Проблемалық оқыту процесі
[1, 15 б.]. книга или журнал
Орта мектептегі химия сабақтарындағы проблемалық жағдайлар және олардың оқушылардың ойлауына әсері
Мазмұны
Кіріспе
3
1
Орта мектептегі химия сабақтарында проблемалық оқыту технологиясын қолдану
1.1
Проблемалық оқытудың теориялық негіздері
1.2
Проблемалық оқыту әдістемесі
2
Білім беру процесінде проблемалық оқытудың дидактикалық қағидатын іске асыру
2.1
Психологиялық, дидактикалық және әдістемелік әдебиеттерде проблемалық оқытудың қол жетімділігі мәселесі
2.2
8 сыныптағы Бейорганикалық химияның сипаттамалық тақырыптарын проблемалық оқыту тұрғысынан талдау
3
Проблемалық оқытуды іске асыру бойынша тәжірибелік-эксперименттік жұмыс
3.1
Эксперименттік жұмыстың қалыптастырушы кезеңі.
3.2
Тәжірибелік-эксперименттік жұмыс нәтижелері
Қорытынды
Әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Зерттеу тақырыбының өзектілігі: Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында көрсетілгендей, білім беру жүйесінің негізгі міндеті ұлттық және жалпы адамдық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке тұлғаның қалыптасуы мен дамуына қажетті жағдай туғызу болып табылады. Сонымен, екінші бапта білімнің негізгі міндеттері рухани дене даму мүмкіндіктерін ашу, адамгершілік тұрақты негіздері мен салауатты өмір салтын қалыптастыру, даралықтың дамуына жағдай туғызу арқылы ой мен жеке тұлғаның шығармашылық қабілеттігін байыту болып табылатыны туралы айтылған [1].
Қазіргі таңда проблемалық оқыту арқылы танымдық, жеке тұлғалық, ізденушілік, т.б. қасиеттерді кең ауқымда дамытуға болады. Педагог проблемалық мәселені қою арқылы оқушыларды проблемалық жағдайға алып келеді. Бұл жерде бұрынғы меңгерілген білім мен жаңадан пайда болған мәселе арасында қарама-қайшылық пайда болатын құбылыс немесе процеске талдау жасау арқылы оны түсінуге, игеруге тырысады.
Проблемалық оқыту - мәні проблемалық ситуация туғызу мен оқушылардың оқу проблемасын дербес шешулері бойынша іс-әрекеттерін басқару болып табылатын оқыту түрі. Проблема деп шешілуі оқушылардан білім алу үшін белгілі әрекеттерді талап ететін есептердің, тапсырмаларын, теориялық немесе тәжірибелік мәселелердің әртүрлілігін түсінуге болады.
Зерттеу нысаны: Проблемалық оқыту процесі.
Зерттеу пәні: Оқу іс-әрекетіндегі проблемалық оқытудың әдістері, формалары, мазмұны.
Дипломдық жұмыстың мақсаты: Ғылыми таным нәтижелерін, білімдер жүйесін ғана меңгеріп қоймай, сонымен бірге бұл нәтижелерге жету жолының өзі де, процесінде меңгеру, оқушының танымдық дербестігін қалыптастырып, оның шығармашылық қабілеттерін дамыту.
Зерттеу міндеттері:
1. Зерттеу тақырыбы бойынша психологиялық-педагогикалық және әдістемелік әдебиеттерді зерттеу және талдау.
2. Проблемалық оқытудың белгілерін бөліп көрсету.
3. Химия сабақтарында оқу іс-әрекетінде қолдануға болатын проблемалық оқыту технологиясының әдістерін сипаттау.
4. Проблемалық оқытудың құрылымын зерттеу.
5. Химия сабағындағы проблемалық жағдайлардың мазмұны мен көздерін қарастыру.
Жұмыстың ғылыми жаңалығы:
- Орта мектептегі химия сабағында проблемалық оқыту әдісіне теориялық тұрғыда сипаттама берілді;
- Оқушылардың қызығушылықтарын арттырудың тетіктері анықталып зерделенді;
- Оқушылардың шығармашылық қабілеттерін арттырудың педагогикалық шарттары белгіленді;
- Дидактикалық материалдардың түрлері көрсетілді.
Ғылыми зерттеу әдістері: Бұл жұмыста теориялық деңгейде келесі зерттеу әдістері қолданылды: талдау, салыстыру, әдебиеттерді талдау, тұжырымдамалық-теориялық жүйені талдау, эмпирикалық деңгейде - жаппай және жеке педагогикалық тәжірибені зерттеу және жалпылау.
Зерттеудің ғылыми гипотезасы: Егерде ұйымдастырылған жұмыстар жүйелі, мақсатты түрде құрылса, проблемалық оқыту тәсілдері арқылы оқушылардың ойлауын дамытуға болады.
Жұмыстың практикалық маңыздылығы: Проблемалық тапсырмалар мен сұрақтарды қолдану оқушылардың оқу тиімділігі мен танымдық қабілеттерін дамытуға әсер етеді.
Жұмыстың құрылымы мен көлемі (кіріспе, қанша тарау, суреттер, графиктер, кестелер мен беттер) кіріспеден, үш бөлімнен және қорытынды мен пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1. Орта мектептегі химия сабақтарында проблемалық оқыту технологиясын қолдану
1.1 Проблемалық оқытудың теориялық негіздері
Проблемалық оқыту - мәні проблемалық ситуация туғызу мен оқушылардың оқу проблемасын дербес шешулері бойынша іс-әрекеттерін басқару болып табылатын оқу түрі. Проблема деп шешілуі оқушылардан білім алу үшін белгілі әрекеттерді талап ететін есептердің, тапсырмалардың, теориялық немесе тәжірибелік мәселелердің әртүрлілігін түсінуге болады[2].
Проблемалық оқытудың ерекшелігі - мұнда мұғалім білімді дайын түрде баяндап бермейді, оқушылардың алдына проблемалық міндет қояды. Шешімді және шешу құралдарын оқушы өзі іздестіруі тиіс.
Проблемалық оқыту бірнеше сатыдан тұрады: проблемалық жағдайды аңғарту, жағдайды талдау негізінде проблеманы тұжырымдау, болжаулар ұсынуды, оларды алмастыру және тексеруді қамтып проблеманы шешу, шешімді тексеру. Бұл процесс ойлау актісінің үш фазасымен ұқсастық бойынша өрістейді (С.Л.Рубенштейн бойынша), ол проблемалық жағдайда пайда болып, проблеманы аңғаруды, оны шешуді және соңғы ой тұжырымын қамтиды[3].
Проблемалық оқыту оқушылар үшін қиыншылық деңгейі бойынша әртүрлі болуы мүмкін, ол оның проблеманы шешу үшін қандай және қанша іс-әрекеттер жүзеге асырылатынына байланысты. В.А. Крутецкий оқушы мен мұғалімнің іс-әрекеттерін бөлу негізінде дәстүрлі оқытумен салыстыра отырып, оқытудың проблемалығы деңгейінің сызбасын ұсынды.
Проблемалық оқытудың негізгі психологиялық және педагогикалық мақсаттары:
oo Оқушылардың шығармашылық ойлау қабілеттері мен дағдыларын дамыту;
oo Оқушылардың белсенді ізденіс нәтижесінде игерген білімдері мен дағдылары дәстүрлі оқыту әдістеріне қарағанда есте тез және берік сақталады;
oo Түрлі проблемаларды көріп, қойып, шеше белітен белсенді оқушы тұлғасын қалыптастыру [4].
Проблемалық оқытудың ең негізгі мақсаты - қазіргі заманғы ғылым жетістіктеріне сүйене отырып, продуктивтік және шығармашылық оқу процесінің логикалық жолдарын баяндау. Міндеттер: мұғалімнің проблемалық оқыту процесінің ұйымдастыруының негізгі тәсілдері мен формаларын көрсету, оқытудың ғылымилық дәрежесін жоғарылатып, оқушылардың неғұрлым тиімді жалпы дамуына жағдай тудыру.
Проблемалық оқытудың мақсаты - ғылыми таным нәтижелерін, білімдер жүйесін ғана меңгеріп қоймай, сонымен бірге бұл нәтижелерге жету жолының өзі де, процесінде меңгеру, оқушының танымдық дербестігін қалыптастырып, оның шығармашылық қабілеттерін дамыту.
Проблемалық оқытуда мұғалімнің түсіндіруі мен оқушылардың репродуктивті қызметті талап ететін міндеттер мен тапсырмаларды орындауы жоққа шығарылмайды.
Проблемалық оқыту әдісін жүргізу дидактиканың заңдылықтарына байланысты мынадай кезеңдерге бөлінеді:
oo Проблемалық ахуалдар туғызу жолын алдын ала дайындау.
oo Проблемалық сұрақтарды грамматикалық және стилистикалық жағынан дұрыс құру.
oo Проблемалық мәселелерді шешу амалдарын күні бұрын дәл белгілеу.
oo Проблемалық сұрақтардың теориялық анықтамасын заңды түрде дәлелдеу [5].
Дәстүрлі оқыту әдісі бойынша мұғалім сабақ тақырыбын хабарлайды, мазмұнын түсіндіреді, есептер шығарады, талдау жүргізеді, қорытынды жасайды. Ал, оқушылар мұғалімнің әңгімесін тыңдайды, тапсырмаларды орындайды, керекті әдебиеттермен танысады. Мұнда игеруге тиісті оқу мазмұны күні бұрын дайындалған күнінде оқушылардың қабылдауын талап етеді. Мұндай оқыту жүйесі репродуктивтік немесе дайын білім беру әдісі деп аталады.
Проблемалық оқыту әдісінің екі түрлі айырмашылығы бар. Біріншісі, оқыту мақсатына байланысты, мұнда оқу материалының мазмұны зерттеледі. Ол белгілі бір дәрежеде қорытылады. Нәтижесі практикада сыналып, оқу бағдарламаларына, оқулықтарға және қосымша оқу құралдарына жазылады.
Екіншісі, педагогикалық процесті ұйымдастыру принципі тұрғысынан қарастырылады. Бұл кезде әдебиеттерде дайындалып көрсетілген білім мазмұнының көшірмесін қайталап қайталап өз қалпында түсіну талап етілмейді.
Проблемалық ахуал - оқушылардың игерген білімі мен іскерлікті қалыптастырудағы қажетті ұғымдар мен фактілердің арасындағы сәйкессіздік.
Проблемалық оқыту теориясының аумағында әлі де зерттеулерді қажет ететін көптеген мәселелер бар. Бұл маңызды мәселелердің бірі - оқыту процесінде оқушының шығармашылық қабілетін дамыту мәселесі. Оқу-тәрбиесінде мынандай өзекті проблемалар бар: оқушылардың өз бетінше ойланып әрекет етулері жеткіліксіз. Бұл проблемаларды шешу үшін, білім үрдісінде инновациялық технологияларды оқып үйреніп, өз іс-әрекетімде енгізу қажет деп ойлаймын.
Проблемалық оқыту - ойлау операциялары логикасы (талдау, қорытындылау және тағы басқа) мен оқушылардың ізденіс әрекетінің заңдылықтарын (проблемалық ситуация, танымдық қызығушылығының, қажетсінуінің және тағы басқа) ескере отырып жасалған оқу мен оқытудың бұрыннан мәлім тілдерін қолдану ережелерінің жаңа жүйесі. Сондықтан да көбінесе мектеп оқушыларының ойлау қабілеттерін дамытады және сенімдерін қалыптастыруды қамтамасыз етеді.
Проблемалық оқыту әдісі негізінен екі функциямен анықталады:
oo Ақыл-ой ізденісінің бағытын анықтау, яғни оқушылардың проблемаларды шешудің амалдарын іздестіруі.
oo Оқушының жаңа білімді меңгерудегі танымдық қабілетін дамыту, оқу әрекеті белсенділігін қалыптастру [6].
Замануи білімдендірудің мақсаты мамандары шығармашылыққа дайындау екені даусыз. Шығармашылық дегеніміз жаңалықты (жаңа нысана, жаңа білім, жаңа проблема, жаңа әдіс) алу. Осыған орай, проблемалық оқытудың өзі де шығармашыл процесс: бейқалыпты ғылыми-оқу мәселені бейқалыпты әдістермен шешу. Соңғы кезде кең тараған оқу түрінің мәні: мұғалім жаңа білімді дайын түрде баяндамай, оқушылардың алдына проблемалық сұрақтарды қойып, оларды шешудің жолдары мен тәсілдерін іздеуге бейімдейді.
Аталмыш оқыту жаңадан ғана пайда болған жоқ. Кезінде бұған өз үлесін қосқан педагог-ғалымдар: Сократ, Русо, Дистерверг, Ушинский. Мысалы, Дистервергтің дәлелдеуінше, жаман ұстаз ақиқатты айта салады, жақсы ұстаз оны іздеп табуды үйретеді [7].
Мұғалім проблемалық оқытудың барысында оқушы ойына, пікір қайшылықтарына дұрыс бағдар жасай отыра, жауап табу әдістерін үйретеді. Әдетте оқытудың бұл түрі жаңа оқу материалын түсіндіру кезеңінде қолданылады. Сонымен, проблемалы оқытудың ерекшелігі: оқушыға дайын білім берілмей, одан проблемаларды ізденіс шешу талап етіледі.
Проблемалық оқытудың жақсы жақтары:
oo Оқушылардың логикалық қабілетін арттырады;
oo Оқу еңбегіне қызығушылығын арттырады;
oo Оларды өздігінен саналы жұмыс істеуге үйтереді;
oo Берік білімге, оқытудың жоғары нәтижесіне жеткізеді;
oo Проблемалық оқытудың кемшіліктері:
oo Оқушылардың танымдық іс-әрекетін басқаруға әлсіз ықпал ету;
oo Мақсатқа жету үшін көп уақыт жұмсау.
Қазіргі мектептерде түсіндірмел және проблемалық оқыту түрлері бірге қатар қолданылады. Білім беру - оқытудың тәрбие мен дамытудың үздіксіз үдерісі. Белгілі балалар психологы Д.Б. Эльконин дәлелдегендей, 3-10 жас арасындағы балалар біріккен мәдени - білім беру саласында ортақ өмірмен дами отырып, ортақ тәрбиеленіп, отақ оқып үйреніп өмір сүру керек. Яғни бұдан шығатын қорытынды - бұл сабақтың бастауыш сатыда мазалайтын сұрақтар проблемалары біреу ғана. Ол баланың тілін, ой-өрісін, қиялы мен шығармашылығын дамыту болып, жаңа заман талабына сай жан-жақты дамыған жеке тұлға ретінде оқытып тәрбиелеу. Көрнекті психолог Л.С.Выготскийдің негізі бойынша Бала дамуының ең шарықтау шегі - бұл тіл мен ойдың шығармашылығы деген екен [8].
Оқу тәрбие үрдісінде мынандай өзекті яғни актуалды жерлерінде проблемалар бар: оқушылардың өз бетінше ойланып, әрекет етулері жеткіліксіз. Бір оқу міндетін басқа түрлі жолдармен өзгертіп шеше білу қабілеттері, сонымен қатар алынған білім, білік дағдыларын қазіргі өмір, ғылым мен техника жаңалықтарымен байланыстырып, салыстырып, зерттеп өз болжамдарын жасау қабілеттері әлі де төмен деңгейде. Ал мұның себебі қайда жатыр және бір проблемаларды шешу үшін, білім үрдісіне инновациялық технологияларды оқып үйреніп, өз іс-әрекетімде енгізу қажет деп ойлаймын. Білім берудің әр түрлі нұсқадағы мазмұны, құрылымы, ғылымға және тәрбиеге негізделген жаңа идеялар, жаңа технологиялар бар.
Проблемалық оқыту теориясын В.Т. Кудрявцев, И.Я.Лернер, М.И. Махмутов, А.М.Матюшкин, М.Н. Скаткин білікті маман жеке тұлғасының қалыптасу тұжырымдамасын Л.А. Волович, Г.И. Ибрагимов, Г.В. Мухаметзянова өз еңбектерінде жан-жақты зерттеген. Проблемалық оқыту теориясының негізін қалаушылар оқудағы ойлану қызметі тек қана жаңа білімді меңгеріп қана қоймай, сол мақсатқа жетудің жаңа тәсілдерін де үйрену деп есептейді. А.М. Матюшкиннің анықтамасы бойынша оқытудағы ойланудың негізгі қызметі тек қана жаңа білім алып, жаңаша әрекет етуге мүмкіндік беретіндегінде. Адам өміріндегі барлық білім жүйесі мен іс-әрекеті оның ойлау қабілетінің нәтижесі. Адамның білімі оның ойлануының көрінісі, оның ойлау қабілетінің нәтижесі. Адамның білімі оның ойлануының көрінісі, яғни негізгі тамыдық құралы [9].
Білім беретін оқу орындарының міндеттеріне сүйене отырып, оқытудың дәстүрлі типінен проблемалық оқытумен салыстырудан шығарылған қорытындылар негізінде проблемалық оқытудың негізгі міндеттерін тұжырымдауға болады. Оларды шартты түрде жалпы және арнайы қызметтерге бөлеміз. Проблемалық оқытудың жалпы міндеттері:
oo оқушылардың білім жүйелері мен ақыл-ой және практикалық қызмет тәсілдерін меңгеру;
oo танымдық дербестігі мен шығармашылық қабілеттерін дамыту;
oo оқушылардың өз бетінше ойлау қабілеттерін дамыту.
Бұған қоса проблемалық оқытудың арнайы міндеттері төменгідей болып бөлінеді:
oo білімді шығармашылық меңгеру дағдыларына тәрбиелеу логикалық әдістерді немесе шығармашылық қызметтің жекелеген тәсілдерін қолдану);
oo алған білімді шығармашылықпен қолдану дағдыларына (жаңа ситуацияларда) және оқу проблемаларын шешу шеберлігіне тәрбиелеу;
oo шығармашылық қызмет тәжірибесін қалыптастыру және жинақтау (ғылыми зерттеу, практикалық проблемаларды шешу және шындық болмысты көркем бейнелеу әдістеріне ие болу).
Проблемалық оқыту технологиясы негізінде оқушылардың білімді меңгерудің ғылыми дәрежесін арттыру екі әдіс арқылы қамтамасыз етіледі.
Бірінші әдіс - оқытушының түсіндіруін күшейту. Әңгіме дәстүрлі оқыту жағдайындағы оқыту материалын сипаттай түсіндіруден проблемалық оқыту жағдайындағы дәлелді түсіндіруге көшу туралы болып отыр. Оқытушының негізгі міндеті - түсіндіру жаңа сапаға ие болады, бұл сапа мыналармен сипатталады, оқытушы:
а) өзі жасаған проблемалық ситауация арасында жаңа ұығымның мәнін түсіндіреді;
ә) түсіндіре отырып, сол ғылым тарихында белгілі бір проблеманы шешуге алып келген ғылыми зерттеудің жолдарын, логикасын көрсетеді.
Меңгерудің ғылыми дәрежесін арттырудың екінші әдісі - сабақ беру мен оқудың жаңа қатынасын белгілеу, атап айтқанда, оқытушының түсіндірушілік міндетін орынды түрде шектеп, оқу проблемаларын шешу жолымен студенттердің ұғымдарды өздігінен ашу және түсіндіру жөніндегі іс-әрекетін кеңейту. Бұл анағұрлым маңызды тәсіл болып табылады. Өйткені проблемалық оқыту процесінде жаңа ұғымдардың мәнін студенттердің өздері продуктивтік шығармашылық қызмет барысында (оқытушының көмегімен және басшылығымен) ашады, оның үстіне қызмет зерттеу әрекеттерінің шеберліктері мен дағдыларын қалыптастырады, ал білімді бір ғана (зердемен емес, өз ойының күш салуымен алады.
Проблемалық оқыту - ғылыми дүниетанымды қалыптастырудың негізгі тәсілі, ол адамның танымдық және практикалық қызметін реттеп отыратын белгілі бір жеке бастық субъективтік тұрғы ретінде ұғынылады, дүниетаным теориялық біліиінің, практикалық тәжірибенің, идеялық-эмоциялық бағалардың жоғары синтезі ретінде анықталады.
1.2 Проблемалық оқыту әдістемесі
Проблемалық оқыту процесін ұйымдастырудың алты дидактикалық тәсілі туралы айтуға болады, олар мұғалімнің оқу материалын баяндауының үш түрі және оқушылардың өз бетінше оқу әрекетін ұйымдастырудың үш түрі.
1. Монологтық баяндау әдісі
Мұғалім белгілі бір реттілікпен фактілерді баяндайды, оларға қажетті түсініктеме береді, оларды растау мақсатында эксперименттер көрсетеді. Көрнекі құралдар мен техникалық оқыту құралдарын пайдалану түсіндірме мәтінмен бірге жүреді. Мұғалім бұл материалды түсіну үшін қажетті құбылыстар мен ұғымдар арасындағы байланыстарды ғана ақпарат ретімен енгізе отырып ашады. Фактілердің кезектесуі логикалық дәйектілікпен құрылады, дегенмен презентация барысында студенттердің себеп-салдарлық байланыстарды талдауға назары нақтыланбайды. Қолдау және қарсы фактілері келтірілмейді, дұрыс қорытынды қорытындылар дереу хабарланады [10].
Проблемалық жағдаяттар жасалса, тек оқушылардың назарын аудару, қызықтыру мақсатында. Ол жасалғаннан кейін оқушылардан неліктен бұлай және басқаша емес? деген сұраққа жауап талап етілмейді, бірақ нақты материал дереу хабарланады. Монологтық оқыту әдісін қолданғанда материал аздап қайта құрылады. Проблемалық жағдайды жасау үшін мұғалім көбінесе баяндалатын фактілердің, демонстрациялардың, тәжірибелердің ретін ғана өзгертеді, көрнекі құралдарды көрсетеді және қосымша мазмұн элементтері ретінде зерттелетін ұғымның даму тарихынан қызықты фактілерді немесе фактілерді пайдаланады. алған білімдерін ғылым мен техникада іс жүзінде қолдану туралы айтады. Бұл әдісті қолдануда оқушының рөлі біршама енжар, бұл әдіспен жұмыс істеуге қажетті танымдық дербестік деңгейі төмен.
Жаңа білімді меңгеру үдерісін осылай ұйымдастыра отырып, мұғалім сабаққа қойылатын барлық негізгі талаптарды сақтайды, баяндаудың айқындылығының, қолжетімділігінің дидактикалық принциптерін жүзеге асырады, ақпараттың реттілігінің қатаң бірізділігін сақтайды, студенттердің білімінің тұрақтылығын сақтайды. зерттелетін тақырыпқа зейін қою, алайда оның таңдаған оқыту әдісі оқушыны енжар тыңдаушыға айналдырады, оның танымдық әрекетін белсендірмейді [11]. Бұл жағдайда қолданылатын оқытудың ақпараттық-есептік әдісі бір ғана мақсатқа жетуге мүмкіндік береді - студенттердің білім қорын қосымша фактілермен толықтыру.
2. Ой қозғауға үйрету әдісі
Егер мұғалім біртұтас мәселені тұжырымдау мен шешуді зерттеу үлгісін көрсетуді мақсат етсе, онда ол пайымдау әдісін қолданады. Бұл ретте материал бөліктерге бөлінеді, мұғалім әр кезең үшін студенттерді проблемалық жағдаяттарды ойша талдауға тарту мақсатында проблемалық сипаттағы риторикалық сұрақтар жүйесін ұсынады, мазмұнның объективті қарама-қайшылықтарын ашады, бірақ оның өзі баяндауыш және сұраулы түрдегі сөйлемдерді қолдануға мүмкіндік береді, ақпараттық сұрақтар (яғни, жауабы бұрыннан белгілі білімді жаңғырту, белгілі білім туралы мәлімет беру қажет мұндай сұрақтар) қойылмайды, баяндау түрінде жүргізіледі. лекция.
Бұл әдіс бойынша жұмысқа материалды қайта құрылымдау әдісі, ең алдымен, мазмұнға қосымша құрылымдық элемент ретінде риторикалық сұрақтар жүйесі енгізілгенімен ерекшеленеді. Баяндалған фактілердің реті мазмұндағы объективті қарама-қайшылықтар ерекше атап көрсетіліп, дөңес, оқушылардың танымдық қызығушылығын және оларды шешуге деген ұмтылысын оятатындай етіп таңдалады.
Мұғалімнің презентациясында ендігі жерде ақпараттың категориялық сипаты емес, пайымдау элементтері, материалды құрастыру ерекшеліктеріне байланысты туындайтын қиындықтардан шығу жолын іздеу басым болады. Мұғалімнің ұсынысы бойынша М.И. Махмұтов Оқушыларды шындыққа қарай ойдың диалектикалық қозғалысымен жүруге мәжбүрлей отырып, ғылыми таным жолын көрсетеді [12], ол проблемалық жағдаяттар туғызып қана қоймайды, сонымен қатар проблемаларды қояды және шешеді, әртүрлі гипотезалардың қалай алға қойылғанын және соқтығысқанын көрсетеді. .
Оқытудың пайымдау әдісін таңдай отырып, мұғалім ассимиляция процесін ұйымдастыру процесінде оқытудың түсіндірме әдісін қолданады, оның мәні мұғалімнің осы ғылымның фактілерін жеткізуін, оларды сипаттау мен түсіндіруді қамтиды. , яғни сөз, көрнекілік және практикалық әрекеттер арқылы жаңа ұғымдардың мәнін ашады [13].
3. Диалогтік баяндау әдісі
Егер мұғалім оқушыларды белсендіру, олардың танымдық қызығушылығын арттыру, жаңа материалда бұрыннан белгілі болған нәрсеге назар аудару үшін мәселені шешу әдісін жүзеге асыруға тікелей қатысуға тарту міндетін қойса, ол бірдей мазмұнды құрастыру, оның құрылымын ақпараттық сұрақтармен, оқушылардың берген жауаптарымен толықтырады.
Оқытудың диалогтік әдісін қолдану студенттердің оқу процесінде танымдық белсенділігінің жоғары деңгейін қамтамасыз етеді, өйткені олар мұғалімнің қатыгездік бақылауымен проблеманы шешуге тікелей қатысады.
4. Презентацияның эвристикалық әдісі
Эвристикалық әдіс мұғалім оқушыларға есептерді шешудің жеке элементтерін үйретуді, жаңа білім мен әрекет тәсілдерін ішінара іздеуді ұйымдастыруды мақсат еткен жағдайда қолданылады. Эвристикалық әдісті қолдана отырып, мұғалім диалогтік әдістегідей оқу материалын құрастыруды қолданады, бірақ оқу мәселесін шешудің әрбір жеке кезеңінде оқушыларға танымдық тапсырмалар мен тапсырмалар қою арқылы оның құрылымын біршама толықтырады. Сонымен, бұл әдісті жүзеге асыру формасы эвристикалық әңгіменің проблемалық тапсырмалар мен тапсырмаларды шешумен үйлесуі болып табылады [14].
Эвристикалық әдістің мәні мынада: жаңа заңды, ережені және т.б. ашуды мұғалім оқушылардың қатысуымен емес, мұғалімнің жетекшілігімен және көмегімен оқушылардың өздері жасайды.
5. Зерттеу әдісі
Зерттеу әдісінің тұжырымдамасын барынша толық ашқан И.Я. Лернер, зерттеу әдісіне мәселелер мен проблемалық тапсырмаларды шешу арқылы ассимиляция процесін ұйымдастыратын әдісті жатқызды. Оның мәні мынада: мұғалім есептер мен проблемалық тапсырмалардың әдістемелік жүйесін құрастырады, оны оқу-тәрбие процесінің нақты жағдайына бейімдейді, оны оқушыларға ұсынады, сол арқылы олардың оқу әрекетін басқарады, ал студенттер есептерді шеше отырып, құрылымның ауысуын қамтамасыз етеді. және ақыл-ой әрекетінің деңгейі, шығармашылық процедурасын бірте-бірте игереді және сонымен бірге олар таным әдістерін шығармашылықпен игереді [15].
Зерттеу әдісі арқылы сабақты өткізу кезінде материалдың сол конструкциясы қайтадан қолданылып, эвристикалық әдіс құрылымының элементтері және сұрақтардың, нұсқаулардың, тапсырмалардың реті алынады. Егер эвристикалық әдісті жүзеге асыру процесінде бұл сұрақтар, нұсқаулар мен тапсырмалар белсенді сипатта болса, яғни олар осы кезеңнің мазмұнын құрайтын ішкі мәселені шешу алдында немесе оны шешу барысында және шешу процесінде бағыттаушы функцияны орындайды, содан кейін зерттеу әдісін пайдаланған жағдайда сұрақтар кезеңнің соңында, студенттердің көпшілігі ішкі мәселені шешкеннен кейін қойылады.
6. Бағдарламаланған тапсырмалар әдісі
Бағдарламаланған тапсырмалар әдісі - мұғалімнің бағдарламаланған тапсырмалар жүйесін орнатуы. Жаттығудың тиімділік деңгейі проблемалық жағдайлардың болуымен және есептерді дербес тұжырымдау және шешу мүмкіндігімен анықталады. Бағдарламаланған тапсырмаларды қолдану келесідей: әрбір тапсырма жеке кадр элементтерінен тұрады; бір фрейм сұрақ-жауап түрінде немесе жаңа тапсырмаларды көрсету түрінде немесе жаттығулар түрінде тұжырымдалған оқытылатын материалдың бір бөлігін қамтиды.
Проблемалық оқытудың түрлері. Проблемалық оқыту барлық жағдайда бірдей тиімді бола алмайды. Тәжірибе көрсеткендей, проблемалық оқыту процесі студенттердің интеллектуалдық қиындықтарын да, жаңа білім алу кезіндегі олардың танымдық белсенділігі мен дербестігін де жаңа жағдайда бұрынғы білімді қолданудан гөрі әртүрлі деңгейлерді тудырады [16].
Шығармашылықтың сәйкес түрлері бойынша проблемалық оқытудың түрлері барынша дұрыс ажыратылады. Осы негізде проблемалық оқытудың үш түрін бөліп көрсетуге болады. Бірінші түрі (ғылыми шығармашылық) - теориялық зерттеу, яғни оқушыларға жаңа ережені, заңдылықты, теореманы және т.б. іздену мен ашу. Проблемалық оқытудың бұл түрі теориялық оқыту мәселелерін тұжырымдауға және шешуге негізделген.
Екінші түрі (практикалық шығармашылық) практикалық шешімді іздеу, яғни белгілі білімді жаңа жағдайда, жобалауда, өнертабыста қолданудың жолын іздеу. Проблемалық оқытудың бұл түрі практикалық оқыту мәселелерін тұжырымдауға және шешуге негізделген.
Үшінші түрі (көркем шығармашылық) шығармашылық қиялға негізделген шындықты көркем бейнелеу, оның ішінде әдеби шығармалар, сурет салу, музыкалық шығарма жазу, ойнау және т.б. Проблемалық оқытудың барлық түрлері оқушының репродуктивті, өнімді және шығармашылық әрекетінің болуымен, проблеманы шешудің ізденімпаздығымен және шешімімен сипатталады. Олар педагогикалық процесті ұйымдастырудың әртүрлі формаларымен жүзеге асырылуы мүмкін. Дегенмен, бірінші түрі көбінесе жеке, топтық және фронтальды есептерді шешу бар сыныпта кездеседі. Екіншісі - зертханалық, практикалық сабақтарда. Үшінші түрі - сыныпта және сыныптан тыс жұмыстарда [17].
Проблемалық оқытудың әрбір түрі іштей сараланған әрекет ретінде көптеген факторларға байланысты әртүрлі оқыту нәтижелерін беретін күрделі құрылымға ие болатыны анық. Проблемалық оқытудың аталған түрлерінің әрқайсысы оқушының танымдық іс-әрекетінің әр түрлі дәрежесімен жүруі мүмкін. Бұл дәрежені анықтау мектеп оқушыларының танымдық дербестігін қалыптастыру процесін басқару үшін маңызды.
Әрбір тип проблемалық оқытудың маңызды шарттарының біріне - оқушының белгілі бір когнитивтік дербестік деңгейінің болуына сәйкес келеді [18].
Сонымен, проблемалық оқыту бойынша психологиялық-педагогикалық әдебиеттерді зерттей келе, оның проблемалық деп аталуы оқушылардың барлық оқу материалын тек өз бетінше есептерді шешу және жаңа ұғымдарды ашу арқылы меңгергендіктен емес екендігі анықталды. Мұнда мұғалімнің түсіндірмесі, мұғалімнің репродуктивті қызметі және тапсырмаларды қою, оқушылардың жаттығуларды орындауы бар. Бірақ оқу-тәрбие үрдісін ұйымдастыру проблемалар принципіне негізделеді, ал оқу-тәрбие мәселелерін жүйелі түрде шешу білім берудің бұл түріне тән қасиет.
Проблемалық жағдаяттарды құрудың дидактикалық және әдістемелік негізделген жолдарын мұғалім олардың пайда болуының жалпы заңдылықтарын білген жағдайда ғана табуға болады. Проблемалық оқыту бойынша әдебиеттерде бұл заңдылықтарды проблемалық жағдаяттардың типтері түрінде тұжырымдау әрекеттері кездеседі.
Зерттеулер көрсеткендей, барлық пәндерге ортақ педагогикалық тәжірибе үшін проблемалық жағдаяттардың ең сипатты түрлерін бөліп көрсетуге болады.
1. Оны ең жалпы және кең тараған деп санау керек: егер студент мәселені шешу жолын білмесе, проблемалық сұраққа жауап бере алмаса, оқу немесе өмірлік жағдаяттағы жаңа фактіге түсініктеме бере алмаса, проблемалық жағдай туындайды, бұл бұл, егер студенттер жаңа фактіні түсіндіру үшін бұрынғы білімдерінің жеткіліксіздігін түсінсе.
2. Проблемалық жағдаяттар студенттердің бұрын алған білімдерін жаңа практикалық жағдайларда пайдалану қажеттілігіне тап болған кезде туындайды. Әдетте мұғалімдер бұл шарттарды студенттердің алған білімдерін іс жүзінде қолдана алуы үшін ғана емес, сонымен қатар олардың жеткіліксіздігі фактісімен бетпе-бет келуі үшін ұйымдастырады. Оқушылардың бұл фактіні білуі танымдық қызығушылықты оятып, жаңа білімді іздеуге ынталандырады.
3. Жаңа білімді қалыптастыру процесі мұғалімнің үйдегі тапсырмасын орындау барысында, негізгі проблеманы ашқан, пайда болған танымдық қажеттілік пен оны бұрын алған біліммен қанағаттандыру қажеттілігі арасындағы қайшылықтарды ашқан өмірлік жағдайда басталады. Мұнда біз оқыту перспективасының элементін көреміз: үй тапсырмасы жаңа білімді игеруге дайындалуға арналған; өткенді қайталау мұғалім көрсеткен оқулық беттерін қайта оқу немесе жаттығуларды қайта жазу түрінде емес, мазмұны есептің шешімі болып табылатын өзіндік жұмыс түрінде өтеді. пайда болды - практикалық немесе теориялық мәселе.
4. Мәселені шешудің теориялық мүмкін тәсілі мен таңдалған әдістің практикалық мүмкін еместігі арасында қайшылық болса, проблемалық жағдай оңай туындайды.
5. Оқу тапсырмасын орындаудың практикалық қол жеткізілген нәтижесі мен оны теориялық негіздеу үшін студенттердің білімінің жеткіліксіздігі арасында қайшылық болған кезде проблемалық жағдай туындайды.
Оқыту процесін басқара білу оның психологиялық құрылымындағы проблемалық жағдайдың пәндік-мазмұндық емес, сонымен қатар мотивациялық, тұлғалық жағы (оқушының мүдделері, оның қалауы, қажеттіліктері, мүмкіндіктері, т.б.) болуымен байланысты.
Оқу үрдісінде проблемалық жағдаяттарды құру қандай дидактикалық мақсаттарды көздейді? Келесі дидактикалық мақсаттарды көрсетуге болады:
- оқушының назарын мәселеге, тапсырмаға, оқу материалына аудару, оның танымдық қызығушылығын және іс-әрекеттің басқа мотивтерін ояту;
- оны осындай танымдық қиындықтың алдына қою, оның жалғасуы психикалық әрекетті белсендіреді;
- оған танымдық тапсырмадағы, сұрақтағы, тапсырмадағы негізгі мәселені анықтауға көмектесу және туындаған қиыншылықтан шығу жолдарын іздеу жоспарын құру; оқушыны белсенді ізденіс әрекетіне баулу;
- оған жаңартылып жатқан бұрын меңгерілген тапсырмалардың шекарасын анықтауға көмектесу және қиын жағдайдан шығудың ең ұтымды жолын іздеу бағытын көрсету.
Проблемалық жағдаяттарды тудыру жолдары.
Озық тәжірибелерді жалпылау негізінде проблемалық жағдаяттарды құрудың бірнеше негізгі жолдарын көрсетуге болады.
Оқушыларды құбылыстарды, фактілерді, олардың арасындағы сыртқы сәйкессіздіктерді теориялық тұрғыдан түсіндіруге ынталандыру. Бұл оқушылардың ізденімпаздық белсенділігін туғызып, жаңа білімді белсенді түрде меңгеруге әкеледі.
Оқушылардың мектепте, үйде немесе жұмыста, бақылау барысында практикалық тапсырмаларды орындау кезінде туындайтын оқу-өмірлік жағдаяттарды пайдалану және т.б. Бұл жағдайда проблемалық жағдайлар олардың алдына қойылған практикалық мақсатқа өз бетінше жетуге тырысқанда туындайды. Әдетте студенттер жағдайды талдау нәтижесінде мәселені өздері құрастырады.
Құбылысты түсіндіру немесе оны іс жүзінде қолдану жолдарын іздестіру үшін оқу проблемалық тапсырмаларды қою. Мысал ретінде студенттердің оқу-эксперимент аймағындағы, шеберханадағы, зертханадағы немесе аудиториядағы кез келген зерттеу жұмысын келтіруге болады. Осы фактілер туралы дүниелік түсініктер мен ғылыми тұжырымдар арасында қарама-қайшылық тудыратын фактілер мен шындық құбылыстарын талдауға оқушыны ынталандыру.
Болжамдар (гипотезалар) жасау, қорытындыларды тұжырымдау және оларды тәжірибе жүзінде тексеру.
Студенттерді фактілерді, құбылыстарды, ережелерді, әрекеттерді салыстыруға, салыстыруға, нәтижесінде проблемалық жағдай туындайды.
Оқушыларды жаңа фактілерді алдын ала қорытуға ынталандыру. Оқушыларға жаңа материалдағы кейбір фактілерді, құбылыстарды қарастырып, белгілілерімен салыстырып, өз бетінше жалпылау жасау тапсырмасы беріледі. Бұл жағдайда салыстыру жаңа фактілердің ерекше қасиеттерін, олардың түсініксіз белгілерін қалай ашады.
Студенттерді табиғаты түсініксіз болып көрінетін және ғылым тарихында ғылыми мәселені тұжырымдауға жетелейтін фактілермен таныстыру. Әдетте, бұл фактілер мен құбылыстар студенттер арасында қалыптасқан идеялар мен түсініктерге қайшы келетін сияқты, бұл олардың бұрынғы білімдерінің толық еместігімен және жеткіліксіздігімен түсіндіріледі.
Пәнаралық байланысты ұйымдастыру. Көбінесе оқу пәнінің материалында проблемалық ситуация құру қарастырылмайды (дағдыларды дамытуда, үйренгенді қайталауда және т.б.). Бұл жағдайда зерттелетін материалдарға қатысты ғылымдардың (мектеп пәндерінің) фактілері мен деректерін пайдалану керек.
Мәселенің вариациясы, сұрақтың қайта тұжырымдалуы.
Проблемалық жағдаяттарды құру ережелері.
Проблемалық жағдаят тудыру үшін студенттерге практикалық немесе теориялық тапсырма берілуі керек, оны жүзеге асыру жаңа білімді ашуды және жаңа дағдыларды меңгеруді талап етеді; мұнда жалпы заңдылық, әрекеттің жалпы режимі немесе әрекетті жүзеге асырудың жалпы шарттары туралы айтуға болады.
Тапсырма оқушының интеллектуалдық мүмкіндіктеріне сәйкес болуы керек. Проблемалық тапсырманың күрделілік дәрежесі оқу материалының жаңалық деңгейіне және оны жалпылау дәрежесіне байланысты.
Проблемалық тапсырма меңгерілетін материалды түсіндіру алдында беріледі.
Проблемалық тапсырмалар болуы мүмкін:
- ассимиляция;
- сұрақтың тұжырымы;
- практикалық ғимараттар.
Проблемалық тапсырма жоғарыда аталған ережелерді ескерген жағдайда ғана проблемалық жағдайға әкелуі мүмкін.
Бірдей проблемалық жағдай әртүрлі тапсырмалар түрлерінен туындауы мүмкін.
Мұғалім оқушыға берілген практикалық тапсырманы орындамау немесе оған белгілі бір фактілерді түсіндіру мүмкін емес себептерін көрсету арқылы өте қиын проблемалық жағдайды бағыттайды. Студенттің проблемалық оқытуға дайындығы, ең алдымен, мұғалімнің алға қойған (немесе сабақ барысында туындаған) мәселені көре білуімен, оны тұжырымдап, оның шешімін табуымен және тиімді әдістермен шеше алуымен анықталады.
Студент әрқашан қалыптасқан когнитивтік қиындықтан шыға ма? Тәжірибе көрсеткендей, проблемалық жағдайдан шығудың 4 жолы болуы мүмкін:
Мұғалім проблеманы өзі қояды және шешеді;
Мұғалімнің өзі мәселені құрастыруға, болжам жасауға, гипотезаны дәлелдеуге және шешімін тексеруге оқушыларды тарта отырып, мәселені қояды және шешеді;
Студенттер мәселені өз бетінше қояды және шешеді, бірақ мұғалімнің қатысуымен және (жартылай немесе толық) көмегімен;
Студенттер проблеманы өз бетінше қояды және оны мұғалімнің көмегінсіз шешеді (бірақ, әдетте, оның басшылығымен).
Лингвистикалық анықтамаға сүйенсек: мәселе - шешілетін, зерттелетін міндет. Оқыту процесінде туындайтын мәселенің сипаты қандай? Көптеген мұғалімдер проблема түсінігін сұрақ және тапсырма ұғымдарымен сәйкестендіреді, оқытудағы проблема проблемамен оның жиі қолданылатын мағынасында шатастырылады [19].
Оқу мәселесі тапсырмамен бірдей емес. Өмірде де, мектепте де көптеген міндеттер бар, оларды шешу тек қана механикалық әрекетті қажет етеді, бұл өз бетінше ойлауды дамытуға ықпал етіп қана қоймай, сонымен бірге осы дамуды тежейді.
Тәрбие мәселесі - білім берудегі проблемалық принципті жүзеге асыру формасы. Тәрбие мәселесі субъективті құбылыс болып табылады және ол логикалық аяқталғанға дейін кез келген пайымдау сияқты оқушы санасында идеалды түрде, ойда болады. Міндет - объективті құбылыс, бала үшін ол әуел бастан-ақ материалдық формада болады, ал міндет оны қабылдап, сезінгеннен кейін ғана субъективті құбылысқа айналады.
Оқыту мәселесінің негізгі элементтері белгілі және белгісіз (белгілі мен белгісіз арасындағы байланысты, байланысты табу керек). Тапсырма шарттарында міндетті түрде берілген және талаптар сияқты элементтер болады.
Тәрбие мәселесі - психикалық ізденіс бағытын анықтайтын, белгісіздің мәнін зерттеуге (түсіндіруге) қызығушылықты оятатын және жаңа ұғымды сіңіруге әкелетін ассимиляция процесінің логикалық-психологиялық қайшылығының көріну формасы. немесе жаңа әрекет әдісі.
Оқыту мәселесінің негізгі функциялары:
Ақыл-ой ізденіс бағытын анықтау, яғни оқушының проблеманы шешу жолын табу белсенділігі.
Жаңа білімді меңгерудегі оқушының танымдық қабілетін, қызығушылығын, әрекетінің мотивтерін қалыптастыру.
Бұл мәселеге бірнеше талаптар қойылады. Олардың ең болмағанда біреуі орындалмаса, проблемалық жағдай туындамайды.
Мәселе оқушыларға түсінікті болуы керек. Егер есептің мәні оқушыларға жетпесе, онымен әрі қарай жұмыс істеудің пайдасы жоқ. Сондықтан мәселе студенттердің барлығы немесе кем дегенде көпшілігі қойылған мәселенің мәнін және оны шешу құралдарын түсінетіндей студентке белгілі терминдермен тұжырымдалуы керек.
Екінші талап - ұсынылған мәселенің орындылығы. Оқушылардың көпшілігі алға қойған мәселені шешу мүмкін болмаса, мұғалімге тым көп уақыт жұмсауға немесе оны өзі шешуге тура келеді; ешқайсысы қажетті нәтиже бермейді.
Мәселені құрастыру студенттерді қызықтыруы керек. Әрине, қызығушылық тудыруда ең бастысы - заттардың логикалық жағы, бірақ дұрыс тұжырымды таңдау өте маңызды. Көңіл көтеру формасы көбінесе мәселені шешудің сәттілігіне ықпал етеді.
Мәселені тұжырымдаудың табиғилығы маңызды рөл атқарады. Егер студенттерге проблемалық тапсырманың шешілетіні туралы арнайы ескертілген болса, бұл олардың қиынырақ тапсырмаға көшу алда деген ойға деген қызығушылығын тудырмауы мүмкін.
Мұғалімнің оқу бағдарламасына қойылатын негізгі талаптарды білуі - мәселені ойдағыдай құрастыру мен оқушылардың өз бетінше танымдық іс-әрекетін ұйымдастырудың маңызды шарттарының бірі.
Тәрбие мәселесін құрастыру бірнеше кезеңнен тұрады:
а) проблемалық жағдайды талдау;
б) қиындықтың мәнін білу - мәселенің көрінісі;
в) мәселені ауызша тұжырымдау.
Оқыту мәселесі мұғалім үшін проблема емес. Мұғалім оқушыларға проблемалық сұрақ немесе проблемалық тапсырма қояды. Мұндай тұжырым проблемалық жағдайдың туындауына әкеледі - мұғалім тұжырымдаған және қойған мәселені студенттің қабылдауы.
Оқу мәселесін қою процесі негізгі логикалық және дидактикалық ережелерді ескере отырып жүргізілуі керек:
- белгілінің белгісізден бөлінуі (шектеу),
- белгісізді локализациялау (шектеу),
- табысты шешу үшін ықтимал жағдайларды анықтау,
- мәселені тұжырымдаудағы белгісіздіктің болуы [20].
Оқыту мәселесін шешу процесі.
Кез келген мәселені шешу оның дұрыс және анық тұжырымдалудан басталады. Тұжырымдау процесі студенттің алдында тұрған мәселені түсініп, белгілі бір дәрежеде оны шешу жолдарын іздеу, яғни шешу жоспарын құрастыру, содан кейін жоспарды жүзеге асыру және артқа қарайды (алынған шешімді зерттеу).
Шешушіде проблемалық тапсырмалардың осы класына қатысты белгілі бір тәжірибесі бар-жоғына байланысты есептерді шешудің үш түрі бар.
Шешімнің бірінші түрі. Бұған шешушінің бұрын тәжірибесі жоқ осындай есептерді шешу жағдайлары жатады. Бұл жағдайларда субъект сынақтардың бірі, азды-көпті кездейсоқ мәселенің шешіміне әкелмейінше сынақ пен қателіктен өтеді.
Шешімнің екінші түрі. Бұған адамның кейбір формулалары, схемалары және басқа тәжірибе түрлері бар жағдайлар кіреді. Шешім мұнда қол жетімді схемалардың бірінің ұсынылған жағдайын тану түрінде орын алады.
Мәселені шешудің үшінші түрі - адамның белгілі бір тәжірибесі бар, бірақ бұл тәжірибе толығымен адамға бұл мәселені шешуге мүмкіндік бермейді. Мұндағы шешім - мәселенің жағдайын талдау негізінде осы жағдай үшін арнайы бұрын болмаған әрекеттердің жаңа схемасы жасалады.
Проблемалық жағдайды құрайтын элементтердің ерекшеліктері мен қасиеттері туралы мәліметтерді жинау есептерді шешу процесінің маңызды ерекшелігі болып табылады.
Тәрбие мәселесін шешу логикасы:
а) мәселені шешу жоспарын құру (жоспар міндетті түрде шешімдерді таңдауды қамтиды),
б) болжамды алға тарту және гипотезаны негіздеу (психикалық алға жүгіру нәтижесінде туындайды);
в) гипотезаны дәлелдеу (тексерілетін гипотезадан нәтижелер шығару арқылы жүзеге асырылады);
г) мәселенің шешімін тексеру (мақсатты, тапсырма талаптарын және алынған нәтижені салыстыру, теориялық қорытындылардың практикаға сәйкестігі);
д) шешу процесін қайталау және талдау.
Тәрбие мәселесін шешу жалпы білім беру процесінің қайшылықтарын және атап айтқанда, танымдық мәселенің негізгі қайшылығын жеңудің нәтижесі болып табылады, ол дұрыс емес гипотезаларды алып тастап, дұрыс, дәлелді болжамды шығаратын белсенді ойлау процесінің нәтижесі болып табылады. таңдалады. Оқушылардың есептерді шешуі, деп жазады поляк дидактигі В.Окон, дайын ақпаратты жай есте сақтаудан үлкен артықшылығы бар. Артықшылығы - мәселені шешуде оқушының белсенді ойлауы. Және бұл өз бетінше алған білімнің беріктігі мен тереңдігіне ғана емес, сонымен бірге ақыл-ойдың ең құнды қасиетіне - кез келген жағдайда бағдарлай білуге және кез келген мәселені шешудің жолдарын өз бетінше таба білуге әкеледі.
Бүгінгі таңда оқытудың әртүрлі түрлері бар. Бейресми және проблемалық оқытудың салыстырмалы ерекшеліктерін көрсетейік.
Кесте 1
Хабарлау
Проблемалық
1. Материал дайын түрде беріледі, мұғалім ең алдымен бағдарламаға назар аударады.
1. Оқушылар теориялық және практикалық есептерді шешу барысында жаңа мәліметтер алады.
2. Ауызша баяндауда немесе оқулық арқылы оқушының дидактикалық үдерістен уақытша шеттетілуінен туындаған мәселелер, кедергілер мен қиындықтар туындайды.
2. Есепті шешу барысында оқушы барлық қиындықтарды жеңеді, оның белсенділігі мен дербестігі мұнда жоғары деңгейге жетеді.
3. Ақпаратты беру қарқыны күштірек, орташа және әлсіз оқушыларға бағытталған.
3. Қарым-қатынас қарқыны студентке немесе студенттер тобына байланысты өзгереді.
4. Оқу жетістіктерін бақылау оқу үдерісімен ішінара ғана байланысты; бұл оның органикалық бөлігі емес.
4. Оқушылардың белсенділігінің артуы жағымды мотивтердің дамуына ықпал етеді және нәтижелерді формальды тексеру қажеттілігін азайтады.
5. Барлық оқушыларды 100% нәтижемен қамтамасыз етудің жолы жоқ; Ең үлкен қиындық ақпараттандыруды тәжірибеде қолдану болып табылады.
5. Оқыту нәтижелері салыстырмалы түрде жоғары және тұрақты. Студенттер алған білімдерін жаңа жағдайларда оңай қолдана алады және сонымен бірге олардың дағдылары мен шығармашылық қабілеттерін дамытады.
Сонымен, проблемалық сабақтың құрылымында проблемалық емес сабақтың құрылымынан айырмашылығы, оқу процесінің сыртқы логикасы ғана емес, танымдық процестің логикасы (өнімді психикалық әрекет логикасы) элементтері болады. Оқыту процесінің сыртқы және ішкі элементтерінің жиынтығы болып табылатын проблемалық сабақтың құрылымы оқушының өз бетінше оқу-танымдық әрекетін басқаруға мүмкіндіктер жасайды.
2. Білім беру процесінде проблемалық оқытудың дидактикалық қағидатын іске асыру
2.1 Психологиялық, дидактикалық және әдістемелік әдебиеттерде проблемалық оқытудың қол жетімділігі мәселесі
Дидактиканың тарихы оқытудың жалпы принциптерін анықтауға және олардың негізінде мұғалімнің оқушыларды оқытуда жоғары және берік нәтижелерге қол жеткізе алатын маңызды талаптарын қалыптастыруға деген ұмтылысымен сипатталады. Бұл қолжетімділік қағидатына толықтай қатысты.
Көрнекілік принципін түсіну оқушылардың психикалық даму ерекшеліктеріне, сондай-ақ олардың жеке жас ерекшеліктеріне қатысты оқу процесінде көрінетін психологиялық заңдарға негізделген. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Орта мектептегі химия сабақтарындағы проблемалық жағдайлар және олардың оқушылардың ойлауына әсері
Мазмұны
Кіріспе
3
1
Орта мектептегі химия сабақтарында проблемалық оқыту технологиясын қолдану
1.1
Проблемалық оқытудың теориялық негіздері
1.2
Проблемалық оқыту әдістемесі
2
Білім беру процесінде проблемалық оқытудың дидактикалық қағидатын іске асыру
2.1
Психологиялық, дидактикалық және әдістемелік әдебиеттерде проблемалық оқытудың қол жетімділігі мәселесі
2.2
8 сыныптағы Бейорганикалық химияның сипаттамалық тақырыптарын проблемалық оқыту тұрғысынан талдау
3
Проблемалық оқытуды іске асыру бойынша тәжірибелік-эксперименттік жұмыс
3.1
Эксперименттік жұмыстың қалыптастырушы кезеңі.
3.2
Тәжірибелік-эксперименттік жұмыс нәтижелері
Қорытынды
Әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Зерттеу тақырыбының өзектілігі: Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында көрсетілгендей, білім беру жүйесінің негізгі міндеті ұлттық және жалпы адамдық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке тұлғаның қалыптасуы мен дамуына қажетті жағдай туғызу болып табылады. Сонымен, екінші бапта білімнің негізгі міндеттері рухани дене даму мүмкіндіктерін ашу, адамгершілік тұрақты негіздері мен салауатты өмір салтын қалыптастыру, даралықтың дамуына жағдай туғызу арқылы ой мен жеке тұлғаның шығармашылық қабілеттігін байыту болып табылатыны туралы айтылған [1].
Қазіргі таңда проблемалық оқыту арқылы танымдық, жеке тұлғалық, ізденушілік, т.б. қасиеттерді кең ауқымда дамытуға болады. Педагог проблемалық мәселені қою арқылы оқушыларды проблемалық жағдайға алып келеді. Бұл жерде бұрынғы меңгерілген білім мен жаңадан пайда болған мәселе арасында қарама-қайшылық пайда болатын құбылыс немесе процеске талдау жасау арқылы оны түсінуге, игеруге тырысады.
Проблемалық оқыту - мәні проблемалық ситуация туғызу мен оқушылардың оқу проблемасын дербес шешулері бойынша іс-әрекеттерін басқару болып табылатын оқыту түрі. Проблема деп шешілуі оқушылардан білім алу үшін белгілі әрекеттерді талап ететін есептердің, тапсырмаларын, теориялық немесе тәжірибелік мәселелердің әртүрлілігін түсінуге болады.
Зерттеу нысаны: Проблемалық оқыту процесі.
Зерттеу пәні: Оқу іс-әрекетіндегі проблемалық оқытудың әдістері, формалары, мазмұны.
Дипломдық жұмыстың мақсаты: Ғылыми таным нәтижелерін, білімдер жүйесін ғана меңгеріп қоймай, сонымен бірге бұл нәтижелерге жету жолының өзі де, процесінде меңгеру, оқушының танымдық дербестігін қалыптастырып, оның шығармашылық қабілеттерін дамыту.
Зерттеу міндеттері:
1. Зерттеу тақырыбы бойынша психологиялық-педагогикалық және әдістемелік әдебиеттерді зерттеу және талдау.
2. Проблемалық оқытудың белгілерін бөліп көрсету.
3. Химия сабақтарында оқу іс-әрекетінде қолдануға болатын проблемалық оқыту технологиясының әдістерін сипаттау.
4. Проблемалық оқытудың құрылымын зерттеу.
5. Химия сабағындағы проблемалық жағдайлардың мазмұны мен көздерін қарастыру.
Жұмыстың ғылыми жаңалығы:
- Орта мектептегі химия сабағында проблемалық оқыту әдісіне теориялық тұрғыда сипаттама берілді;
- Оқушылардың қызығушылықтарын арттырудың тетіктері анықталып зерделенді;
- Оқушылардың шығармашылық қабілеттерін арттырудың педагогикалық шарттары белгіленді;
- Дидактикалық материалдардың түрлері көрсетілді.
Ғылыми зерттеу әдістері: Бұл жұмыста теориялық деңгейде келесі зерттеу әдістері қолданылды: талдау, салыстыру, әдебиеттерді талдау, тұжырымдамалық-теориялық жүйені талдау, эмпирикалық деңгейде - жаппай және жеке педагогикалық тәжірибені зерттеу және жалпылау.
Зерттеудің ғылыми гипотезасы: Егерде ұйымдастырылған жұмыстар жүйелі, мақсатты түрде құрылса, проблемалық оқыту тәсілдері арқылы оқушылардың ойлауын дамытуға болады.
Жұмыстың практикалық маңыздылығы: Проблемалық тапсырмалар мен сұрақтарды қолдану оқушылардың оқу тиімділігі мен танымдық қабілеттерін дамытуға әсер етеді.
Жұмыстың құрылымы мен көлемі (кіріспе, қанша тарау, суреттер, графиктер, кестелер мен беттер) кіріспеден, үш бөлімнен және қорытынды мен пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1. Орта мектептегі химия сабақтарында проблемалық оқыту технологиясын қолдану
1.1 Проблемалық оқытудың теориялық негіздері
Проблемалық оқыту - мәні проблемалық ситуация туғызу мен оқушылардың оқу проблемасын дербес шешулері бойынша іс-әрекеттерін басқару болып табылатын оқу түрі. Проблема деп шешілуі оқушылардан білім алу үшін белгілі әрекеттерді талап ететін есептердің, тапсырмалардың, теориялық немесе тәжірибелік мәселелердің әртүрлілігін түсінуге болады[2].
Проблемалық оқытудың ерекшелігі - мұнда мұғалім білімді дайын түрде баяндап бермейді, оқушылардың алдына проблемалық міндет қояды. Шешімді және шешу құралдарын оқушы өзі іздестіруі тиіс.
Проблемалық оқыту бірнеше сатыдан тұрады: проблемалық жағдайды аңғарту, жағдайды талдау негізінде проблеманы тұжырымдау, болжаулар ұсынуды, оларды алмастыру және тексеруді қамтып проблеманы шешу, шешімді тексеру. Бұл процесс ойлау актісінің үш фазасымен ұқсастық бойынша өрістейді (С.Л.Рубенштейн бойынша), ол проблемалық жағдайда пайда болып, проблеманы аңғаруды, оны шешуді және соңғы ой тұжырымын қамтиды[3].
Проблемалық оқыту оқушылар үшін қиыншылық деңгейі бойынша әртүрлі болуы мүмкін, ол оның проблеманы шешу үшін қандай және қанша іс-әрекеттер жүзеге асырылатынына байланысты. В.А. Крутецкий оқушы мен мұғалімнің іс-әрекеттерін бөлу негізінде дәстүрлі оқытумен салыстыра отырып, оқытудың проблемалығы деңгейінің сызбасын ұсынды.
Проблемалық оқытудың негізгі психологиялық және педагогикалық мақсаттары:
oo Оқушылардың шығармашылық ойлау қабілеттері мен дағдыларын дамыту;
oo Оқушылардың белсенді ізденіс нәтижесінде игерген білімдері мен дағдылары дәстүрлі оқыту әдістеріне қарағанда есте тез және берік сақталады;
oo Түрлі проблемаларды көріп, қойып, шеше белітен белсенді оқушы тұлғасын қалыптастыру [4].
Проблемалық оқытудың ең негізгі мақсаты - қазіргі заманғы ғылым жетістіктеріне сүйене отырып, продуктивтік және шығармашылық оқу процесінің логикалық жолдарын баяндау. Міндеттер: мұғалімнің проблемалық оқыту процесінің ұйымдастыруының негізгі тәсілдері мен формаларын көрсету, оқытудың ғылымилық дәрежесін жоғарылатып, оқушылардың неғұрлым тиімді жалпы дамуына жағдай тудыру.
Проблемалық оқытудың мақсаты - ғылыми таным нәтижелерін, білімдер жүйесін ғана меңгеріп қоймай, сонымен бірге бұл нәтижелерге жету жолының өзі де, процесінде меңгеру, оқушының танымдық дербестігін қалыптастырып, оның шығармашылық қабілеттерін дамыту.
Проблемалық оқытуда мұғалімнің түсіндіруі мен оқушылардың репродуктивті қызметті талап ететін міндеттер мен тапсырмаларды орындауы жоққа шығарылмайды.
Проблемалық оқыту әдісін жүргізу дидактиканың заңдылықтарына байланысты мынадай кезеңдерге бөлінеді:
oo Проблемалық ахуалдар туғызу жолын алдын ала дайындау.
oo Проблемалық сұрақтарды грамматикалық және стилистикалық жағынан дұрыс құру.
oo Проблемалық мәселелерді шешу амалдарын күні бұрын дәл белгілеу.
oo Проблемалық сұрақтардың теориялық анықтамасын заңды түрде дәлелдеу [5].
Дәстүрлі оқыту әдісі бойынша мұғалім сабақ тақырыбын хабарлайды, мазмұнын түсіндіреді, есептер шығарады, талдау жүргізеді, қорытынды жасайды. Ал, оқушылар мұғалімнің әңгімесін тыңдайды, тапсырмаларды орындайды, керекті әдебиеттермен танысады. Мұнда игеруге тиісті оқу мазмұны күні бұрын дайындалған күнінде оқушылардың қабылдауын талап етеді. Мұндай оқыту жүйесі репродуктивтік немесе дайын білім беру әдісі деп аталады.
Проблемалық оқыту әдісінің екі түрлі айырмашылығы бар. Біріншісі, оқыту мақсатына байланысты, мұнда оқу материалының мазмұны зерттеледі. Ол белгілі бір дәрежеде қорытылады. Нәтижесі практикада сыналып, оқу бағдарламаларына, оқулықтарға және қосымша оқу құралдарына жазылады.
Екіншісі, педагогикалық процесті ұйымдастыру принципі тұрғысынан қарастырылады. Бұл кезде әдебиеттерде дайындалып көрсетілген білім мазмұнының көшірмесін қайталап қайталап өз қалпында түсіну талап етілмейді.
Проблемалық ахуал - оқушылардың игерген білімі мен іскерлікті қалыптастырудағы қажетті ұғымдар мен фактілердің арасындағы сәйкессіздік.
Проблемалық оқыту теориясының аумағында әлі де зерттеулерді қажет ететін көптеген мәселелер бар. Бұл маңызды мәселелердің бірі - оқыту процесінде оқушының шығармашылық қабілетін дамыту мәселесі. Оқу-тәрбиесінде мынандай өзекті проблемалар бар: оқушылардың өз бетінше ойланып әрекет етулері жеткіліксіз. Бұл проблемаларды шешу үшін, білім үрдісінде инновациялық технологияларды оқып үйреніп, өз іс-әрекетімде енгізу қажет деп ойлаймын.
Проблемалық оқыту - ойлау операциялары логикасы (талдау, қорытындылау және тағы басқа) мен оқушылардың ізденіс әрекетінің заңдылықтарын (проблемалық ситуация, танымдық қызығушылығының, қажетсінуінің және тағы басқа) ескере отырып жасалған оқу мен оқытудың бұрыннан мәлім тілдерін қолдану ережелерінің жаңа жүйесі. Сондықтан да көбінесе мектеп оқушыларының ойлау қабілеттерін дамытады және сенімдерін қалыптастыруды қамтамасыз етеді.
Проблемалық оқыту әдісі негізінен екі функциямен анықталады:
oo Ақыл-ой ізденісінің бағытын анықтау, яғни оқушылардың проблемаларды шешудің амалдарын іздестіруі.
oo Оқушының жаңа білімді меңгерудегі танымдық қабілетін дамыту, оқу әрекеті белсенділігін қалыптастру [6].
Замануи білімдендірудің мақсаты мамандары шығармашылыққа дайындау екені даусыз. Шығармашылық дегеніміз жаңалықты (жаңа нысана, жаңа білім, жаңа проблема, жаңа әдіс) алу. Осыған орай, проблемалық оқытудың өзі де шығармашыл процесс: бейқалыпты ғылыми-оқу мәселені бейқалыпты әдістермен шешу. Соңғы кезде кең тараған оқу түрінің мәні: мұғалім жаңа білімді дайын түрде баяндамай, оқушылардың алдына проблемалық сұрақтарды қойып, оларды шешудің жолдары мен тәсілдерін іздеуге бейімдейді.
Аталмыш оқыту жаңадан ғана пайда болған жоқ. Кезінде бұған өз үлесін қосқан педагог-ғалымдар: Сократ, Русо, Дистерверг, Ушинский. Мысалы, Дистервергтің дәлелдеуінше, жаман ұстаз ақиқатты айта салады, жақсы ұстаз оны іздеп табуды үйретеді [7].
Мұғалім проблемалық оқытудың барысында оқушы ойына, пікір қайшылықтарына дұрыс бағдар жасай отыра, жауап табу әдістерін үйретеді. Әдетте оқытудың бұл түрі жаңа оқу материалын түсіндіру кезеңінде қолданылады. Сонымен, проблемалы оқытудың ерекшелігі: оқушыға дайын білім берілмей, одан проблемаларды ізденіс шешу талап етіледі.
Проблемалық оқытудың жақсы жақтары:
oo Оқушылардың логикалық қабілетін арттырады;
oo Оқу еңбегіне қызығушылығын арттырады;
oo Оларды өздігінен саналы жұмыс істеуге үйтереді;
oo Берік білімге, оқытудың жоғары нәтижесіне жеткізеді;
oo Проблемалық оқытудың кемшіліктері:
oo Оқушылардың танымдық іс-әрекетін басқаруға әлсіз ықпал ету;
oo Мақсатқа жету үшін көп уақыт жұмсау.
Қазіргі мектептерде түсіндірмел және проблемалық оқыту түрлері бірге қатар қолданылады. Білім беру - оқытудың тәрбие мен дамытудың үздіксіз үдерісі. Белгілі балалар психологы Д.Б. Эльконин дәлелдегендей, 3-10 жас арасындағы балалар біріккен мәдени - білім беру саласында ортақ өмірмен дами отырып, ортақ тәрбиеленіп, отақ оқып үйреніп өмір сүру керек. Яғни бұдан шығатын қорытынды - бұл сабақтың бастауыш сатыда мазалайтын сұрақтар проблемалары біреу ғана. Ол баланың тілін, ой-өрісін, қиялы мен шығармашылығын дамыту болып, жаңа заман талабына сай жан-жақты дамыған жеке тұлға ретінде оқытып тәрбиелеу. Көрнекті психолог Л.С.Выготскийдің негізі бойынша Бала дамуының ең шарықтау шегі - бұл тіл мен ойдың шығармашылығы деген екен [8].
Оқу тәрбие үрдісінде мынандай өзекті яғни актуалды жерлерінде проблемалар бар: оқушылардың өз бетінше ойланып, әрекет етулері жеткіліксіз. Бір оқу міндетін басқа түрлі жолдармен өзгертіп шеше білу қабілеттері, сонымен қатар алынған білім, білік дағдыларын қазіргі өмір, ғылым мен техника жаңалықтарымен байланыстырып, салыстырып, зерттеп өз болжамдарын жасау қабілеттері әлі де төмен деңгейде. Ал мұның себебі қайда жатыр және бір проблемаларды шешу үшін, білім үрдісіне инновациялық технологияларды оқып үйреніп, өз іс-әрекетімде енгізу қажет деп ойлаймын. Білім берудің әр түрлі нұсқадағы мазмұны, құрылымы, ғылымға және тәрбиеге негізделген жаңа идеялар, жаңа технологиялар бар.
Проблемалық оқыту теориясын В.Т. Кудрявцев, И.Я.Лернер, М.И. Махмутов, А.М.Матюшкин, М.Н. Скаткин білікті маман жеке тұлғасының қалыптасу тұжырымдамасын Л.А. Волович, Г.И. Ибрагимов, Г.В. Мухаметзянова өз еңбектерінде жан-жақты зерттеген. Проблемалық оқыту теориясының негізін қалаушылар оқудағы ойлану қызметі тек қана жаңа білімді меңгеріп қана қоймай, сол мақсатқа жетудің жаңа тәсілдерін де үйрену деп есептейді. А.М. Матюшкиннің анықтамасы бойынша оқытудағы ойланудың негізгі қызметі тек қана жаңа білім алып, жаңаша әрекет етуге мүмкіндік беретіндегінде. Адам өміріндегі барлық білім жүйесі мен іс-әрекеті оның ойлау қабілетінің нәтижесі. Адамның білімі оның ойлануының көрінісі, оның ойлау қабілетінің нәтижесі. Адамның білімі оның ойлануының көрінісі, яғни негізгі тамыдық құралы [9].
Білім беретін оқу орындарының міндеттеріне сүйене отырып, оқытудың дәстүрлі типінен проблемалық оқытумен салыстырудан шығарылған қорытындылар негізінде проблемалық оқытудың негізгі міндеттерін тұжырымдауға болады. Оларды шартты түрде жалпы және арнайы қызметтерге бөлеміз. Проблемалық оқытудың жалпы міндеттері:
oo оқушылардың білім жүйелері мен ақыл-ой және практикалық қызмет тәсілдерін меңгеру;
oo танымдық дербестігі мен шығармашылық қабілеттерін дамыту;
oo оқушылардың өз бетінше ойлау қабілеттерін дамыту.
Бұған қоса проблемалық оқытудың арнайы міндеттері төменгідей болып бөлінеді:
oo білімді шығармашылық меңгеру дағдыларына тәрбиелеу логикалық әдістерді немесе шығармашылық қызметтің жекелеген тәсілдерін қолдану);
oo алған білімді шығармашылықпен қолдану дағдыларына (жаңа ситуацияларда) және оқу проблемаларын шешу шеберлігіне тәрбиелеу;
oo шығармашылық қызмет тәжірибесін қалыптастыру және жинақтау (ғылыми зерттеу, практикалық проблемаларды шешу және шындық болмысты көркем бейнелеу әдістеріне ие болу).
Проблемалық оқыту технологиясы негізінде оқушылардың білімді меңгерудің ғылыми дәрежесін арттыру екі әдіс арқылы қамтамасыз етіледі.
Бірінші әдіс - оқытушының түсіндіруін күшейту. Әңгіме дәстүрлі оқыту жағдайындағы оқыту материалын сипаттай түсіндіруден проблемалық оқыту жағдайындағы дәлелді түсіндіруге көшу туралы болып отыр. Оқытушының негізгі міндеті - түсіндіру жаңа сапаға ие болады, бұл сапа мыналармен сипатталады, оқытушы:
а) өзі жасаған проблемалық ситауация арасында жаңа ұығымның мәнін түсіндіреді;
ә) түсіндіре отырып, сол ғылым тарихында белгілі бір проблеманы шешуге алып келген ғылыми зерттеудің жолдарын, логикасын көрсетеді.
Меңгерудің ғылыми дәрежесін арттырудың екінші әдісі - сабақ беру мен оқудың жаңа қатынасын белгілеу, атап айтқанда, оқытушының түсіндірушілік міндетін орынды түрде шектеп, оқу проблемаларын шешу жолымен студенттердің ұғымдарды өздігінен ашу және түсіндіру жөніндегі іс-әрекетін кеңейту. Бұл анағұрлым маңызды тәсіл болып табылады. Өйткені проблемалық оқыту процесінде жаңа ұғымдардың мәнін студенттердің өздері продуктивтік шығармашылық қызмет барысында (оқытушының көмегімен және басшылығымен) ашады, оның үстіне қызмет зерттеу әрекеттерінің шеберліктері мен дағдыларын қалыптастырады, ал білімді бір ғана (зердемен емес, өз ойының күш салуымен алады.
Проблемалық оқыту - ғылыми дүниетанымды қалыптастырудың негізгі тәсілі, ол адамның танымдық және практикалық қызметін реттеп отыратын белгілі бір жеке бастық субъективтік тұрғы ретінде ұғынылады, дүниетаным теориялық біліиінің, практикалық тәжірибенің, идеялық-эмоциялық бағалардың жоғары синтезі ретінде анықталады.
1.2 Проблемалық оқыту әдістемесі
Проблемалық оқыту процесін ұйымдастырудың алты дидактикалық тәсілі туралы айтуға болады, олар мұғалімнің оқу материалын баяндауының үш түрі және оқушылардың өз бетінше оқу әрекетін ұйымдастырудың үш түрі.
1. Монологтық баяндау әдісі
Мұғалім белгілі бір реттілікпен фактілерді баяндайды, оларға қажетті түсініктеме береді, оларды растау мақсатында эксперименттер көрсетеді. Көрнекі құралдар мен техникалық оқыту құралдарын пайдалану түсіндірме мәтінмен бірге жүреді. Мұғалім бұл материалды түсіну үшін қажетті құбылыстар мен ұғымдар арасындағы байланыстарды ғана ақпарат ретімен енгізе отырып ашады. Фактілердің кезектесуі логикалық дәйектілікпен құрылады, дегенмен презентация барысында студенттердің себеп-салдарлық байланыстарды талдауға назары нақтыланбайды. Қолдау және қарсы фактілері келтірілмейді, дұрыс қорытынды қорытындылар дереу хабарланады [10].
Проблемалық жағдаяттар жасалса, тек оқушылардың назарын аудару, қызықтыру мақсатында. Ол жасалғаннан кейін оқушылардан неліктен бұлай және басқаша емес? деген сұраққа жауап талап етілмейді, бірақ нақты материал дереу хабарланады. Монологтық оқыту әдісін қолданғанда материал аздап қайта құрылады. Проблемалық жағдайды жасау үшін мұғалім көбінесе баяндалатын фактілердің, демонстрациялардың, тәжірибелердің ретін ғана өзгертеді, көрнекі құралдарды көрсетеді және қосымша мазмұн элементтері ретінде зерттелетін ұғымның даму тарихынан қызықты фактілерді немесе фактілерді пайдаланады. алған білімдерін ғылым мен техникада іс жүзінде қолдану туралы айтады. Бұл әдісті қолдануда оқушының рөлі біршама енжар, бұл әдіспен жұмыс істеуге қажетті танымдық дербестік деңгейі төмен.
Жаңа білімді меңгеру үдерісін осылай ұйымдастыра отырып, мұғалім сабаққа қойылатын барлық негізгі талаптарды сақтайды, баяндаудың айқындылығының, қолжетімділігінің дидактикалық принциптерін жүзеге асырады, ақпараттың реттілігінің қатаң бірізділігін сақтайды, студенттердің білімінің тұрақтылығын сақтайды. зерттелетін тақырыпқа зейін қою, алайда оның таңдаған оқыту әдісі оқушыны енжар тыңдаушыға айналдырады, оның танымдық әрекетін белсендірмейді [11]. Бұл жағдайда қолданылатын оқытудың ақпараттық-есептік әдісі бір ғана мақсатқа жетуге мүмкіндік береді - студенттердің білім қорын қосымша фактілермен толықтыру.
2. Ой қозғауға үйрету әдісі
Егер мұғалім біртұтас мәселені тұжырымдау мен шешуді зерттеу үлгісін көрсетуді мақсат етсе, онда ол пайымдау әдісін қолданады. Бұл ретте материал бөліктерге бөлінеді, мұғалім әр кезең үшін студенттерді проблемалық жағдаяттарды ойша талдауға тарту мақсатында проблемалық сипаттағы риторикалық сұрақтар жүйесін ұсынады, мазмұнның объективті қарама-қайшылықтарын ашады, бірақ оның өзі баяндауыш және сұраулы түрдегі сөйлемдерді қолдануға мүмкіндік береді, ақпараттық сұрақтар (яғни, жауабы бұрыннан белгілі білімді жаңғырту, белгілі білім туралы мәлімет беру қажет мұндай сұрақтар) қойылмайды, баяндау түрінде жүргізіледі. лекция.
Бұл әдіс бойынша жұмысқа материалды қайта құрылымдау әдісі, ең алдымен, мазмұнға қосымша құрылымдық элемент ретінде риторикалық сұрақтар жүйесі енгізілгенімен ерекшеленеді. Баяндалған фактілердің реті мазмұндағы объективті қарама-қайшылықтар ерекше атап көрсетіліп, дөңес, оқушылардың танымдық қызығушылығын және оларды шешуге деген ұмтылысын оятатындай етіп таңдалады.
Мұғалімнің презентациясында ендігі жерде ақпараттың категориялық сипаты емес, пайымдау элементтері, материалды құрастыру ерекшеліктеріне байланысты туындайтын қиындықтардан шығу жолын іздеу басым болады. Мұғалімнің ұсынысы бойынша М.И. Махмұтов Оқушыларды шындыққа қарай ойдың диалектикалық қозғалысымен жүруге мәжбүрлей отырып, ғылыми таным жолын көрсетеді [12], ол проблемалық жағдаяттар туғызып қана қоймайды, сонымен қатар проблемаларды қояды және шешеді, әртүрлі гипотезалардың қалай алға қойылғанын және соқтығысқанын көрсетеді. .
Оқытудың пайымдау әдісін таңдай отырып, мұғалім ассимиляция процесін ұйымдастыру процесінде оқытудың түсіндірме әдісін қолданады, оның мәні мұғалімнің осы ғылымның фактілерін жеткізуін, оларды сипаттау мен түсіндіруді қамтиды. , яғни сөз, көрнекілік және практикалық әрекеттер арқылы жаңа ұғымдардың мәнін ашады [13].
3. Диалогтік баяндау әдісі
Егер мұғалім оқушыларды белсендіру, олардың танымдық қызығушылығын арттыру, жаңа материалда бұрыннан белгілі болған нәрсеге назар аудару үшін мәселені шешу әдісін жүзеге асыруға тікелей қатысуға тарту міндетін қойса, ол бірдей мазмұнды құрастыру, оның құрылымын ақпараттық сұрақтармен, оқушылардың берген жауаптарымен толықтырады.
Оқытудың диалогтік әдісін қолдану студенттердің оқу процесінде танымдық белсенділігінің жоғары деңгейін қамтамасыз етеді, өйткені олар мұғалімнің қатыгездік бақылауымен проблеманы шешуге тікелей қатысады.
4. Презентацияның эвристикалық әдісі
Эвристикалық әдіс мұғалім оқушыларға есептерді шешудің жеке элементтерін үйретуді, жаңа білім мен әрекет тәсілдерін ішінара іздеуді ұйымдастыруды мақсат еткен жағдайда қолданылады. Эвристикалық әдісті қолдана отырып, мұғалім диалогтік әдістегідей оқу материалын құрастыруды қолданады, бірақ оқу мәселесін шешудің әрбір жеке кезеңінде оқушыларға танымдық тапсырмалар мен тапсырмалар қою арқылы оның құрылымын біршама толықтырады. Сонымен, бұл әдісті жүзеге асыру формасы эвристикалық әңгіменің проблемалық тапсырмалар мен тапсырмаларды шешумен үйлесуі болып табылады [14].
Эвристикалық әдістің мәні мынада: жаңа заңды, ережені және т.б. ашуды мұғалім оқушылардың қатысуымен емес, мұғалімнің жетекшілігімен және көмегімен оқушылардың өздері жасайды.
5. Зерттеу әдісі
Зерттеу әдісінің тұжырымдамасын барынша толық ашқан И.Я. Лернер, зерттеу әдісіне мәселелер мен проблемалық тапсырмаларды шешу арқылы ассимиляция процесін ұйымдастыратын әдісті жатқызды. Оның мәні мынада: мұғалім есептер мен проблемалық тапсырмалардың әдістемелік жүйесін құрастырады, оны оқу-тәрбие процесінің нақты жағдайына бейімдейді, оны оқушыларға ұсынады, сол арқылы олардың оқу әрекетін басқарады, ал студенттер есептерді шеше отырып, құрылымның ауысуын қамтамасыз етеді. және ақыл-ой әрекетінің деңгейі, шығармашылық процедурасын бірте-бірте игереді және сонымен бірге олар таным әдістерін шығармашылықпен игереді [15].
Зерттеу әдісі арқылы сабақты өткізу кезінде материалдың сол конструкциясы қайтадан қолданылып, эвристикалық әдіс құрылымының элементтері және сұрақтардың, нұсқаулардың, тапсырмалардың реті алынады. Егер эвристикалық әдісті жүзеге асыру процесінде бұл сұрақтар, нұсқаулар мен тапсырмалар белсенді сипатта болса, яғни олар осы кезеңнің мазмұнын құрайтын ішкі мәселені шешу алдында немесе оны шешу барысында және шешу процесінде бағыттаушы функцияны орындайды, содан кейін зерттеу әдісін пайдаланған жағдайда сұрақтар кезеңнің соңында, студенттердің көпшілігі ішкі мәселені шешкеннен кейін қойылады.
6. Бағдарламаланған тапсырмалар әдісі
Бағдарламаланған тапсырмалар әдісі - мұғалімнің бағдарламаланған тапсырмалар жүйесін орнатуы. Жаттығудың тиімділік деңгейі проблемалық жағдайлардың болуымен және есептерді дербес тұжырымдау және шешу мүмкіндігімен анықталады. Бағдарламаланған тапсырмаларды қолдану келесідей: әрбір тапсырма жеке кадр элементтерінен тұрады; бір фрейм сұрақ-жауап түрінде немесе жаңа тапсырмаларды көрсету түрінде немесе жаттығулар түрінде тұжырымдалған оқытылатын материалдың бір бөлігін қамтиды.
Проблемалық оқытудың түрлері. Проблемалық оқыту барлық жағдайда бірдей тиімді бола алмайды. Тәжірибе көрсеткендей, проблемалық оқыту процесі студенттердің интеллектуалдық қиындықтарын да, жаңа білім алу кезіндегі олардың танымдық белсенділігі мен дербестігін де жаңа жағдайда бұрынғы білімді қолданудан гөрі әртүрлі деңгейлерді тудырады [16].
Шығармашылықтың сәйкес түрлері бойынша проблемалық оқытудың түрлері барынша дұрыс ажыратылады. Осы негізде проблемалық оқытудың үш түрін бөліп көрсетуге болады. Бірінші түрі (ғылыми шығармашылық) - теориялық зерттеу, яғни оқушыларға жаңа ережені, заңдылықты, теореманы және т.б. іздену мен ашу. Проблемалық оқытудың бұл түрі теориялық оқыту мәселелерін тұжырымдауға және шешуге негізделген.
Екінші түрі (практикалық шығармашылық) практикалық шешімді іздеу, яғни белгілі білімді жаңа жағдайда, жобалауда, өнертабыста қолданудың жолын іздеу. Проблемалық оқытудың бұл түрі практикалық оқыту мәселелерін тұжырымдауға және шешуге негізделген.
Үшінші түрі (көркем шығармашылық) шығармашылық қиялға негізделген шындықты көркем бейнелеу, оның ішінде әдеби шығармалар, сурет салу, музыкалық шығарма жазу, ойнау және т.б. Проблемалық оқытудың барлық түрлері оқушының репродуктивті, өнімді және шығармашылық әрекетінің болуымен, проблеманы шешудің ізденімпаздығымен және шешімімен сипатталады. Олар педагогикалық процесті ұйымдастырудың әртүрлі формаларымен жүзеге асырылуы мүмкін. Дегенмен, бірінші түрі көбінесе жеке, топтық және фронтальды есептерді шешу бар сыныпта кездеседі. Екіншісі - зертханалық, практикалық сабақтарда. Үшінші түрі - сыныпта және сыныптан тыс жұмыстарда [17].
Проблемалық оқытудың әрбір түрі іштей сараланған әрекет ретінде көптеген факторларға байланысты әртүрлі оқыту нәтижелерін беретін күрделі құрылымға ие болатыны анық. Проблемалық оқытудың аталған түрлерінің әрқайсысы оқушының танымдық іс-әрекетінің әр түрлі дәрежесімен жүруі мүмкін. Бұл дәрежені анықтау мектеп оқушыларының танымдық дербестігін қалыптастыру процесін басқару үшін маңызды.
Әрбір тип проблемалық оқытудың маңызды шарттарының біріне - оқушының белгілі бір когнитивтік дербестік деңгейінің болуына сәйкес келеді [18].
Сонымен, проблемалық оқыту бойынша психологиялық-педагогикалық әдебиеттерді зерттей келе, оның проблемалық деп аталуы оқушылардың барлық оқу материалын тек өз бетінше есептерді шешу және жаңа ұғымдарды ашу арқылы меңгергендіктен емес екендігі анықталды. Мұнда мұғалімнің түсіндірмесі, мұғалімнің репродуктивті қызметі және тапсырмаларды қою, оқушылардың жаттығуларды орындауы бар. Бірақ оқу-тәрбие үрдісін ұйымдастыру проблемалар принципіне негізделеді, ал оқу-тәрбие мәселелерін жүйелі түрде шешу білім берудің бұл түріне тән қасиет.
Проблемалық жағдаяттарды құрудың дидактикалық және әдістемелік негізделген жолдарын мұғалім олардың пайда болуының жалпы заңдылықтарын білген жағдайда ғана табуға болады. Проблемалық оқыту бойынша әдебиеттерде бұл заңдылықтарды проблемалық жағдаяттардың типтері түрінде тұжырымдау әрекеттері кездеседі.
Зерттеулер көрсеткендей, барлық пәндерге ортақ педагогикалық тәжірибе үшін проблемалық жағдаяттардың ең сипатты түрлерін бөліп көрсетуге болады.
1. Оны ең жалпы және кең тараған деп санау керек: егер студент мәселені шешу жолын білмесе, проблемалық сұраққа жауап бере алмаса, оқу немесе өмірлік жағдаяттағы жаңа фактіге түсініктеме бере алмаса, проблемалық жағдай туындайды, бұл бұл, егер студенттер жаңа фактіні түсіндіру үшін бұрынғы білімдерінің жеткіліксіздігін түсінсе.
2. Проблемалық жағдаяттар студенттердің бұрын алған білімдерін жаңа практикалық жағдайларда пайдалану қажеттілігіне тап болған кезде туындайды. Әдетте мұғалімдер бұл шарттарды студенттердің алған білімдерін іс жүзінде қолдана алуы үшін ғана емес, сонымен қатар олардың жеткіліксіздігі фактісімен бетпе-бет келуі үшін ұйымдастырады. Оқушылардың бұл фактіні білуі танымдық қызығушылықты оятып, жаңа білімді іздеуге ынталандырады.
3. Жаңа білімді қалыптастыру процесі мұғалімнің үйдегі тапсырмасын орындау барысында, негізгі проблеманы ашқан, пайда болған танымдық қажеттілік пен оны бұрын алған біліммен қанағаттандыру қажеттілігі арасындағы қайшылықтарды ашқан өмірлік жағдайда басталады. Мұнда біз оқыту перспективасының элементін көреміз: үй тапсырмасы жаңа білімді игеруге дайындалуға арналған; өткенді қайталау мұғалім көрсеткен оқулық беттерін қайта оқу немесе жаттығуларды қайта жазу түрінде емес, мазмұны есептің шешімі болып табылатын өзіндік жұмыс түрінде өтеді. пайда болды - практикалық немесе теориялық мәселе.
4. Мәселені шешудің теориялық мүмкін тәсілі мен таңдалған әдістің практикалық мүмкін еместігі арасында қайшылық болса, проблемалық жағдай оңай туындайды.
5. Оқу тапсырмасын орындаудың практикалық қол жеткізілген нәтижесі мен оны теориялық негіздеу үшін студенттердің білімінің жеткіліксіздігі арасында қайшылық болған кезде проблемалық жағдай туындайды.
Оқыту процесін басқара білу оның психологиялық құрылымындағы проблемалық жағдайдың пәндік-мазмұндық емес, сонымен қатар мотивациялық, тұлғалық жағы (оқушының мүдделері, оның қалауы, қажеттіліктері, мүмкіндіктері, т.б.) болуымен байланысты.
Оқу үрдісінде проблемалық жағдаяттарды құру қандай дидактикалық мақсаттарды көздейді? Келесі дидактикалық мақсаттарды көрсетуге болады:
- оқушының назарын мәселеге, тапсырмаға, оқу материалына аудару, оның танымдық қызығушылығын және іс-әрекеттің басқа мотивтерін ояту;
- оны осындай танымдық қиындықтың алдына қою, оның жалғасуы психикалық әрекетті белсендіреді;
- оған танымдық тапсырмадағы, сұрақтағы, тапсырмадағы негізгі мәселені анықтауға көмектесу және туындаған қиыншылықтан шығу жолдарын іздеу жоспарын құру; оқушыны белсенді ізденіс әрекетіне баулу;
- оған жаңартылып жатқан бұрын меңгерілген тапсырмалардың шекарасын анықтауға көмектесу және қиын жағдайдан шығудың ең ұтымды жолын іздеу бағытын көрсету.
Проблемалық жағдаяттарды тудыру жолдары.
Озық тәжірибелерді жалпылау негізінде проблемалық жағдаяттарды құрудың бірнеше негізгі жолдарын көрсетуге болады.
Оқушыларды құбылыстарды, фактілерді, олардың арасындағы сыртқы сәйкессіздіктерді теориялық тұрғыдан түсіндіруге ынталандыру. Бұл оқушылардың ізденімпаздық белсенділігін туғызып, жаңа білімді белсенді түрде меңгеруге әкеледі.
Оқушылардың мектепте, үйде немесе жұмыста, бақылау барысында практикалық тапсырмаларды орындау кезінде туындайтын оқу-өмірлік жағдаяттарды пайдалану және т.б. Бұл жағдайда проблемалық жағдайлар олардың алдына қойылған практикалық мақсатқа өз бетінше жетуге тырысқанда туындайды. Әдетте студенттер жағдайды талдау нәтижесінде мәселені өздері құрастырады.
Құбылысты түсіндіру немесе оны іс жүзінде қолдану жолдарын іздестіру үшін оқу проблемалық тапсырмаларды қою. Мысал ретінде студенттердің оқу-эксперимент аймағындағы, шеберханадағы, зертханадағы немесе аудиториядағы кез келген зерттеу жұмысын келтіруге болады. Осы фактілер туралы дүниелік түсініктер мен ғылыми тұжырымдар арасында қарама-қайшылық тудыратын фактілер мен шындық құбылыстарын талдауға оқушыны ынталандыру.
Болжамдар (гипотезалар) жасау, қорытындыларды тұжырымдау және оларды тәжірибе жүзінде тексеру.
Студенттерді фактілерді, құбылыстарды, ережелерді, әрекеттерді салыстыруға, салыстыруға, нәтижесінде проблемалық жағдай туындайды.
Оқушыларды жаңа фактілерді алдын ала қорытуға ынталандыру. Оқушыларға жаңа материалдағы кейбір фактілерді, құбылыстарды қарастырып, белгілілерімен салыстырып, өз бетінше жалпылау жасау тапсырмасы беріледі. Бұл жағдайда салыстыру жаңа фактілердің ерекше қасиеттерін, олардың түсініксіз белгілерін қалай ашады.
Студенттерді табиғаты түсініксіз болып көрінетін және ғылым тарихында ғылыми мәселені тұжырымдауға жетелейтін фактілермен таныстыру. Әдетте, бұл фактілер мен құбылыстар студенттер арасында қалыптасқан идеялар мен түсініктерге қайшы келетін сияқты, бұл олардың бұрынғы білімдерінің толық еместігімен және жеткіліксіздігімен түсіндіріледі.
Пәнаралық байланысты ұйымдастыру. Көбінесе оқу пәнінің материалында проблемалық ситуация құру қарастырылмайды (дағдыларды дамытуда, үйренгенді қайталауда және т.б.). Бұл жағдайда зерттелетін материалдарға қатысты ғылымдардың (мектеп пәндерінің) фактілері мен деректерін пайдалану керек.
Мәселенің вариациясы, сұрақтың қайта тұжырымдалуы.
Проблемалық жағдаяттарды құру ережелері.
Проблемалық жағдаят тудыру үшін студенттерге практикалық немесе теориялық тапсырма берілуі керек, оны жүзеге асыру жаңа білімді ашуды және жаңа дағдыларды меңгеруді талап етеді; мұнда жалпы заңдылық, әрекеттің жалпы режимі немесе әрекетті жүзеге асырудың жалпы шарттары туралы айтуға болады.
Тапсырма оқушының интеллектуалдық мүмкіндіктеріне сәйкес болуы керек. Проблемалық тапсырманың күрделілік дәрежесі оқу материалының жаңалық деңгейіне және оны жалпылау дәрежесіне байланысты.
Проблемалық тапсырма меңгерілетін материалды түсіндіру алдында беріледі.
Проблемалық тапсырмалар болуы мүмкін:
- ассимиляция;
- сұрақтың тұжырымы;
- практикалық ғимараттар.
Проблемалық тапсырма жоғарыда аталған ережелерді ескерген жағдайда ғана проблемалық жағдайға әкелуі мүмкін.
Бірдей проблемалық жағдай әртүрлі тапсырмалар түрлерінен туындауы мүмкін.
Мұғалім оқушыға берілген практикалық тапсырманы орындамау немесе оған белгілі бір фактілерді түсіндіру мүмкін емес себептерін көрсету арқылы өте қиын проблемалық жағдайды бағыттайды. Студенттің проблемалық оқытуға дайындығы, ең алдымен, мұғалімнің алға қойған (немесе сабақ барысында туындаған) мәселені көре білуімен, оны тұжырымдап, оның шешімін табуымен және тиімді әдістермен шеше алуымен анықталады.
Студент әрқашан қалыптасқан когнитивтік қиындықтан шыға ма? Тәжірибе көрсеткендей, проблемалық жағдайдан шығудың 4 жолы болуы мүмкін:
Мұғалім проблеманы өзі қояды және шешеді;
Мұғалімнің өзі мәселені құрастыруға, болжам жасауға, гипотезаны дәлелдеуге және шешімін тексеруге оқушыларды тарта отырып, мәселені қояды және шешеді;
Студенттер мәселені өз бетінше қояды және шешеді, бірақ мұғалімнің қатысуымен және (жартылай немесе толық) көмегімен;
Студенттер проблеманы өз бетінше қояды және оны мұғалімнің көмегінсіз шешеді (бірақ, әдетте, оның басшылығымен).
Лингвистикалық анықтамаға сүйенсек: мәселе - шешілетін, зерттелетін міндет. Оқыту процесінде туындайтын мәселенің сипаты қандай? Көптеген мұғалімдер проблема түсінігін сұрақ және тапсырма ұғымдарымен сәйкестендіреді, оқытудағы проблема проблемамен оның жиі қолданылатын мағынасында шатастырылады [19].
Оқу мәселесі тапсырмамен бірдей емес. Өмірде де, мектепте де көптеген міндеттер бар, оларды шешу тек қана механикалық әрекетті қажет етеді, бұл өз бетінше ойлауды дамытуға ықпал етіп қана қоймай, сонымен бірге осы дамуды тежейді.
Тәрбие мәселесі - білім берудегі проблемалық принципті жүзеге асыру формасы. Тәрбие мәселесі субъективті құбылыс болып табылады және ол логикалық аяқталғанға дейін кез келген пайымдау сияқты оқушы санасында идеалды түрде, ойда болады. Міндет - объективті құбылыс, бала үшін ол әуел бастан-ақ материалдық формада болады, ал міндет оны қабылдап, сезінгеннен кейін ғана субъективті құбылысқа айналады.
Оқыту мәселесінің негізгі элементтері белгілі және белгісіз (белгілі мен белгісіз арасындағы байланысты, байланысты табу керек). Тапсырма шарттарында міндетті түрде берілген және талаптар сияқты элементтер болады.
Тәрбие мәселесі - психикалық ізденіс бағытын анықтайтын, белгісіздің мәнін зерттеуге (түсіндіруге) қызығушылықты оятатын және жаңа ұғымды сіңіруге әкелетін ассимиляция процесінің логикалық-психологиялық қайшылығының көріну формасы. немесе жаңа әрекет әдісі.
Оқыту мәселесінің негізгі функциялары:
Ақыл-ой ізденіс бағытын анықтау, яғни оқушының проблеманы шешу жолын табу белсенділігі.
Жаңа білімді меңгерудегі оқушының танымдық қабілетін, қызығушылығын, әрекетінің мотивтерін қалыптастыру.
Бұл мәселеге бірнеше талаптар қойылады. Олардың ең болмағанда біреуі орындалмаса, проблемалық жағдай туындамайды.
Мәселе оқушыларға түсінікті болуы керек. Егер есептің мәні оқушыларға жетпесе, онымен әрі қарай жұмыс істеудің пайдасы жоқ. Сондықтан мәселе студенттердің барлығы немесе кем дегенде көпшілігі қойылған мәселенің мәнін және оны шешу құралдарын түсінетіндей студентке белгілі терминдермен тұжырымдалуы керек.
Екінші талап - ұсынылған мәселенің орындылығы. Оқушылардың көпшілігі алға қойған мәселені шешу мүмкін болмаса, мұғалімге тым көп уақыт жұмсауға немесе оны өзі шешуге тура келеді; ешқайсысы қажетті нәтиже бермейді.
Мәселені құрастыру студенттерді қызықтыруы керек. Әрине, қызығушылық тудыруда ең бастысы - заттардың логикалық жағы, бірақ дұрыс тұжырымды таңдау өте маңызды. Көңіл көтеру формасы көбінесе мәселені шешудің сәттілігіне ықпал етеді.
Мәселені тұжырымдаудың табиғилығы маңызды рөл атқарады. Егер студенттерге проблемалық тапсырманың шешілетіні туралы арнайы ескертілген болса, бұл олардың қиынырақ тапсырмаға көшу алда деген ойға деген қызығушылығын тудырмауы мүмкін.
Мұғалімнің оқу бағдарламасына қойылатын негізгі талаптарды білуі - мәселені ойдағыдай құрастыру мен оқушылардың өз бетінше танымдық іс-әрекетін ұйымдастырудың маңызды шарттарының бірі.
Тәрбие мәселесін құрастыру бірнеше кезеңнен тұрады:
а) проблемалық жағдайды талдау;
б) қиындықтың мәнін білу - мәселенің көрінісі;
в) мәселені ауызша тұжырымдау.
Оқыту мәселесі мұғалім үшін проблема емес. Мұғалім оқушыларға проблемалық сұрақ немесе проблемалық тапсырма қояды. Мұндай тұжырым проблемалық жағдайдың туындауына әкеледі - мұғалім тұжырымдаған және қойған мәселені студенттің қабылдауы.
Оқу мәселесін қою процесі негізгі логикалық және дидактикалық ережелерді ескере отырып жүргізілуі керек:
- белгілінің белгісізден бөлінуі (шектеу),
- белгісізді локализациялау (шектеу),
- табысты шешу үшін ықтимал жағдайларды анықтау,
- мәселені тұжырымдаудағы белгісіздіктің болуы [20].
Оқыту мәселесін шешу процесі.
Кез келген мәселені шешу оның дұрыс және анық тұжырымдалудан басталады. Тұжырымдау процесі студенттің алдында тұрған мәселені түсініп, белгілі бір дәрежеде оны шешу жолдарын іздеу, яғни шешу жоспарын құрастыру, содан кейін жоспарды жүзеге асыру және артқа қарайды (алынған шешімді зерттеу).
Шешушіде проблемалық тапсырмалардың осы класына қатысты белгілі бір тәжірибесі бар-жоғына байланысты есептерді шешудің үш түрі бар.
Шешімнің бірінші түрі. Бұған шешушінің бұрын тәжірибесі жоқ осындай есептерді шешу жағдайлары жатады. Бұл жағдайларда субъект сынақтардың бірі, азды-көпті кездейсоқ мәселенің шешіміне әкелмейінше сынақ пен қателіктен өтеді.
Шешімнің екінші түрі. Бұған адамның кейбір формулалары, схемалары және басқа тәжірибе түрлері бар жағдайлар кіреді. Шешім мұнда қол жетімді схемалардың бірінің ұсынылған жағдайын тану түрінде орын алады.
Мәселені шешудің үшінші түрі - адамның белгілі бір тәжірибесі бар, бірақ бұл тәжірибе толығымен адамға бұл мәселені шешуге мүмкіндік бермейді. Мұндағы шешім - мәселенің жағдайын талдау негізінде осы жағдай үшін арнайы бұрын болмаған әрекеттердің жаңа схемасы жасалады.
Проблемалық жағдайды құрайтын элементтердің ерекшеліктері мен қасиеттері туралы мәліметтерді жинау есептерді шешу процесінің маңызды ерекшелігі болып табылады.
Тәрбие мәселесін шешу логикасы:
а) мәселені шешу жоспарын құру (жоспар міндетті түрде шешімдерді таңдауды қамтиды),
б) болжамды алға тарту және гипотезаны негіздеу (психикалық алға жүгіру нәтижесінде туындайды);
в) гипотезаны дәлелдеу (тексерілетін гипотезадан нәтижелер шығару арқылы жүзеге асырылады);
г) мәселенің шешімін тексеру (мақсатты, тапсырма талаптарын және алынған нәтижені салыстыру, теориялық қорытындылардың практикаға сәйкестігі);
д) шешу процесін қайталау және талдау.
Тәрбие мәселесін шешу жалпы білім беру процесінің қайшылықтарын және атап айтқанда, танымдық мәселенің негізгі қайшылығын жеңудің нәтижесі болып табылады, ол дұрыс емес гипотезаларды алып тастап, дұрыс, дәлелді болжамды шығаратын белсенді ойлау процесінің нәтижесі болып табылады. таңдалады. Оқушылардың есептерді шешуі, деп жазады поляк дидактигі В.Окон, дайын ақпаратты жай есте сақтаудан үлкен артықшылығы бар. Артықшылығы - мәселені шешуде оқушының белсенді ойлауы. Және бұл өз бетінше алған білімнің беріктігі мен тереңдігіне ғана емес, сонымен бірге ақыл-ойдың ең құнды қасиетіне - кез келген жағдайда бағдарлай білуге және кез келген мәселені шешудің жолдарын өз бетінше таба білуге әкеледі.
Бүгінгі таңда оқытудың әртүрлі түрлері бар. Бейресми және проблемалық оқытудың салыстырмалы ерекшеліктерін көрсетейік.
Кесте 1
Хабарлау
Проблемалық
1. Материал дайын түрде беріледі, мұғалім ең алдымен бағдарламаға назар аударады.
1. Оқушылар теориялық және практикалық есептерді шешу барысында жаңа мәліметтер алады.
2. Ауызша баяндауда немесе оқулық арқылы оқушының дидактикалық үдерістен уақытша шеттетілуінен туындаған мәселелер, кедергілер мен қиындықтар туындайды.
2. Есепті шешу барысында оқушы барлық қиындықтарды жеңеді, оның белсенділігі мен дербестігі мұнда жоғары деңгейге жетеді.
3. Ақпаратты беру қарқыны күштірек, орташа және әлсіз оқушыларға бағытталған.
3. Қарым-қатынас қарқыны студентке немесе студенттер тобына байланысты өзгереді.
4. Оқу жетістіктерін бақылау оқу үдерісімен ішінара ғана байланысты; бұл оның органикалық бөлігі емес.
4. Оқушылардың белсенділігінің артуы жағымды мотивтердің дамуына ықпал етеді және нәтижелерді формальды тексеру қажеттілігін азайтады.
5. Барлық оқушыларды 100% нәтижемен қамтамасыз етудің жолы жоқ; Ең үлкен қиындық ақпараттандыруды тәжірибеде қолдану болып табылады.
5. Оқыту нәтижелері салыстырмалы түрде жоғары және тұрақты. Студенттер алған білімдерін жаңа жағдайларда оңай қолдана алады және сонымен бірге олардың дағдылары мен шығармашылық қабілеттерін дамытады.
Сонымен, проблемалық сабақтың құрылымында проблемалық емес сабақтың құрылымынан айырмашылығы, оқу процесінің сыртқы логикасы ғана емес, танымдық процестің логикасы (өнімді психикалық әрекет логикасы) элементтері болады. Оқыту процесінің сыртқы және ішкі элементтерінің жиынтығы болып табылатын проблемалық сабақтың құрылымы оқушының өз бетінше оқу-танымдық әрекетін басқаруға мүмкіндіктер жасайды.
2. Білім беру процесінде проблемалық оқытудың дидактикалық қағидатын іске асыру
2.1 Психологиялық, дидактикалық және әдістемелік әдебиеттерде проблемалық оқытудың қол жетімділігі мәселесі
Дидактиканың тарихы оқытудың жалпы принциптерін анықтауға және олардың негізінде мұғалімнің оқушыларды оқытуда жоғары және берік нәтижелерге қол жеткізе алатын маңызды талаптарын қалыптастыруға деген ұмтылысымен сипатталады. Бұл қолжетімділік қағидатына толықтай қатысты.
Көрнекілік принципін түсіну оқушылардың психикалық даму ерекшеліктеріне, сондай-ақ олардың жеке жас ерекшеліктеріне қатысты оқу процесінде көрінетін психологиялық заңдарға негізделген. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz