Адамгершілік қасиеттерін сыныптан тыс жұмыстар арқылы қалыптастыру
Ғылыми жобаның мазмұны
І. Кіріспе
ІІ. Негізгі бөлім
2.1 Оқыту барысында оқушылардың гумандық қасиеттерін қалыптастырудың мүмкіндіктері
2.2 Оқушылардың рухани адамгершілік қасиеттерін сыныптан тыс жұмыстар арқылы қалыптастырудың ерекшеліктері
ІІІ. Зерттеу бөлімі
3.1 Оқушылардың рухани адамгершілік қасиеттерін
сыныптан тыс жұмыстар арқылы қалыптастырудың әдіс-тәсілдері
ІҮ.Қортынды
Ү. Қолданылған әдебиеттер тізімі
Ғылыми жобаның өзектілігі: Әрбір мемлекеттің болашағы мектебінде шыңдалады. Сондықтан да болашақ ұрпақтың жеке тұлға болып қалыптасуында білім беру жүйесінің ізгілік бағыт алуы, атап айтқанда оқушыларды ізгілікке тәрбиелеудің ерекшеліктерін айқындап, оны оқыту үрдісінде ұтымды пайдалану қажеттілігі туындайды. Соңғы кезде қолға алынып жатқан білім беруді ізгілендіру идеясын жүзеге асыру барлық білім беру жүйесінің,әсіресе мектептің міндеті. Бастауыш мектеп- бұл оқушы тұлғасымен санасының дамуы қуатты жүретін ерекше құнды, қайталанбайтын кезеңі. Сондыктан да бастауыш білім-үздіксіз білім берудің алғашқы басқышы.
Оқу - тәрбие үдерісінде мұғалім мен оқушы арасындағы адамгершілік қарым-қатынастың атқаратын рөлі ерекше. Мұғалімнің өз оқушыларының жүрегіне жол тауып, олардың өзі оқып қана қоймай оның игеретін жетістіктерін де атап өткен.
Мысалы, қызығушылық қабілетті арттыра отырып, оқушының гумандық қасиеттеріноятуға қалыптастыруға болады. Адамгершілік қасиеттерін сыныптан тыс жұмыстар арқылы қалыптастыру. Осы гумандық қасиетін қалыптастыруда отбасы мен мектептің тәрбиелік маңызы зор. Адамгершілік қасиет- бұл адамның саналы әрекеті. Адамгершілік қасиетті оқу-тәрбие үдерісінде қалыптастыруға болады.
Мақсаты: Бастауыш сынып оқушыларының мектепте оқу-тәрбие үрдісінде адамгершілік қасиетті қалыптастыру. Оқыту барысында оқушыларының адамгершілік қасиеттерін сыныптан тыс жұмыстар арқылы қалыптастыру
Міндеттері:
- Оқушылардың рухани адамгершілік қасиеттерін қалыптастыру.
- Оқыту барысында оқушылардың рухани адамгершілік қасиеттерін қалыптастырудың тиімділігі.
- оқыту барысында бастауыш сынып оқушыларының гумандық қасиеттерінің тәрбиелік мәні
- Оқушылардың адамгершілік қасиеттерін қалыптастырудың әдіс-тәсілдерін пайдалану.
Зерттеу әдістері: Зерттеу мәселелері бойынша философиялық, психологиялық, педагогикалық және әдістемелік әдебиеттермен танысу
Кіріспе
Білім беру жүйесі қоғамның әлеуметтік-экономикалық дамуының жетекші рөлін атқарады, сондай-ақ оны әрі қарай айқындай түседі. Ал білімнің қалыптасып дамуының жалпы шарттары философияның негізгі мәселесі - рухтың материяға, сананың болмысқа қатынасы тұрғысынан зерттелетін ілім - таным теориясы деп аталады. Кеңестік психологтар мен ғалымдар Л. Р. Выготский, В. В. Давыдов, В. А. Крутецкий, Б. М. Теплов, Л. В. Занков, С. Л. Рубинштейн, Б. Г. Ананьев, А. Н. Леонтьев, өз республикамыздағы көрнекті ғалымдар Т. Тажібаев, М. М. Мұқанов, Ж. М. Абділдин, Қ. Б. Жарықбаев, Т. С. Сабыровтардың еңбектерін оқушының дамыту мәселесінің теориясы және практикасының алтын қоры деп білеміз.
Еліміздің егемендік алуына байланысты өз ұлтымыздың бала тәрбиелеу мен оқыту мәселесінде ғасырлар бойы жинақталған, асыл мұра ретінде осы күнге дейін жеткен озық ой-санамызды қорытып бір жүйеге келтіру, оны жалпы халыққа тарату, жастарымыздың бойында ең алдымен мектеп мұғалімдері мен мектепке дейінгі тәрбиешілерімізді ұлттық дәстүрлер негізінде қайта тәрбиелеу-бүгінгі таңда кезек күттірмейтін мәселе.
Өйткені бүгінгі педагогикалық жоғары оқу орындарында халықтыңбүкіл тарихында қалыптасқан қазақ ұлтының ұлттық тәрбиесі идеясы кеңестік дәуірдің өміршеңдігінен оқу жоспары мен бағдарламасынан, білім берудің жалпы мазмұнынан тыс қалып қойды деуге болады. Сондықтан бүгінгі таңда жаратылысында дана-ақылгөй, ілтипатты, сыпайы қасиеттер туа дарыған өз ұлтымыздың психологиясы мен педагогикасын ғылыми негіздеу, оны қайта жаңғырту негізгі мәселелердің бірі болды.
Дегенмен біздің ұлтымыздың мәдениетінде, тарихында, әдебиетінде, этнографиясында, халықтың білімінде, өмір тәжірибесінде педагогикалық озық идеялар молынан кездеседі. Дана халық өзінің болашақ ұрпағына даналық сөздерін қалдырмауы, ұрпақтан-ұрпаққа үлкен бір қамқорлықпен іріктеп сақтап, асыл ойларын паш етіп, төкпей-шашпай жеткізу халқымыздың даралық тұлғасы деп білеміз. Бұл ойларды біз ең алдымен халқымыздың ауыз әдебиетінен, ұлттық мәдениетінен, ұлттық тілінен, тарихынан ағартушы педагогтарымыздың озық ой-пікірлерінен, ұлттық салт-дәстүрлері мен әдет-ғұрыптарымыздан сұрыптап аламыз.
Халық педагогикасының материалдары жинақталып ғылыми түрде жүйеленіп қазақ этнопедагогикасы аталуы тың мәселе болғанымен бұл ғылым үшін жаңалық деуге де болмайды. Себебі бұл мәселе ғалымдарымыздың бүгінге дейінгі еңбектерінде қаралып келді.
Осы педагогикалық ой-жүйелерін бір ізге келтіру, оның бағдарламасын жасау, жоспарын, мазмұнын қалыптастыру мәселесін ғалымдарымыз әсіресе соңғы 10-15 жыл көлемінде қолға ала бастады.
Қазіргі таңда Қазақстан Республикасы аумағында білім ошақтарының барлығында да халқымыздың әдет-ғұрпын, салт-дәстүрлерін дамытуды негізгі мақсат етіп қойып, Қазақстандағы этнопедагогикалық ойлардың даму тарихын жүйелеп ұсынуда педагог ғалымдардың еңбектерінде көрініс тапқан.
ІІ. Негізгі бөлім
2.1 Оқыту барысында оқушылардың гумандық қасиеттерін қалыптастырудың мүмкіндіктері
Білім - үздіксіз білім берудің алғашқы басқышы. Осыған сәйкес оқушыға белгілі бір көлемдегі білім, білік-дағдыларды меңгертумен бірге гумандық қасиеттерін қалыптастыру бүгінгі күннің басты талабы. Осындай тәлім-тәрбие беруде сабақта, сабақтан тыс уақытта жаңа технологияларды тиімді пайдаланудың маңызы ерекше.
Сонымен оқушыларды ана тілі пәнін оқыту барысында рухани адамгершілік қасиеттерін қалыптастыру жолдарын қарастыру керек. Адамның жан-жақты және үйлесімді дамуында еңбек шешуші факторлардың бірі. Халық педагогикасында еңбекті бүкіл тәрбие жүйесінің күре тамыры деп қарастырады. Адам еңбексіз дамымайды, кері кетеді, азады.
Еңбек ету арқылы адамның көзқарасы, эстетикалық сезімі, адамгершілік қасиеті,ақыл-ой деңгейі дамып жетіледі.
Балалар мен жастардың еңбек тәрбиесі ертеден-ақ ата-ана парызы, бүкіл халық міндеті болған. Халық еңбекті асыл мұрат деңгейінде қарады. Адам өзінің жан дүниесін, тән сұлулығын еңбекте ғана көрсете алатындығына назар аударады.
Сол себептен де баланы ерте бастан еңбекке ертеден тәрбиелеу жанұяның қасиетті борышы. Жас ұрпақты рухани адамгершілік қасиетке тәрбиелеу халық ауыз әдебиетінің өзекті мәселелері ретінде де жырланды.
Жас ұрпақты халқымыз жалпы гумандық қасиетке тәрбиелей отырып, "он саусағынан өнер тамған" нақты кәсіп иесі болуды. "Еңбекке үйренем десең, ерінбе, өнерге үйренем десең жиренбе", "Еңбек елдің көркі", деп халық мақалдарында насихаттап отырған. Бұл мақал-мәтелдердегі сөздерде еңбектің тәрбиелік рөлінің зор екенін, еңбек дағдысын бала бойында қалыптастыруға жігерліктің қажет екенін нақты түсінген.
Қоғамның ең басты талаптарының бірі әр азаматтың өмірде өз орнында толық күш-жігерін жұмсап, қоғамдық байлықты еселей түсуге еңбек үлесін қосуы, еңбекке адал, саналы қатынасу, қоғамның өмір салтының алғы шарты болып табылады. Ол үшін әрбір адам еңбекке лайықты тәрбиелеу керек, мектептегі еңбекке тәрбиелеу - тәрбиенің жалпы жүйесінің құрамды бөлігі.
Ал, еңбекке тәрбиелеу және кәсіптік бағдар, мектеп оқушыларының қоғамға пайдалы, өнімді еңбекке тікелей қатысуы, оқуға деген саналы көзқарасты қалыптастырудың, азамат болып өсудің, жеке адамды адамгершілік жағынан қалыптастырудың негізгі кезі болып табылады.
Мектепте оқушыларды рухани адамгершілік қасиетке тәрбиелеудің басты міндеттерінің бірі біріншіден - еңбекке сүйіспеншілік пен және еңбек адамдарына құрметпен қарау.
Екіншіден, оқушыларды қазіргі қоғамдағы халық шаруашылығының әртүрлі салаларындағы атқарылатын еңбектің, еңбек түрлерімен таныстыру, еңбекке тәрбиелеудің жалпы міндеттері, алуан түрлі және жеке міндеттерді орындау арқылы іске асырылып отырады.
Олар: балаларды еңбекке психологиялық және практикалық тұрғыдан даярлау, оқушылардың еңбек дағдыларын қалыптастыру, оқушылардың еңбекке ынтасы мен қабілетін дамыту.
Оқушыларды еңбекке психологиялық, практикалық тұрғыдан дайындау - бұл қоғам үшін оқушылардың пайдалы еңбекке даярлығын және талаптануын қалыптастырып тәрбиелеу, еңбекті өз бетімен, өз еркімен ынталанып орындай білуге үйрету. Бұл өте күрделі процесс - мұнда оқушылардың әдеті, сезімі қалыптасады.
Еңбек етуге әдеттену - бұл жай ғана еңбекке үйрену емес, бұл адамгершілікті адам тәрбиесінің жоғарғы деңгейі, еңбек процесін құштарлық еңбек етуге әзірлік, жұмысты істеп білу деді Н.Крупская - демек өз күшіңді және басқалардың жағдайын есептей білу. Ең бастысы балаларды еңбекке даярлауды 1-сыныптан, ал отбасында балалық шақтан бастау, оларды еңбек түрлеріне қатыстыра отырып еңбектің адамды қайратты және бақытты ететіндігіне сенімін күшейту, қалыптастыру. Еңбектің мәні, еңбектің рөлі, еңбексіз ешнәрсе өздігінен істелінбейтіндігі туралы халық мақал-мәтелдері арқылы әрбір сөз мағынасына ұғындыру.
"Ердің атын еңбек шығарар", "Еңбегің қатты болса, татқаның тәтті болады", "Еңбек етте міндет ет", "Еңбек еткен емеді, еңбексіз не өнеді", "Жалқауға жан жуымас, жалқауға мал құралмас", "Еңбексіз тапқан мал есепсіз кетеді", "Ексең егін, ішерсің тегін", "Еріншектің ертеңі бітпес", "Жалқау жыламсақ келеді", т.б. еңбек туралы мақал-мәтелдер, нақыл сөздер көптеп саналады.
Оқушылардың ұжымдық еңбекте дағдыларын қалыптастырудың маңызы өте зор. Ұжымдық еңбекте балалардың қабілеттері арта түсіп, дарындылығы толық ашыла түседі. Ұжымдық еңбекте тәртіп, мінез-құлықтық әдеттері, дағдылары қалыптасып отырады. Бұндай еңбек ете білуде оқушылардың достық, жолдастық өзара көмек және жауапкершіліктері нығая түседі.
Егер ұжымдық еңбектің дағдылары оқушылардың бойында дұрыс қалыптасса, ол мектеп бітіргеннен кейін де ары қарай ұжымдық қатынастың нормаларын өз бойында дамытып отырады.
Бала бойында еңбек мәдениеті дағдыларын қалыптастыруда рухани адамгершілік қасиеттің тәрбиеік мәні зор. Еңбек мәдениетінің көрсеткіші, атқарылатын жұмыстың сапалы және тиімді істеу, уақытты ұтымды пайдалану, еңбек құралдарына, түрлі материалдарға ұқыптылықпен қарау. Балалардың ынтасын және қабілетін дамыту, еңбек тәрбиесіндегі жеке міндеттердің бірі.
Халық шаруашылығында атқарылатын жұмыстардың көбісі, әсіресе өндіріс орындарында жұмыстарды автоматты түрде (роботтар) атқару жұмыстары, ол жұмыстардың кәзіргі кезде электроникамен байланысты екендігі, оның үстіне қазіргі кезде барлық жұмыс салалары компьютерлік технологиямен атқарып жатқандығы белгілі. Сондықтан бұл жұмыстарды орындау үшін барлық мамандардан жоғары техникалық сауаттылықты талап етеді.
Сол себептен кәзіргі кезде жалпы білім беретін мектептерде, оқу орындарында оқыту мен тәрбие жұмысының барысында оқушылар мен студенттердің ынтасын арттыру, олардың ғылыми техникалық білімді берік игеруге және тәрбиелеу қажеттігі туып отыр.
Осы бағытта жүргізілген оқу-тәрбие жұмысының сапасы жоғары болып оқушылардың сабаққа ынтасы артып, қабілеттері күшейеді, олардың ой-өрісінің дамуына мүмкіншілік туады, жалпы еңбек тәрбиесінің құндылығы артады.
Жалпы білім беретін орта мектептерде өтілетін технология пәні - жас өспірім оқушылардың еңбекке ынтасын, сабаққа ықыласын арттыруда, оқушылардың ойлау қабілеттерін дамытуда орасан зор негіз болып табылады.
Қазіргі таңда заман талабына қарай бастауыш сынып мұғалімдері оқушыларды ізгілікке, имандылыққа баулумен қатар оқушылардың эстетикалық талғамдарын қалыптастыру, экономикалық білімдер беру, оқушылардың еңбекке қызығушылықтарын ояту, оқушылардың мінез- құлықтарын қалыптастыру міндеттері жүктеледі.
Бастауыш сыныптардағы өтілетін еңбекке баулу сабағында оқушылар еңбек етудің алғы шарттарын үйрену арқылы оқушыны жеке тұлға ретінде тәрбиелеу мақсаты көзделеді.
Адамдардың ең бірінші өмірлік қажеттілігі- еңбек екені, еңбек ету арқылы өз бойындағы еңбек қабілеттерін дамытып отыратыны, үлкейе келе өзінің бойындағы асыл қасиеттерінен өмірлік нәр алатындығын мектеп табалдырығын аттаған жасөспірімдердің бойына ерте бастан дарыта білу керек.
Педагогика ғылымының негізгі ұстанымдары бойынша бастауыш сыныптарда өтілетін барлық пәндердің ара салмағы бірдей болып сналатындығы белгілі екені ескерсек те дегенмен әрбір пәннің өзіндік ерекшеліктері, мүмкіндіктері әркелкі болып келеді.
Адам баласы қоғамда өзінің адамгершілік қасиеттерімен, қайырымдылығымен,адалдылығымен, әділеттілігімен ардақталады. Моральдық қасиеттер адамның қимыл - әрекеттерінен, қарым-қатынастарынан шығады.
Жақсылы пен жамандық, зұлымдық пен махаббат, әділеттік пен әділетсіздік, борыш пен намыс, ар мен ұждан адамның іс-әрекеті арқылы өлшенеді.
Ал адамгершілік жиынтығы-борыш (парыз) болып табылады. Сонымен қатар бастауыш сынып оқушыларының гумандық қасиеттерін қалыптасыруда адамгершілік тәрбиесін тиімді қолдануға болады.
Яғни:
адамдардың адам алдындағы, қоғам алдындағы, отан алдындағы борышы;
ата-аналардың балалары алдындағы немесе балаларының ата-аналары алдындағы борышы;
жеке адамның ұжым алдындағы, ұжымның жеке адам алдындағы борышы, т.с.с.
Адамгершілік борыш идеясы - бұл тәрбие процесінің саналық негізгі өзегі болуын назардан үнемі тыс қалдырмау керек. Олай болса адамгершілікке тәрбиелеу дегеніміз - жақсы атаулыға деген сезімді дамыту, өзгеге болмайтын жамандық атаулыға жол бермеу деген сөз.
Әрбір адам адамгершілік ұстанымдарды бұзу-жамандықтан басталатын мәжесінен аттау екенін сезінуі қажет. Жалпы адамгершілік тәрбиесі-қоғамдық талаптарға сай келетін ізгілік-инабаттылыққа орай түсініктер,пікірлер, сезіммен сенімдер,мінез-құлық дағдылары мен әдеттеріне байланысты міндеттерді шешеді.
Жалпы адамгершілік тәрбиесі тұтас алғанда баланың жеке басын қалыптастыруға және дамытуға бағытталған процес екені тағыда еске сала отырып, ол оның Отанына деген, адамдардың еңбектеріне, өз міндеттеріне, және өз басына қатынасын қалыптастыруды көздейді десек.
Бастауыш сынып оқушыларын адамгершілікке тәрбиелеу үдерісінде мектеп - олардың патриоттық, жолдастық, ұжымдық, болмысқа белсене қатысты еңбек адамдарын құрметтеу сезімдерін қалыптастырады.
Жалпы жек адамды, адамгершілік жағынан оның өмірге алғашқы келген күннен басталады.
Мектеп оқушыларында адамгершілік элементтерінің негізі олардың мектеп жасына дейінгі кезеңдерінен бастап-ақ қалана бастайды. Сондықтан бастапқы сезімдері мен түсініктері бала бойында ерте бастан пайда болады.
Сонымен қатар мектепке дейінгі жаста қалыптасқан адамгершілік мінез - құлықтың барлық іс-әрекеттерімен балалар арасындағы, балалар мене үлкендер арасындағы өз ара қарым-қатынастарында шешуші ықпал етеді. Әр баланың жеке басының жан-жақты дамуында оның моралдық дамуына үнемі иқамқорлық жасау бүгінгі күннің және алдағы күндердің талабы,оған ұстаздардың мектеп өміріндегі күнделікті көңіл бөлінуі арқылы іске асырылады.
Осыған орай, баланың жеке басының қалыптасуында балалар ұжымы, міндеттері өзара ұштасып жатады.
Сондықтан мектеп оқушыларын адамгершілікке, еңбекке тәрбиелеу мәселелері күнделікті өмірдегі қолданылып келетін жұмысты ұйымдастыру үдерісінде, атап айтар болсақ ойын және оқу еңбегінде жоспарлы түрде іске асырылып отырылады. Мәселен ойын әректінде оқушыда-ұнамды әдеттер мен өзара қарым-қатынастар және адамгершілік сезімдері қалыптасып отырады.
Сонымен бірге балалар еңбекте еңбек сүйгіштік, үлкендер еңбегін бағалау, сондай-ақ ұжымдық, жауапкершілік сезімдері сияқты қасиеттері бала бойында қалыптасып отырады.
Бастауыш сыныптарда өтілетін еңбекке баулу сабақтарында оқушыларды адамгершілікке тәрбиелеудің мүмкіндіктері қашанда толық пайдалана бермейтін мүмкіндіктер бар.
2.2 Оқушылардың рухани адамгершілік қасиеттерін сыныптан тыс жұмыстар арқылы қалыптастырудың ерекшеліктері
Қоғамымыздың ертеңгі болашағы-бүгінгі жас ұрпақтың тәрбиесімен тығыз байланысты.Сондықтан бастауыш сынып оқушыларын тәрбиелеу ісінде оларды рухани дамытуға баса назар аударғанымыз жөн. Қәзіргі ұрпақ тәрбиесіндегі басты мәселе- мектеп оқушыларын гуманды қасиеттер негізінде тәрбелеу.
Қәзіргі уақытта Республикамызда оқушыларды тәрбиелеу ісінде адамның ішкі жан дүниесімен рухани әлемін тану, дамыту, жетілдіруге байланысты көптеген жұмыстар жүзеге асуда. Халықтың дәстүр, рухан - мәдениет негізінде жас ұрпақтың ізілік тәрбиесін дұрыс жолға қою міндеттерін іске асыру басты нысана болып отыр.
Оқушылардың рухани адамгершілік қасиеттерін сыныптан тыс жұмыстар арқылы қалыптастырудың өзіндік ерекшелігі бар.Оқыту сабақарына қарағанда сыныптан тыс жұмыс ерікті негіздей өткізіледі оның бірінші ерекшелігі міне осында.
Оқушылар ынта мен бейімділіктеріне байланысты өз беттерімен әр-түрлі үйірмелерге жазылады.
Сыныптан тыс жұмысты ұйымдастырудың екінші ерекшелігі оның міндетті бағдарламалар көлемімен байланысты болмайтындығында.Оның мазмұны мен формасы негізінен алғанда оқушылардың ынталары мен талап-тілектеріне байланысты болады.
Үшінші ерекшелігі жас шамасы әр-түрлі оқушыларды қамтитындығында.
Тәрбие ісіндегі негізгі мәселе - оқушылардың гумандық қасиеттерін қалыптастыру.Ізгілік тәрбиесінде оқушының назарын өз өміріндегі елеулі өзгерістерге бұрып, оны саналы түсінуіне балу көзделеді.
Адамгершілік тәрбиесі-тәрбие салаларының маңызды бір құрамдас бөлігі. Адамгершілік тәрбиесі жеке тұлғаны жан-жақты жетілдіру ісінде ақыл-ой тәрбиесінен кейінгі маңызды рол атқарады.
Адамгершілік дегеніміз- жағымды мінез құлықтық нормаларымен ережелерінің жиынтығы.
Мінез деп-адамдардың жеке басындағы қоғамдық ортаның, тәрбие әсерінен қалыптасып, оның ерік күшінің өзіне және қоршаған өмірге қарым-қатынасын айқындайтын күрделі процесті айтамыз. Ал адамгершілік жиынтығы-борыш (парыз) болып табылады.
Яғни:
адамдардың адам алдындағы, қоғам алдындағы, отан алдындағы борышы;
ата-аналардың балалары алдындағы немесе балаларының ата-аналары алдындағы борышы;
жеке адамның ұжым алдындағы, ұжымның жеке адам алдындағы борышы, т.с.с.
Адамгершілік борыш идеясы - бұл тәрбие процесінің саналық негізгі өзегі болуын назардан үнемі тыс қалдырмау керек. Олай болса адамгершілікке тәрбиелеу дегеніміз - жақсы атаулыға деген сезімді дамыту, өзгеге болмайтын жамандық атаулыға жол бермеу деген сөз. Әрбір адам адамгершілік ұстанымдарды бұзу-жамандықтан басталатын мәжесінен аттау екенін сезінуі қажет.
Жалпы адамгершілік тәрбиесі-қоғамдық талаптарға сай келетін ізгілік-инабаттылыққа орай түсініктер,пікірлер, сезіммен сенімдер,мінез-құлық дағдылары мен әдеттеріне байланысты міндеттерді шешеді.
Жалпы адамгершілік тәрбиесі тұтас алғанда баланың жеке басын қалыптастыруға және дамытуға бағытталған процес екені тағыда еске сала отырып, ол оның Отанына деген, адамдардың еңбектеріне, өз міндеттеріне, және өз басына қатынасын қалыптастыруды көздейді десек. Бастауыш сынып оқушыларын адамгершілікке тәрбиелеу үдерісінде мектеп - олардың патриоттық, жолдастық, ұжымдық, болмысқа белсене қатысты еңбек адамдарын құрметтеу сезімдерін қалыптастырады.
Жалпы жек адамды, адамгершілік жағынан оның өмірге алғашқы келген күннен басталады.
Мектеп оқушыларында адамгершілік элементтерінің негізі олардың мектеп жасына дейінгі кезеңдерінен бастап-ақ қалана бастайды. Сондықтан бастапқы сезімдері мен түсініктері бала бойында ерте бастан пайда болады.
Сонымен қатар мектепке дейінгі жаста қалыптасқан адамгершілік мінез - құлықтың барлық іс-әрекеттерімен балалар арасындағы, балалар мене үлкендер арасындағы өз ара қарым-қатынастарында шешуші ықпал етеді.
Әр баланың жеке басының жан-жақты дамуында оның моралдық дамуына үнемі иқамқорлық жасау бүгінгі күннің және алдағы күндердің талабы,оған ұстаздардың мектеп өміріндегі күнделікті көңіл бөлінуі арқылы іске асырылады.
Осыған орай, баланың жеке басының қалыптасуында балалар ұжымы, міндеттері өзара ұштасып жатады. Сондықтан мектеп оқушыларын адамгершілікке, еңбекке тәрбиелеу мәселелері күнделікті өмірдегі қолдан келетін жұмысты ұйымдастыру үдерісінде, атап айтар болсақ ойын және оқу еңбегінде жоспарлы түрде іске асырылып отырылады.
Мәселен ойын әректінде оқушыда-ұнамды әдеттер мен өзара қарым-қатынастар және адамгершілік сезімдері қалыптасып отырады.
Сонымен бірге балалар еңбекте еңбек сүйгіштік, үлкендер еңбегін бағалау, сондай-ақ ұжымдық, жауапкершілік сезімдері сияқты қасиеттері бала бойында қалыптасып отырады.
Бастауыш сыныптарда өтілетін еңбекке баулу сабақтарында оқушыларды адамгершілікке тәрбиелеудің мүмкіндіктері қашанда толық пайдалана бермейтін мүмкіндіктер бар.
Сабақтарда мұғалім оқушыларды еңбек мәдениетіне, еңбекке дұрысқатынас және еңбек ете білуге жауапкершілікпен бірлесе жұмыс істей білуге үйрену арқылы еңбекке шығармашылық қатынас жасауға тәрбиелейді. Бастауыш сыныптарда өтілетін еңбекке баулу сабақтарында оқушылар өздері жасайтын бұйымдардың тәрбиелік мәні бар екенін түсіне бастайды. Сондықтан әрбір жасайтын бұйымдардың әдетте, белгілі бір тәрбиелік құндылығы болуы қажет, және де оқушыларға және басқаларға да пайдалы іс болуы керек.
Оқушылар өз еңбегінің нәтижесін және олар жасаған бұйымдардың жолдастары немесе ересектер бағалайтынын білгенде, ол өз жұмыстарының сапасына жоғары талап қоя біліп, өз жұмысын көрсетуге ұялмайтындай болып істеуге ұмтылады.
Мыс: Бала өз тәжірибесіннен кімде-кім бірге оқитын оқушы, шешесі немесе әкесі болсын қалай болса солай сиқысыз және осал істелген затты көрсе, ондағы жаман көңілсіз істелген бұйымды алғаны үшін ренжитіндіктеріне түсіне бастайды.
Баланың қолынан басқада адамдарға қажет пайдалы бұйымдар шығатына сенімдері молайып, өздерінің қанағаттанарлық сезімі, жұмысты жақсы істеуге деген ынталары туып, осының негізінде еңбекке деген сүйіспеншіліктері қалыптасып отырады.
Демек бастауыш сыныптарда еңбекке үйрету балаларды бірлесе жұмыс істеугедің маңыздылығы өте жоғары деп санаймыз.
Олар өз еңбегіне деген жауапкершілік сезімді жалпы еңбектің нәитижесін сезіне біліп, ұштастырылған жағдайда ғана еңбектің нәтижесі зор.
Сондықтан өз жолдастарымен тәжірибе алмасу әдетін қалыптастыру және дамыту қажет. Ұжымдық үстінде пайда болатынын бір-біріне тәуелділік қатынас, оқушыларды жалпы қарқынды жоспармен жұмыс істеуге өз еңбектеріндегі жалпы міндетті көре білуге өз тәжірибесін жанындағы жолдастарына көмектесуге мүмкіндік береді.
Жалпы еңбекке баулу сабақтары, мұғалімге балалардың әртүрлі сыныптарда адамгершілік қасиеттерін жүйелі түрде қалыптастыруға көмектесетін негізгі пәннің бірі болып саналады.
Оқушылар жұптасып және топ болып жұмыс істей білуге ізгілікті - адамгершілікке өзара қатынастың нақтылы тәжірибесін игеруге мүмкіндіктер береді.
Бастауыш сынып оқушыларын адамгершілік тұрғыдан дамыту әдістері көбінесе балалардың адамгершілікке ұмтылу көзін түсінуге негізделіп,оның сезімі мен еркіне бір уақытта әсер ету жағын қарастырады.
Рухани адамгершілікке тәрбиелеудің алуан түрлі әдістерін қолдана отырып,ойынмен еңбектің,ойынмен оқудың,еңбекпен оқудың өзара байланысын сезіне,көре білуге бағыттай білуіміз тиіс.
Адамгершілікке тәрбиелеу барлық педагогтық үдеріс арқылы жүзеге асады. Бірақ күнделікті жұмыс барысында мұғалім балаларға нақтылы іс -әрекет арқылы іске асатын тапсырмаларды үйрете алады.
Сөйтіп күнделікті тұрмыстық іс-әрекеттер ең алдымен мәдени мінез-құлық дағдылары қалыптасады жәнеәдептілік ережелері меңгеріледі. Үлкендерді құрметтеуге, заттарын күтіп ұстауға, құрбыларына зейін қоюға, оларға өз әлінше көмек көрсетуге тәрбиеленеді. Сондай-ақ еңбектегі іс-әрекетте балалар арасындағы қарым-қатынас, үлкендердің еңбегіне көзқарас қалыптасып отырады.
Еңбек сүйгіштіктің, ұйымшыл мінез-құлықтың, жауапкершілікке сезінудің, пайдалы іс тек өзі үшін ғана емес, балалар үшін жасай білуі мен оған деген ықыласының болуының алғашқы баспалдақтары мектеп қабырғасында қалана бастайды.
Мектептегі тәрбие жұмыстарында адамгершілік,имандылық, ақыл-ой, экологиялық, эстетикалық, құққтық, азаматтық және салауаттылық сияқты бірнеше тәрбие салалары арқылы қамтылған.
Солардың ішінде ең бастысы да ең маңыздысы да адамгершілік тәрбиесінің үлесіне тиеді.
Егерде адамгершілік тәрбиесі жүйелі берілмесе, бір-бірінен рухани үлгі көрмесе, адам азады, қоғам тозады.
Жас ұрпақтың адамгершілік қасиеттерін қалыптастыруда әлеуметтік орта, адамдардың бір-бірімен қарым-қатынасы, ұлттық мәдениеті, ақпараттық құралдары баспасөз, теледидар және тағы басқа да үлкен әсер етеді. Гүлдердің күнге қарап өсетін, шыбықты қалай баулыса, солай қарай бой түзейтін тәрізді, бала да алдындағы ересектерге қарап өседі, ер жетеді. Жай қарағанда көзге көрінбейтін сәл ағаш істің өзіде бала назарын тыс қалдырмайды.
Мыс : Ата-анасы өзара силаспайтын бала олардың силастық туралы айтқанын, ішкілікке салынған әкенің, ішкіліктен аулақ бол, темекі тартпа, шекпе деуін, өтірік әнгімесін баласы тыңдағысы келмейді. Әдептілік, адамгершілік туралы әнгімесін тыңдамайды және әке-шешесінің айтқанын тыңдағысы келмейді, оны орындауға да талпынбайды.
Сондықтан да қайбір ата-ана бол, ұстаз бол өз бойыңдағы жағымсыз әрекеттерден аулақ болмай, арылмай тұрып, балаға дұрыс тәрбие бере алмайтындығын түсінген дұрыс.
Рухани адамгершілік қасиеттерді қалыптастырудағы басты мәселе-оқушыны құрметтеу.Әрбір оқушы өзін-өзі рухани жетілдіру үшін өзін-өзі тәрбиелеуге , өздігінен білім алуға,ізгілік қасиеттерін бойына сіңіруі қажет.
Рухани адамгершілік-бұл тәрбиеленушінің қоғамдық мораль талаптарына сай сезіміне, әдет-қылығына ,адамгершілік бағытына жүйелі түрде ықпал ету.
Егеменді ел болғаннан бері мектеп оқушыларын адамгершілікке, парасаттылыққа, саналық пен жауапкершілікке ізгілік қасиеттері арқылы тәрбиелеу жолдары қолға алынған.
Оқушылардың гумандық қасиеттерін қалыптастыруда оның өзін-өзі құрметтеуіне өмірде табысқа жетуіне отбасымен мектеп ұжымының атқаратын тәрбиелік іс-шараларының маңызы зор. Оқу мен тәрбие егіз. Ұстаздың тәрбие үрдісінде шешуші рөл атқаратындығын барлығымыз жақсы білеміз. Ұлы педагог К.Д.Ушинский Тәрбиенің қайнар көзі тек адамның жеке басылық өнегесіне негізделген - дегені белгілі. Ал ұлы ғұлама Әл-Фараби жас ұрпаққа тәлім-тәрбие беретін адамды өте жоғары бағалап оны мәңгі нұрдың қызметшісі деп атауы бекер емес.
Бүгінгі мектеп оқушыларының адам болып гумандық қасиеттерді бойына сіңіруде мұғалімдер қауымының атқарар еңбегі орасан зор. Оларға болашақ ұрпақты тәрбиелеуде үлкен жауапкершілік жүктелген.
Тәрбие ісімен айналысатын мұғалімдер тек қана білім берумен ғана шектелмейтіндігі айқын.Баланың сана-сезімін адамгершілік қасиеттерін қалыптастыру мұғалімнің ең бірінші міндеті болып табылады.
Оқу-тәрбие үрдісінде мұғалім осы мұраттарды басты нысана етіп ұстау керек.
Себебі оқушының көзқарасы мұғалімнің күнделікті ісімен сәйкес келіп отырады.Тәрбиесі дұрыс жастар әрқашан жақсы қасиеттерді бойына сіңіреді. Оқушыны имандылыққа баулып, мейірімділік, қайырымдылық, кішіпейілділік. қамқорлық, ізгілік сияқты қасиеттерді бойларына сіңіру - әрбір отбасымен мектептердің басты парызы.
Бастауыш сынып оқушыларының жеке басының даралық ерекшеліктеріне - мінез жатады. Мінез дегеніміз - адамның өзіндік бағыт-бағдарының, жан дүниесінің ерекшелігінің тұрлаулы белгіс. Тәрбиелі мінез адам бойында имандылық, ізгілік,адамгершілік қасиеттердің бар екендігін көрсетеді.Басқаларға қамқорлық жасау, қадірлеу, жауапкершілік пен адалдық, ізгілік-мінез сапасының негізгі бітістері.
Осыған орай бүгінгі таңда қоғамның тәрбиеге мүдделі арнайы педагогикалық мекемелерінің барлық саласы жастар тәрбиесіне ат салысуда. Осы орайда А.А.Бейсенбаева ол үшін мына төмендегі негізгі міндеттерді жүзеге асыру көзделетінін атап көрсетті.
oo оқушыларды гуманитарлық дүниетанымға даярлау;
oo гумандық қасиеттер арқылы өмірлік мақсат мүддесін айқындауға,
oo гумандық қасиеттер арқылы өмірлік қажеттіліктерін іске асыруына көмектесу;
oo мәдени мұраны жүйелі меңгеруге, жалпы адамзаттық рухани құнды игіліктерді бағалай білуге тәрбиелеу.
Қоғамдық қатынастардың өзгеруіне байланысты білім беру жүйесінде де әр кезеңде жаңа күрделі өзгерістердің туындайтыны белгілі. Қәзіргі кезеңдегі тәрбиенің басты мақсаты оқушылардың тұлғалық қасиеттерін гуманистік бағытта дамыту.
Педагогикалық және психологиялық тұрғыдан қарастырсақ адамдар арасындағы қатынастардың сүйіспеншілікке негізделуі, олардың ар- намысын, абыройын, ұжданын құрметтеу, адамгершілік, парасаттылық тұрғыда қамқорлық жасау , адамды сүйе білу, қадірлеуде гуманизмге жатады.
Педагогика және психология қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігінде: Гуманизм (лат.gumanus-адамгершілік) - дүниетаным принципі. Оның негізінде адамның мүмкіншілігінң шексіздігіне, өзін-өзі дамыту қабілетіе деген сенімі мен ерік бостандығын, абыройын қорғау, адамның бақытқа жету жолындағы құқығы мен оның барлық сұраныстарын қамтамасыз ету қоғамның түпкілікті мақсаты деген мұрат жатады,-деп анықтама берілген.
Оқушыларды елжандылыққа,ұлтжандылыққа, ізгілікке тәрбиелеу шартты түрде мынандай қасиеттерді бойға сіңіруді қажет етеді, оны қысқаша былай жүйелеуге болады.
1. Туған анасын білу,сыйлау, құрметтеу;
2. Ана тілін білу, сыйлау, құрметтеу;
3. Туған жерін, атамекенін білу, сыйлау, құрметтеу,
4. Туған хлқының тарихын білу, сыйлау, құрметтеу
Сонымен гуманизмді адамға тән адамгершіліктің. Парасаттылықтың және ой- шабыттың ерекше жиынтығы ретінде қарастырып, адамды еркін ойаудың адамшылықтың шынайы иесі деп қабылдауға болады.
Ал ұрпақ тәрбиесіндегі басты мәселе - мектеп оқушыларының гумандық қасиеттерін қалыптастыру.
Рухани адамгершілік қасиеттер арқылы рухани даму дегеніміз-өзінің өмірдегі орнын, атқаратын міндетін жауапкершілігін, дүниенің күрделі құрылымын түсіну және өзін-өзі үздіксіз білімін жетілдіріп отыру. Оқушының рухани-ізгілік ұғымының мәні-біздің ойымызша төмендегідей :
oo басқаларға жанашырлық білдіру;
oo өзге адамға жақсылық тілеу;
oo адамдарға көмек көрсету;
oo айналадағы өмірді жақартуға ұмтылу;
oo өмір туралы мәселелер жайында толғану,
oo өмірдің мәнін іздеу;
oo өзін-өзі дамыту арқылы бүкіл дүниені жетілдіру;
Бұл мәселе бойынша яғни гуманды педагогика және баланы ізгілендіру жөнінде айтқанда Ш.Амонашвилиді айтпай кетуге болмайды.Оның Өмір мектебіатты трактаты педагогикада ерекше мәнге ие болады. Онда ол бастауыш сынып оқушыларын рухани дамытудың басты мәселелеріне тоқталады.Бұл мектептің басты мақсаты:
oo білім үрдісінң барлық құрамында адамгершілік педагогикалық принциптерін қолдану;
oo мұғалімдерге және педагогикалық ұжымға рухани адамгершілік педагогиканы шығармашылықпен қоса игеруге мүмкіндіктер беру;
oo рухани адамгершілік педагогикка идеясын кеіңінен таратып,беде арқылы тәрбиелеуді мектеп өмірінен бірте-бірте ығыстыру.
Осы мақсатты іске асыру міндеттері мыналар:
oo рухани адамгершілік қасиеттерді оқушылар арасында қалай жүзеге асыруға болатынын көрсету;
oo осы жүйенің түініктеме ақпаратын айқындап, баланың табиғатына лайықты оның тұжырымдамасын ұсыну;
oo білімнің базалық деңгейін суреттеп, оның ұйымдасиыру принциптерінде блідік-танымдық бірлік негізін ұсыну;
oo мұғалім мен оқушы қарым-қатынасында оқушы өмірнің әнін ашуға сипаттам беру;
oo мектеп пен отбасы байланыстарының нысандарын анықтау;
Ш.А.Амонашвилидің ғылымға қосқан үлесі тұтас рухани адамгершілік педагогикалық процестің принциптер жүйесін құруы деп есептеуге болады.Бұл жүйенің негізіне ол тұлғалық уманды идеясын қояды.
Педагогтың сенімі бойынша төменде аталған принциптер оқушылардың айналасында гуманды, адамшылық ортаны құру туралы қамқорлқ жасауға және оларға ізгілік мәдениет игеруіне көмектесуге мүмкіндік береді.
Бұл принциптерге мыналар жатады:
1. Шынайылық, әділеттілік, айырымдылық, адамгершілік, ізгілік принципі.
2. Қайырымды адамгершілік принципі
3. Баланың қалыптсаушы қасиетін анықтау принципі
Оқушыларының рухани адамгершілік қасиеттерін қалыптастыруда сыныптан тыс жұмыстардың мынандай негізгі ерекшелік белгілерін атап өтуге болады:
oo қайырымды істер жасаудың тартымдылығы;
oo еңбекқорлық, ұқыптлық;
oo қайырымдылық, сезімталдық,
oo өзінің ісі,әрекеті ойларынна жауаптылығы;
oo борышы мен ары;
oo шынайылық адалдық мейірімділік.
Педагогикалық ғылыми зерттеу еңбектерінде ізгілік ұстанымдардың төмендегідей болуын көрсетеді;
oo өзінің қадір-қасиетін сақтау, өзіне - өзі сенімді болу;
oo көрегендік - алға қойылған әрбір мақсаттың нәтижесін көре білу.
Оқушылардың рухани адамгершілік қасиеттерін қалыптастыруда осы айтылғандарды жүзеге асыруда мұғалім мен оқушы арасында ұжымдық қарым-қатынас орнаған да ғана ітелінген іс-шаралар өз нәтижесін береді.
Оқушылардың рухани адамгершілік қасиеттерін қалыптастыру оқу-тәрбие үдерісінің аса маңызды мақсаттарының бірі. Мұны жүзеге асыру окушыларды жинақтылыққа өзін-өзі дұрыс басқаруға үйретеді, білімді сапалы түрде игеріп, оны танымдық - шығармашылық және гумандық қасиеттерді білуге жетелейді, білімін өз бетінше жетілдіру қабілетін дамытады.
Рухани адамгершілік қасиеттерін қалыптастыруға тән және олардың құмартып кірісетін іс-әрекетінің бір түрі - ойын үрдісі сыныптан тыс жұмыстар арқылы жүзеге асады. Ойынның бірнеше түрлері бар. Оларға шығармашылық ақыл-ой, спорт ойындары т.б. жатады.
Ойын балалардың барлық маңызды ақыл ой әрекеті, онда балалардың барлық қабілеттерінің дамуына, айналасындағы дүние жайлы түсініктері кеңеюіне, тілінің дамуына, құрбыларымен жақындасуына көмектеседі, мінез-құлқын, ерік-жігерін қалыптастырады.
Яғни, бала ойын арқылы білім алады оның бойында гумандық қасиеттер қалыптасады.
Ойын екі бағытта әсер етеді: қазіргі және болашақта. Бір жағынан бала бірден осы мезетте қуанышқа бөленеді. Екінші жағынан ойын әрқашан болашаққа бағытталған, өйткені онда ойын барысында келешек өміріне ықпал ететін ізгілік қасиеттер мен дағдылар және икем қалыптасады.
А.С.Макаренконың айтуы бойынша, ойынға бір жақты көзқарас қате, педагогикалық үрдісте ойынды дұрыс пайдаланбауға әкеп соғады. Көп ретте ұстаздар ойынның негізгі мәні - балаларға қуаныш сыйлау екенін ұмытады. Ойын балалар үшін жаңа ортаға тезірек үйренуіне мүмкіндік береді.
Ал, Ю.К.Бабанский ойынды бастауыш сынып оқушыларының барлық әрекеттерін ынталандырудың түрлері мен әдісі түрінде ұсынып,гумандық қасиетті қалыптастыру жолдарын да көрсете білген.
Ойынның белгілі бір уақытта жүзеге асырылып, сабақ кезеңдеріне нұсқан келмейтіндей жымдасып жатуын көздеу керек. Жақсы, дұрыс ұйымдастырылған ойын ғана тиісті, қалағаныңдай нәтиже бере алады. Ойын түрлерін орнымен қолдану оқушының ынтасы мен қызығушылығын, сол пәнге деген сүйіспеншелігін арттырады.
Бала ойынның барысын дұрыс меңгерген болса, олар ойынды бар ынтасымен ойнауға, орындауға тырысады.
Бала бойындағы білімге деген қызығушылық қабілетті тәрбиелеп жетілдіру үшін оның бойында гумандық қасиеттердің элементтері болуы тиіс.
Оқушыларының оқу-танымдық белсенділікті арттыру сабақ барысында сыныптан тыс жұмыстар арқылы және қолданған көрнекі құралдарға да байланысты. Осы жөнінде К.Д.Ушинский оқушылардың бойында танымдық белсенділікті де, шешуіне көмектесетін көрнекі құралдарды көрсетуге кеңес береді.
Өйткені, олар бір жағынан оқушылардың ой-өрісін, ауызекі сөйлеу тілін, жазу дағдысын,және оқушылардың білім деңгейіне сай саралап жасалғанда нәтижелі болады. Демек, ол оқу озаттарын тежемейді, әрі үлгерімі төмен оқушылар ескерусіз қалып қоймай, олардың теориялық білімі мен дағдыларын дамытуға әсер етеді.
Көрнекі құралдарды оқушылардың оқу үрдісіндегі роліне қарай М.Махмудов екі топқа бөледі.
1)Заттық - бейнелік көрнекі құралдар: оларға картиналар, фотосуреттер, кино үзілістері жатады.
2) Таңбалы көрнекі құралдар: оларға нұсқалар, сызбалар т.б. жатады. Оқыту процесінде сөз бен іс, теория мен практика байланыста болады.
Әр түрлі көрнекілікті қолданудың нәтижесінде сабақ әрі түсінікті әрі қызықты болып өтеді.
Жас бала не нәрсені болса да білуге құмар, қызыққыш, қолымен ұстап, көзбен көргенді жақсы көреді.
Ойын балалардың барлық маңызды ақыл-ой әректі, онда балалардың барлық қабілеттерінің дамуына, ойында айналасындағы дүние жайлы түсініктерінің кеңеюіне, тілінің дамуына, құрбыларымен жақындасуына гумандық қасиеттер көмектеседі.
А.С.Макаренконың айтуынша, ойында балалардың физикалық, психикалық қасиеттірінің сапалары да өзгеріп отырады. Ойын балалардың сабаққа ынтасын аудартуға, көңіл қойғызуға, сондай-ақ қабылдауын жеңілдетуге, білімлі толық игеруіне көмектеседі.
Ойынның түрлері өте көп: Ойын-сабақ, ойын-жаттығулар, сергіту ойындары. Бұл дидактикалық мақсаттағы ойындар оқушылардың жан-жақты дамуына қызмет етеді.
Ойын - балалар үшін күрделі әрекет, ол білімді, ақылды ұйымдастыруды қажет етеді. Ойынның өз жоспары, арнайы заттары т.б. көптеген ерекшеліктері болады. Ойын арқылы бала өмірден көп мәліметтер алады, өзінің психикалық ерекшеліктерін қалыптастырады, яғни ойын арқылы балада гумандық білім қасиеттері қалыптасады.. Бала зейіні қажет ететін, әдейілеп ұйымдастрған ойындар оның ақылын, дүниетанымын кеңейтеді, мінез-құлқын, ерік-жігерін, адамгершілік қасиеттерін қалыптастырады.
Аса ірі психологтардың ойынша бала ойын үстінде қандай болса өскенде еңбекте сондай болады дейді.
Ойын - адамның өмір танымының алғашқы қадамы. Қазақ халқының ұлы ақыны Абай: Ойын ойнап, ән салмай, өсер бала болар ма? - деп айтқандай, бала өмірінде ойын ерекше орын алады. Балалар ойын барысында өзін еркін сезінеді, ізденімпаздық, тапқырлық әрекеті байқалады (сезіну, қабылдау, ойлау, зейін қою, ерік арқылы).
Сондықтан әрбір мұғалім оқушылардың адамгершілік қасиеттерін қалыптастыруда өз тәжірибесін, шеберлігін, білімділігін пайдалана алады.
Бастауыш сынып оқушыларының адамгершілік қасиеттерін қалыптастыруда логикалық дамытушы ойындар мен берілген тапсырмалардың тәрбиелік мәні зор.
ІІІ. Зерттеу бөлімі
3.1 Оқушылардың рухани адамгершілік қасиеттерін
сыныптан тыс жұмыстар арқылы қалыптастырудың әдіс-тәсілдері
Елімізде білім беру жүйесіндегі оң өзгерістер көптеп саналады. Солардың қатарына бастауыш сынып оқушыларының адамгершілік қасиеттерін қалыптастырып , қабілеттерін дамытып, шығармашылығын танымдық белсенділігін, талантын ұштаудағы оқу-тәрбие үдерісінде, сыныптан тыс жұмыстар арқылы оқытудың озық технологияларын пайдалануды жатқызуға болады.
Оның себептерінің бірі қазіргі таңда ғылым мен техниканың дамуына, технология ғылым саласының озық жетістіктерінің өндіріске көптеп өзгерістер енгізуіне байланысты мектепте ізетті,ибалы,адамгершілігі мол білімді адамды қажет етеді.
Өз бетінше үйрену үшін қажетті мінез-құлықтың, ерік-жігер мен ақыл ой қабілетінің даму дәрежесі, әсіресе бастауыш сынып оқушыларымен жүргізілген жұмыстарда айқын білінеді.
Сондықтан оқушылардың рухани адамгершілік қасиеттерін қалыптастыруда ынптан тыс жұмыстарды ұйымдастыруға қойылатын талаптар мыналар:
oo сыныптан тыс жұмыстардың тәрбиелік құндылығы олардың тиімділігі талаптары сақтауға байланысты;
oo сыныптан тыс жұмыстардың формалары мен әдістерін таңдау;
oo сыныптан тыс жұмыстардың ең маңыздысы өмірмен практикамен байланыстылығында;
oo сыныптан тыс жұмыстың жүйелі өткізілуінде;
oo сыныптан тыс жұмыстың күндері және сағаттары көрсетіліуі тиіс.
Сыныптан тыс жұмыстарды ұйымдастыруға қойылатын талаптар:
oo оқушылар үшін қызықты емес нәрседен алшақтату;
oo оқушының қолынын келетін іспен қаматамасыз ету;
oo қарапайым қол жұмысымен айналысуға мүмкіндік жасау;
oo оқушылардың даму деңгейіне сәйкес келуін қамтамасыз ету.
Сыныптакн тыс жұмыстарды ұйымдастырушы сынып жетекшісі болып табылады.
Оқушылардың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
І. Кіріспе
ІІ. Негізгі бөлім
2.1 Оқыту барысында оқушылардың гумандық қасиеттерін қалыптастырудың мүмкіндіктері
2.2 Оқушылардың рухани адамгершілік қасиеттерін сыныптан тыс жұмыстар арқылы қалыптастырудың ерекшеліктері
ІІІ. Зерттеу бөлімі
3.1 Оқушылардың рухани адамгершілік қасиеттерін
сыныптан тыс жұмыстар арқылы қалыптастырудың әдіс-тәсілдері
ІҮ.Қортынды
Ү. Қолданылған әдебиеттер тізімі
Ғылыми жобаның өзектілігі: Әрбір мемлекеттің болашағы мектебінде шыңдалады. Сондықтан да болашақ ұрпақтың жеке тұлға болып қалыптасуында білім беру жүйесінің ізгілік бағыт алуы, атап айтқанда оқушыларды ізгілікке тәрбиелеудің ерекшеліктерін айқындап, оны оқыту үрдісінде ұтымды пайдалану қажеттілігі туындайды. Соңғы кезде қолға алынып жатқан білім беруді ізгілендіру идеясын жүзеге асыру барлық білім беру жүйесінің,әсіресе мектептің міндеті. Бастауыш мектеп- бұл оқушы тұлғасымен санасының дамуы қуатты жүретін ерекше құнды, қайталанбайтын кезеңі. Сондыктан да бастауыш білім-үздіксіз білім берудің алғашқы басқышы.
Оқу - тәрбие үдерісінде мұғалім мен оқушы арасындағы адамгершілік қарым-қатынастың атқаратын рөлі ерекше. Мұғалімнің өз оқушыларының жүрегіне жол тауып, олардың өзі оқып қана қоймай оның игеретін жетістіктерін де атап өткен.
Мысалы, қызығушылық қабілетті арттыра отырып, оқушының гумандық қасиеттеріноятуға қалыптастыруға болады. Адамгершілік қасиеттерін сыныптан тыс жұмыстар арқылы қалыптастыру. Осы гумандық қасиетін қалыптастыруда отбасы мен мектептің тәрбиелік маңызы зор. Адамгершілік қасиет- бұл адамның саналы әрекеті. Адамгершілік қасиетті оқу-тәрбие үдерісінде қалыптастыруға болады.
Мақсаты: Бастауыш сынып оқушыларының мектепте оқу-тәрбие үрдісінде адамгершілік қасиетті қалыптастыру. Оқыту барысында оқушыларының адамгершілік қасиеттерін сыныптан тыс жұмыстар арқылы қалыптастыру
Міндеттері:
- Оқушылардың рухани адамгершілік қасиеттерін қалыптастыру.
- Оқыту барысында оқушылардың рухани адамгершілік қасиеттерін қалыптастырудың тиімділігі.
- оқыту барысында бастауыш сынып оқушыларының гумандық қасиеттерінің тәрбиелік мәні
- Оқушылардың адамгершілік қасиеттерін қалыптастырудың әдіс-тәсілдерін пайдалану.
Зерттеу әдістері: Зерттеу мәселелері бойынша философиялық, психологиялық, педагогикалық және әдістемелік әдебиеттермен танысу
Кіріспе
Білім беру жүйесі қоғамның әлеуметтік-экономикалық дамуының жетекші рөлін атқарады, сондай-ақ оны әрі қарай айқындай түседі. Ал білімнің қалыптасып дамуының жалпы шарттары философияның негізгі мәселесі - рухтың материяға, сананың болмысқа қатынасы тұрғысынан зерттелетін ілім - таным теориясы деп аталады. Кеңестік психологтар мен ғалымдар Л. Р. Выготский, В. В. Давыдов, В. А. Крутецкий, Б. М. Теплов, Л. В. Занков, С. Л. Рубинштейн, Б. Г. Ананьев, А. Н. Леонтьев, өз республикамыздағы көрнекті ғалымдар Т. Тажібаев, М. М. Мұқанов, Ж. М. Абділдин, Қ. Б. Жарықбаев, Т. С. Сабыровтардың еңбектерін оқушының дамыту мәселесінің теориясы және практикасының алтын қоры деп білеміз.
Еліміздің егемендік алуына байланысты өз ұлтымыздың бала тәрбиелеу мен оқыту мәселесінде ғасырлар бойы жинақталған, асыл мұра ретінде осы күнге дейін жеткен озық ой-санамызды қорытып бір жүйеге келтіру, оны жалпы халыққа тарату, жастарымыздың бойында ең алдымен мектеп мұғалімдері мен мектепке дейінгі тәрбиешілерімізді ұлттық дәстүрлер негізінде қайта тәрбиелеу-бүгінгі таңда кезек күттірмейтін мәселе.
Өйткені бүгінгі педагогикалық жоғары оқу орындарында халықтыңбүкіл тарихында қалыптасқан қазақ ұлтының ұлттық тәрбиесі идеясы кеңестік дәуірдің өміршеңдігінен оқу жоспары мен бағдарламасынан, білім берудің жалпы мазмұнынан тыс қалып қойды деуге болады. Сондықтан бүгінгі таңда жаратылысында дана-ақылгөй, ілтипатты, сыпайы қасиеттер туа дарыған өз ұлтымыздың психологиясы мен педагогикасын ғылыми негіздеу, оны қайта жаңғырту негізгі мәселелердің бірі болды.
Дегенмен біздің ұлтымыздың мәдениетінде, тарихында, әдебиетінде, этнографиясында, халықтың білімінде, өмір тәжірибесінде педагогикалық озық идеялар молынан кездеседі. Дана халық өзінің болашақ ұрпағына даналық сөздерін қалдырмауы, ұрпақтан-ұрпаққа үлкен бір қамқорлықпен іріктеп сақтап, асыл ойларын паш етіп, төкпей-шашпай жеткізу халқымыздың даралық тұлғасы деп білеміз. Бұл ойларды біз ең алдымен халқымыздың ауыз әдебиетінен, ұлттық мәдениетінен, ұлттық тілінен, тарихынан ағартушы педагогтарымыздың озық ой-пікірлерінен, ұлттық салт-дәстүрлері мен әдет-ғұрыптарымыздан сұрыптап аламыз.
Халық педагогикасының материалдары жинақталып ғылыми түрде жүйеленіп қазақ этнопедагогикасы аталуы тың мәселе болғанымен бұл ғылым үшін жаңалық деуге де болмайды. Себебі бұл мәселе ғалымдарымыздың бүгінге дейінгі еңбектерінде қаралып келді.
Осы педагогикалық ой-жүйелерін бір ізге келтіру, оның бағдарламасын жасау, жоспарын, мазмұнын қалыптастыру мәселесін ғалымдарымыз әсіресе соңғы 10-15 жыл көлемінде қолға ала бастады.
Қазіргі таңда Қазақстан Республикасы аумағында білім ошақтарының барлығында да халқымыздың әдет-ғұрпын, салт-дәстүрлерін дамытуды негізгі мақсат етіп қойып, Қазақстандағы этнопедагогикалық ойлардың даму тарихын жүйелеп ұсынуда педагог ғалымдардың еңбектерінде көрініс тапқан.
ІІ. Негізгі бөлім
2.1 Оқыту барысында оқушылардың гумандық қасиеттерін қалыптастырудың мүмкіндіктері
Білім - үздіксіз білім берудің алғашқы басқышы. Осыған сәйкес оқушыға белгілі бір көлемдегі білім, білік-дағдыларды меңгертумен бірге гумандық қасиеттерін қалыптастыру бүгінгі күннің басты талабы. Осындай тәлім-тәрбие беруде сабақта, сабақтан тыс уақытта жаңа технологияларды тиімді пайдаланудың маңызы ерекше.
Сонымен оқушыларды ана тілі пәнін оқыту барысында рухани адамгершілік қасиеттерін қалыптастыру жолдарын қарастыру керек. Адамның жан-жақты және үйлесімді дамуында еңбек шешуші факторлардың бірі. Халық педагогикасында еңбекті бүкіл тәрбие жүйесінің күре тамыры деп қарастырады. Адам еңбексіз дамымайды, кері кетеді, азады.
Еңбек ету арқылы адамның көзқарасы, эстетикалық сезімі, адамгершілік қасиеті,ақыл-ой деңгейі дамып жетіледі.
Балалар мен жастардың еңбек тәрбиесі ертеден-ақ ата-ана парызы, бүкіл халық міндеті болған. Халық еңбекті асыл мұрат деңгейінде қарады. Адам өзінің жан дүниесін, тән сұлулығын еңбекте ғана көрсете алатындығына назар аударады.
Сол себептен де баланы ерте бастан еңбекке ертеден тәрбиелеу жанұяның қасиетті борышы. Жас ұрпақты рухани адамгершілік қасиетке тәрбиелеу халық ауыз әдебиетінің өзекті мәселелері ретінде де жырланды.
Жас ұрпақты халқымыз жалпы гумандық қасиетке тәрбиелей отырып, "он саусағынан өнер тамған" нақты кәсіп иесі болуды. "Еңбекке үйренем десең, ерінбе, өнерге үйренем десең жиренбе", "Еңбек елдің көркі", деп халық мақалдарында насихаттап отырған. Бұл мақал-мәтелдердегі сөздерде еңбектің тәрбиелік рөлінің зор екенін, еңбек дағдысын бала бойында қалыптастыруға жігерліктің қажет екенін нақты түсінген.
Қоғамның ең басты талаптарының бірі әр азаматтың өмірде өз орнында толық күш-жігерін жұмсап, қоғамдық байлықты еселей түсуге еңбек үлесін қосуы, еңбекке адал, саналы қатынасу, қоғамның өмір салтының алғы шарты болып табылады. Ол үшін әрбір адам еңбекке лайықты тәрбиелеу керек, мектептегі еңбекке тәрбиелеу - тәрбиенің жалпы жүйесінің құрамды бөлігі.
Ал, еңбекке тәрбиелеу және кәсіптік бағдар, мектеп оқушыларының қоғамға пайдалы, өнімді еңбекке тікелей қатысуы, оқуға деген саналы көзқарасты қалыптастырудың, азамат болып өсудің, жеке адамды адамгершілік жағынан қалыптастырудың негізгі кезі болып табылады.
Мектепте оқушыларды рухани адамгершілік қасиетке тәрбиелеудің басты міндеттерінің бірі біріншіден - еңбекке сүйіспеншілік пен және еңбек адамдарына құрметпен қарау.
Екіншіден, оқушыларды қазіргі қоғамдағы халық шаруашылығының әртүрлі салаларындағы атқарылатын еңбектің, еңбек түрлерімен таныстыру, еңбекке тәрбиелеудің жалпы міндеттері, алуан түрлі және жеке міндеттерді орындау арқылы іске асырылып отырады.
Олар: балаларды еңбекке психологиялық және практикалық тұрғыдан даярлау, оқушылардың еңбек дағдыларын қалыптастыру, оқушылардың еңбекке ынтасы мен қабілетін дамыту.
Оқушыларды еңбекке психологиялық, практикалық тұрғыдан дайындау - бұл қоғам үшін оқушылардың пайдалы еңбекке даярлығын және талаптануын қалыптастырып тәрбиелеу, еңбекті өз бетімен, өз еркімен ынталанып орындай білуге үйрету. Бұл өте күрделі процесс - мұнда оқушылардың әдеті, сезімі қалыптасады.
Еңбек етуге әдеттену - бұл жай ғана еңбекке үйрену емес, бұл адамгершілікті адам тәрбиесінің жоғарғы деңгейі, еңбек процесін құштарлық еңбек етуге әзірлік, жұмысты істеп білу деді Н.Крупская - демек өз күшіңді және басқалардың жағдайын есептей білу. Ең бастысы балаларды еңбекке даярлауды 1-сыныптан, ал отбасында балалық шақтан бастау, оларды еңбек түрлеріне қатыстыра отырып еңбектің адамды қайратты және бақытты ететіндігіне сенімін күшейту, қалыптастыру. Еңбектің мәні, еңбектің рөлі, еңбексіз ешнәрсе өздігінен істелінбейтіндігі туралы халық мақал-мәтелдері арқылы әрбір сөз мағынасына ұғындыру.
"Ердің атын еңбек шығарар", "Еңбегің қатты болса, татқаның тәтті болады", "Еңбек етте міндет ет", "Еңбек еткен емеді, еңбексіз не өнеді", "Жалқауға жан жуымас, жалқауға мал құралмас", "Еңбексіз тапқан мал есепсіз кетеді", "Ексең егін, ішерсің тегін", "Еріншектің ертеңі бітпес", "Жалқау жыламсақ келеді", т.б. еңбек туралы мақал-мәтелдер, нақыл сөздер көптеп саналады.
Оқушылардың ұжымдық еңбекте дағдыларын қалыптастырудың маңызы өте зор. Ұжымдық еңбекте балалардың қабілеттері арта түсіп, дарындылығы толық ашыла түседі. Ұжымдық еңбекте тәртіп, мінез-құлықтық әдеттері, дағдылары қалыптасып отырады. Бұндай еңбек ете білуде оқушылардың достық, жолдастық өзара көмек және жауапкершіліктері нығая түседі.
Егер ұжымдық еңбектің дағдылары оқушылардың бойында дұрыс қалыптасса, ол мектеп бітіргеннен кейін де ары қарай ұжымдық қатынастың нормаларын өз бойында дамытып отырады.
Бала бойында еңбек мәдениеті дағдыларын қалыптастыруда рухани адамгершілік қасиеттің тәрбиеік мәні зор. Еңбек мәдениетінің көрсеткіші, атқарылатын жұмыстың сапалы және тиімді істеу, уақытты ұтымды пайдалану, еңбек құралдарына, түрлі материалдарға ұқыптылықпен қарау. Балалардың ынтасын және қабілетін дамыту, еңбек тәрбиесіндегі жеке міндеттердің бірі.
Халық шаруашылығында атқарылатын жұмыстардың көбісі, әсіресе өндіріс орындарында жұмыстарды автоматты түрде (роботтар) атқару жұмыстары, ол жұмыстардың кәзіргі кезде электроникамен байланысты екендігі, оның үстіне қазіргі кезде барлық жұмыс салалары компьютерлік технологиямен атқарып жатқандығы белгілі. Сондықтан бұл жұмыстарды орындау үшін барлық мамандардан жоғары техникалық сауаттылықты талап етеді.
Сол себептен кәзіргі кезде жалпы білім беретін мектептерде, оқу орындарында оқыту мен тәрбие жұмысының барысында оқушылар мен студенттердің ынтасын арттыру, олардың ғылыми техникалық білімді берік игеруге және тәрбиелеу қажеттігі туып отыр.
Осы бағытта жүргізілген оқу-тәрбие жұмысының сапасы жоғары болып оқушылардың сабаққа ынтасы артып, қабілеттері күшейеді, олардың ой-өрісінің дамуына мүмкіншілік туады, жалпы еңбек тәрбиесінің құндылығы артады.
Жалпы білім беретін орта мектептерде өтілетін технология пәні - жас өспірім оқушылардың еңбекке ынтасын, сабаққа ықыласын арттыруда, оқушылардың ойлау қабілеттерін дамытуда орасан зор негіз болып табылады.
Қазіргі таңда заман талабына қарай бастауыш сынып мұғалімдері оқушыларды ізгілікке, имандылыққа баулумен қатар оқушылардың эстетикалық талғамдарын қалыптастыру, экономикалық білімдер беру, оқушылардың еңбекке қызығушылықтарын ояту, оқушылардың мінез- құлықтарын қалыптастыру міндеттері жүктеледі.
Бастауыш сыныптардағы өтілетін еңбекке баулу сабағында оқушылар еңбек етудің алғы шарттарын үйрену арқылы оқушыны жеке тұлға ретінде тәрбиелеу мақсаты көзделеді.
Адамдардың ең бірінші өмірлік қажеттілігі- еңбек екені, еңбек ету арқылы өз бойындағы еңбек қабілеттерін дамытып отыратыны, үлкейе келе өзінің бойындағы асыл қасиеттерінен өмірлік нәр алатындығын мектеп табалдырығын аттаған жасөспірімдердің бойына ерте бастан дарыта білу керек.
Педагогика ғылымының негізгі ұстанымдары бойынша бастауыш сыныптарда өтілетін барлық пәндердің ара салмағы бірдей болып сналатындығы белгілі екені ескерсек те дегенмен әрбір пәннің өзіндік ерекшеліктері, мүмкіндіктері әркелкі болып келеді.
Адам баласы қоғамда өзінің адамгершілік қасиеттерімен, қайырымдылығымен,адалдылығымен, әділеттілігімен ардақталады. Моральдық қасиеттер адамның қимыл - әрекеттерінен, қарым-қатынастарынан шығады.
Жақсылы пен жамандық, зұлымдық пен махаббат, әділеттік пен әділетсіздік, борыш пен намыс, ар мен ұждан адамның іс-әрекеті арқылы өлшенеді.
Ал адамгершілік жиынтығы-борыш (парыз) болып табылады. Сонымен қатар бастауыш сынып оқушыларының гумандық қасиеттерін қалыптасыруда адамгершілік тәрбиесін тиімді қолдануға болады.
Яғни:
адамдардың адам алдындағы, қоғам алдындағы, отан алдындағы борышы;
ата-аналардың балалары алдындағы немесе балаларының ата-аналары алдындағы борышы;
жеке адамның ұжым алдындағы, ұжымның жеке адам алдындағы борышы, т.с.с.
Адамгершілік борыш идеясы - бұл тәрбие процесінің саналық негізгі өзегі болуын назардан үнемі тыс қалдырмау керек. Олай болса адамгершілікке тәрбиелеу дегеніміз - жақсы атаулыға деген сезімді дамыту, өзгеге болмайтын жамандық атаулыға жол бермеу деген сөз.
Әрбір адам адамгершілік ұстанымдарды бұзу-жамандықтан басталатын мәжесінен аттау екенін сезінуі қажет. Жалпы адамгершілік тәрбиесі-қоғамдық талаптарға сай келетін ізгілік-инабаттылыққа орай түсініктер,пікірлер, сезіммен сенімдер,мінез-құлық дағдылары мен әдеттеріне байланысты міндеттерді шешеді.
Жалпы адамгершілік тәрбиесі тұтас алғанда баланың жеке басын қалыптастыруға және дамытуға бағытталған процес екені тағыда еске сала отырып, ол оның Отанына деген, адамдардың еңбектеріне, өз міндеттеріне, және өз басына қатынасын қалыптастыруды көздейді десек.
Бастауыш сынып оқушыларын адамгершілікке тәрбиелеу үдерісінде мектеп - олардың патриоттық, жолдастық, ұжымдық, болмысқа белсене қатысты еңбек адамдарын құрметтеу сезімдерін қалыптастырады.
Жалпы жек адамды, адамгершілік жағынан оның өмірге алғашқы келген күннен басталады.
Мектеп оқушыларында адамгершілік элементтерінің негізі олардың мектеп жасына дейінгі кезеңдерінен бастап-ақ қалана бастайды. Сондықтан бастапқы сезімдері мен түсініктері бала бойында ерте бастан пайда болады.
Сонымен қатар мектепке дейінгі жаста қалыптасқан адамгершілік мінез - құлықтың барлық іс-әрекеттерімен балалар арасындағы, балалар мене үлкендер арасындағы өз ара қарым-қатынастарында шешуші ықпал етеді. Әр баланың жеке басының жан-жақты дамуында оның моралдық дамуына үнемі иқамқорлық жасау бүгінгі күннің және алдағы күндердің талабы,оған ұстаздардың мектеп өміріндегі күнделікті көңіл бөлінуі арқылы іске асырылады.
Осыған орай, баланың жеке басының қалыптасуында балалар ұжымы, міндеттері өзара ұштасып жатады.
Сондықтан мектеп оқушыларын адамгершілікке, еңбекке тәрбиелеу мәселелері күнделікті өмірдегі қолданылып келетін жұмысты ұйымдастыру үдерісінде, атап айтар болсақ ойын және оқу еңбегінде жоспарлы түрде іске асырылып отырылады. Мәселен ойын әректінде оқушыда-ұнамды әдеттер мен өзара қарым-қатынастар және адамгершілік сезімдері қалыптасып отырады.
Сонымен бірге балалар еңбекте еңбек сүйгіштік, үлкендер еңбегін бағалау, сондай-ақ ұжымдық, жауапкершілік сезімдері сияқты қасиеттері бала бойында қалыптасып отырады.
Бастауыш сыныптарда өтілетін еңбекке баулу сабақтарында оқушыларды адамгершілікке тәрбиелеудің мүмкіндіктері қашанда толық пайдалана бермейтін мүмкіндіктер бар.
2.2 Оқушылардың рухани адамгершілік қасиеттерін сыныптан тыс жұмыстар арқылы қалыптастырудың ерекшеліктері
Қоғамымыздың ертеңгі болашағы-бүгінгі жас ұрпақтың тәрбиесімен тығыз байланысты.Сондықтан бастауыш сынып оқушыларын тәрбиелеу ісінде оларды рухани дамытуға баса назар аударғанымыз жөн. Қәзіргі ұрпақ тәрбиесіндегі басты мәселе- мектеп оқушыларын гуманды қасиеттер негізінде тәрбелеу.
Қәзіргі уақытта Республикамызда оқушыларды тәрбиелеу ісінде адамның ішкі жан дүниесімен рухани әлемін тану, дамыту, жетілдіруге байланысты көптеген жұмыстар жүзеге асуда. Халықтың дәстүр, рухан - мәдениет негізінде жас ұрпақтың ізілік тәрбиесін дұрыс жолға қою міндеттерін іске асыру басты нысана болып отыр.
Оқушылардың рухани адамгершілік қасиеттерін сыныптан тыс жұмыстар арқылы қалыптастырудың өзіндік ерекшелігі бар.Оқыту сабақарына қарағанда сыныптан тыс жұмыс ерікті негіздей өткізіледі оның бірінші ерекшелігі міне осында.
Оқушылар ынта мен бейімділіктеріне байланысты өз беттерімен әр-түрлі үйірмелерге жазылады.
Сыныптан тыс жұмысты ұйымдастырудың екінші ерекшелігі оның міндетті бағдарламалар көлемімен байланысты болмайтындығында.Оның мазмұны мен формасы негізінен алғанда оқушылардың ынталары мен талап-тілектеріне байланысты болады.
Үшінші ерекшелігі жас шамасы әр-түрлі оқушыларды қамтитындығында.
Тәрбие ісіндегі негізгі мәселе - оқушылардың гумандық қасиеттерін қалыптастыру.Ізгілік тәрбиесінде оқушының назарын өз өміріндегі елеулі өзгерістерге бұрып, оны саналы түсінуіне балу көзделеді.
Адамгершілік тәрбиесі-тәрбие салаларының маңызды бір құрамдас бөлігі. Адамгершілік тәрбиесі жеке тұлғаны жан-жақты жетілдіру ісінде ақыл-ой тәрбиесінен кейінгі маңызды рол атқарады.
Адамгершілік дегеніміз- жағымды мінез құлықтық нормаларымен ережелерінің жиынтығы.
Мінез деп-адамдардың жеке басындағы қоғамдық ортаның, тәрбие әсерінен қалыптасып, оның ерік күшінің өзіне және қоршаған өмірге қарым-қатынасын айқындайтын күрделі процесті айтамыз. Ал адамгершілік жиынтығы-борыш (парыз) болып табылады.
Яғни:
адамдардың адам алдындағы, қоғам алдындағы, отан алдындағы борышы;
ата-аналардың балалары алдындағы немесе балаларының ата-аналары алдындағы борышы;
жеке адамның ұжым алдындағы, ұжымның жеке адам алдындағы борышы, т.с.с.
Адамгершілік борыш идеясы - бұл тәрбие процесінің саналық негізгі өзегі болуын назардан үнемі тыс қалдырмау керек. Олай болса адамгершілікке тәрбиелеу дегеніміз - жақсы атаулыға деген сезімді дамыту, өзгеге болмайтын жамандық атаулыға жол бермеу деген сөз. Әрбір адам адамгершілік ұстанымдарды бұзу-жамандықтан басталатын мәжесінен аттау екенін сезінуі қажет.
Жалпы адамгершілік тәрбиесі-қоғамдық талаптарға сай келетін ізгілік-инабаттылыққа орай түсініктер,пікірлер, сезіммен сенімдер,мінез-құлық дағдылары мен әдеттеріне байланысты міндеттерді шешеді.
Жалпы адамгершілік тәрбиесі тұтас алғанда баланың жеке басын қалыптастыруға және дамытуға бағытталған процес екені тағыда еске сала отырып, ол оның Отанына деген, адамдардың еңбектеріне, өз міндеттеріне, және өз басына қатынасын қалыптастыруды көздейді десек. Бастауыш сынып оқушыларын адамгершілікке тәрбиелеу үдерісінде мектеп - олардың патриоттық, жолдастық, ұжымдық, болмысқа белсене қатысты еңбек адамдарын құрметтеу сезімдерін қалыптастырады.
Жалпы жек адамды, адамгершілік жағынан оның өмірге алғашқы келген күннен басталады.
Мектеп оқушыларында адамгершілік элементтерінің негізі олардың мектеп жасына дейінгі кезеңдерінен бастап-ақ қалана бастайды. Сондықтан бастапқы сезімдері мен түсініктері бала бойында ерте бастан пайда болады.
Сонымен қатар мектепке дейінгі жаста қалыптасқан адамгершілік мінез - құлықтың барлық іс-әрекеттерімен балалар арасындағы, балалар мене үлкендер арасындағы өз ара қарым-қатынастарында шешуші ықпал етеді.
Әр баланың жеке басының жан-жақты дамуында оның моралдық дамуына үнемі иқамқорлық жасау бүгінгі күннің және алдағы күндердің талабы,оған ұстаздардың мектеп өміріндегі күнделікті көңіл бөлінуі арқылы іске асырылады.
Осыған орай, баланың жеке басының қалыптасуында балалар ұжымы, міндеттері өзара ұштасып жатады. Сондықтан мектеп оқушыларын адамгершілікке, еңбекке тәрбиелеу мәселелері күнделікті өмірдегі қолдан келетін жұмысты ұйымдастыру үдерісінде, атап айтар болсақ ойын және оқу еңбегінде жоспарлы түрде іске асырылып отырылады.
Мәселен ойын әректінде оқушыда-ұнамды әдеттер мен өзара қарым-қатынастар және адамгершілік сезімдері қалыптасып отырады.
Сонымен бірге балалар еңбекте еңбек сүйгіштік, үлкендер еңбегін бағалау, сондай-ақ ұжымдық, жауапкершілік сезімдері сияқты қасиеттері бала бойында қалыптасып отырады.
Бастауыш сыныптарда өтілетін еңбекке баулу сабақтарында оқушыларды адамгершілікке тәрбиелеудің мүмкіндіктері қашанда толық пайдалана бермейтін мүмкіндіктер бар.
Сабақтарда мұғалім оқушыларды еңбек мәдениетіне, еңбекке дұрысқатынас және еңбек ете білуге жауапкершілікпен бірлесе жұмыс істей білуге үйрену арқылы еңбекке шығармашылық қатынас жасауға тәрбиелейді. Бастауыш сыныптарда өтілетін еңбекке баулу сабақтарында оқушылар өздері жасайтын бұйымдардың тәрбиелік мәні бар екенін түсіне бастайды. Сондықтан әрбір жасайтын бұйымдардың әдетте, белгілі бір тәрбиелік құндылығы болуы қажет, және де оқушыларға және басқаларға да пайдалы іс болуы керек.
Оқушылар өз еңбегінің нәтижесін және олар жасаған бұйымдардың жолдастары немесе ересектер бағалайтынын білгенде, ол өз жұмыстарының сапасына жоғары талап қоя біліп, өз жұмысын көрсетуге ұялмайтындай болып істеуге ұмтылады.
Мыс: Бала өз тәжірибесіннен кімде-кім бірге оқитын оқушы, шешесі немесе әкесі болсын қалай болса солай сиқысыз және осал істелген затты көрсе, ондағы жаман көңілсіз істелген бұйымды алғаны үшін ренжитіндіктеріне түсіне бастайды.
Баланың қолынан басқада адамдарға қажет пайдалы бұйымдар шығатына сенімдері молайып, өздерінің қанағаттанарлық сезімі, жұмысты жақсы істеуге деген ынталары туып, осының негізінде еңбекке деген сүйіспеншіліктері қалыптасып отырады.
Демек бастауыш сыныптарда еңбекке үйрету балаларды бірлесе жұмыс істеугедің маңыздылығы өте жоғары деп санаймыз.
Олар өз еңбегіне деген жауапкершілік сезімді жалпы еңбектің нәитижесін сезіне біліп, ұштастырылған жағдайда ғана еңбектің нәтижесі зор.
Сондықтан өз жолдастарымен тәжірибе алмасу әдетін қалыптастыру және дамыту қажет. Ұжымдық үстінде пайда болатынын бір-біріне тәуелділік қатынас, оқушыларды жалпы қарқынды жоспармен жұмыс істеуге өз еңбектеріндегі жалпы міндетті көре білуге өз тәжірибесін жанындағы жолдастарына көмектесуге мүмкіндік береді.
Жалпы еңбекке баулу сабақтары, мұғалімге балалардың әртүрлі сыныптарда адамгершілік қасиеттерін жүйелі түрде қалыптастыруға көмектесетін негізгі пәннің бірі болып саналады.
Оқушылар жұптасып және топ болып жұмыс істей білуге ізгілікті - адамгершілікке өзара қатынастың нақтылы тәжірибесін игеруге мүмкіндіктер береді.
Бастауыш сынып оқушыларын адамгершілік тұрғыдан дамыту әдістері көбінесе балалардың адамгершілікке ұмтылу көзін түсінуге негізделіп,оның сезімі мен еркіне бір уақытта әсер ету жағын қарастырады.
Рухани адамгершілікке тәрбиелеудің алуан түрлі әдістерін қолдана отырып,ойынмен еңбектің,ойынмен оқудың,еңбекпен оқудың өзара байланысын сезіне,көре білуге бағыттай білуіміз тиіс.
Адамгершілікке тәрбиелеу барлық педагогтық үдеріс арқылы жүзеге асады. Бірақ күнделікті жұмыс барысында мұғалім балаларға нақтылы іс -әрекет арқылы іске асатын тапсырмаларды үйрете алады.
Сөйтіп күнделікті тұрмыстық іс-әрекеттер ең алдымен мәдени мінез-құлық дағдылары қалыптасады жәнеәдептілік ережелері меңгеріледі. Үлкендерді құрметтеуге, заттарын күтіп ұстауға, құрбыларына зейін қоюға, оларға өз әлінше көмек көрсетуге тәрбиеленеді. Сондай-ақ еңбектегі іс-әрекетте балалар арасындағы қарым-қатынас, үлкендердің еңбегіне көзқарас қалыптасып отырады.
Еңбек сүйгіштіктің, ұйымшыл мінез-құлықтың, жауапкершілікке сезінудің, пайдалы іс тек өзі үшін ғана емес, балалар үшін жасай білуі мен оған деген ықыласының болуының алғашқы баспалдақтары мектеп қабырғасында қалана бастайды.
Мектептегі тәрбие жұмыстарында адамгершілік,имандылық, ақыл-ой, экологиялық, эстетикалық, құққтық, азаматтық және салауаттылық сияқты бірнеше тәрбие салалары арқылы қамтылған.
Солардың ішінде ең бастысы да ең маңыздысы да адамгершілік тәрбиесінің үлесіне тиеді.
Егерде адамгершілік тәрбиесі жүйелі берілмесе, бір-бірінен рухани үлгі көрмесе, адам азады, қоғам тозады.
Жас ұрпақтың адамгершілік қасиеттерін қалыптастыруда әлеуметтік орта, адамдардың бір-бірімен қарым-қатынасы, ұлттық мәдениеті, ақпараттық құралдары баспасөз, теледидар және тағы басқа да үлкен әсер етеді. Гүлдердің күнге қарап өсетін, шыбықты қалай баулыса, солай қарай бой түзейтін тәрізді, бала да алдындағы ересектерге қарап өседі, ер жетеді. Жай қарағанда көзге көрінбейтін сәл ағаш істің өзіде бала назарын тыс қалдырмайды.
Мыс : Ата-анасы өзара силаспайтын бала олардың силастық туралы айтқанын, ішкілікке салынған әкенің, ішкіліктен аулақ бол, темекі тартпа, шекпе деуін, өтірік әнгімесін баласы тыңдағысы келмейді. Әдептілік, адамгершілік туралы әнгімесін тыңдамайды және әке-шешесінің айтқанын тыңдағысы келмейді, оны орындауға да талпынбайды.
Сондықтан да қайбір ата-ана бол, ұстаз бол өз бойыңдағы жағымсыз әрекеттерден аулақ болмай, арылмай тұрып, балаға дұрыс тәрбие бере алмайтындығын түсінген дұрыс.
Рухани адамгершілік қасиеттерді қалыптастырудағы басты мәселе-оқушыны құрметтеу.Әрбір оқушы өзін-өзі рухани жетілдіру үшін өзін-өзі тәрбиелеуге , өздігінен білім алуға,ізгілік қасиеттерін бойына сіңіруі қажет.
Рухани адамгершілік-бұл тәрбиеленушінің қоғамдық мораль талаптарына сай сезіміне, әдет-қылығына ,адамгершілік бағытына жүйелі түрде ықпал ету.
Егеменді ел болғаннан бері мектеп оқушыларын адамгершілікке, парасаттылыққа, саналық пен жауапкершілікке ізгілік қасиеттері арқылы тәрбиелеу жолдары қолға алынған.
Оқушылардың гумандық қасиеттерін қалыптастыруда оның өзін-өзі құрметтеуіне өмірде табысқа жетуіне отбасымен мектеп ұжымының атқаратын тәрбиелік іс-шараларының маңызы зор. Оқу мен тәрбие егіз. Ұстаздың тәрбие үрдісінде шешуші рөл атқаратындығын барлығымыз жақсы білеміз. Ұлы педагог К.Д.Ушинский Тәрбиенің қайнар көзі тек адамның жеке басылық өнегесіне негізделген - дегені белгілі. Ал ұлы ғұлама Әл-Фараби жас ұрпаққа тәлім-тәрбие беретін адамды өте жоғары бағалап оны мәңгі нұрдың қызметшісі деп атауы бекер емес.
Бүгінгі мектеп оқушыларының адам болып гумандық қасиеттерді бойына сіңіруде мұғалімдер қауымының атқарар еңбегі орасан зор. Оларға болашақ ұрпақты тәрбиелеуде үлкен жауапкершілік жүктелген.
Тәрбие ісімен айналысатын мұғалімдер тек қана білім берумен ғана шектелмейтіндігі айқын.Баланың сана-сезімін адамгершілік қасиеттерін қалыптастыру мұғалімнің ең бірінші міндеті болып табылады.
Оқу-тәрбие үрдісінде мұғалім осы мұраттарды басты нысана етіп ұстау керек.
Себебі оқушының көзқарасы мұғалімнің күнделікті ісімен сәйкес келіп отырады.Тәрбиесі дұрыс жастар әрқашан жақсы қасиеттерді бойына сіңіреді. Оқушыны имандылыққа баулып, мейірімділік, қайырымдылық, кішіпейілділік. қамқорлық, ізгілік сияқты қасиеттерді бойларына сіңіру - әрбір отбасымен мектептердің басты парызы.
Бастауыш сынып оқушыларының жеке басының даралық ерекшеліктеріне - мінез жатады. Мінез дегеніміз - адамның өзіндік бағыт-бағдарының, жан дүниесінің ерекшелігінің тұрлаулы белгіс. Тәрбиелі мінез адам бойында имандылық, ізгілік,адамгершілік қасиеттердің бар екендігін көрсетеді.Басқаларға қамқорлық жасау, қадірлеу, жауапкершілік пен адалдық, ізгілік-мінез сапасының негізгі бітістері.
Осыған орай бүгінгі таңда қоғамның тәрбиеге мүдделі арнайы педагогикалық мекемелерінің барлық саласы жастар тәрбиесіне ат салысуда. Осы орайда А.А.Бейсенбаева ол үшін мына төмендегі негізгі міндеттерді жүзеге асыру көзделетінін атап көрсетті.
oo оқушыларды гуманитарлық дүниетанымға даярлау;
oo гумандық қасиеттер арқылы өмірлік мақсат мүддесін айқындауға,
oo гумандық қасиеттер арқылы өмірлік қажеттіліктерін іске асыруына көмектесу;
oo мәдени мұраны жүйелі меңгеруге, жалпы адамзаттық рухани құнды игіліктерді бағалай білуге тәрбиелеу.
Қоғамдық қатынастардың өзгеруіне байланысты білім беру жүйесінде де әр кезеңде жаңа күрделі өзгерістердің туындайтыны белгілі. Қәзіргі кезеңдегі тәрбиенің басты мақсаты оқушылардың тұлғалық қасиеттерін гуманистік бағытта дамыту.
Педагогикалық және психологиялық тұрғыдан қарастырсақ адамдар арасындағы қатынастардың сүйіспеншілікке негізделуі, олардың ар- намысын, абыройын, ұжданын құрметтеу, адамгершілік, парасаттылық тұрғыда қамқорлық жасау , адамды сүйе білу, қадірлеуде гуманизмге жатады.
Педагогика және психология қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігінде: Гуманизм (лат.gumanus-адамгершілік) - дүниетаным принципі. Оның негізінде адамның мүмкіншілігінң шексіздігіне, өзін-өзі дамыту қабілетіе деген сенімі мен ерік бостандығын, абыройын қорғау, адамның бақытқа жету жолындағы құқығы мен оның барлық сұраныстарын қамтамасыз ету қоғамның түпкілікті мақсаты деген мұрат жатады,-деп анықтама берілген.
Оқушыларды елжандылыққа,ұлтжандылыққа, ізгілікке тәрбиелеу шартты түрде мынандай қасиеттерді бойға сіңіруді қажет етеді, оны қысқаша былай жүйелеуге болады.
1. Туған анасын білу,сыйлау, құрметтеу;
2. Ана тілін білу, сыйлау, құрметтеу;
3. Туған жерін, атамекенін білу, сыйлау, құрметтеу,
4. Туған хлқының тарихын білу, сыйлау, құрметтеу
Сонымен гуманизмді адамға тән адамгершіліктің. Парасаттылықтың және ой- шабыттың ерекше жиынтығы ретінде қарастырып, адамды еркін ойаудың адамшылықтың шынайы иесі деп қабылдауға болады.
Ал ұрпақ тәрбиесіндегі басты мәселе - мектеп оқушыларының гумандық қасиеттерін қалыптастыру.
Рухани адамгершілік қасиеттер арқылы рухани даму дегеніміз-өзінің өмірдегі орнын, атқаратын міндетін жауапкершілігін, дүниенің күрделі құрылымын түсіну және өзін-өзі үздіксіз білімін жетілдіріп отыру. Оқушының рухани-ізгілік ұғымының мәні-біздің ойымызша төмендегідей :
oo басқаларға жанашырлық білдіру;
oo өзге адамға жақсылық тілеу;
oo адамдарға көмек көрсету;
oo айналадағы өмірді жақартуға ұмтылу;
oo өмір туралы мәселелер жайында толғану,
oo өмірдің мәнін іздеу;
oo өзін-өзі дамыту арқылы бүкіл дүниені жетілдіру;
Бұл мәселе бойынша яғни гуманды педагогика және баланы ізгілендіру жөнінде айтқанда Ш.Амонашвилиді айтпай кетуге болмайды.Оның Өмір мектебіатты трактаты педагогикада ерекше мәнге ие болады. Онда ол бастауыш сынып оқушыларын рухани дамытудың басты мәселелеріне тоқталады.Бұл мектептің басты мақсаты:
oo білім үрдісінң барлық құрамында адамгершілік педагогикалық принциптерін қолдану;
oo мұғалімдерге және педагогикалық ұжымға рухани адамгершілік педагогиканы шығармашылықпен қоса игеруге мүмкіндіктер беру;
oo рухани адамгершілік педагогикка идеясын кеіңінен таратып,беде арқылы тәрбиелеуді мектеп өмірінен бірте-бірте ығыстыру.
Осы мақсатты іске асыру міндеттері мыналар:
oo рухани адамгершілік қасиеттерді оқушылар арасында қалай жүзеге асыруға болатынын көрсету;
oo осы жүйенің түініктеме ақпаратын айқындап, баланың табиғатына лайықты оның тұжырымдамасын ұсыну;
oo білімнің базалық деңгейін суреттеп, оның ұйымдасиыру принциптерінде блідік-танымдық бірлік негізін ұсыну;
oo мұғалім мен оқушы қарым-қатынасында оқушы өмірнің әнін ашуға сипаттам беру;
oo мектеп пен отбасы байланыстарының нысандарын анықтау;
Ш.А.Амонашвилидің ғылымға қосқан үлесі тұтас рухани адамгершілік педагогикалық процестің принциптер жүйесін құруы деп есептеуге болады.Бұл жүйенің негізіне ол тұлғалық уманды идеясын қояды.
Педагогтың сенімі бойынша төменде аталған принциптер оқушылардың айналасында гуманды, адамшылық ортаны құру туралы қамқорлқ жасауға және оларға ізгілік мәдениет игеруіне көмектесуге мүмкіндік береді.
Бұл принциптерге мыналар жатады:
1. Шынайылық, әділеттілік, айырымдылық, адамгершілік, ізгілік принципі.
2. Қайырымды адамгершілік принципі
3. Баланың қалыптсаушы қасиетін анықтау принципі
Оқушыларының рухани адамгершілік қасиеттерін қалыптастыруда сыныптан тыс жұмыстардың мынандай негізгі ерекшелік белгілерін атап өтуге болады:
oo қайырымды істер жасаудың тартымдылығы;
oo еңбекқорлық, ұқыптлық;
oo қайырымдылық, сезімталдық,
oo өзінің ісі,әрекеті ойларынна жауаптылығы;
oo борышы мен ары;
oo шынайылық адалдық мейірімділік.
Педагогикалық ғылыми зерттеу еңбектерінде ізгілік ұстанымдардың төмендегідей болуын көрсетеді;
oo өзінің қадір-қасиетін сақтау, өзіне - өзі сенімді болу;
oo көрегендік - алға қойылған әрбір мақсаттың нәтижесін көре білу.
Оқушылардың рухани адамгершілік қасиеттерін қалыптастыруда осы айтылғандарды жүзеге асыруда мұғалім мен оқушы арасында ұжымдық қарым-қатынас орнаған да ғана ітелінген іс-шаралар өз нәтижесін береді.
Оқушылардың рухани адамгершілік қасиеттерін қалыптастыру оқу-тәрбие үдерісінің аса маңызды мақсаттарының бірі. Мұны жүзеге асыру окушыларды жинақтылыққа өзін-өзі дұрыс басқаруға үйретеді, білімді сапалы түрде игеріп, оны танымдық - шығармашылық және гумандық қасиеттерді білуге жетелейді, білімін өз бетінше жетілдіру қабілетін дамытады.
Рухани адамгершілік қасиеттерін қалыптастыруға тән және олардың құмартып кірісетін іс-әрекетінің бір түрі - ойын үрдісі сыныптан тыс жұмыстар арқылы жүзеге асады. Ойынның бірнеше түрлері бар. Оларға шығармашылық ақыл-ой, спорт ойындары т.б. жатады.
Ойын балалардың барлық маңызды ақыл ой әрекеті, онда балалардың барлық қабілеттерінің дамуына, айналасындағы дүние жайлы түсініктері кеңеюіне, тілінің дамуына, құрбыларымен жақындасуына көмектеседі, мінез-құлқын, ерік-жігерін қалыптастырады.
Яғни, бала ойын арқылы білім алады оның бойында гумандық қасиеттер қалыптасады.
Ойын екі бағытта әсер етеді: қазіргі және болашақта. Бір жағынан бала бірден осы мезетте қуанышқа бөленеді. Екінші жағынан ойын әрқашан болашаққа бағытталған, өйткені онда ойын барысында келешек өміріне ықпал ететін ізгілік қасиеттер мен дағдылар және икем қалыптасады.
А.С.Макаренконың айтуы бойынша, ойынға бір жақты көзқарас қате, педагогикалық үрдісте ойынды дұрыс пайдаланбауға әкеп соғады. Көп ретте ұстаздар ойынның негізгі мәні - балаларға қуаныш сыйлау екенін ұмытады. Ойын балалар үшін жаңа ортаға тезірек үйренуіне мүмкіндік береді.
Ал, Ю.К.Бабанский ойынды бастауыш сынып оқушыларының барлық әрекеттерін ынталандырудың түрлері мен әдісі түрінде ұсынып,гумандық қасиетті қалыптастыру жолдарын да көрсете білген.
Ойынның белгілі бір уақытта жүзеге асырылып, сабақ кезеңдеріне нұсқан келмейтіндей жымдасып жатуын көздеу керек. Жақсы, дұрыс ұйымдастырылған ойын ғана тиісті, қалағаныңдай нәтиже бере алады. Ойын түрлерін орнымен қолдану оқушының ынтасы мен қызығушылығын, сол пәнге деген сүйіспеншелігін арттырады.
Бала ойынның барысын дұрыс меңгерген болса, олар ойынды бар ынтасымен ойнауға, орындауға тырысады.
Бала бойындағы білімге деген қызығушылық қабілетті тәрбиелеп жетілдіру үшін оның бойында гумандық қасиеттердің элементтері болуы тиіс.
Оқушыларының оқу-танымдық белсенділікті арттыру сабақ барысында сыныптан тыс жұмыстар арқылы және қолданған көрнекі құралдарға да байланысты. Осы жөнінде К.Д.Ушинский оқушылардың бойында танымдық белсенділікті де, шешуіне көмектесетін көрнекі құралдарды көрсетуге кеңес береді.
Өйткені, олар бір жағынан оқушылардың ой-өрісін, ауызекі сөйлеу тілін, жазу дағдысын,және оқушылардың білім деңгейіне сай саралап жасалғанда нәтижелі болады. Демек, ол оқу озаттарын тежемейді, әрі үлгерімі төмен оқушылар ескерусіз қалып қоймай, олардың теориялық білімі мен дағдыларын дамытуға әсер етеді.
Көрнекі құралдарды оқушылардың оқу үрдісіндегі роліне қарай М.Махмудов екі топқа бөледі.
1)Заттық - бейнелік көрнекі құралдар: оларға картиналар, фотосуреттер, кино үзілістері жатады.
2) Таңбалы көрнекі құралдар: оларға нұсқалар, сызбалар т.б. жатады. Оқыту процесінде сөз бен іс, теория мен практика байланыста болады.
Әр түрлі көрнекілікті қолданудың нәтижесінде сабақ әрі түсінікті әрі қызықты болып өтеді.
Жас бала не нәрсені болса да білуге құмар, қызыққыш, қолымен ұстап, көзбен көргенді жақсы көреді.
Ойын балалардың барлық маңызды ақыл-ой әректі, онда балалардың барлық қабілеттерінің дамуына, ойында айналасындағы дүние жайлы түсініктерінің кеңеюіне, тілінің дамуына, құрбыларымен жақындасуына гумандық қасиеттер көмектеседі.
А.С.Макаренконың айтуынша, ойында балалардың физикалық, психикалық қасиеттірінің сапалары да өзгеріп отырады. Ойын балалардың сабаққа ынтасын аудартуға, көңіл қойғызуға, сондай-ақ қабылдауын жеңілдетуге, білімлі толық игеруіне көмектеседі.
Ойынның түрлері өте көп: Ойын-сабақ, ойын-жаттығулар, сергіту ойындары. Бұл дидактикалық мақсаттағы ойындар оқушылардың жан-жақты дамуына қызмет етеді.
Ойын - балалар үшін күрделі әрекет, ол білімді, ақылды ұйымдастыруды қажет етеді. Ойынның өз жоспары, арнайы заттары т.б. көптеген ерекшеліктері болады. Ойын арқылы бала өмірден көп мәліметтер алады, өзінің психикалық ерекшеліктерін қалыптастырады, яғни ойын арқылы балада гумандық білім қасиеттері қалыптасады.. Бала зейіні қажет ететін, әдейілеп ұйымдастрған ойындар оның ақылын, дүниетанымын кеңейтеді, мінез-құлқын, ерік-жігерін, адамгершілік қасиеттерін қалыптастырады.
Аса ірі психологтардың ойынша бала ойын үстінде қандай болса өскенде еңбекте сондай болады дейді.
Ойын - адамның өмір танымының алғашқы қадамы. Қазақ халқының ұлы ақыны Абай: Ойын ойнап, ән салмай, өсер бала болар ма? - деп айтқандай, бала өмірінде ойын ерекше орын алады. Балалар ойын барысында өзін еркін сезінеді, ізденімпаздық, тапқырлық әрекеті байқалады (сезіну, қабылдау, ойлау, зейін қою, ерік арқылы).
Сондықтан әрбір мұғалім оқушылардың адамгершілік қасиеттерін қалыптастыруда өз тәжірибесін, шеберлігін, білімділігін пайдалана алады.
Бастауыш сынып оқушыларының адамгершілік қасиеттерін қалыптастыруда логикалық дамытушы ойындар мен берілген тапсырмалардың тәрбиелік мәні зор.
ІІІ. Зерттеу бөлімі
3.1 Оқушылардың рухани адамгершілік қасиеттерін
сыныптан тыс жұмыстар арқылы қалыптастырудың әдіс-тәсілдері
Елімізде білім беру жүйесіндегі оң өзгерістер көптеп саналады. Солардың қатарына бастауыш сынып оқушыларының адамгершілік қасиеттерін қалыптастырып , қабілеттерін дамытып, шығармашылығын танымдық белсенділігін, талантын ұштаудағы оқу-тәрбие үдерісінде, сыныптан тыс жұмыстар арқылы оқытудың озық технологияларын пайдалануды жатқызуға болады.
Оның себептерінің бірі қазіргі таңда ғылым мен техниканың дамуына, технология ғылым саласының озық жетістіктерінің өндіріске көптеп өзгерістер енгізуіне байланысты мектепте ізетті,ибалы,адамгершілігі мол білімді адамды қажет етеді.
Өз бетінше үйрену үшін қажетті мінез-құлықтың, ерік-жігер мен ақыл ой қабілетінің даму дәрежесі, әсіресе бастауыш сынып оқушыларымен жүргізілген жұмыстарда айқын білінеді.
Сондықтан оқушылардың рухани адамгершілік қасиеттерін қалыптастыруда ынптан тыс жұмыстарды ұйымдастыруға қойылатын талаптар мыналар:
oo сыныптан тыс жұмыстардың тәрбиелік құндылығы олардың тиімділігі талаптары сақтауға байланысты;
oo сыныптан тыс жұмыстардың формалары мен әдістерін таңдау;
oo сыныптан тыс жұмыстардың ең маңыздысы өмірмен практикамен байланыстылығында;
oo сыныптан тыс жұмыстың жүйелі өткізілуінде;
oo сыныптан тыс жұмыстың күндері және сағаттары көрсетіліуі тиіс.
Сыныптан тыс жұмыстарды ұйымдастыруға қойылатын талаптар:
oo оқушылар үшін қызықты емес нәрседен алшақтату;
oo оқушының қолынын келетін іспен қаматамасыз ету;
oo қарапайым қол жұмысымен айналысуға мүмкіндік жасау;
oo оқушылардың даму деңгейіне сәйкес келуін қамтамасыз ету.
Сыныптакн тыс жұмыстарды ұйымдастырушы сынып жетекшісі болып табылады.
Оқушылардың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz