдерістердің интегративтік сипаты қарастырылады [1].
Қазіргі қоғамда адамзаттың кәсіби және ақпараттық құзыреттіліктерінің деңгейлерінің үздіксіз көтерілуі ақпараттандыру үдерісімен сипатталады. Ғылыми және өндірістік технологиялармен салыстырғандағы ғылыми-техникалық дамудың жаңа саласы ретіндегі электронды құралдардың негізгі сипаттамалары:
oo техникалық, бағдарламалық және бағдарламалық-аппараттық құралдардың динамикалылығы (техника, ақпараттандыру мен коммуникацияның жаңаруы тез жүруде);
oo электронды құралдарын құрайтын компоненттердің техникалық және технологиялық деңгейі үнемі жоғарылауына байланысты ақпараттық жүйелерді жасақтаушылар мен пайдаланушылардың біліктіліктері үздіксіз көтерілуінің қажеттілігі;
oo қазіргі заманғы электронды құралдарды пайдалану өндіруші күштер мен өндірістік қатынастардың өзгеруіне айтарлықтай ықпал етуі;
oo заманауи электронды құралдардың мүмкіндіктерін жүзеге асырудың ақпараттық қызметті автоматтандыру салаларында, ақпараттық қарым-қатынас пен ұйымдастырушылық менеджментте пайдаланылуы.
Электронды құралдарының көптеген білім беру жүйесінде пайдалануға тиімді дидактикалық мүмкіндіктері белгілі. Олар білім беру үдерісінің қарқындылығын арттырып, білім алушының ой-өрісін дамытып, танымдық іс-әрекетін белсендіріп, білімін өз бетімен шыңдап, ақпарат жинауға мүмкіндік береді. Негізгілері:
oo қолданушы мен электронды құралдары арасындағы интерактивті диалог қолданушының әр сұранысына жүйенің жауаптық әрекеті және керісінше, соңғысының берген мәліметі қолданушының әрекетін тудырады;
oo танылып, зерттелетін нысан, үдеріс туралы оқу ақпаратын компьютерлік көрнекілендіру (нысанды, оның құрамдас бөліктерін немесе олардың моделдерін, үдеріс немесе оның моделін, шынайы әлемде жасырылған болса да, зерттелетін үдерісті графикалық түрде сипаттау, экранда көрнекі беру);
oo танылатын, зерттелетін шынайы немесе виртуалды нысандар, олардың қатынастарын, үдерістерді, құбылыстарды компьютерлік модельдеу (экранда шынайыға мүмкіндігінше сәйкес келетін ақпараттық-сипаттамалық, көрнекі моделді беру);
oo ақпаратты берілетін материалға қатысты синхронды немесе асинхронды дыбыспен қамтамасыз ету;
oo ақпаратты гипермедиа негізінде беру - аудио-, анимациядық, мәтіндік ақпаратты біріктіріп беру технологиялар;
oo ақпараттың үлкен көлемін архивтеу, сақтау, тез қол жеткізу мүмкіндігімен тарату, көбейту;
oo есептеу, ақпараттық-ізденушілік қызметті автоматтандыру;
oo тәжірибе нәтижелерін бір бөлігін немесе тұтас тәжірибені бірнеше мәрте қайталау мүмкіндігімен өңдеу;
oo оқу қызметін ақпараттық - әдістемелік қамтамасыз ету, ұйымдастырушылық басқару және меңгеру нәтижелерін бақылау үдерістерін автоматтандыру [2].
Қазіргі таңда білім беру саласында аталған керемет мүмкіндіктерді тек тұтынып қана қоймай, оларды тиімді пайдалану көздерін тауып, ұлттық этноерекшеліктерді, этнопедагогика талабын, рухани сұраныстарға жауап беретіндей, қоғамның тәрбие, білім мен ғылымға қатысты сұраныстарын қанағаттандыратындай етіп жасақтауға атсалысу әрі сауатты, намысты, жігерлі азаматтардың алдында туындайтын өзекті мәселе деп білеміз.
Сондықтан еліміздің, әсіресе ауылдық жерлердегі орта мектептердегі білім алатын әрбір жеткіншектерге осы аталған электрондық құралдар кешені (компьютерлер, ғаламтор, интерактивті тақта және т.б) қол жетімді болуы керек.
1.2 Компьютерлік презентациялық материалдарды қолдануы және электронды құралдарды дайындау мәселелері
Электрондық оқыту құралы (ЭОҚ) - бұл компьютерлік және телекоммуникациялық техниканы пайдалана отырып жұмыс жасайтын және тікелей білім алушыларды оқытуда қолданылатын білім беру ресурстары, ол графикалық, мәтіндік, цифрлық, сөйлеу, музыкалық, бейне, фото және басқа да ақпараттың жиынтығы болып табылады.
Оқу мақсатындағы электронды құралдарды жіктеу білім беру және электронды басылымдар мен бағдарламалық құралдарды пайдаланудың жалпы қабылданған әдістеріне негізделген. Оқу мақсатында қолданылатын электронды құралдарды төмендегіше ажырату керек:
- жалпы мақсаттағы сервистік бағдарламалық құралдар: күнделікті есептеулерді автоматтандыру, білім беру құжаттамасын жобалау, тәжірибелік зерттеулердің деректерін өңдеу үшін қолданылады. Оларды зертханалық, практикалық сабақтарда, білім алушылардың өз бетінше орындайтын және ғылыми жобалық жұмыстарын ұйымдастыруда қолдануға болады;
- білім алушылардың білім деңгейін бақылау және өлшеуге арналған бағдарламалық құралдар: бірқатар құрал-жабдықтардың жүйелері бар - қабықшалар, олардың көмегімен бағдарламалау негіздерімен таныс емес мұғалім белгілі бір оқу тақырыбы бойынша сұрақтар мен мүмкін жауаптардың тізімін жасай алады. Мұндай бағдарламалар арқылы мұғалім жеке бақылау тапсырмаларын беру және олардың дұрыс немесе дұрыс емес орындалуын тексеру бойынша күнделікті жұмыстан босатуға мүмкіндік береді, бұл әсіресе жаппай білім беру жағдайында өте ыңғайлы болып келеді. Білімді бірнеше және жиі бақылау мүмкіндігі бар, оның ішінде өзін-өзі бақылау, бұл қайталануды ынталандырады және сәйкесінше оқу материалының қажеттігін бекітеді;
- электрондық тренажерлар: бұл практикалық дағдыларды, біліктілікті дамытуға арналған. Электрондық тренажерлар мақсат міндеттерін шешу біліктері мен дағдыларын пысықтау үшін пайдаланылады. Бұл жағдайда олар тақырыптың теориясы туралы қысқаша ақпарат алуды, өз бетінше әртүрлі деңгейлерде жаттығуды, бақылауды және әр уақытта өзін-өзі бақылауды қамтамасыз етеді;
- математикалық және имитациялық модельдеуге арналған бағдарламалық құралдар: эксперименттік және теориялық зерттеулердің аймағын кеңейтуге, химиялық экспериментті есептеу экспериментімен толықтыруға мүмкіндік береді. Мұндай құралдар өте қымбат тұратын зертханалық жабдықты сатып алу қаражатын азайтуға мүмкіндік береді, оқу зертханаларында жұмыс істеу қауіпсіздігі деңгейі өте жақсы деңгейде төмендейді;
- қашықтықтан қол жеткізу зертханаларының және виртуалды зертханалардың бағдарламалық құралдары: оқу үдерісінде виртуалды зертханаларды пайдалану бір жағынан білім алушыға нақты зертхананың жоқтығынан білдірмеу мүмкіндігі және құрал-жабдықтармен, оқу материалдармен тәжірибелер жүргізуге, тәжірибелер жүргізудің практикалық дағдыларын алуға, компьютерлік модельмен және бірыңғай құрал-жабдықтардың жұмыс барысымен егжей-тегжейлі танысуға, ықтимал салдарлардан қорықпай, нақты жағдайда қауіпті процестер мен құбылыстарды зерттеуге мүмкіндік береді;
- ақпараттық-іздеу анықтамалық жүйелері: енгізу, сақтау және мұғалімдер мен оқушыларға әртүрлі ақпаратты ұсынуға арналған. Мұндай жүйелердің қатарына материалды иерархиялық ұйымдастыруды және белгілі бір сипаттамалар бойынша ақпаратты жылдам іздеуді қамтамасыз ететін әртүрлі гипермәтіндік және гипермедиа бағдарламаларын жатқызуға болады. Сондай-ақ түрлі дерек көздер базалары, үлкен ізденіске қол жеткізеді. Деректер базасын оқу үдерісінде оқу материалының мазмұнын меңгеруді және оны талдауды ұйымдастыру үшін пайдалануға болады. Оқу дерек көздер базасы қажетті ақпаратты іздеу және талдау мақсатында білім алушылардың өзіндік жұмысы үшін ұсынылады;
- автоматтандырылған оқыту жүйелері (АОЖ): әдетінше, білім алушыларды теориялық материалмен таныстыруды, оқыту мен білім деңгейін бақылауды қамтамасыз ететін салыстырмалы түрде шағын көлемдегі оқыту бағдарламалары болып табылады;
- электрондық оқулықтар (ЭО) негізгі электрондық оқыту құралдары болып табылады. Мұндай оқулықтар жоғары ғылыми және әдістемелік деңгейде жасалады және пәннің құрамдас бөлігіне толық сәйкес келуі керек. Сонымен қатар электрондық оқулықтар интерактивті кері байланыс жағдайында оқу үдерісінің дидактикалық циклінің үздіксіздігі мен толықтығын қамтамасыз етеді;
- сараптамалық оқыту жүйелері (СОЖ): жасанды интеллект идеялары мен технологиялары негізінде іске асырылады. Мұндай жүйелер өте күрделі мәселелерді шешудегі әрекеттерді модельдейді. Сараптамалық оқыту жүйелері жаңа білім алуға, білім алушының сұранысына жауап беруге және белгілі бір пән саласындағы мәселелерді шешуге қабілетті.
- зияткерлік оқыту жүйелері (ЗОЖ): неғұрлым жоғары деңгейдегі жүйелерге жатады және жасанды интеллект идеялары негізінде іске асырылады зияткерлік оқыту жүйелері білім алушылар қызметінің ерекшеліктерін ескере отырып, оны қою мен шешу қағидатын іздестіруден бастап, шешімнің оңтайлылығын бағалауға дейін оқу міндетін шешудің барлық кезеңдерінде басқаруды жүзеге асыра алады. Мұндай жүйелер, әдетте, табиғиға жақын тілде диалогтық өзара әрекеттесуді қамтамасыз етеді. Сонымен қатар диалог барысында белгілі бір әрекеттердің дұрыстығы ғана емес, сонымен қатар шешім табу стратегиясы, іс-әрекеттерді жоспарлау, бақылау әдістері және т.б. талқылануы мүмкін;
- кәсіби қызметті автоматтандыру құралдары (өнеркәсіптік жүйелер немесе олардың оқу аналогтары): кәсіби қызметті автоматтандыру құралдары (қолданбалы бағдарламалар пакеттері, CALS-жүйелер және т.б.) электронды оқыту құралдарының құрамында тек оқу пәні ретінде ғана емес, сонымен қатар кәсіби бағытталған міндеттерді шешуде оқыту құралы ретінде де қарастырылады [3].
Аспаптық құралдар - бағдарламалау тілдерін білмейтін пайдаланушыларға өздерінің компьютерлік оқыту құралдарын құруға мүмкіндік беретін компьютерлік бағдарламалар кешені.
Компьютерлік оқыту құралдарын құру үшін қолдануға болатын құралдардың келесі топтары бар:
- гиперсілтеме немесе мультимедиалық қосымшалардың (презентациялар, анимациялық роликтер, ғаламтор желісіндегі жарияланымдар, дыбыстық жазбалар және т.б.) белгілі бір түрлерін жылдам дайындауға арналған мамандандырылған бағдарламалық құралдар болып табылады. Мамандандырылған бағдарламалық құралдарға әдетте мыналар жатады: Macromedia Flash; Microsoft PowerPoint және т. б.;
- авторлық құралдарды әзірлеу оқу мақсатындағы бағдарламалық құралдарды жасауға арналған;
- әмбебап бағдарламалау тілдері.
Электрондық оқулықтың анықтамасы бойынша спекцификасы нәтижесінде визуалды және аудио ақпарат сапасын жоғарылатады. Осы сала бойынша қазіргі кезең мультемедия технологиясының мүмкіншіліктері өте көп.
Электронды оқулықтың құрамдас бөлігі болып келетін компьютерлік құралдардың негізгі түрлері:
- жалпы қолданылатын сервисті бағдарламалары,оқушының білім,білік дағдысын бақылау барысында арналған программалық құралдар;
- электрондық тренажерлер;
- электрондық оқулықтар;
- интеллектуалдық оқыту жүйесі;
- кәсіптік автоматтандыру құралдар;
- эксперименталды оқыту жүйесі;
Электронды технологияның тағы бір ерекшелігі, дарынды балалармен тұрақты жəне жүйелі жұмыс істеу мүмкіндігі болып табылады:
oo өзіндік тексерудің (өзіндік бақылаудың) тестілік жүйесі;
oo бақылау формалары: толықтыруды қажет ететін тестілер;
oo балама жауаптары бар тестілер (шешім дұрыс немесе дұрыс емес иə, жоқ);
oo таңдамалы тесті (бірнеше жауаптардың дұрысы таңдалынады);
oo диктант ретінде құрастырылған тесті (мəтін оқытып отырған жағдайда керекті сөз қойылып отырады);
oo сəйкестілік тесті (өзара байланысқан фактілерді табуға құрылған) [4].
Электронды оқулық жаңа компьютерлік технологиялардың барлық жетістіктерін пайдалану мүмкіндігімен ерекшеленеді, яғни мəтіндік материалға гиперсілтемелер жасауға, мультимедиалық жəне басқарылатын анимацияларды пайдалануға, дыбысты қосарлап қамтуға оқушылардың білім деңгейіне бақылау жасауға жағдай бар. Электрондық орта оқушылардың экспериментке бейімділігін, құрылымдық ойлау қабілетін қалыптастыра алады, мұның бəрі білім алудың шығармашылық сипат алуына бейімдейді.
Осы уақытқа дейінгі білім беру саласында тек мұғалімнің айтқандарын немесе оқулықты пайдалану қазіргі заман талабын қанағаттандырмайды. Сондықтан қазіргі ақпараттандыру қоғамында бұл оқулықтарды пайдаланбай алға жылжу мүмкін емес. Осы принципті басшылыққа ала отырып, біз орта мектепте оқытылатын бағдарлама бойынша электрондық оқулығын сабақта пайдаланамыз. Əр сабаққа арналған бейнекөрініс электрондық оқулықты қамтылуы қажет. Бұл электрондық оқулық жоғары сыныпқа сабақ бергенде өте тиімді, мұғалім көп ізденбей дайын сабақтарды өз жұмысында пайдалануға толық мүмкіншілігі бар, əсіресе алгоритм, логика, интернетке шығу, сайт құру.
Электрондық оқулықтардың жұмыс тәртібінің ерекшелеп көрсетуге болады:
oo бақылаусыз оқыту;
oo бақылаумен оқыту, оқытылған әрбір тарау (параграфтың) бойынша арнайы бақылау сұрақтарымен қортылады;
oo қорытынды бақылау тест арқылы бітеді.
Оқулықтың электрондық нұсқасы бақылау құралдарына кедергі келтіруде, дәл осы бақылау сияқты оқуда білімдерді бақылау негізгі мәселе болып келеді. Ұзақ уақыт бойы білім берудің дәстүрлі жүйесінде білім бақылауы ереже сияқты, ауызша түрде өткізілген еді. Қазіргі кезеңде тестілеудің әртүрлі әдістері қолданылуда. Көбісі, бұл позицияларды бөлмейді, сондай тесттер қажетті дағдыларды қалай талдау керектігін және мәселенің шешімін табуды шектейді. Жаңа технологияларды қолдану арқылы қашықтықтан оқыту жүйелерінде сапалы және жаңаша мүмкіндікпен шешуге болады. Біз электрондық оқулық түрін құрамыз, сайып келгенде жаңа ақпараттық технологияларды қолдану оқу нәтижелілігін жоғарылауына жағдай жасайтындығына үміттенуге болады, сонымен қатар білім алушының дербес дайындалуына таптырмас құралы деуге болады.
1.3 Оқу үрдісіндегі гипермәтіндік және мультимедиялық ақпараттық технологиялар
Әртүрлі сабақтарда мультимедиа құралдарын қолданудың педагогикалық мақсаттары:
Multimedia - тақырып бойынша мәтінді, графиканы, бейнені, мультипликацияны пайдалануға және дыбысты (музыка, сөйлеу және т.б.), сондай-ақ бейнеақпаратты (бейнероликтер, анимациялық фильмдер және т.б.) жаңғыртуға мүмкіндік беретін көп компонентті орта. Бейне эффектілерді ауыстырылатын компьютерлік слайдтар, мультфильмдер, бейнеклиптер, суреттер мен мәтіндердің қозғалысы, кескіннің түсі мен масштабының өзгеруі, оның жыпылықтауы және біртіндеп жоғалуы және т.б. көрсету арқылы ұсынуға болады.
Мультимедиялық бағдарламаларда ақпарат берудің белгілі бір әдісі қолданылады:
- гиперсілтемелер арқылы түрлі ақпараттық блоктардың (мәтін, графика, бейнефрагменттер) өзара әрекеттесуі. Гиперсілтемелер арнайы жасалған мәтін түрінде немесе белгілі бір графикалық кескін түрінде ұсынылған;
- интерактивтілік, яғни пайдаланушының ақпарат көзімен диалогтық жұмыс режимі, ол оны қызықтыратын ақпаратты және оны беру реттілігін өз бетінше таңдай алады.
Мұндай оқыту құралдары қарым-қатынас жасау, ақпарат беру үшін жаңа мүмкіндіктердің пайда болуына ғана емес, сонымен қатар дәстүрлі және қазіргі заманғы ортада басқа орын алған жаңа проблемаларды, шешімдерді, жаңа қиылысу нүктелерін құруға мүмкіндік береді. Мультимедиялық құралдарды оқытудың әртүрлі стильдерінде қолдануға болады және қабылдау мен білім алудың әртүрлі психологиялық жас ерекшеліктері бар білім алушылар қабылдай алады: оқу арқылы, есту арқылы қабылдау арқылы, бейнефильмдерді қарау арқылы.
Әртүрлі сабақтарда мультимедиялық құралдарды қолданудың негізгі педагогикалық мақсаттарын бөліп көрсетеміз:
1. Білім алушының жеке басын дамыту, жеке тұлғаны ақпараттық қоғам жағдайында жайлы өмір сүруге дайындау.
2. Білім беру үдерісінің барлық деңгейлерін қарқындату.
Ақпараттық коммуникациялық технологияларды сәтті пайдалану келесі қызмет түрлерінде мүмкін:
- жаңа материалды ұсыну кезінде-білімді визуализациялау (демонстрациялық бағдарламалар, Power Point, Excel, Access презентациялық бағдарламалары);
- оқыту бағдарламаларын пайдалана отырып, виртуалды зертханалық жұмыстар жүргізу;
- баяндалған материалды бекіту (тренинг - түрлі оқыту бағдарламалары, практикалық және зертханалық жұмыстар);
- бақылау және тексеру жүйесі;
- білім алушылардың өзіндік жұмысы;
-оқытудың жобалар әдісі бойынша кіріктірілген сабақтар өткізу, олардың нәтижесі, мысалы, Web-парақшалар құру, телеконференциялар өткізу, заманауи ғаламтор технологияларын пайдалануға болды.
Қандай электронды құралдары қолданылатынына байланысты сабақтың бірнеше түрлері бөлінеді:
- компьютерлік қолдаумен сабақ;
- ғаламторға шығу сабағы;
- мультимедиялық қолдаумен сабақ.
Сабақтың әр түрін толығырақ қарастырайық. Мысалы,компьютерлік қолдаумен сабақ барысында білім алушылардың жұмысын бірнеше жолмен ұйымдастыруға болады:
- білім алушылар мұғаліммен бір мезгілде жұмыс істейді, белгілі бір кезеңде компьютерде жұмыс істеуге көшеді;
- білім алушылар мұғалімнің нұсқауы бойынша компьютерде жұмыс істейді;
- электронды оқулық немесе оқу құралдарының мәтіндерімен жұмыс істейді [5].
Ғаламторға шығу сабағы. Қазіргі заманғы Internet-технологиялардың мүмкіндіктері жер шарының екінші шетінде орналасқан әртүрлі эксперименттік ресурстарды пайдалануға мүмкіндік береді: нағыз телескопта жұлдызды аспанды бақылау немесе атом станциясының реакторын басқару, оқу мәтінін аудару үшін онлайн-сөздікті пайдалану, әлем музейлерінің залдарында серуендеуге қол жеткізуге болады.
Қазіргі заманғы мұғалімдердің сәтті қолданатын тағы бір мүмкіндігі - білім алушылардың шығармашылық әлеуетін дамыту және көтермелеу. Ғаламтордағы ең жақсы ғылыми жұмыстардың, очерктердің, гипермәтіндік рефераттардың жарияланымдары оқушыларға шағын зерттеуді аяқтауға мүмкіндік беріп қана қоймай, оларға зерттелетін тақырып бойынша материалдар базасын қалыптастыруға мол мүмкіншілік бар.
Мультимедиялық қолдаумен сабақ. Мультимедиа - зерттелетін нысанды немесе құбылысты сипаттаудың ең бай арсеналы. Мультимедиялық қолдауен өткізілетін сабақтары туралы айтқанда, интерактивті тақта туралы айтпау мүмкін емес. Интерактивті тақта - бүкіл сыныпты оқытудың құнды құралы. Бұл мұғалімге жаңа материалды жанды және қызықты түрде жеткізуге көмектесетін көрнекі ресурс болып табылады [6].
Сурет 1- Заманауи интерактивті тақта
Интерактивті тақтаны қолданудың артықшылықтары:
- барлық оқу жылдарының бағдарламаларымен үйлесімділік;
- веб-сайттармен және басқа ресурстармен жұмыс істеу мүмкіндігі;
- сыныпта өзара әрекеттесу және талқылау үшін үлкен мүмкіндіктер, соның арқасында білім алушылар материалды неғұрлым анық, тиімді және динамикалық беру нәтижесінде күрделі идеяларды түсіне бастайды;
- ресурстарды әр түрлі және динамикалық пайдалану арқылы сабақтарды қызықты ету мүмкіндігі;
- тақтада көрсетілгендердің барлығын сақтау және басып шығару мүмкіндігінің арқасында білім алушыларды оқу материалын жазу қажеттілігінен босату;
- файлдар немесе беттер алдын-ала дайындалған жағдайда сабақтың қарқынын арттыруға мүмкіндік береді;
- педагогтар үшін материалдарды бір-бірімен бөлісу мүмкіндігі; интерактивті тақтамен жұмыс оқытудың жаңа тәсілдерін іздеуге шабыттандырады, кәсіби өсуді ынталандырады;
- ұжымдық жұмыс үшін, жеке және әлеуметтік дағдыларды дамыту үшін үлкен мүмкіндіктер ұсынады.
Білім берудегі ғаламтор-технологиялар
Ғаламтор - әртүрлі тапсырмаларды орындайтын әртүрлі мақсаттағы көптеген желілерден тұратын ғаламдық ақпараттық желі. Ғаламтор интеграцияланған ақпараттық желіні (интерсеть) құрайды - әртүрлі елдерде орналасқан, ішкі желілер деп аталатын өзара байланысты ақпараттық желілердің жиынтығы.
Ақпарат алмасу және басқа мәселелерді шешу үшін бір-бірімен біріктірілген ақпараттық жүйелердің өсуі халықаралық желілерді, содан кейін ғаламторды құруды бастады. Бұл ғаламтор технологиясының пайда болуына ықпал етті.
Ғаламтор технологиясы деп ережелер мен процедуралардың жиынтығы түсініледі, нәтижесінде пайдаланушы ғаламтортің ақпараттық ресурстарын алады.
Заманауи желілік технологиялар кейінге қалдырылған (офлайн) және интерактивті (онлайн) режимде жұмыс істеуге мүмкіндік береді, кез келген қолжетімді ақпараттық көздермен байланысты қамтамасыз етеді, кәсіби-бағдарланған кеңес беру мен оқытуды және т.б. жүзеге асыруға мүмкіндік береді.
Онлайндық технологиялар (Online) - бұл нақты уақытта ақпаратпен синхронды алмасуды қамтамасыз ететін желілік ақпараттық кеңістіктегі хабарламалардың коммуникация құралдары. Онлайн технологиялар ғаламтордағы интерактивті қызмет түрлерін қамтиды: ISQ, Ғаламтор-телефония және т.б.
Офлайндық технологиялар (Offline) - бұл желілік ақпараттық кеңістіктегі хабарламалардың электрондық коммуникация құралдары, бұл мәліметтер мен хабарламалар алмасуда елеулі асинхрондылыққа жол береді. Офлайн технологияға мыналар кіреді: тарату тізімдері, жаңалықтар топтары, веб-форумдар, электрондық пошта және т.б.
Қашықтықтан білім беру технологиялары
Қашықтықтан білім беру (ҚББ) деп қашықтықта білім беру ақпаратымен алмасу құралдарына (спутниктік теледидар, радио, компьютерлік байланыс және т.б.) негізделген мамандандырылған ақпараттық-білім беру ортасының көмегімен елде және шетелде халықтың қалың жігіне ұсынылатын білім беру қызметтерінің кешені түсініледі.
Қашықтықтан білім беру пайдаланушылардың білім алу қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағытталған және үздіксіз білім берудің бір түрі болып табылады. Ол адамның білім алу және ақпарат алу құқықтарын жүзеге асыруға арналған [7].
1.4 Электрондық оқыту құралдарын пайдаланудың ұтымдылығы және жіктелуі
Оқу үдерісінде білім алушылардың танымдық белсенділігінің дамуы өздігінен жүрмейді, бірақ ерекше назар мен арнайы педагогикалық әсерді қажет етеді. Білімге дайындық жаңа оқыту технологияларын қолдануды қажет ететін белгілі бір оқыту жүйесінде дамуы керек, өйткені ақпарат берудің түсіндірме әдісіне негізделген дәстүрлі оқыту технологиялары бұл жағдайда тиісті нәтиже бермейді, сондықтан мұғалімнің тиімді жұмысының маңызды шарты оқу үдерісін дұрыс ұйымдастыру болып табылады. Оқу ақпаратын тиімді ұсыну оқытудың маңызды мәселелерінің бірі болып табылады [8]
Адам қабылдай алатын барлық ақпаратты екі негізгі сыныпқа бөлуге болады: сезім мүшелеріне әсер етуі бойынша: оптикалық-акустикалық, оптикалық-сезгіш және т.б.; техникалық біртектілігі бойынша: мәтіндік, акустикалық, суреттерді, түстерді қолдана отырып. Материалды ауызша баяндау кезінде оқушы бір минут ішінде бір мыңға дейін шартты ақпаратты, ал көру мүшелері байланысқан кезде 100 мыңға дейін осындай бірлікті өңдей алатындығы және оны өңдей алатындығы эксперименталды түрде анықталды, өйткені сезімдер ассоциациясы пайда болады, бұл эмоционалды тонның жоғарылауына және өнімділік деңгейіне әкеледі.
Бейне және дыбыстық эффектілердің үйлесімі адамның сезімдерінің екі маңызды органына - көру және есту қабілетіне бір уақытта әсер етуді қамтамасыз ететін аудиовизуалды оқыту құралдарын қолдану, бұл оқу үдерісінің ақпараттық мазмұнын және оны қабылдаудың тиімділігін едәуір арттырады. Дыбыстар мен ауызша интонациялардың жиынтығымен сезім мүшелеріне әсер ете отырып, аудиовизуалды оқыту құралдары талданатын, салыстырылатын, бұрыннан бар идеялар мен ұғымдармен салыстырылатын әртүрлі сезімдерді тудырады. Сондықтан материалды визуалды және есту қабілетін қабылдауға негізделген аудиовизуалды құралдарды оқытуда қолданудың жоғары тиімділігі айқын [9].
Тыңдау (әңгіме)
5%
Оқу
10%
Техникалық құралдар
20%
Көрнекілік, слайдтар
55%
Практикалық қызмет
75%
Топтық жұмыс (басқасын үйрету)
90%
Сурет 2 - Білім пирамидасы оқытудың әртүрлі әдістерінде ақпаратты игерудің тиімділігін көрсетеді.
Оқу үдерісінде оқытудың техникалық құралдарын қолдану сонымен қатар келесі дидактикалық компоненттерді қамтамасыз етуі керек: оқу ақпаратын ұсынуды рационализациялау; дамудағы, динамикадағы зерттелетін құбылыстарды көрсету; ақпараттың жоғары қанықтылығы; шындыққа жақын шындықты көрсету. Оқытудың аудиовизуалды құралдары оқу пәндерінің мазмұнын тереңірек ашуға, білім алушылардың белсенді іс-әрекетін ұйымдастыруға, оқу әдістерін әртараптандыруға, оқушытерді оқу іс-әрекетінің бір түрінен екіншісіне ауыстыруға мүмкіндік береді, осылайша білім алушылардың зерттелетін мәселеге деген қызығушылығы мен зейінін дамытуға, туындаған қиындықтарды жеңу үшін күш-жігерін жұмсауға дайын. Оқытудың заманауи техникалық құралдары оқу материалын қабылдауға, игеруге және жүйелеуге ықпал етеді, алайда экрандағы оқу құралдарының педагогикалық тиімділігі көбінесе оларды оқу үдерісіне енгізу әдісіне байланысты екенін атап өткен жөн [10].
Мультимедиялық технологиялар қағаз және басқа да техникалық оқыту құралдарымен салыстырғанда артықшылықтарға ие:
1) материалды мультимедиалық ұсыну оқытудың бастапқы кезеңінде әсіресе тиімді болып табылатын, ыңғайлы қарқында, кезектілікте және нысанда тұтас қол жетімсіз бейнені визуализациялауды береді;
2) навигация оқытуды дараландырады, тапсырмаларды шешу және бақылауға дайындық кезінде қайталау үшін қажет;
3) өнімділік әдеттегіден босатады және автоматтандыру арқылы ақпараттық мәдениетті қалыптастырады: үлкен дерекқорларды іздеу, есептеу, нәтижелерді рәсімдеу;
4) интерактив оқытушының жедел реакциясын (консультациясын) алмастырады және өзін-өзі оқыту, жеке тренинг және бақылау кезінде параметрлерді сақтай отырып және оқытуды негізделген және объективті бағалау үшін нәтижелерді жинақтай отырып қажет.
5) желі арқылы коммуникативтілікті білім алушылармен, оқытушымен, сыртқы кеңесшілермен, қашықтағы (бірегей, зиянды) жабдықпен байланыстырады [11].
Білім беру электронды басылымдары 2002 жылы құрылған Білім беру электронды басылымдары мен ресурстарын құру тұжырымдамасында жақсы зерттелген, электронды оқыту құралдарын құру кезінде ескеруге болатын БЭБ сапасына қойылатын талаптар егжей-тегжейлі сипатталған.
Электрондық оқыту құралдары мен білім беру электронды басылымдарының ұғымдарын анықтау дәстүрлі түрде электронды оқулықтың неғұрлым жалпы тұжырымдамасы арқылы жүзеге асырылады [12].
Электрондық оқыту құралдары - бұл белгілі бір пәндік саланы көрсететін бағдарламалық құралдар, оны оқыту технологиясы белгілі бір дәрежеде ақпараттық-коммуникациялық технологиялар арқылы жүзеге асырылады, оқу іс-әрекетінің әртүрлі түрлерін жүзеге асыру үшін жағдайлар жасалады. Әдістемелік мақсатына сәйкес электронды оқыту құралдарын келесі түрлерге бөлуге болады:
oo оқытатын бағдарламалық құралдар - оқу материалын меңгерудің қажетті деңгейін қамтамасыз етеді;
oo бағдарламалық құралдар - тренажерлер - білім алушылардың машықтарын пысықтауды қамтамасыз етеді, өзін-өзі дайындауды жүзеге асыруға көмектеседі және оқу материалын қайталау немесе бекіту кезінде пайдаланылады;
oo бақылаушы бағдарламалық құралдар - оқу материалын меңгеру деңгейін бақылауға (өзін-өзі бақылауға) арналған;
oo ақпараттық-іздестіру, ақпараттық-анықтамалық бағдарламалық құралдар - қажетті ақпаратты таңдауға және шығаруға мүмкіндік береді. Олардың әдістемелік мақсаты - оқушытердің ақпаратты іздеу және жүйелеу дағдыларын қалыптастыру.
oo модельдеу бағдарламалық құралдары - оқушыларға белгілі бір шындықты модельдеуге арналған негізгі элементтер мен функциялардың түрлерін ұсынады. Олар зерттеу, зерттеу мақсатында объектінің, құбылыстың, процестің немесе жағдайдың (нақты және виртуалды) моделін құруға арналған;
oo демонстрациялық бағдарламалық құралдар - оқу материалын көрнекі түрде көрсетуді, зерттелетін құбылыстарды, процестерді және объектілер арасындағы қатынастарды визуализациялауды қамтамасыз етеді;
oo оқу-ойын бағдарламалық құралдары - оқу жағдайларын жоғалтуға мүмкіндік береді (мысалы, оңтайлы шешім қабылдау немесе оңтайлы әрекет ету стратегиясын жасау дағдыларын қалыптастыру мақсатында);
oo бос уақыттағы бағдарламалық құралдар - сыныптан тыс жұмыстарда білім алушылардың іс-әрекетін ұйымдастыру үшін қолданылады [13].
1.5 Ақпараттық білім беру үдерісінде электрондық оқыту құралдарын пайдаланудың дидактикалық шарттары
Мультимедиялық технологияларды қолданудың дайын нұсқаларының бірі - мұғалімнің сабақта қазіргі уақытта жасалған электронды оқулықтарды қолдануы.
Бүгінгі күні электронды оқулықтарды гипермәтіндік түрде оқу жүйесіне енгізу және құрастыру бойынша белсенді процесс жүріп жатыр. Электрондық оқулықты графикалық, мәтіндік, сандық, сөйлеу, музыкалық, бейне, фото және басқа ақпараттың, сонымен қатар пайдаланушылардың баспа құжаттамасының жиынтығы ретінде анықтауға болады. Электрондық басылым кез келген электрондық тасымалдағышта орындалуы, сонымен қатар компьютерлік желіде жариялануы мүмкін. Электрондық оқулықтардың қалыптасқан формалары бар, дәлірек айтсақ, оқулық салуға болатын құрылымдық элементтер бар.
Тест. Сыртқы жағынан, бұл электронды оқулықтың қарапайым түрі. Негізгі қиындық - сұрақтарды таңдау және тұжырымдау, сонымен қатар сұрақтарға жауаптарды түсіндіру. Жақсы тест белгілі бір пән саласында білім алушының білімі, дағдылары мен шеберлігінің объективті саласын алуға мүмкіндік туғызады [14].
Энциклопедия. Бұл электронды оқулықтың негізгі формасы болып табылады. Мазмұнды деңгейде энциклопедия термині электронды оқулықта шоғырланған ақпарат білім беру саласының стандарттарына қатысты толық және тіпті артық болуы қажет дегенді білдіреді.
Есепші. Электрондық оқулықтағы тапсырмалар кітабы оқыту функциясын табиғи түрде орындайды. Оқушы белгілі бір мәселені шешу үшін қажет оқу ақпаратын алады. Негізгі мәселе - барлық теориялық материалдарды жабатын мәселелерді таңдау.
Креативті орта. Қазіргі кездегі электронды оқулықтар білім алушының оқу объектілерімен және өзара әрекеттесетін объектілер жүйесінің модельдерімен шығармашылық жұмысын қамтамасыз етуі қажет. Креативті орта білім алушылардың жоба бойынша ұжымдық жұмысын ұйымдастыруға мүмкіндік туғызады.
Авторлық орта. Электрондық оқулық оқу үдерісіне бейімделуі керек. Яғни, белгілі бір ОУ, нақты пән, нақты білім алушының ерекшеліктерін ескеруге мүмкіндік беру. Сол үшін тиісті авторлық орта қажет. Мұндай орта, мысалы, электронды энциклопедияға қосымша материалдарды қосуды қамтамасыз етеді және тапсырмалар кітабын толықтыруға, тақырып бойынша үлестірмелі материалдар мен оқу құралдарын дайындауға мүмкіндік туғызады. Шын мәнінде, бұл электронды оқулықтың өзі жасалатын құралға ұқсайды.
Ауызша емес орта. Дәстүр бойынша электронды оқулықтар сөздік сипатта болады. Олар теорияны мәтіндік немесе графикалық түрде ұсынады. Бұл полиграфия саласының мұрасы. Бірақ электронды оқулықта мен сияқты жаса әдістемелік техникасын жүзеге асыруға болады. Мұндай орта электронды оқулықты тірі мұғалімнің ерекшеліктерімен қамтамасыз етеді.
Электрондық оқулықты әзірлеудің негізгі кезеңдері:
oo Дереккөздерді таңдау
oo Тұжырымдамалардың мазмұны мен тізімін жасау.
oo Бөлімдер бойынша модульдерге мәтіндерді қайта өңдеу.
oo Электрондық гипермәтінді енгізу
oo Компьютерлік қолдауды дамыту
oo Мультимедиялық іске асыру үшін материалды таңдау
oo Дыбыстық сүйемелдеуді жүзеге асыру
oo Материалды визуализациялау
Электрондық оқулықтар мазмұнды толықтыру және жаңарту тұрғысынан өте мобильді, өйткені олардың жинақтау мүмкіндіктері тек жады картасының көлемімен шектеледі. Олар сізге қажетті ақпаратты тез және оңай табуға, оқылғанға бетбелгілер мен жазбалар жасауға, сонымен қатар ақпаратты логикалық блоктарға біріктіруге мүмкіндік береді. Сонымен қатар, заманауи электронды кітаптар оқу материалында тек мәтін мен иллюстрацияларды ғана емес, сонымен қатар мультимедиялық мазмұнды да пайдалануға мүмкіндік береді [15].
Алайда, ата-аналар мен мұғалімдердің көзқарасы бойынша дәстүрлі оқулықтардан электронды оқулықтардың басты артықшылығы олардың салмағы аз және ықшам өлшемдері болып табылады. Электрондық оқу құралдарын қолданған кезде білім алушылардың репродуктивті белсенділігі ғана емес, сонымен қатар оқу материалын жақсы түсінуге және игеруге ықпал ететін абстрактілі логикалық әрекет пайда болады. Білім алушының сабақта да, өзіндік жұмыс үдерісінде де бірдей электронды ресурстарды пайдалану мүмкіндігі бар екендігі өте маңызды, оны оқу үдерісінде қолдану зерттелетін пәннің тұтас бейнесін құрайды. Әрине, жаңа электронды өнімдер қолданыстағы сынып жүйесінің тар арнасына сәйкес келмейді, сонымен қатар басқа да бірқатар проблемалар бар.
Өкінішке орай, көптеген мамандар оқытудың жаңа формаларын жасаумен және қолданумен айналыспайды, дегенмен проблемалық тәсіл, жоба әдісі, шығармашылық оқыту және басқалар туралы бірнеше рет естіген. Айта кету керек, бағдарламашылар жасаған ЭО көбінесе оқытудың жаңа формаларына сәйкес келмейді, өйткені бағдарламашылар олармен тек есту арқылы ғана таныс. Қарама-қайшылық пайда болады: жаңа (технология бойынша) өнімдерді тек ескі оқыту формаларын білетін және дамыған электронды өнімді осы ескірген пішінге бейімдеуге тырысатын бағдарламашылар әзірлейді. ЭО деп аталатын әзірлеушілердің көпшілігі дайын өнімді ұсынады және бір уақытта бұл өнімді қолданудың тиімді әдісін ұсына алмайды, өйткені олар психологиялық-педагогикалық білімнің негізін білмейді. Мұндай өнім өте жақсы болуы мүмкін, әртүрлі бағдарламашылықты қамтуы мүмкін, мысалы: изоморфты, айналмалы 3D модельдері немесе жыпылықтайтын флэш-суреттер, бірақ мектепте қолдануға мүлдем жарамсыз. ЭО-тың кейбір жаңа мүмкіндіктерін түсіну үшін қарапайым оқулықтарды қолдану тиімсіз болған кезде мысалдар келтіруге тырысайық.
ЭО шындыққа жақын мүмкіндіктер беруі керек. Онда, мысалы, сіз әдеттегі оқулыққа қарағанда көбірек иллюстрацияларды, бейнефильмдердің фрагменттерін қолдана аласыз немесе виртуалды шындық панорамаларын қолдана аласыз, олардың көмегімен компьютер экранында қоршаған орта туралы, соның ішінде дыбыс көздері туралы толық түсінік ала аласыз, белгілі бір заттарды толығырақ қарап, олардың сипаттамасын оқи аласыз немесе сол ақпаратты тыңдай аласыз.
Мысал арқылы әртүрлі тапсырмаларды ұсыну мүмкіндігі. Белгілі бір шектеулермен (дегенмен, бұл тек нақты өмір моделі болады) ЭО осындай мәселелерді шешуге үйрете алады. Айтпақшы, бұл мысалда біз ауызша (мәтіндік) сипаттаманың орнына көрнекі-бейнелі ақпаратты ұсыну туралы айтамыз.
ЭО шет тілдерін оқытуда үлкен мүмкіндіктер береді. Дұрыс айтылымды, ерінге еліктеуді, зерттелген дыбыстардың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz