Америка Құрама Штаттарында мүмкіндігі шектеулі балаларды оқыту
Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі
Әл-фараби атындағы қазақтың ұлттық университеті
Философия және саясаттану факультеті
Педагогика және білім беру менеждменті кафедрасы
Инклюзивті білім беру пәнінен дәрістер жинағы
Мамандықтар: 6B01701- Қазақ тілі мен әдебиеті,
6B01704- Шетел тілі: екі шет тілі
Күзгі семестр 2021-2022 оқу жылы
Алматы, 2021
1 ДӘРІС.
ИНКЛЮЗИВТІ БІЛІМ БЕРУ ИДЕЯЛАРЫНЫҢ ҚАЛЫПТАСУ ЖӘНЕ ДАМУ ТАРИХЫ.
Инклюзивті білім беруді дамытудың әлемдік тарихын зерделеу оның қазіргі мазмұнын, маңызы мен іске асыру мақсаттарын түсіну үшін қажет. Бұл тарауда ЖВЗ және мүгедектігі бар адамдарды оқытуды дамытудың әлемдік және ресейлік тарихы қарастырылады, негізгі кезеңдер бөлінеді, осы үдерісте жекелеген тарихи тұлғалардың рөлі, сондай-ақ мүгедектерге қоғамдық қатынастағы өзгерістер зерттеледі.
Тарихи кезеңдер:
Бірінші кезең Ежелгі әлем дәуіріндегі білімнің пайда болуымен және қалыптасуымен сипатталады. Қоғамдық білім берудің пайда болуынан бастап Физикалық және (немесе) психологиялық ауытқулары бар адамдарды оқыту мүмкіндігіне деген ұстаным ежелгі философтардың, дәрігерлердің, заңгерлердің, тарихшылардың және бірінші педагогтардың еңбектерінің негізінде құрылған.
Ежелгі әлемдегі өркениеттің үш негізгі полюсі - Египет, Ежелгі Греция және Ежелгі Рим - бірінші айларда қоғамның толыққанды мүшелері ретінде мүгедектерді қабылдамады және оларды қуғынға және жойылуға шақырды.
Ежелгі Мысырда дәрігерлер әртүрлі нозологиялардың ауруларын зерттеді, оларды өз еңбектерінде сипаттады, эпилепсияны, ақыл-ой кемістігі мен кереңдікті зерттеу туралы куәліктері бар. Ежелгі мысырлықтар физикалық кемшіліктері бар азаматтарға қамқорлық жасады: олар ғибадатханаларда өмір сүре алды, аталар оларды музыкаға, массажға үйреткен, соқырлар діни іс-шараларды өткізуге көмектесті.
Ежелгі Грецияда екі білім беру жүйесі бар - Спартак және афиналық. Афина және Спарта қалаларындағы әлеуметтік-қоғамдық құрылымның ерекшеліктері осы полистердегі тәрбие жүйесінің ерекшеліктеріне және соның салдарынан толық емес азаматтарға деген қарым-қатынасқа әсер етті.
Спартандық білім беруді басқарудың мемлекеттік жүйесінде негізгі белгілер: мемлекеттің күшті әсері, бірыңғай мазмұны, міндеттілігі, білім берудің жаппай болуы және авторитаризм болып табылады. Спартандық тәрбиенің мақсаты күшті, шыдамды, батыл жауынгер, әскери қауым мүшесі болды. Әлемдік тарихқа белгілі басқа тоталитарлық режимдер сияқты осындай жүйедегі мүгедектердің тағдыры тең емес болды-оларды өлтірді немесе ең жақсы жағдайда тағдырдың еркіндігіне және кедейліктің өмір сүруіне тірі қалдырды. Спартандықтар жаңа туған нәрестені тауда қалдыра отырып, жабайы аңдарды өлтіре алатын немесе тірі қалу мүмкіндігі болатын тірі қалу үшін тест жасады.
Ежелгі Афинадағы тәрбие мен білім беру жүйесі қоғамның ақауы бар тұлғаларды қабылдауына ықпал етті. Сол кездегі афиналық білім беру жүйесінің орталығында шығармашылыққа жеке қабілеті бар тұлға тұрды.
Философы және ғалым Аристотель (б. з. д. 384-322) есту қабілетінің жоғалуы оқуға кедергі болып табылады, ал антикалық дәрігер Гиппократ (б.з. д. 460- 370) көптеген аурулардың табиғатын зерттей отырып, оларды сауықтырып, кереңдіктің табиғаттан тыс табиғатын тапты.
Көрнекті отандық психолог Л. С. Выготский сол кезеңде соқыр адамдарға қоғамдық пікірдің өзгеруін сипаттайды:"...бірінші кезең ежелгі, орта ғасырларды және жаңа тарихтың маңызды бөлігін қамтиды. Осы дәуірдің сарғаюы соқыр, аңыздарда, ертегілерде, мақал-мәтелдерде халық көзқарастарында көрінеді. Соқырлықта, ең алдымен, қорқыныш пен құрметпен қарайтын үлкен бақытсыздық көрді.
Ежелгі грек философы Демокрит (460 - 370 б. з.) қызықты және қайғылы болды. Уақыт өте келе оның соқырлығы туралы аңыздар қалыптасты. Олардың біреуі бойынша Демокрит өзін әдейі көруден айырды, оның замандастары тіпті қандай жолмен сипаттады: ол күн сәулесін иілген мыс Айнаға (қалқанға) шоғырландырып, оны өз көзіне бағыттап, оларды өртеп жіберді. Ол көзді сезінетін Жарық оның ақылының өткірлігін жоққа шығармауы үшін мұны жасады. К. Маркс өз диссертациясында бұл аңызды береді. Плутарх, алайда, бұл тарихты өтірік деп атады. 90 немесе одан да көп жыл көзді жоғалтуға беймәлім, оның үстіне Демокрит түс теориясы оның көзінің қандай да бір аномалиясы туралы ойлауға мәжбүр етеді. Демокрит, ол енді терең жасырын және жиі сезімтал қабылдауға қайшы деп санайтын ақыл-ой ақиқатын зерттеуге толық тереңдей алады деп есептеді.
Ежелгі Римде отбасы басшысы өз балаларының өміріне иелік етуге толық құқылы болды, және жиі ауру нәрестелерді қабылдамады, өлтіреді, біреулерін тастап кетті. Ұлы Рим философы Сенек Луций Анней (б.з. б. 4 б. - 65 б. з. б.) науқас туған балалардың тағдырын осылай сипаттады: "біз жарықта және зарарсыздандырылған туатын ұрықтар мен балаларды өлтіреміз. Біз ашуланулар мен босаңсуларға байланысты емес, ақыл Ережесін басшылыққа ала отырып: дені сау адамдардан жарамсыз деп бөлеміз". Ежелгі Римді тәрбиелеу жүйесі физикалық күшті жауынгер қалыптастыруға бағытталған, науқастар мен әлсіз азаматтар талап етілмеген, олар әскери мемлекеттің өркендеуіне ықпал еткен жоқ. Римдіктер көп жағдайда қорықты және мүгедектерге қатысты болды, бай үйлерде қаллек сатып алып, жануарлар ретінде көрінуге қойды, бұл үшін қалада арнайы базарлар болды.
Екінші кезеңде (VI-X ғғ.) мемлекет пен ғылым көп жағдайда антикалық философтардың ЖВЗ және мүгедектігі бар адамдарға қатысты қорытындылары мен еңбектеріне бағдарланды, алайда күшке ие болған дін қоғамның адамгершілігін ізгілендіруге және обал болған адамдарға жанашырлық танытуға ықпал етті. Орта ғасырлардағы құдайлылар мен философтар денсаулығында ауытқулары бар тұлғаларды оқыту және ынталандыру мүмкіндігін мойындады бірақ, ежелгі сияқты, білім алудан, еңбек ету және лайықты өмір сүру мүмкіндіктерінен қашқан еді. Бұл категорияның өкілдері Құдайдың сөзіне назар аудара алмады, нәтижесінде олар шіркеуден қуылды, дұға мен қатыстылыққа қатысуға құқығы жоқ. Орта ғасырлық кезеңде білім беру негізінен монахтардың үлкен монастырларында жүргізілді; оқушыларға дін, латын, құқық негіздері және тарих оқытылды. Тек саңырау ғана сауат ашу мүмкін емес, көптеген жүзжылдықтарда оларды оқыту әдістері мен тәсілдерін дамытуды тежеді.
Қазіргі қоғамда нашар еститін және саңырау балаларды жалпы білім беру процесіне белсенді түрде қосады, оларға есту қабілетін қалпына келтіру үшін кохлеарлық импланттар орнатады, ауызша сөйлеуді, ымдау тілін, сөздер мен ұсыныстарды мимиялық қабылдауды үйретеді, олардың білімі өте перспективалы және олар үлкен табыстарға жетеді. Өздерімен бірге құндылықтарға қайта баға берген христиандық, шын мәнінде, отандастарымызды оқыту мен жанашырлықтан кереңдерді жою идеясының моральдық мазмұнын ғана өзгертті, бірақ ең мәні өзгеріссіз қалдырды.
Орта ғасырларда соқырлық философиясының догмасы басым болды, онда қайғы-қасірет сияқты рухани құндылықты көрді; шіркеу паперті соқырлардың бөлінбес иелігіне берілді. Бұл жер бетіндегі кедейшілік пен құдайға жақындықты бір мезгілде атап өтті. Сол кезде жоғары рух өмір сүреді. Соқырлықта бір мистикалық екінші жағы, қандай да бір рухани құндылық, қандай да бір оң мағынада ашылды.
Орта ғасырларда Аврелий Августин немесе бай Августин құдайлары болды. Оны жалпы христиан философиясының және христиандық тарих философиясының негізін қалаушы деп санайды. Августин дененің қайта тірілуі туралы өз оқу-жаттығуын жасады, қайта сұрақтар қойды, қайта тірілген адамдардың ағзалары, жасы, жынысы және қажеттілігі ыдыраған дененің бөлшектерінен қосылу, сондай-ақ өмірде дене кемістіктері бар мүгедектер қандай түрде қайта тірілді. Августин адам дененің және жанның ажырамайтын одағында қайта тірілуі мүмкін деп санайды, ешқандай физикалық кемшіліктер өмір сүруді бұзбайды. Орта ғасыр кезеңінде ЖВЗ және мүгедектігі бар адамдардың неғұрлым ізгілікті қарым-қатынасына және елеңдеуіне көшу байқалады, оған діннің рөлін арттыру және шіркеу құндылықтарының, қоғам өміріндегі жарғылар мен ережелердің Үстемдігі ықпал етеді. Көптеген мүгедектер пана тауып, монастырларда діни білім алды, бұл оларға өз мақсатын табуға және діни табынушылыққа қатысуға мүмкіндік берді.
Үшінші кезең ЖВЗ және мүгедектігі бар тұлғалардың білім берудегі жаңа теориялардың, әдістемелердің және кезеңдердің пайда болуымен сипатталады. Ағартушылық ағымдарды және гуманистік педагогиканы дамыту қоғамды барлық адамдарды тең деп танып, олардың мүмкіндіктеріне сай психофизикалық ауытқулары бар балаларды оқыту қажеттілігінің алдына қойды.
Гуманистік педагогиканың негізін қалаушылардың бірі, "Ұлы дидактиканың" авторы философ және ағартушы Ян Амос Коменский (1592-1670) өз еңбектерінде аномалды балаларды тәрбиелеу және оқыту туралы маңызды ережені ұсынды. Я. А. Коменский өз достарына көмек көрсетуі тиіс басқа оқушылармен бірге ауытқулары бар балаларды оқытуды болжады: "көрсетілген араласу мен сабақ орнына қатысты емес, көп дәрежеде көмек көрсетуге қатысты түсінемін: мұғалім кімді анағұрлым қабілетті деп таниды, оған екі немесе үш артта қалған балаларды оқыту үшін қосады.; жақсы сипаты бар адамға ол нашар мінезді оқушыларды бақылау және басқару үшін сеніп отыр. Осылайша, сол және басқа да адамдарға тамаша қамқорлық көрсетіледі; бұл ретте, әрине, мұғалім бәрін ақылға қонымды етіп жасауын қадағалауы тиіс". Коменский қазіргі уақытта табиғи тәріздес педагогикаға негізделген және әр адамның қажеттілігін есепке алатын балалардың барлық санаттары үшін бірлескен оқыту ұғымын енгізді, түзету және арнайы педагогикаға енгізіледі және инклюзивті білім беру тұжырымдамасының негізінде жатыр.
Ауытқулары бар балаларды бірлесіп білім беру және тәрбиелеу соқырларды, саңырау және ақыл-есі кем балаларды оқытуға ерекше әдістемелер мен тәсілдерді әзірлеуді талап етті. Олардың бірі Вольфганг Ратке болды. Ол өзінің педагогикалық идеяларын "педагогикалық мемориал" еңбегінде ерекше білім алу қажеттіліктері бар адамдарға қатысты мынадай ережелерді: оқыту балалардың жынысына қарамастан жалпыға бірдей болуға тиіс; басшылық ой табиғатпен толық келісім идеясы болуға тиіс.; бірінші сатыдағы барлық оқыту ана тілінде жүргізілуі тиіс.
Әр бала үшін ең алғаш мектепке бару ең жауапты да қиын кезең. Ал мүмкіндіктері шектеулі балалар үшін бұл кезең әлдеқайда эмоциялық жағынан да, психологиялық жағынан да ауыр болады. Қазіргі кезде Қазақстан Республикасының білім беру жүйесі инклюзивті білім беру қағидаларына бет бұрды. Бұл арнайы қажеттілігі бар балалар үшін мектептерде, мекемелерде жағдай туғызып, оларды жалпы білім беру жүйесіне қосу. Әрбір бала, мүмкіндігінше қажетті деңгейде білім алуы тиісті. Инклюзивті оқыту - ерекше мұқтаждықтары бар балалардың жалпы білім беретін мектептердегі оқыту үрдісін сипаттауда қолданылады. Инклюзивті оқыту негізінде балалардың қандай да бір дискриминациясын жоққа шығару, барлық адамдарға деген теңдік қатынасты қамтамасыз ету, сонымен бірге оқытудың ерекше қажеттілігі бар балаларға арнайы жағдай қалыптастыру идеологиясы жатыр. Тәжірбие көрсеткеніндей қатаң білім беру жүйесінен балалардың бір бөлігі шығып қалады, өйткені қалыптасқан жүйе мұндай балалардың даралық қажеттілігін қанағаттандыра алмайды. Инклюзивті бағыт мұндай балаларды оқуда жетістікке жетуге ықпал етіп, жақсы өмір сүру мүмкіншілігін қалыптастырады.
Қазіргі таңда барлық әлем жұртшылығының назарын аударып отырған мәселе балалардың жеке сұраныстары мен ерекшеліктеріне ортаның, отбасының қатысуымен білім беру үрдісіне толық қосуды қарастыратын инклюзивті білім беру. Осы жаһандық мәселеге әлем ғалымдары мынадай анықтама береді: инклюзивтік білім беру дегеніміз - барлық балаларды, соның ішінде мүмкіндіктері шектеулі балаларды жалпы білім үрдісіне толық енгізу және әлеуметтік бейімдеуге, жынысына, шығу тегіне, дініне, жағдайына қарамай, балаларды айыратын кедергілерді жоюға, ата-аналарын белсенділікке шақыруға, баланың түзеу-педагогикалық және әлеуметтік мұқтаждықтарына арнайы қолдау, яғни, жалпы білім беру сапасы сақталған тиімді оқытуға бағытталған мемлекеттік саясат. Инклюзивті оқыту - ерекше мұқтаждықтары бар балалардың жалпы білім беретін мектептердегі оқыту үрдісін сипаттауда қолданылады. Демек, инклюзивті оқыту негізінде балалардың қандай да бір дискриминациясын жоққа шығару, барлық адамдарға деген теңдік қатынасты қамтамасыз ету, сонымен бірге оқытудың ерекше қажеттілігі бар балаларға арнайы жағдай қалыптастыру идеологиясы жатыр. Осы бағыт балаларды оқуда жетістікке жетуге ықпал етіп, жақсы өмір сүру жағдайын қалыптастырады.
Инклюзивті білім беру немесе білім баршаға бағдарламасы - барлық балаларға мектепке дейінгі оқу орындарында, мектепте және мектеп өміріне белсене қатысуға мүмкіндік береді. Бұл бағдарламаны Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас Ассамблеясы мақұлдап, БҰҰ-ның Конвециясына 2006 жылдың 13 желтоқсанында енгізілді.
Сонымен, инклюзивті білім беру жағдайында жұмыс жүргізетін мектептерде білім мазмұнын үш түрлі бағдарлама бойынша реттеген абзал. Атап айтқанда: жалпы мектептерге арналған типтік оқу бағдарламалары; мүмкіндігі шектеулі балалардың ақаулық типтеріне сәйкес арнаулы білім беру бағытындағы оқу бағдарламалары; мүмкіндігі шектеулі балалардың психофизикалық ерекшеліктерін есепке ала отырып әзірленетін оқытудың жеке бағдарламасы.
1 дәріс. Инклюзивті білім курсының мақсаты және міндеттері
Инклюзивті білім беру ұғымы терең үдерісті сипаттайды: балаға әдеттегі мектепке бару құқығы ұсынылады, ол үшін бейімделген білім беру ортасы жасалады. Инклюзивті білім беру - мектептер мен оқу мекемелерін барлық балалардың қажеттіліктері мен талаптарына жауап беретін реформаларды, қайта құруды ұсынады.
Инклюзивті білім беру баршаның сапалы білімге қол жетімділігін қамтамасыз етуге бағытталған білім беру жүйесін тарату процестерінің бірі болып табылады. Ол балалардың дене, психикалық, зияткерлік, мәдени - этникалық, тілдік және басқа да ерекшеліктеріне қарамастан, сапалы білім беру ортасына айрықша білім алу қажеттіліктері бар балаларды қосуды, барлық кедергілерді жоюды, олардың сапалы білім алуы үшін және олардың әлеуметтік бейімделуін, социумге кірігуін көздейді. Өткен жүзжылдықтың аяғынан бастап инклюзивті білім беруді дамыту әлемнің көптеген: АҚШ, Ұлыбритания, Дания, Испания, Финляндия, Германия, Италия, Австралия және т.б. елдерінде білім беру саясатының жетекші бағдарына айналды. Осы елдерде балалардың дамуы мен әлеуметтік бейімделуі үшін тиісті психологиялық - педагогикалық жағдай жасалған жалпы білім беру ұйымдарында психикалық және дене бұзылыстары бар, дамуында артта қалушылығы бар балалар қалыпты дамыған құрдастарымен бірге табысты білім алуда.
Инклюзивті білім беру дегеніміз - балалардың жынысына, жас ерекшеліктеріне, географиялық тұратын жеріне, қимыл-қозғалыстық және ақыл-есінің жағдайына, әлеуметтік-экономикалық жағдайына қарамастан, сапалы білім алу және өздерінің потенциалдық дамыту мүмкіндігіне ие болу.
Инклюзивті оқыту - барлық балаларға мектепке дейінгі оқу орындарында, мектепте және мектеп өміріне белсене қатысуға мүмкіндік береді. Инклюзивті оқыту оқушылардың тең құқығын анықтайды және ұжым іс-әрекетіне қатысуға мүмкіндік береді. Инклюзивті білім берудің негізгі қағидалары тұжырымдалады:
1. Адамның құндылығы оның қабілеті мен жетістіктеріне тәуелді емес;
2. Әрбір адам ойлау мен сезінуге қабілетті;
3. Әрбір адам қарым-қатынас жасауға құқылы;
4. Барлық адамдар бір-біріне қажет;
5. Түбегейлі білім шынайы өзара қарым-қатынастар негізінде жүзеге асуы мүмкін;
6. Барлық адамдар бір-бірінің қолдауына, қатарластарының достығына мұқтаж;
7. Алуантүрлілік адам өмірінің жан-жақтылығын кеңейтеді;
8. Барлық оқуға қабілетті жандар үшін дамудағы жетістіктері тікелей олардың қабілеттеріне тәуелді.
Инклюзивті оқыту - адамдармен қарым-қатынасына қажетті қабілеттілікті дамытуға мүмкіндік береді. Инклюзивті оқытудың негізгі принциптері:
1. Адам құндылығы оның мүмкіндігіне қарай қабілеттілігімен, жеткен жетістіктерімен анықталады.
2. Әрбір адам сезуге және ойлауға қабілетті.
3. Әрбір адам қарым-қатынасқа құқылы.
4. Барлық адам бір-біріне қажет.
5. Білім шынайы қарым-қатынас шеңберінде жүзеге асады.
6. Барлық адамдар құрбы-құрдастарының қолдауы мен достығын қажет етеді.
7. Әрбір оқушы үшін жетістікке жету - өзінің мүмкіндігіне қарай орындай алатын әрекетін жүзеге асыру.
8. Жан-жақтылық адам өмірінің даму аясын кеңейтеді.
2 дәріс.
ИНКЛЮЗИВТІ БІЛІМ БЕРУДІҢ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ТӘЖІРИБЕСІ. КІРІКТІРІЛГЕН ЖӘНЕ ИНКЛЮЗИВТІ БІЛІМ БЕРУДІҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ.
XX ғасырдың аяғында көптеген дамыған әлем елдерінде (АҚШ, Ұлыбритания, Швеция, Германия, Скандинавия елдерінде) мүмкіндігі шектеулі балаларды оқытуды дамытуда алдыңғы орында тұрған инклюзивті білім беру болды. Жалпы білім беру үрдісіне енгізілген балаларға оқуды жеңілдететін қосымша арнайы жағдай, көмек, қолдау қарастырылады. Әрбір елде интеграциялаудың өзіндік үлгісі іске асырылуда, бұл білім беруде интеграциялаудың жан-жақты үлгісін құрудың мүмкін еместігін көрсетуде.
Инклюзивті білім беруді іске асырып жатқан елдерде айқындалған басым бағыт жалпы мектептік білім беру саласында қарастырып отырған категориядағы балаларды жалпы білім беру үрдісіне міндетті түрде енгізуді көздейді.
Ресейдегі инклюзивті білім беру.1991 жылдың күзінен бастап Ресейде Мүмкіндігі шектеулі балаларды интеграциялау жобасын іске асыру басталды. Нәтижесінде 11 аймақта мүмкіндігі шектеулі балаларды интеграциялап оқытудың экспериментальды алаңдары құрылды.Мүмкіндігі шектеулі балалармен педагогтардың жұмыс істеу мақсатында Ресей Федерациясының білім министрлігі педагогикалық жоғарғы оқу орындарының оқу жоспарына 1996ж 1 қыркүйегінен бастап Арнайы(коррекциялық) педагогиканың негіздері, Мүмкіндігі шектеулі балалардың психологиясының негіздері деген курстарды енгізді. Ресей Федерациясының білім және ғылым министрлінің айтуы бойынша 2008-2009 жылдары инклюзивті білім беру үлгісі экспериментальды түрде көптеген білім беру мекемелеріне енгізілген. Ресейде мүгедек балаларды оқытудың инклюзивті білім беруден басқа да нұсқалалары бар: арнайы мектептер мен интернаттар; коррекциялық мектептер; Интернат-үйлер; үйден оқыту; қашықтықтан оқыту.
Америка Құрама Штаттарында мүмкіндігі шектеулі балаларды оқыту. АҚШ-тың мүмкіндігі балаларды оқытудағы қазіргі саясаты жалпы және арнайы оқытуды біріктіру ұсыныстарынан тұрады. Бұл біріктірулерде 3 негізгі жолдар бар: негізгі бағыт, жалпы білім инициативасы, енгізу. Бұл арнайы білім беру алаңында үлкен дау-дамай тудыруда.
Негізгі бағыт мүмкіндігі шектеулі балаларды оқыту негізгі мектептерде оқытуды көздейді. Бұл балалар қоғамға араласуы керек болғандықтан, оларды әлеуметтік және білім беру қызметтеріне қосу керек деп есептейді.
Жалпы білім беру инициативасы-бұл АҚШ-тың білім департаментінің арнайы білім беру бөлімінің ұсынысы. Жалпы білім беру инициативасы -дамуында ауытқуы бар оқушыларға білім беру шарттарына фундаментальды өзгеріс енгізуді ұсына отырып, негізгі бағыттан ары қарай дами түскен. Кейбір дефектологтар мен негізгі мектептің басшылары жалпы білім беру инициативасын мақұлдаса, кейбір дефектологтар мен негізгі мектептің мұғалімдері ауытқуы бар балаларға жалпы білім беру инициативасының әсер ету мүмкіндіктерін түсіну үшін қосымша сынақтар мен зерттеулер қажет дейді.
Енгізу моделі балаларды ауытқу түріне және көріну деңгейіне тәуелсіз тұрған жері бойынша жалпы білім беру үрдісіне енгізуді көздейді. Осындай балаларға мамандар тобы жеке оқыту бағдарламасын құрады, сол бойынша оқушының жетістігі бағаланады.
Қазіргі кезде АҚШ-та 1990жылы қабылданған, ауытқулары бар тұлғалар үшін білім беру акты деп аталатын заң жұмыс істеуде. Бұл халықтық білім беру жүйесінде бала оқуына қажет тегін білім береді. Ата-анасы баласының оқу мүмкіндігі туралы қорытынды талап ете алады, ол бала дамуындағы ауытқуының бар немесе жоқтығына негіздемеден тұрады. Заң тек арайы білім алуға ғана емес қосымша қызмет түріне де құқық береді.
Арнайы білім беруді Швецияда ұйымдастыру. Бұл елде ерекше қажеттілікке мұқтаж балалар қарапайым сыныптарға орналастырылған және олар онда қажетті қолдау алуда (сыныпта арнайы педагогтың немесе ассистенттің көмегі және көмекші арнаулы құралдарды қолдану). Есту, көру қабілеттері бұзылған, ойлауында қалушылық бар балалар ауытқулары бойынша бөлінгенарнайы мектептерде білім алады, олар мұнда 21-23 жасқа дейін оқи алады. Арнайы мектептер қазір жалпы білім беретін мектептегі сыныптарға кірістірілген балаларды қолдау ресурстарының орталығы болып табылады. Ойлауы артта қалған балаларға арналған арнайы мектептер жалпы білім беретін мектептердің ғимараттарына сыныптардыбіріктіру жолымен орналасқан.
Арнайы білім беруді Францияда ұйымдастыру. Франциядағы арнайы білім беру жалпы білім беретін мектептерге дамуында жетпіспеушілігтері бар балалардың санын неғұрлым көбейтуге бағытталған. Дамуында ауытқулары бар балаларды жалпы білім беру үрдісіне енгізу 4 нұсқада орындалуда:
1.Бала қарапайым мектеп бағдарламасы бойынша оқиды, бірақ мектепте немесе одан тыс уақытта оған қосымша қызмет көрсетіледі: емдеу шаралары, тәрбиелеу жұмыстары т.б. Мысалы, тірек-қимыл қызметі бұзылған бала қарапайым сыныпта оқи отырып, сол мектепте немесе жақында орналасқан адаптациялық орталыққа барады.
2. Бала қарапайым мектеп бағдарламасы бойынша оқиды, қосымша күтім алады және қосымша арнайы бағдарлама бойынша қиды. Мысалы, көруі бұзылған бала қарапайым сыныпта оқи отырып, сабақ дайындауға көмек, мұғалімнен қосымша сабақ алады, кеңістікте бағдарлау бойынша сабақтарға қатысады.
3. Бала мектептегі негізгі уақытта арнайы сыныпта, арнайы бағдарлама бойынша оқиды (әдетте психикалық дамында кешігушілік бар балалар). Уақытының басқа бөлігінде қарапайым бағдарлама бойынша өз жасындағы оқушылармен дайындалады.
4. Бала тек арнайы бағдарлама бойынша арнайы сыныпқа барады (әдетте ойлау қабілеті бұзылған балалар). Соған қарамастан ол мектеп өміріне қатысады: біріккен таңғы ас, тәрбие шараларына біріккен қатысу, спорттық және басқа да іс-шараларға қатысу.
Арнайы білім беруді Италияда ұйымдастыру. Өткен ғасырдың 70 жылдарынан бастап арнайы мектептердің арнайы сыныптары оқушыларының үлкен бөлігі жалпы білім беру жүйесіне енгізіле бастады. Бүгінгі күні арнайы қажеттілігі бар балалардың 99 пайызы жалпы білім беретін мектептерде оқиды. Қарапайым сыныпта қолдаушы мұғалімнен арнайы көмек алу үшін дамуында ауытқуы бар бала ретінде тіркелуі керек. Тіркеу тек ата- анасының келісімімен және тек 1 жылға жасалады, мерзім біткеннен кейін арнайы көмекті ұзарту немесе бас тарту туралы шешім шығарылады. Бірақ, Италиядағы арнайы қажеттілігі бар оқушыларды жалпы білім беру ортасына енгізуді дамыту бірнеше мәселелерді шешуді қажет етеді. Көптеген мұғалімдер интеграцияны жоққа шығармайды, тек сынып өміріне енгізуде бірнеше қиындықтар кездесуде. Олар дамуында ауытқуы бар балаларды оқытуда жауапкершілікті қолдаушы мұғалімге артуды ұсынады. Италиядағы білім берудегі интеграциялау қиындықтары бірнеше себептерге байланысты. Интеграциялау үрдісі аймақтың қажеттіліктеріне зерттеу жұмыстарынсыз, қажетті мамандар бар-жоқтығы анықталмастан басталды. Жалпы білім беретін мұғалімдерді оқыту шектеулі ғана болды. 1 ай ішінде арнайы сабақтар ұтымды нәтижелер бермеді, көптеген мұғалімдер тіптен оқытылмады. Қолдаушы мұғалімдер мен сынып мұғалімдерінің бірлесуі қиындықтар туғызды.
Үлкен қиындықтарды ойлау қабілетінің дамуында ауытқуы бар балалардың жалпы білім беру үрдісіне енгізілуінен туындады. Көптеген мамандар мұндай балаларға арнаулы сыныптар ашу керек деп санайды. Алайда, бұл ұсыныс Италияда қаралмай отыр, ол тағы да өзін төмендету ретінде көрсеткен арнайы білім беру жүйесін құруға әкеледі деп қауіптенеді.
Италиядағы интеграциялауды кең тұрғыда қарағанда бұл мәселеде мақсатқа жетті деп есептеуге болады. Бірақ, бұл сұрақ бойынша жүйелі орталықтанған өңделген көрсеткіштердің жеткіліксіздігінен білім берудегі интеграциялау үрдісінің нәтижелері жөнінде өте аз белгілі.
2 дәріс. Европадағы инклюзивті білім беру мәселесі
ХІХ ғасырда Еуропа елдері мен АҚШ-та болған саяси және әлеуметтік-экономикалық өзгерістер мүмкіндіктері шектеулі балаларға білім беру саласында мемлекеттік саясатты өзгертуге, жетілдіруге және кеңейтуге үлкен әсер етті. Еуропа елдерінде жалпыға бірдей міндетті ақысыз бастапқы білім беру туралы заңның қабылдануы осы санаттағы балаларды оқытуға арналған арнайы мекемелер жүйесінің құрылуына негіз болды, қаржыландыру көздерін анықтады, оқытудың мақсаттары мен тәсілдерін әзірлеуге көмектесті. Осылайша, көптеген еуропалық елдерде даму ауытқушылықтары бар балаларға арналған алғашқы оқу мекемелері ашыла бастады.
Еуропада интеграциялау үдерісі күшейе бастады және 1957 жылы Еуропаның батыс елдері ғылым, мәдениет және білім беру мәселелеріне бірыңғай көзқарасты қалыптастыруға көмектесетін Еуропалық экономикалық қауымдастықты құру туралы келісімге келді. 1961 жылы қабылданған Еуропалық әлеуметтік хартия дене бітімі мен ақыл-ойы дамымаған жұмысқа қабілетсіз тұлғаларды кәсіптік дайындау, жұмысқа қабілеті мен әлеуметтік оңалтуды қалпына келтіру құқығын бекітеді.
1-кесте - Европадағы инклюзивті білім беру жүйесі туралы мәліметтер
№
Мемлекеттер
Инклюзивті білім беру жүйесі туралы мәліметтер
1
2
3
1
Италия
Инклюзивті білім берудің зертханасына айналған. Өткен ғасырдың 70-жылдарынан арнайы мектептер ман сыныптардың көп бөлігі жалпы білім беру жүйесіне интеграцияланған. 1971 жылы жалпы білім беретін мектептерде оқу құқығы туралы алғашқы Заң пайда болды. 1977 жылы нақты нормативтерін бекітті. Сыныпта балалардың саны - 20. Дамуында ерекшелігі көп балалардың ең көп саны - 2.
Мүмкіндігі шектеулі балаларды қолдау бойынша арнайы іс-шаралар сыныптағы сабақтардың мазмұнына енгізілген. Арнайы бағдарламалармен оқылатын сыныптар жойылған. Қазіргі кезде мүмкіндігі шектеулі барлық балалардың 99-пайызы жалпы білім беретін мектепте оқиды.
2
Швеция
Инклюзивті білім беру идиясы табысты жүргізіліп жатқан елдердің бірі. 1969 жылдан бастап интеграцияға бағытталған, соған сәйкес үкіметтік құжат пайда болды. 60-70-жылдары дамуы артта қалған адамдарға арналған ірі интернаттар мен психиатриялық ауруханалар жабылды. 1980 жылдан дамуында ауытқуы бар балаларды оқытуды ұйымдастырудағы тәсілдері өзгертілген оқу жоспарын қабылдады. 1989 жылы орта білім туралы жаңа Заң қабылданды, 1990 жылдан бастап түзету педагогтарын оқытудың арнайы бағдарламалары қайта қарастырылды.
3
Дания
Бұл елде күрделі эмоциялық ауытқуы бар балаларды арнайы мектеп-интернатта, ал ақыл-ойының кемістігі бар балалар арнайы мектепте оқытылады. Жалпы білім беретін мектептерде арнайы сыныптар ашылған.
4
Норвегия
Бұл елде интеграция процесі 80жылдан басталады, 90-жылдардың басынан арнайы мектептер қысқартылған, тек мүмкіндігі шектеулі балалардың бір пайызы барады.
5
Филяндия
Көп жылдар бойы арнайы мектептер мен жалпы мектептің жанындағы арнайы сыныптар параллельді жүйесі бірге жұмыс істейді.
90 жылдардан бастап мүмкіндігінше арнайы және жалпы білім беруді біріктірген Мектепке бірге барамыз атты мемелекеттік жоба арқылы жүзеге асады. Бұл жобада мүмкіндігі шектеулі балаларға психологиялық-көмекті қамтамассыз ету, арнайы мектептің оқушылар санының тұрақтандыру, ақыл-ойының кесістігі бар балалармен психологиялық дамуы тежелген балаларға арналған мектептің санының өсуіне жол бермеу мәселесін мақсат тұтады.
6
Венгрия
Венгрияда білім беру жүйесі қымбат және шығынды, бұл интеграциялаудың тиімділігінің жолындағы кедергілердің бірі болып табылады. Басқа автор инклюзивтік бағдарламалар өте қымбат, алайда
мектептердің бұл ресурстарды тиімді пайдалану мүмкіндіктері бар деп ескертеді. Мүмкіндіктері және ерекшеліктері әр түрлі балаларды мектепте оқыту үшін қосымша қаржыландырып отырады.
7
Франция
Бұл мемлекетте кемістігі бар балаларды жалпы білім беретін мектепке барынша көп интеграциялауға бағыттайды. Дамуында кемістігі бар балаларды жалпы білім беретін мектеп үдерісіне ендіру 4 нұсқада жүзеге асырылады:
1-нұсқа: Бала әдеттегі мектеп бағдарламасымен оқйды, бірақ, мектепте және мектептен тыс уақытта оған қосымша қызметтер ұсынылады: емдік процедуралар, тәрбиелік сипаттағы іс-шаралар жүргізіледі. Мысалы: тірек-қозғалыс аппараты бұзылған бала әдеттегі сыныпта оқиды және осы мектепте немесе жақын жерде орналасқан бейімдеу орталығына барады.
2-нұсқа: бала әдеттегі мектеп бағдарламасымен оқиды, қосымша күтімді пайдаланады және қосымша арнайы бағдарламамен оқиды.
3-нұсқа: Негізгі мектеп уақытында бала арнайы бағдарлама бойынша арнайы сыныпта оқиды. Басқа уақыттта өз жасындағы оқушылармен бірге әдеттегі бағдарлама бойынша оқиды.
4-нұсқа: Бала тек арнайы сыныпта және арнайы бағдарламамен ғана оқиды. (әдетте бұл ақыл-ойының кесістігі бар балалар). Сонмен қатар мектеп өміріне тікелей қатысады: бірге таңғы ас ішу, тәрбиелік сипаттағы іс-шараларға қатынасудемалыстарға, спорттық іс-шараларға қатысады.
8
Испания
1994 жылы жазда 300 жуық ұсынушылар 92 мемлекеттік және 25 халықаралық ұйымдар Саламанкада (Испания) инклюзивті оқыту сұрақтары жайлы кездесті. Бұл конференцияға қатысушылар, ЮНЕСКО -ның демеуімен Испания өкілдері ұйымдастырған.
Арнайы білім беру сферасында саясат пен әрекет жайлы, сондай - ақ әрекетке жетекшілік принциптер жайлы Саламан Декларациясын қабылдаған. Білім беру жүйесіне өндегенде және оқу бағдарламасын іске асыруда бұл қажеттілктер мен ерекшеліктердің кең әр түрлілігі есепке алынады. Арнайы оқытуды қажет ететін балалар жалпы мектепке бара алатындай мүмкіндікке ие болады. Олардың ерекшеліктеріне және педагогикалық әдісті таңдау баланың қажеттіліктеріне бағытталған болады. Инклюзиялық мектептер барлығына ашық - әр балаға және жасөспірімдерге. Инклюзивті мектептер - барлық балаларды, психологиялық, ақыл-ой, әлеуметтік, эмоционалды, тіл және кез келген ерекшеліктеріне қарамастан өз қарамағына бейімдейді. Оларда мүгедек балаларда және ерекше таланты бар балаларда оқытылады; жұмыс жасайтын және көшеде тұратын балалар; көшпелі халықтың және халықтың, оқшауланған жағдайда өмір сүретін: шеттегі елді мекенде немесе таулы аймақата; тілдік, этникалық және мәдени жетіспеушілікке жататындарда; қамтамасыз етілмеген өнірлерде және әлеуметтік құқықтары қысылған балалар тобы деп бөлінді.
9
Австрия
Бұл елде бала жалпы мектепте білім алғанда, инклюзивтік оқыту үрдісі басым болады. Сондай-ақ Австралияның үкіметі инклюзивтік білім беру аясындағы бағдарламаларды жүзеге асыруда және мүмкіндіктері шектеулі балаларды қолдауда, көп елдерден озық тұрады.
1988 жылдан бастап, бірқатар авторлардың зерттеулерінде Австралиядағы білім беру жүйесі қымбат және шығынды, бұл интеграциялаудың тиімділігінің жолындағы кедергілердің бірі болып табылады. Басқа автор инклюзивтік бағдарламалар өте қымбат, алайда
мектептердің бұл ресурстарды тиімді пайдалану мүмкіндіктері бар деп ескертеді. Мүмкіндіктері және ерекшеліктері әр түрлі балаларды мектепте оқыту үшін қосымша қаржыландырудың қажеттілігі бұрыннан талқылануда.
3 дәріс. ИНКЛЮЗИВТІ БІЛІМ БЕРУ ПРИНЦИПТЕРІ. БІЛІМ БЕРУДЕГІ ИНКЛЮЗИВТІ ТӘСІЛ
Инклюзивті білім беру-бұл әр адамның білім алу құқығын іске асырудың халықаралық танылған құралы, сондай-ақ әлемнің көптеген елдерінде арнайы білім беру жүйесін трансформациялаудағы негізгі бағыт.
"Инклюзия" термині 1994 жылы ерекше қажеттіліктері бар тұлғалардың білім беру саласындағы ұстанымдары, саясаты және практикалық қызметі туралы Саламанка декларациясымен енгізілген.
Инклюзия-білім беру бағдарламасының көмегімен әрбір баланы білім беру процесіне тарту, ол оның қабілетіне сәйкес келеді; жеке тұлғаның жеке білім беру қажеттіліктерін қанағаттандыру, оны сүйемелдеу жағдайларын қамтамасыз ету.
Инклюзивті білім беру-бұл барлық балалар, олардың дене бітімі, психикалық, зияткерлік, мәдени - этникалық, тілдік және өзге де ерекшеліктеріне қарамастан, жалпы білім беру жүйесіне енгізілген және өзінің құрбыларымен бірге мүгедектігі жоқ Бір жалпы білім беретін мектептерде, - олардың ерекше білім беру қажеттіліктерін ескеретін және өз оқушыларына қажетті арнайы қолдау көрсететін жалпы үлгідегі мектептерде оқитын оқу процесін ұйымдастыру.
Мүмкіндігі шектеулі балаларды инклюзивті білім беруде ең бастысы-құрдастарымен бірге білім және әлеуметтік тәжірибе алу.
Инклюзивті және интеграцияланған оқыту ЖВЗ бар балалардың қазіргі білім беру процесіне тартылуының әртүрлі деңгейін сипаттайды. Интеграция кезінде балалар оқуға тартылады және әдетте жалпы білім беретін мектеп бағдарламасын толық меңгеруі тиіс. Инклюзивті оқыту негізінде ЖВЗ бар баланың ерекшеліктерін қабылдау, оны даму үшін арнайы жағдайлар жасайтын, оның арнайы білім беру қажеттіліктерін қанағаттандыратын түзетілген оқу бағдарламасының көмегімен оқыту идеясы жатыр.
Білім алу құқығы-әр адамның ең негізгі құқықтарының бірі. Алайда, ол әрдайым жүзеге асырылмайды; денсаулығы шектеулі балалар жиі оқуға мүмкіндігінсіз шығады. Инклюзивті білім беру жеке қажеттіліктерін ескере отырып, барлық балалар енгізілетін оқытудың моделін дамытуға ұмтылады.
Инклюзивті тәсіл-бұл барлық балалардың білімге тең қол жеткізуін қамтамасыз ететін икемді тәсіл. Ағылшын тілінен аударғанда Инклюзия: "қосылу", "тарту"дегенді білдіреді.
Инклюзивті білім беру ерекше қажеттіліктері бар балаларды және олардың құрдастарын бірлесіп (бір ұжымда) оқытуды көздейді. Бұл жүйеде барлық балаларға бірдей көңіл бөлінеді.
Тіпті қазір, XXI ғасырдың екінші онжылдығында көптеген адамдар инклюзия неге маңызды екенін түсінбейді, себебі денсаулық ерекшеліктері бар балаларға арналған Жеке оқу орындары бар. Инклюзия бірінші кезекте барлық балаларды социумға қосуды көздейді, өйткені ЖВЗ бар балалар жасанды болмайтындай мейірімді білім беру ортасына көбірек мұқтаж. "Ерекше" балалар үшін арнайы әзірленген бағдарламалар интернаттарды оқшаулауда іске асырылады. Түзету мектептері бала үшін жабық әлем құрады, онда оның "жетіспеушілігіне"назар аударылады. Инклюзивті тәсіл балаларға қоғамның бір бөлігі болуға және нағыз өмір сүруге мүмкіндік береді.
Алғаш рет инклюзивті білім беру принципі 1994 жылдың маусымында Саламан декларациясында құжатпен бекітілген. Бұл декларация халықаралық қоғамдастықты тыңдауға және әрбір мемлекетте инклюзивті білім беру жүйесін құруға шақырды. Құжат мәтінінде инклюзивтік принцип бойынша жұмыс істейтін мектептер "кемсітушілік көзқараспен күресудің ең тиімді құралы" болып табылады, сондай-ақ білім беру жүйесінің тиімділігін арттырады. Инклюзия тек мүгедек балалар сияқты осал санаттарға ғана емес, барлық білім алушыларға қатысты екенін атап өткен жөн. Ол білім беру саласының қызметкерлеріне де қатысты.
Инклюзия дәстүрлі мектеп жүйесін оқушылардың ерекшеліктері мен қажеттілігінің барлық алуан түрлілігін қабылдай алатындай етіп қайта құруға шақырады. Инклюзивті тәсіл шеңберіндегі бұл алуан түрлілік шешу қажет мәселе емес, білім беру процесін жақсартуға болатын ресурс болып саналады.
Инклюзивті білім беру қағидалары
Оларды сегіз инклюзивті қағидат деп атайды. Бұл қағидаттардың болуы инклюзивті оқу процесін құрудың белгілі бір шарттарын сақтаған жағдайда ғана ерекшеліктерімен "кәдімгі" балалар мен балаларды бірлесіп оқыту мүмкіндігінен туындайды.
Бірінші принцип, кез келген тұлғаның құндылығы оның қабілеттері мен жетістіктерінің көлемі мен санымен өлшенбейді. Барлық адамдар тең құқықтарға ие және олардың әрқайсысының өзінің адамдық қадір-қасиетін құрметтеуге құқығы, сондай-ақ жан-жақты даму құқығы бар. Бала қандай да бір іс-әрекетте табысты болғандықтан емес, жай ғана, ол, ең алдымен, адам.
Екінші принцип әрбір адамның ойлау және сезіну қабілетін мойындайды, сол арқылы өзін-өзі қамтамасыз ететін тұлғаны мойындайды және бірінші қағидатты күшейтеді.
Үшінші қағидат, әрбір адамның қарым-қатынас жасауға құқығы бар және естілетін және тыңдалатын болуға құқығы бар. Басқаша айтқанда, бұл қағида кез келген себептер бойынша біреуді қоғамнан оқшаулау мүмкіндігін өзі жоққа шығарады. Инклюзивті білім беру жүйесінде әрбір бала өз құрдастарының компаниясында бола отырып, толыққанды әлеуметтенуі мүмкін. Бірақ, маңызды, бірде-бір бала елеусіз қалмайды.
Төртінші принцип: барлық адамдар бір-біріне мұқтаж. Барлық адамдар қоғаммен тығыз байланыста болуға тиіс. Қоғамнан тыс жерлерде үлкендердің балаға қалай әсер ететіні жақсы (және гиперболизирленген) иллюстративті мысал ретінде тәрбиеленген Жануарлар "Маугли балалары" деп саналуы мүмкін. Статистика көрсеткендей, осы балалардың бірде-бірі болашақта адам қоғамына толыққанды бейімделе алмады, ал олардың көпшілігі тіпті өмір сүре алмады.
Тәжірибелі жолмен шығарылған бесінші қағидат табысты білім беру тек қана "табиғи", шынайы өмір жағдайына жақын ортада жүзеге асырылуы мүмкін, бала алған білім адамдық өзара қарым-қатынас контексінде берілетін болады деп мәлімдейді. Ерекшелігі бар балалар қоғамнан тыс қалған тәжірибені тоқтату талабы инклюзияның ең негізгі талабы болып табылады. Инклюзивті білім беру білім беру үдерісіне қатысушылардың барлығында ерекшеліктері бар адамдарға толерантты қарым-қатынасты қалыптастыруға тырысады.
Алтыншы принцип психология заңдарынан алынған. Оның айтуынша, қоғамның әрбір мүшесі Қоғамның басқа мүшелерінің, әсіресе құрдастары мен құрдастарының достығына және қолдауына мұқтаж. Ең бастысы біз қоғамда қабылдануды тілейміз,ал ең бастысы бір жастағы адамдармен қарым-қатынас жасау.
Жетінші қағида дамытушылық оқыту принципімен сәйкес келеді. Ол балалар өз біліміндегі прогреске тек "мүмкін емес нәрселерді істеу"болған жағдайда ғана қол жеткізе алатынын айтады. Кейбір ақыл-ой күшін қолданғаннан кейін ғана шешілетін міндеттерді шешу оңай емес. Айналасындағылардың бәрі оның ерекшелігіне сәйкес келетін мамандандырылған мекемелерде бола отырып, бала оны нақты әлемге әзірлемейтін ортада болады. Инклюзивті білім беру балалардың алдына еңсеруге болатын кедергілерді қойып, оларды дамытады.
Сегізінші принцип бұл сенімділікті қолдайды, әртүрлілік адам өмірінің барлық салаларына пайда әкеледі, яғни инклюзия қоғамнан ажырағандар үшін ғана емес, сонымен қатар адам ресурстарын белсендіре бастаған жалпы қоғам үшін де жаңа мүмкіндіктерді ұсынады.
4 дәріс. Қазақстанда инклюзивті білім беру жүйесін құрудың модельдері
Инклюзивті білім беру маңыздылығы мен оның әлемдегі өзектілігі бірқатар стратегиялық құжаттар арқылы анықтлады: БҰҰ бала құқығы туралы Конвенция, Балаларды қорғау және дамыту жөніндегі Дүниежүзілік декларациясы, Баршаға арналған білім беру жөніндегі Дүниежүзілік декларация, Мүгедектер үшін тең мүмкіндіктерді қамтамасыз етудің стандартты ережелері, Саламан декларациясы, Дакар іс-әрекет негіздемесі, Қазақстан Республикасының Конститутциясы, Қазақстандағы бала құқығы жөніндегі, Мүмкіндігі шектеулі балаларға арналған әлеуметтік және медициналық-педагогикалық қолдау туралы, Қазақстан Республикасында мүгедектерді әлеуметтік қорғау туралы Қазақстан Республикасының Заңы және т.б..
Инклюзивті білім беру жөнңндегі негізгі идеяның бастауы болған құжат 1948 жылы БҰҰ қабылданған Адам құқығы жөніндегі декларация. Ол құжатта Білім тұлғаның жан-жақты дамуына және де адам құқығын құрметтеуге бағытталуы тиіс. Білім халықтар арасында достықтың, түсініспеушіліктің, төзімділіктің болуына ықпал етуі тиіс-деп көрсетілген.
Келесі мүмкіндігі шектеулі балалар жайлы қарастыратын құжат, 1959 жылы БҰҰ-ның Бас Ассамблеясында Бала құқығы декларация болды.Декларацияда баланың денсаулығы баса мән беріледі, физикалық,психологиялық, әлеуметтік тұрғыда жетіспеушіліг бар бала міндетті түрде :арнайы күнтәртібімен,біліммен жіне қамқорлықпен қамтамассыз етіліп. Бала міндетті және қолжетімді білім алуға құқылы екендігі. Алған білім арқылы бала, өз жасына сай мәдениеттілікке, өз мүмкініктеріне ие болатындығы жөнінде сөз қозғалған.
Инклюзивті білім болу үшін жолда маңызды құжат 1960 жылы ЮНЕСКО қабылдаған Білім беру саласындағы кемсітушілікке қарсы конвенция болды.Сол құжатқа сәйкес мемлекеттік кез келген жарғылық ережелерін және кез келген әкімшілік нұсқауларды күшін жоюға міндетті болды және де білім беру саласындағы кемсітушілікке тартудағы кез келген әкімшілік тәжірибесін тоқтатуға ие болды.
70-ші жылдары Мүгедектерге қатысты дүниежүзілік іс-әрекет бағдарламасы бар құрастырылады. 1971, Біріккен Ұлттар Ұйымы (қаулысымен 2856 бекіткен 20 желтоқсанда 1971 БҰҰ Бас Ассамблеясының (XXVI)) Ақыл-есі кем тұлғалардың құқықтары туралы Декларациясын қабылдады. 1975 жылы Мүгедектер құқықтары туралы Декларациясы (Желтоқсан 9, 1975 БҰҰ Бас Ассамблеясында қабылданды. 1981 жылы мүдделері мен мүмкіндіктері шектеулі адамдардың құқықтарын қорғау үшін Біріккен Ұлттар Ұйымының қызметінің нәтижесінде мүгедек жылы деп жарияланып, Мүгедектерге арналғын бағдарлама құрылды.
80 жыл оқу орындарында мүмкіндігі шектеулі балаларға арналған білім беру идеясын қарқынды дамуымен сипатталады болатын. 1989 жылы Бала құқықтары туралы конвенцияны қабылдады, ол конвенцияда қатысушы мемлекет кез келген түрдегі кемсітусіз, әрбір баланың құқықтарын құрметтеу және қамтамасыз ету үшін өзіне міндеттін атқарады.
1990 жылғы наурыз айында Білім туралы Бүкіләлемдік конференциясында Jomtien (Тайланд) іс-әрекет бағдарламасы қабылданды, ол анық іс-қимыл бағыттарын және осы мақсаттарға қол жеткізу үшін іс-шаралар белгілейді, және Баршаға арналған білім жөніндегі Дүниежүзілік Декларацияның бекіткен, студенттердің қажеттіліктеріне сәйкес олардың білім беру жүйесін құру үшін барлық елдер үшін деп аталатын екі құжат мақұлданды.
Жоғарыда құжаттарға инклюзивті ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Әл-фараби атындағы қазақтың ұлттық университеті
Философия және саясаттану факультеті
Педагогика және білім беру менеждменті кафедрасы
Инклюзивті білім беру пәнінен дәрістер жинағы
Мамандықтар: 6B01701- Қазақ тілі мен әдебиеті,
6B01704- Шетел тілі: екі шет тілі
Күзгі семестр 2021-2022 оқу жылы
Алматы, 2021
1 ДӘРІС.
ИНКЛЮЗИВТІ БІЛІМ БЕРУ ИДЕЯЛАРЫНЫҢ ҚАЛЫПТАСУ ЖӘНЕ ДАМУ ТАРИХЫ.
Инклюзивті білім беруді дамытудың әлемдік тарихын зерделеу оның қазіргі мазмұнын, маңызы мен іске асыру мақсаттарын түсіну үшін қажет. Бұл тарауда ЖВЗ және мүгедектігі бар адамдарды оқытуды дамытудың әлемдік және ресейлік тарихы қарастырылады, негізгі кезеңдер бөлінеді, осы үдерісте жекелеген тарихи тұлғалардың рөлі, сондай-ақ мүгедектерге қоғамдық қатынастағы өзгерістер зерттеледі.
Тарихи кезеңдер:
Бірінші кезең Ежелгі әлем дәуіріндегі білімнің пайда болуымен және қалыптасуымен сипатталады. Қоғамдық білім берудің пайда болуынан бастап Физикалық және (немесе) психологиялық ауытқулары бар адамдарды оқыту мүмкіндігіне деген ұстаным ежелгі философтардың, дәрігерлердің, заңгерлердің, тарихшылардың және бірінші педагогтардың еңбектерінің негізінде құрылған.
Ежелгі әлемдегі өркениеттің үш негізгі полюсі - Египет, Ежелгі Греция және Ежелгі Рим - бірінші айларда қоғамның толыққанды мүшелері ретінде мүгедектерді қабылдамады және оларды қуғынға және жойылуға шақырды.
Ежелгі Мысырда дәрігерлер әртүрлі нозологиялардың ауруларын зерттеді, оларды өз еңбектерінде сипаттады, эпилепсияны, ақыл-ой кемістігі мен кереңдікті зерттеу туралы куәліктері бар. Ежелгі мысырлықтар физикалық кемшіліктері бар азаматтарға қамқорлық жасады: олар ғибадатханаларда өмір сүре алды, аталар оларды музыкаға, массажға үйреткен, соқырлар діни іс-шараларды өткізуге көмектесті.
Ежелгі Грецияда екі білім беру жүйесі бар - Спартак және афиналық. Афина және Спарта қалаларындағы әлеуметтік-қоғамдық құрылымның ерекшеліктері осы полистердегі тәрбие жүйесінің ерекшеліктеріне және соның салдарынан толық емес азаматтарға деген қарым-қатынасқа әсер етті.
Спартандық білім беруді басқарудың мемлекеттік жүйесінде негізгі белгілер: мемлекеттің күшті әсері, бірыңғай мазмұны, міндеттілігі, білім берудің жаппай болуы және авторитаризм болып табылады. Спартандық тәрбиенің мақсаты күшті, шыдамды, батыл жауынгер, әскери қауым мүшесі болды. Әлемдік тарихқа белгілі басқа тоталитарлық режимдер сияқты осындай жүйедегі мүгедектердің тағдыры тең емес болды-оларды өлтірді немесе ең жақсы жағдайда тағдырдың еркіндігіне және кедейліктің өмір сүруіне тірі қалдырды. Спартандықтар жаңа туған нәрестені тауда қалдыра отырып, жабайы аңдарды өлтіре алатын немесе тірі қалу мүмкіндігі болатын тірі қалу үшін тест жасады.
Ежелгі Афинадағы тәрбие мен білім беру жүйесі қоғамның ақауы бар тұлғаларды қабылдауына ықпал етті. Сол кездегі афиналық білім беру жүйесінің орталығында шығармашылыққа жеке қабілеті бар тұлға тұрды.
Философы және ғалым Аристотель (б. з. д. 384-322) есту қабілетінің жоғалуы оқуға кедергі болып табылады, ал антикалық дәрігер Гиппократ (б.з. д. 460- 370) көптеген аурулардың табиғатын зерттей отырып, оларды сауықтырып, кереңдіктің табиғаттан тыс табиғатын тапты.
Көрнекті отандық психолог Л. С. Выготский сол кезеңде соқыр адамдарға қоғамдық пікірдің өзгеруін сипаттайды:"...бірінші кезең ежелгі, орта ғасырларды және жаңа тарихтың маңызды бөлігін қамтиды. Осы дәуірдің сарғаюы соқыр, аңыздарда, ертегілерде, мақал-мәтелдерде халық көзқарастарында көрінеді. Соқырлықта, ең алдымен, қорқыныш пен құрметпен қарайтын үлкен бақытсыздық көрді.
Ежелгі грек философы Демокрит (460 - 370 б. з.) қызықты және қайғылы болды. Уақыт өте келе оның соқырлығы туралы аңыздар қалыптасты. Олардың біреуі бойынша Демокрит өзін әдейі көруден айырды, оның замандастары тіпті қандай жолмен сипаттады: ол күн сәулесін иілген мыс Айнаға (қалқанға) шоғырландырып, оны өз көзіне бағыттап, оларды өртеп жіберді. Ол көзді сезінетін Жарық оның ақылының өткірлігін жоққа шығармауы үшін мұны жасады. К. Маркс өз диссертациясында бұл аңызды береді. Плутарх, алайда, бұл тарихты өтірік деп атады. 90 немесе одан да көп жыл көзді жоғалтуға беймәлім, оның үстіне Демокрит түс теориясы оның көзінің қандай да бір аномалиясы туралы ойлауға мәжбүр етеді. Демокрит, ол енді терең жасырын және жиі сезімтал қабылдауға қайшы деп санайтын ақыл-ой ақиқатын зерттеуге толық тереңдей алады деп есептеді.
Ежелгі Римде отбасы басшысы өз балаларының өміріне иелік етуге толық құқылы болды, және жиі ауру нәрестелерді қабылдамады, өлтіреді, біреулерін тастап кетті. Ұлы Рим философы Сенек Луций Анней (б.з. б. 4 б. - 65 б. з. б.) науқас туған балалардың тағдырын осылай сипаттады: "біз жарықта және зарарсыздандырылған туатын ұрықтар мен балаларды өлтіреміз. Біз ашуланулар мен босаңсуларға байланысты емес, ақыл Ережесін басшылыққа ала отырып: дені сау адамдардан жарамсыз деп бөлеміз". Ежелгі Римді тәрбиелеу жүйесі физикалық күшті жауынгер қалыптастыруға бағытталған, науқастар мен әлсіз азаматтар талап етілмеген, олар әскери мемлекеттің өркендеуіне ықпал еткен жоқ. Римдіктер көп жағдайда қорықты және мүгедектерге қатысты болды, бай үйлерде қаллек сатып алып, жануарлар ретінде көрінуге қойды, бұл үшін қалада арнайы базарлар болды.
Екінші кезеңде (VI-X ғғ.) мемлекет пен ғылым көп жағдайда антикалық философтардың ЖВЗ және мүгедектігі бар адамдарға қатысты қорытындылары мен еңбектеріне бағдарланды, алайда күшке ие болған дін қоғамның адамгершілігін ізгілендіруге және обал болған адамдарға жанашырлық танытуға ықпал етті. Орта ғасырлардағы құдайлылар мен философтар денсаулығында ауытқулары бар тұлғаларды оқыту және ынталандыру мүмкіндігін мойындады бірақ, ежелгі сияқты, білім алудан, еңбек ету және лайықты өмір сүру мүмкіндіктерінен қашқан еді. Бұл категорияның өкілдері Құдайдың сөзіне назар аудара алмады, нәтижесінде олар шіркеуден қуылды, дұға мен қатыстылыққа қатысуға құқығы жоқ. Орта ғасырлық кезеңде білім беру негізінен монахтардың үлкен монастырларында жүргізілді; оқушыларға дін, латын, құқық негіздері және тарих оқытылды. Тек саңырау ғана сауат ашу мүмкін емес, көптеген жүзжылдықтарда оларды оқыту әдістері мен тәсілдерін дамытуды тежеді.
Қазіргі қоғамда нашар еститін және саңырау балаларды жалпы білім беру процесіне белсенді түрде қосады, оларға есту қабілетін қалпына келтіру үшін кохлеарлық импланттар орнатады, ауызша сөйлеуді, ымдау тілін, сөздер мен ұсыныстарды мимиялық қабылдауды үйретеді, олардың білімі өте перспективалы және олар үлкен табыстарға жетеді. Өздерімен бірге құндылықтарға қайта баға берген христиандық, шын мәнінде, отандастарымызды оқыту мен жанашырлықтан кереңдерді жою идеясының моральдық мазмұнын ғана өзгертті, бірақ ең мәні өзгеріссіз қалдырды.
Орта ғасырларда соқырлық философиясының догмасы басым болды, онда қайғы-қасірет сияқты рухани құндылықты көрді; шіркеу паперті соқырлардың бөлінбес иелігіне берілді. Бұл жер бетіндегі кедейшілік пен құдайға жақындықты бір мезгілде атап өтті. Сол кезде жоғары рух өмір сүреді. Соқырлықта бір мистикалық екінші жағы, қандай да бір рухани құндылық, қандай да бір оң мағынада ашылды.
Орта ғасырларда Аврелий Августин немесе бай Августин құдайлары болды. Оны жалпы христиан философиясының және христиандық тарих философиясының негізін қалаушы деп санайды. Августин дененің қайта тірілуі туралы өз оқу-жаттығуын жасады, қайта сұрақтар қойды, қайта тірілген адамдардың ағзалары, жасы, жынысы және қажеттілігі ыдыраған дененің бөлшектерінен қосылу, сондай-ақ өмірде дене кемістіктері бар мүгедектер қандай түрде қайта тірілді. Августин адам дененің және жанның ажырамайтын одағында қайта тірілуі мүмкін деп санайды, ешқандай физикалық кемшіліктер өмір сүруді бұзбайды. Орта ғасыр кезеңінде ЖВЗ және мүгедектігі бар адамдардың неғұрлым ізгілікті қарым-қатынасына және елеңдеуіне көшу байқалады, оған діннің рөлін арттыру және шіркеу құндылықтарының, қоғам өміріндегі жарғылар мен ережелердің Үстемдігі ықпал етеді. Көптеген мүгедектер пана тауып, монастырларда діни білім алды, бұл оларға өз мақсатын табуға және діни табынушылыққа қатысуға мүмкіндік берді.
Үшінші кезең ЖВЗ және мүгедектігі бар тұлғалардың білім берудегі жаңа теориялардың, әдістемелердің және кезеңдердің пайда болуымен сипатталады. Ағартушылық ағымдарды және гуманистік педагогиканы дамыту қоғамды барлық адамдарды тең деп танып, олардың мүмкіндіктеріне сай психофизикалық ауытқулары бар балаларды оқыту қажеттілігінің алдына қойды.
Гуманистік педагогиканың негізін қалаушылардың бірі, "Ұлы дидактиканың" авторы философ және ағартушы Ян Амос Коменский (1592-1670) өз еңбектерінде аномалды балаларды тәрбиелеу және оқыту туралы маңызды ережені ұсынды. Я. А. Коменский өз достарына көмек көрсетуі тиіс басқа оқушылармен бірге ауытқулары бар балаларды оқытуды болжады: "көрсетілген араласу мен сабақ орнына қатысты емес, көп дәрежеде көмек көрсетуге қатысты түсінемін: мұғалім кімді анағұрлым қабілетті деп таниды, оған екі немесе үш артта қалған балаларды оқыту үшін қосады.; жақсы сипаты бар адамға ол нашар мінезді оқушыларды бақылау және басқару үшін сеніп отыр. Осылайша, сол және басқа да адамдарға тамаша қамқорлық көрсетіледі; бұл ретте, әрине, мұғалім бәрін ақылға қонымды етіп жасауын қадағалауы тиіс". Коменский қазіргі уақытта табиғи тәріздес педагогикаға негізделген және әр адамның қажеттілігін есепке алатын балалардың барлық санаттары үшін бірлескен оқыту ұғымын енгізді, түзету және арнайы педагогикаға енгізіледі және инклюзивті білім беру тұжырымдамасының негізінде жатыр.
Ауытқулары бар балаларды бірлесіп білім беру және тәрбиелеу соқырларды, саңырау және ақыл-есі кем балаларды оқытуға ерекше әдістемелер мен тәсілдерді әзірлеуді талап етті. Олардың бірі Вольфганг Ратке болды. Ол өзінің педагогикалық идеяларын "педагогикалық мемориал" еңбегінде ерекше білім алу қажеттіліктері бар адамдарға қатысты мынадай ережелерді: оқыту балалардың жынысына қарамастан жалпыға бірдей болуға тиіс; басшылық ой табиғатпен толық келісім идеясы болуға тиіс.; бірінші сатыдағы барлық оқыту ана тілінде жүргізілуі тиіс.
Әр бала үшін ең алғаш мектепке бару ең жауапты да қиын кезең. Ал мүмкіндіктері шектеулі балалар үшін бұл кезең әлдеқайда эмоциялық жағынан да, психологиялық жағынан да ауыр болады. Қазіргі кезде Қазақстан Республикасының білім беру жүйесі инклюзивті білім беру қағидаларына бет бұрды. Бұл арнайы қажеттілігі бар балалар үшін мектептерде, мекемелерде жағдай туғызып, оларды жалпы білім беру жүйесіне қосу. Әрбір бала, мүмкіндігінше қажетті деңгейде білім алуы тиісті. Инклюзивті оқыту - ерекше мұқтаждықтары бар балалардың жалпы білім беретін мектептердегі оқыту үрдісін сипаттауда қолданылады. Инклюзивті оқыту негізінде балалардың қандай да бір дискриминациясын жоққа шығару, барлық адамдарға деген теңдік қатынасты қамтамасыз ету, сонымен бірге оқытудың ерекше қажеттілігі бар балаларға арнайы жағдай қалыптастыру идеологиясы жатыр. Тәжірбие көрсеткеніндей қатаң білім беру жүйесінен балалардың бір бөлігі шығып қалады, өйткені қалыптасқан жүйе мұндай балалардың даралық қажеттілігін қанағаттандыра алмайды. Инклюзивті бағыт мұндай балаларды оқуда жетістікке жетуге ықпал етіп, жақсы өмір сүру мүмкіншілігін қалыптастырады.
Қазіргі таңда барлық әлем жұртшылығының назарын аударып отырған мәселе балалардың жеке сұраныстары мен ерекшеліктеріне ортаның, отбасының қатысуымен білім беру үрдісіне толық қосуды қарастыратын инклюзивті білім беру. Осы жаһандық мәселеге әлем ғалымдары мынадай анықтама береді: инклюзивтік білім беру дегеніміз - барлық балаларды, соның ішінде мүмкіндіктері шектеулі балаларды жалпы білім үрдісіне толық енгізу және әлеуметтік бейімдеуге, жынысына, шығу тегіне, дініне, жағдайына қарамай, балаларды айыратын кедергілерді жоюға, ата-аналарын белсенділікке шақыруға, баланың түзеу-педагогикалық және әлеуметтік мұқтаждықтарына арнайы қолдау, яғни, жалпы білім беру сапасы сақталған тиімді оқытуға бағытталған мемлекеттік саясат. Инклюзивті оқыту - ерекше мұқтаждықтары бар балалардың жалпы білім беретін мектептердегі оқыту үрдісін сипаттауда қолданылады. Демек, инклюзивті оқыту негізінде балалардың қандай да бір дискриминациясын жоққа шығару, барлық адамдарға деген теңдік қатынасты қамтамасыз ету, сонымен бірге оқытудың ерекше қажеттілігі бар балаларға арнайы жағдай қалыптастыру идеологиясы жатыр. Осы бағыт балаларды оқуда жетістікке жетуге ықпал етіп, жақсы өмір сүру жағдайын қалыптастырады.
Инклюзивті білім беру немесе білім баршаға бағдарламасы - барлық балаларға мектепке дейінгі оқу орындарында, мектепте және мектеп өміріне белсене қатысуға мүмкіндік береді. Бұл бағдарламаны Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас Ассамблеясы мақұлдап, БҰҰ-ның Конвециясына 2006 жылдың 13 желтоқсанында енгізілді.
Сонымен, инклюзивті білім беру жағдайында жұмыс жүргізетін мектептерде білім мазмұнын үш түрлі бағдарлама бойынша реттеген абзал. Атап айтқанда: жалпы мектептерге арналған типтік оқу бағдарламалары; мүмкіндігі шектеулі балалардың ақаулық типтеріне сәйкес арнаулы білім беру бағытындағы оқу бағдарламалары; мүмкіндігі шектеулі балалардың психофизикалық ерекшеліктерін есепке ала отырып әзірленетін оқытудың жеке бағдарламасы.
1 дәріс. Инклюзивті білім курсының мақсаты және міндеттері
Инклюзивті білім беру ұғымы терең үдерісті сипаттайды: балаға әдеттегі мектепке бару құқығы ұсынылады, ол үшін бейімделген білім беру ортасы жасалады. Инклюзивті білім беру - мектептер мен оқу мекемелерін барлық балалардың қажеттіліктері мен талаптарына жауап беретін реформаларды, қайта құруды ұсынады.
Инклюзивті білім беру баршаның сапалы білімге қол жетімділігін қамтамасыз етуге бағытталған білім беру жүйесін тарату процестерінің бірі болып табылады. Ол балалардың дене, психикалық, зияткерлік, мәдени - этникалық, тілдік және басқа да ерекшеліктеріне қарамастан, сапалы білім беру ортасына айрықша білім алу қажеттіліктері бар балаларды қосуды, барлық кедергілерді жоюды, олардың сапалы білім алуы үшін және олардың әлеуметтік бейімделуін, социумге кірігуін көздейді. Өткен жүзжылдықтың аяғынан бастап инклюзивті білім беруді дамыту әлемнің көптеген: АҚШ, Ұлыбритания, Дания, Испания, Финляндия, Германия, Италия, Австралия және т.б. елдерінде білім беру саясатының жетекші бағдарына айналды. Осы елдерде балалардың дамуы мен әлеуметтік бейімделуі үшін тиісті психологиялық - педагогикалық жағдай жасалған жалпы білім беру ұйымдарында психикалық және дене бұзылыстары бар, дамуында артта қалушылығы бар балалар қалыпты дамыған құрдастарымен бірге табысты білім алуда.
Инклюзивті білім беру дегеніміз - балалардың жынысына, жас ерекшеліктеріне, географиялық тұратын жеріне, қимыл-қозғалыстық және ақыл-есінің жағдайына, әлеуметтік-экономикалық жағдайына қарамастан, сапалы білім алу және өздерінің потенциалдық дамыту мүмкіндігіне ие болу.
Инклюзивті оқыту - барлық балаларға мектепке дейінгі оқу орындарында, мектепте және мектеп өміріне белсене қатысуға мүмкіндік береді. Инклюзивті оқыту оқушылардың тең құқығын анықтайды және ұжым іс-әрекетіне қатысуға мүмкіндік береді. Инклюзивті білім берудің негізгі қағидалары тұжырымдалады:
1. Адамның құндылығы оның қабілеті мен жетістіктеріне тәуелді емес;
2. Әрбір адам ойлау мен сезінуге қабілетті;
3. Әрбір адам қарым-қатынас жасауға құқылы;
4. Барлық адамдар бір-біріне қажет;
5. Түбегейлі білім шынайы өзара қарым-қатынастар негізінде жүзеге асуы мүмкін;
6. Барлық адамдар бір-бірінің қолдауына, қатарластарының достығына мұқтаж;
7. Алуантүрлілік адам өмірінің жан-жақтылығын кеңейтеді;
8. Барлық оқуға қабілетті жандар үшін дамудағы жетістіктері тікелей олардың қабілеттеріне тәуелді.
Инклюзивті оқыту - адамдармен қарым-қатынасына қажетті қабілеттілікті дамытуға мүмкіндік береді. Инклюзивті оқытудың негізгі принциптері:
1. Адам құндылығы оның мүмкіндігіне қарай қабілеттілігімен, жеткен жетістіктерімен анықталады.
2. Әрбір адам сезуге және ойлауға қабілетті.
3. Әрбір адам қарым-қатынасқа құқылы.
4. Барлық адам бір-біріне қажет.
5. Білім шынайы қарым-қатынас шеңберінде жүзеге асады.
6. Барлық адамдар құрбы-құрдастарының қолдауы мен достығын қажет етеді.
7. Әрбір оқушы үшін жетістікке жету - өзінің мүмкіндігіне қарай орындай алатын әрекетін жүзеге асыру.
8. Жан-жақтылық адам өмірінің даму аясын кеңейтеді.
2 дәріс.
ИНКЛЮЗИВТІ БІЛІМ БЕРУДІҢ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ТӘЖІРИБЕСІ. КІРІКТІРІЛГЕН ЖӘНЕ ИНКЛЮЗИВТІ БІЛІМ БЕРУДІҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ.
XX ғасырдың аяғында көптеген дамыған әлем елдерінде (АҚШ, Ұлыбритания, Швеция, Германия, Скандинавия елдерінде) мүмкіндігі шектеулі балаларды оқытуды дамытуда алдыңғы орында тұрған инклюзивті білім беру болды. Жалпы білім беру үрдісіне енгізілген балаларға оқуды жеңілдететін қосымша арнайы жағдай, көмек, қолдау қарастырылады. Әрбір елде интеграциялаудың өзіндік үлгісі іске асырылуда, бұл білім беруде интеграциялаудың жан-жақты үлгісін құрудың мүмкін еместігін көрсетуде.
Инклюзивті білім беруді іске асырып жатқан елдерде айқындалған басым бағыт жалпы мектептік білім беру саласында қарастырып отырған категориядағы балаларды жалпы білім беру үрдісіне міндетті түрде енгізуді көздейді.
Ресейдегі инклюзивті білім беру.1991 жылдың күзінен бастап Ресейде Мүмкіндігі шектеулі балаларды интеграциялау жобасын іске асыру басталды. Нәтижесінде 11 аймақта мүмкіндігі шектеулі балаларды интеграциялап оқытудың экспериментальды алаңдары құрылды.Мүмкіндігі шектеулі балалармен педагогтардың жұмыс істеу мақсатында Ресей Федерациясының білім министрлігі педагогикалық жоғарғы оқу орындарының оқу жоспарына 1996ж 1 қыркүйегінен бастап Арнайы(коррекциялық) педагогиканың негіздері, Мүмкіндігі шектеулі балалардың психологиясының негіздері деген курстарды енгізді. Ресей Федерациясының білім және ғылым министрлінің айтуы бойынша 2008-2009 жылдары инклюзивті білім беру үлгісі экспериментальды түрде көптеген білім беру мекемелеріне енгізілген. Ресейде мүгедек балаларды оқытудың инклюзивті білім беруден басқа да нұсқалалары бар: арнайы мектептер мен интернаттар; коррекциялық мектептер; Интернат-үйлер; үйден оқыту; қашықтықтан оқыту.
Америка Құрама Штаттарында мүмкіндігі шектеулі балаларды оқыту. АҚШ-тың мүмкіндігі балаларды оқытудағы қазіргі саясаты жалпы және арнайы оқытуды біріктіру ұсыныстарынан тұрады. Бұл біріктірулерде 3 негізгі жолдар бар: негізгі бағыт, жалпы білім инициативасы, енгізу. Бұл арнайы білім беру алаңында үлкен дау-дамай тудыруда.
Негізгі бағыт мүмкіндігі шектеулі балаларды оқыту негізгі мектептерде оқытуды көздейді. Бұл балалар қоғамға араласуы керек болғандықтан, оларды әлеуметтік және білім беру қызметтеріне қосу керек деп есептейді.
Жалпы білім беру инициативасы-бұл АҚШ-тың білім департаментінің арнайы білім беру бөлімінің ұсынысы. Жалпы білім беру инициативасы -дамуында ауытқуы бар оқушыларға білім беру шарттарына фундаментальды өзгеріс енгізуді ұсына отырып, негізгі бағыттан ары қарай дами түскен. Кейбір дефектологтар мен негізгі мектептің басшылары жалпы білім беру инициативасын мақұлдаса, кейбір дефектологтар мен негізгі мектептің мұғалімдері ауытқуы бар балаларға жалпы білім беру инициативасының әсер ету мүмкіндіктерін түсіну үшін қосымша сынақтар мен зерттеулер қажет дейді.
Енгізу моделі балаларды ауытқу түріне және көріну деңгейіне тәуелсіз тұрған жері бойынша жалпы білім беру үрдісіне енгізуді көздейді. Осындай балаларға мамандар тобы жеке оқыту бағдарламасын құрады, сол бойынша оқушының жетістігі бағаланады.
Қазіргі кезде АҚШ-та 1990жылы қабылданған, ауытқулары бар тұлғалар үшін білім беру акты деп аталатын заң жұмыс істеуде. Бұл халықтық білім беру жүйесінде бала оқуына қажет тегін білім береді. Ата-анасы баласының оқу мүмкіндігі туралы қорытынды талап ете алады, ол бала дамуындағы ауытқуының бар немесе жоқтығына негіздемеден тұрады. Заң тек арайы білім алуға ғана емес қосымша қызмет түріне де құқық береді.
Арнайы білім беруді Швецияда ұйымдастыру. Бұл елде ерекше қажеттілікке мұқтаж балалар қарапайым сыныптарға орналастырылған және олар онда қажетті қолдау алуда (сыныпта арнайы педагогтың немесе ассистенттің көмегі және көмекші арнаулы құралдарды қолдану). Есту, көру қабілеттері бұзылған, ойлауында қалушылық бар балалар ауытқулары бойынша бөлінгенарнайы мектептерде білім алады, олар мұнда 21-23 жасқа дейін оқи алады. Арнайы мектептер қазір жалпы білім беретін мектептегі сыныптарға кірістірілген балаларды қолдау ресурстарының орталығы болып табылады. Ойлауы артта қалған балаларға арналған арнайы мектептер жалпы білім беретін мектептердің ғимараттарына сыныптардыбіріктіру жолымен орналасқан.
Арнайы білім беруді Францияда ұйымдастыру. Франциядағы арнайы білім беру жалпы білім беретін мектептерге дамуында жетпіспеушілігтері бар балалардың санын неғұрлым көбейтуге бағытталған. Дамуында ауытқулары бар балаларды жалпы білім беру үрдісіне енгізу 4 нұсқада орындалуда:
1.Бала қарапайым мектеп бағдарламасы бойынша оқиды, бірақ мектепте немесе одан тыс уақытта оған қосымша қызмет көрсетіледі: емдеу шаралары, тәрбиелеу жұмыстары т.б. Мысалы, тірек-қимыл қызметі бұзылған бала қарапайым сыныпта оқи отырып, сол мектепте немесе жақында орналасқан адаптациялық орталыққа барады.
2. Бала қарапайым мектеп бағдарламасы бойынша оқиды, қосымша күтім алады және қосымша арнайы бағдарлама бойынша қиды. Мысалы, көруі бұзылған бала қарапайым сыныпта оқи отырып, сабақ дайындауға көмек, мұғалімнен қосымша сабақ алады, кеңістікте бағдарлау бойынша сабақтарға қатысады.
3. Бала мектептегі негізгі уақытта арнайы сыныпта, арнайы бағдарлама бойынша оқиды (әдетте психикалық дамында кешігушілік бар балалар). Уақытының басқа бөлігінде қарапайым бағдарлама бойынша өз жасындағы оқушылармен дайындалады.
4. Бала тек арнайы бағдарлама бойынша арнайы сыныпқа барады (әдетте ойлау қабілеті бұзылған балалар). Соған қарамастан ол мектеп өміріне қатысады: біріккен таңғы ас, тәрбие шараларына біріккен қатысу, спорттық және басқа да іс-шараларға қатысу.
Арнайы білім беруді Италияда ұйымдастыру. Өткен ғасырдың 70 жылдарынан бастап арнайы мектептердің арнайы сыныптары оқушыларының үлкен бөлігі жалпы білім беру жүйесіне енгізіле бастады. Бүгінгі күні арнайы қажеттілігі бар балалардың 99 пайызы жалпы білім беретін мектептерде оқиды. Қарапайым сыныпта қолдаушы мұғалімнен арнайы көмек алу үшін дамуында ауытқуы бар бала ретінде тіркелуі керек. Тіркеу тек ата- анасының келісімімен және тек 1 жылға жасалады, мерзім біткеннен кейін арнайы көмекті ұзарту немесе бас тарту туралы шешім шығарылады. Бірақ, Италиядағы арнайы қажеттілігі бар оқушыларды жалпы білім беру ортасына енгізуді дамыту бірнеше мәселелерді шешуді қажет етеді. Көптеген мұғалімдер интеграцияны жоққа шығармайды, тек сынып өміріне енгізуде бірнеше қиындықтар кездесуде. Олар дамуында ауытқуы бар балаларды оқытуда жауапкершілікті қолдаушы мұғалімге артуды ұсынады. Италиядағы білім берудегі интеграциялау қиындықтары бірнеше себептерге байланысты. Интеграциялау үрдісі аймақтың қажеттіліктеріне зерттеу жұмыстарынсыз, қажетті мамандар бар-жоқтығы анықталмастан басталды. Жалпы білім беретін мұғалімдерді оқыту шектеулі ғана болды. 1 ай ішінде арнайы сабақтар ұтымды нәтижелер бермеді, көптеген мұғалімдер тіптен оқытылмады. Қолдаушы мұғалімдер мен сынып мұғалімдерінің бірлесуі қиындықтар туғызды.
Үлкен қиындықтарды ойлау қабілетінің дамуында ауытқуы бар балалардың жалпы білім беру үрдісіне енгізілуінен туындады. Көптеген мамандар мұндай балаларға арнаулы сыныптар ашу керек деп санайды. Алайда, бұл ұсыныс Италияда қаралмай отыр, ол тағы да өзін төмендету ретінде көрсеткен арнайы білім беру жүйесін құруға әкеледі деп қауіптенеді.
Италиядағы интеграциялауды кең тұрғыда қарағанда бұл мәселеде мақсатқа жетті деп есептеуге болады. Бірақ, бұл сұрақ бойынша жүйелі орталықтанған өңделген көрсеткіштердің жеткіліксіздігінен білім берудегі интеграциялау үрдісінің нәтижелері жөнінде өте аз белгілі.
2 дәріс. Европадағы инклюзивті білім беру мәселесі
ХІХ ғасырда Еуропа елдері мен АҚШ-та болған саяси және әлеуметтік-экономикалық өзгерістер мүмкіндіктері шектеулі балаларға білім беру саласында мемлекеттік саясатты өзгертуге, жетілдіруге және кеңейтуге үлкен әсер етті. Еуропа елдерінде жалпыға бірдей міндетті ақысыз бастапқы білім беру туралы заңның қабылдануы осы санаттағы балаларды оқытуға арналған арнайы мекемелер жүйесінің құрылуына негіз болды, қаржыландыру көздерін анықтады, оқытудың мақсаттары мен тәсілдерін әзірлеуге көмектесті. Осылайша, көптеген еуропалық елдерде даму ауытқушылықтары бар балаларға арналған алғашқы оқу мекемелері ашыла бастады.
Еуропада интеграциялау үдерісі күшейе бастады және 1957 жылы Еуропаның батыс елдері ғылым, мәдениет және білім беру мәселелеріне бірыңғай көзқарасты қалыптастыруға көмектесетін Еуропалық экономикалық қауымдастықты құру туралы келісімге келді. 1961 жылы қабылданған Еуропалық әлеуметтік хартия дене бітімі мен ақыл-ойы дамымаған жұмысқа қабілетсіз тұлғаларды кәсіптік дайындау, жұмысқа қабілеті мен әлеуметтік оңалтуды қалпына келтіру құқығын бекітеді.
1-кесте - Европадағы инклюзивті білім беру жүйесі туралы мәліметтер
№
Мемлекеттер
Инклюзивті білім беру жүйесі туралы мәліметтер
1
2
3
1
Италия
Инклюзивті білім берудің зертханасына айналған. Өткен ғасырдың 70-жылдарынан арнайы мектептер ман сыныптардың көп бөлігі жалпы білім беру жүйесіне интеграцияланған. 1971 жылы жалпы білім беретін мектептерде оқу құқығы туралы алғашқы Заң пайда болды. 1977 жылы нақты нормативтерін бекітті. Сыныпта балалардың саны - 20. Дамуында ерекшелігі көп балалардың ең көп саны - 2.
Мүмкіндігі шектеулі балаларды қолдау бойынша арнайы іс-шаралар сыныптағы сабақтардың мазмұнына енгізілген. Арнайы бағдарламалармен оқылатын сыныптар жойылған. Қазіргі кезде мүмкіндігі шектеулі барлық балалардың 99-пайызы жалпы білім беретін мектепте оқиды.
2
Швеция
Инклюзивті білім беру идиясы табысты жүргізіліп жатқан елдердің бірі. 1969 жылдан бастап интеграцияға бағытталған, соған сәйкес үкіметтік құжат пайда болды. 60-70-жылдары дамуы артта қалған адамдарға арналған ірі интернаттар мен психиатриялық ауруханалар жабылды. 1980 жылдан дамуында ауытқуы бар балаларды оқытуды ұйымдастырудағы тәсілдері өзгертілген оқу жоспарын қабылдады. 1989 жылы орта білім туралы жаңа Заң қабылданды, 1990 жылдан бастап түзету педагогтарын оқытудың арнайы бағдарламалары қайта қарастырылды.
3
Дания
Бұл елде күрделі эмоциялық ауытқуы бар балаларды арнайы мектеп-интернатта, ал ақыл-ойының кемістігі бар балалар арнайы мектепте оқытылады. Жалпы білім беретін мектептерде арнайы сыныптар ашылған.
4
Норвегия
Бұл елде интеграция процесі 80жылдан басталады, 90-жылдардың басынан арнайы мектептер қысқартылған, тек мүмкіндігі шектеулі балалардың бір пайызы барады.
5
Филяндия
Көп жылдар бойы арнайы мектептер мен жалпы мектептің жанындағы арнайы сыныптар параллельді жүйесі бірге жұмыс істейді.
90 жылдардан бастап мүмкіндігінше арнайы және жалпы білім беруді біріктірген Мектепке бірге барамыз атты мемелекеттік жоба арқылы жүзеге асады. Бұл жобада мүмкіндігі шектеулі балаларға психологиялық-көмекті қамтамассыз ету, арнайы мектептің оқушылар санының тұрақтандыру, ақыл-ойының кесістігі бар балалармен психологиялық дамуы тежелген балаларға арналған мектептің санының өсуіне жол бермеу мәселесін мақсат тұтады.
6
Венгрия
Венгрияда білім беру жүйесі қымбат және шығынды, бұл интеграциялаудың тиімділігінің жолындағы кедергілердің бірі болып табылады. Басқа автор инклюзивтік бағдарламалар өте қымбат, алайда
мектептердің бұл ресурстарды тиімді пайдалану мүмкіндіктері бар деп ескертеді. Мүмкіндіктері және ерекшеліктері әр түрлі балаларды мектепте оқыту үшін қосымша қаржыландырып отырады.
7
Франция
Бұл мемлекетте кемістігі бар балаларды жалпы білім беретін мектепке барынша көп интеграциялауға бағыттайды. Дамуында кемістігі бар балаларды жалпы білім беретін мектеп үдерісіне ендіру 4 нұсқада жүзеге асырылады:
1-нұсқа: Бала әдеттегі мектеп бағдарламасымен оқйды, бірақ, мектепте және мектептен тыс уақытта оған қосымша қызметтер ұсынылады: емдік процедуралар, тәрбиелік сипаттағы іс-шаралар жүргізіледі. Мысалы: тірек-қозғалыс аппараты бұзылған бала әдеттегі сыныпта оқиды және осы мектепте немесе жақын жерде орналасқан бейімдеу орталығына барады.
2-нұсқа: бала әдеттегі мектеп бағдарламасымен оқиды, қосымша күтімді пайдаланады және қосымша арнайы бағдарламамен оқиды.
3-нұсқа: Негізгі мектеп уақытында бала арнайы бағдарлама бойынша арнайы сыныпта оқиды. Басқа уақыттта өз жасындағы оқушылармен бірге әдеттегі бағдарлама бойынша оқиды.
4-нұсқа: Бала тек арнайы сыныпта және арнайы бағдарламамен ғана оқиды. (әдетте бұл ақыл-ойының кесістігі бар балалар). Сонмен қатар мектеп өміріне тікелей қатысады: бірге таңғы ас ішу, тәрбиелік сипаттағы іс-шараларға қатынасудемалыстарға, спорттық іс-шараларға қатысады.
8
Испания
1994 жылы жазда 300 жуық ұсынушылар 92 мемлекеттік және 25 халықаралық ұйымдар Саламанкада (Испания) инклюзивті оқыту сұрақтары жайлы кездесті. Бұл конференцияға қатысушылар, ЮНЕСКО -ның демеуімен Испания өкілдері ұйымдастырған.
Арнайы білім беру сферасында саясат пен әрекет жайлы, сондай - ақ әрекетке жетекшілік принциптер жайлы Саламан Декларациясын қабылдаған. Білім беру жүйесіне өндегенде және оқу бағдарламасын іске асыруда бұл қажеттілктер мен ерекшеліктердің кең әр түрлілігі есепке алынады. Арнайы оқытуды қажет ететін балалар жалпы мектепке бара алатындай мүмкіндікке ие болады. Олардың ерекшеліктеріне және педагогикалық әдісті таңдау баланың қажеттіліктеріне бағытталған болады. Инклюзиялық мектептер барлығына ашық - әр балаға және жасөспірімдерге. Инклюзивті мектептер - барлық балаларды, психологиялық, ақыл-ой, әлеуметтік, эмоционалды, тіл және кез келген ерекшеліктеріне қарамастан өз қарамағына бейімдейді. Оларда мүгедек балаларда және ерекше таланты бар балаларда оқытылады; жұмыс жасайтын және көшеде тұратын балалар; көшпелі халықтың және халықтың, оқшауланған жағдайда өмір сүретін: шеттегі елді мекенде немесе таулы аймақата; тілдік, этникалық және мәдени жетіспеушілікке жататындарда; қамтамасыз етілмеген өнірлерде және әлеуметтік құқықтары қысылған балалар тобы деп бөлінді.
9
Австрия
Бұл елде бала жалпы мектепте білім алғанда, инклюзивтік оқыту үрдісі басым болады. Сондай-ақ Австралияның үкіметі инклюзивтік білім беру аясындағы бағдарламаларды жүзеге асыруда және мүмкіндіктері шектеулі балаларды қолдауда, көп елдерден озық тұрады.
1988 жылдан бастап, бірқатар авторлардың зерттеулерінде Австралиядағы білім беру жүйесі қымбат және шығынды, бұл интеграциялаудың тиімділігінің жолындағы кедергілердің бірі болып табылады. Басқа автор инклюзивтік бағдарламалар өте қымбат, алайда
мектептердің бұл ресурстарды тиімді пайдалану мүмкіндіктері бар деп ескертеді. Мүмкіндіктері және ерекшеліктері әр түрлі балаларды мектепте оқыту үшін қосымша қаржыландырудың қажеттілігі бұрыннан талқылануда.
3 дәріс. ИНКЛЮЗИВТІ БІЛІМ БЕРУ ПРИНЦИПТЕРІ. БІЛІМ БЕРУДЕГІ ИНКЛЮЗИВТІ ТӘСІЛ
Инклюзивті білім беру-бұл әр адамның білім алу құқығын іске асырудың халықаралық танылған құралы, сондай-ақ әлемнің көптеген елдерінде арнайы білім беру жүйесін трансформациялаудағы негізгі бағыт.
"Инклюзия" термині 1994 жылы ерекше қажеттіліктері бар тұлғалардың білім беру саласындағы ұстанымдары, саясаты және практикалық қызметі туралы Саламанка декларациясымен енгізілген.
Инклюзия-білім беру бағдарламасының көмегімен әрбір баланы білім беру процесіне тарту, ол оның қабілетіне сәйкес келеді; жеке тұлғаның жеке білім беру қажеттіліктерін қанағаттандыру, оны сүйемелдеу жағдайларын қамтамасыз ету.
Инклюзивті білім беру-бұл барлық балалар, олардың дене бітімі, психикалық, зияткерлік, мәдени - этникалық, тілдік және өзге де ерекшеліктеріне қарамастан, жалпы білім беру жүйесіне енгізілген және өзінің құрбыларымен бірге мүгедектігі жоқ Бір жалпы білім беретін мектептерде, - олардың ерекше білім беру қажеттіліктерін ескеретін және өз оқушыларына қажетті арнайы қолдау көрсететін жалпы үлгідегі мектептерде оқитын оқу процесін ұйымдастыру.
Мүмкіндігі шектеулі балаларды инклюзивті білім беруде ең бастысы-құрдастарымен бірге білім және әлеуметтік тәжірибе алу.
Инклюзивті және интеграцияланған оқыту ЖВЗ бар балалардың қазіргі білім беру процесіне тартылуының әртүрлі деңгейін сипаттайды. Интеграция кезінде балалар оқуға тартылады және әдетте жалпы білім беретін мектеп бағдарламасын толық меңгеруі тиіс. Инклюзивті оқыту негізінде ЖВЗ бар баланың ерекшеліктерін қабылдау, оны даму үшін арнайы жағдайлар жасайтын, оның арнайы білім беру қажеттіліктерін қанағаттандыратын түзетілген оқу бағдарламасының көмегімен оқыту идеясы жатыр.
Білім алу құқығы-әр адамның ең негізгі құқықтарының бірі. Алайда, ол әрдайым жүзеге асырылмайды; денсаулығы шектеулі балалар жиі оқуға мүмкіндігінсіз шығады. Инклюзивті білім беру жеке қажеттіліктерін ескере отырып, барлық балалар енгізілетін оқытудың моделін дамытуға ұмтылады.
Инклюзивті тәсіл-бұл барлық балалардың білімге тең қол жеткізуін қамтамасыз ететін икемді тәсіл. Ағылшын тілінен аударғанда Инклюзия: "қосылу", "тарту"дегенді білдіреді.
Инклюзивті білім беру ерекше қажеттіліктері бар балаларды және олардың құрдастарын бірлесіп (бір ұжымда) оқытуды көздейді. Бұл жүйеде барлық балаларға бірдей көңіл бөлінеді.
Тіпті қазір, XXI ғасырдың екінші онжылдығында көптеген адамдар инклюзия неге маңызды екенін түсінбейді, себебі денсаулық ерекшеліктері бар балаларға арналған Жеке оқу орындары бар. Инклюзия бірінші кезекте барлық балаларды социумға қосуды көздейді, өйткені ЖВЗ бар балалар жасанды болмайтындай мейірімді білім беру ортасына көбірек мұқтаж. "Ерекше" балалар үшін арнайы әзірленген бағдарламалар интернаттарды оқшаулауда іске асырылады. Түзету мектептері бала үшін жабық әлем құрады, онда оның "жетіспеушілігіне"назар аударылады. Инклюзивті тәсіл балаларға қоғамның бір бөлігі болуға және нағыз өмір сүруге мүмкіндік береді.
Алғаш рет инклюзивті білім беру принципі 1994 жылдың маусымында Саламан декларациясында құжатпен бекітілген. Бұл декларация халықаралық қоғамдастықты тыңдауға және әрбір мемлекетте инклюзивті білім беру жүйесін құруға шақырды. Құжат мәтінінде инклюзивтік принцип бойынша жұмыс істейтін мектептер "кемсітушілік көзқараспен күресудің ең тиімді құралы" болып табылады, сондай-ақ білім беру жүйесінің тиімділігін арттырады. Инклюзия тек мүгедек балалар сияқты осал санаттарға ғана емес, барлық білім алушыларға қатысты екенін атап өткен жөн. Ол білім беру саласының қызметкерлеріне де қатысты.
Инклюзия дәстүрлі мектеп жүйесін оқушылардың ерекшеліктері мен қажеттілігінің барлық алуан түрлілігін қабылдай алатындай етіп қайта құруға шақырады. Инклюзивті тәсіл шеңберіндегі бұл алуан түрлілік шешу қажет мәселе емес, білім беру процесін жақсартуға болатын ресурс болып саналады.
Инклюзивті білім беру қағидалары
Оларды сегіз инклюзивті қағидат деп атайды. Бұл қағидаттардың болуы инклюзивті оқу процесін құрудың белгілі бір шарттарын сақтаған жағдайда ғана ерекшеліктерімен "кәдімгі" балалар мен балаларды бірлесіп оқыту мүмкіндігінен туындайды.
Бірінші принцип, кез келген тұлғаның құндылығы оның қабілеттері мен жетістіктерінің көлемі мен санымен өлшенбейді. Барлық адамдар тең құқықтарға ие және олардың әрқайсысының өзінің адамдық қадір-қасиетін құрметтеуге құқығы, сондай-ақ жан-жақты даму құқығы бар. Бала қандай да бір іс-әрекетте табысты болғандықтан емес, жай ғана, ол, ең алдымен, адам.
Екінші принцип әрбір адамның ойлау және сезіну қабілетін мойындайды, сол арқылы өзін-өзі қамтамасыз ететін тұлғаны мойындайды және бірінші қағидатты күшейтеді.
Үшінші қағидат, әрбір адамның қарым-қатынас жасауға құқығы бар және естілетін және тыңдалатын болуға құқығы бар. Басқаша айтқанда, бұл қағида кез келген себептер бойынша біреуді қоғамнан оқшаулау мүмкіндігін өзі жоққа шығарады. Инклюзивті білім беру жүйесінде әрбір бала өз құрдастарының компаниясында бола отырып, толыққанды әлеуметтенуі мүмкін. Бірақ, маңызды, бірде-бір бала елеусіз қалмайды.
Төртінші принцип: барлық адамдар бір-біріне мұқтаж. Барлық адамдар қоғаммен тығыз байланыста болуға тиіс. Қоғамнан тыс жерлерде үлкендердің балаға қалай әсер ететіні жақсы (және гиперболизирленген) иллюстративті мысал ретінде тәрбиеленген Жануарлар "Маугли балалары" деп саналуы мүмкін. Статистика көрсеткендей, осы балалардың бірде-бірі болашақта адам қоғамына толыққанды бейімделе алмады, ал олардың көпшілігі тіпті өмір сүре алмады.
Тәжірибелі жолмен шығарылған бесінші қағидат табысты білім беру тек қана "табиғи", шынайы өмір жағдайына жақын ортада жүзеге асырылуы мүмкін, бала алған білім адамдық өзара қарым-қатынас контексінде берілетін болады деп мәлімдейді. Ерекшелігі бар балалар қоғамнан тыс қалған тәжірибені тоқтату талабы инклюзияның ең негізгі талабы болып табылады. Инклюзивті білім беру білім беру үдерісіне қатысушылардың барлығында ерекшеліктері бар адамдарға толерантты қарым-қатынасты қалыптастыруға тырысады.
Алтыншы принцип психология заңдарынан алынған. Оның айтуынша, қоғамның әрбір мүшесі Қоғамның басқа мүшелерінің, әсіресе құрдастары мен құрдастарының достығына және қолдауына мұқтаж. Ең бастысы біз қоғамда қабылдануды тілейміз,ал ең бастысы бір жастағы адамдармен қарым-қатынас жасау.
Жетінші қағида дамытушылық оқыту принципімен сәйкес келеді. Ол балалар өз біліміндегі прогреске тек "мүмкін емес нәрселерді істеу"болған жағдайда ғана қол жеткізе алатынын айтады. Кейбір ақыл-ой күшін қолданғаннан кейін ғана шешілетін міндеттерді шешу оңай емес. Айналасындағылардың бәрі оның ерекшелігіне сәйкес келетін мамандандырылған мекемелерде бола отырып, бала оны нақты әлемге әзірлемейтін ортада болады. Инклюзивті білім беру балалардың алдына еңсеруге болатын кедергілерді қойып, оларды дамытады.
Сегізінші принцип бұл сенімділікті қолдайды, әртүрлілік адам өмірінің барлық салаларына пайда әкеледі, яғни инклюзия қоғамнан ажырағандар үшін ғана емес, сонымен қатар адам ресурстарын белсендіре бастаған жалпы қоғам үшін де жаңа мүмкіндіктерді ұсынады.
4 дәріс. Қазақстанда инклюзивті білім беру жүйесін құрудың модельдері
Инклюзивті білім беру маңыздылығы мен оның әлемдегі өзектілігі бірқатар стратегиялық құжаттар арқылы анықтлады: БҰҰ бала құқығы туралы Конвенция, Балаларды қорғау және дамыту жөніндегі Дүниежүзілік декларациясы, Баршаға арналған білім беру жөніндегі Дүниежүзілік декларация, Мүгедектер үшін тең мүмкіндіктерді қамтамасыз етудің стандартты ережелері, Саламан декларациясы, Дакар іс-әрекет негіздемесі, Қазақстан Республикасының Конститутциясы, Қазақстандағы бала құқығы жөніндегі, Мүмкіндігі шектеулі балаларға арналған әлеуметтік және медициналық-педагогикалық қолдау туралы, Қазақстан Республикасында мүгедектерді әлеуметтік қорғау туралы Қазақстан Республикасының Заңы және т.б..
Инклюзивті білім беру жөнңндегі негізгі идеяның бастауы болған құжат 1948 жылы БҰҰ қабылданған Адам құқығы жөніндегі декларация. Ол құжатта Білім тұлғаның жан-жақты дамуына және де адам құқығын құрметтеуге бағытталуы тиіс. Білім халықтар арасында достықтың, түсініспеушіліктің, төзімділіктің болуына ықпал етуі тиіс-деп көрсетілген.
Келесі мүмкіндігі шектеулі балалар жайлы қарастыратын құжат, 1959 жылы БҰҰ-ның Бас Ассамблеясында Бала құқығы декларация болды.Декларацияда баланың денсаулығы баса мән беріледі, физикалық,психологиялық, әлеуметтік тұрғыда жетіспеушіліг бар бала міндетті түрде :арнайы күнтәртібімен,біліммен жіне қамқорлықпен қамтамассыз етіліп. Бала міндетті және қолжетімді білім алуға құқылы екендігі. Алған білім арқылы бала, өз жасына сай мәдениеттілікке, өз мүмкініктеріне ие болатындығы жөнінде сөз қозғалған.
Инклюзивті білім болу үшін жолда маңызды құжат 1960 жылы ЮНЕСКО қабылдаған Білім беру саласындағы кемсітушілікке қарсы конвенция болды.Сол құжатқа сәйкес мемлекеттік кез келген жарғылық ережелерін және кез келген әкімшілік нұсқауларды күшін жоюға міндетті болды және де білім беру саласындағы кемсітушілікке тартудағы кез келген әкімшілік тәжірибесін тоқтатуға ие болды.
70-ші жылдары Мүгедектерге қатысты дүниежүзілік іс-әрекет бағдарламасы бар құрастырылады. 1971, Біріккен Ұлттар Ұйымы (қаулысымен 2856 бекіткен 20 желтоқсанда 1971 БҰҰ Бас Ассамблеясының (XXVI)) Ақыл-есі кем тұлғалардың құқықтары туралы Декларациясын қабылдады. 1975 жылы Мүгедектер құқықтары туралы Декларациясы (Желтоқсан 9, 1975 БҰҰ Бас Ассамблеясында қабылданды. 1981 жылы мүдделері мен мүмкіндіктері шектеулі адамдардың құқықтарын қорғау үшін Біріккен Ұлттар Ұйымының қызметінің нәтижесінде мүгедек жылы деп жарияланып, Мүгедектерге арналғын бағдарлама құрылды.
80 жыл оқу орындарында мүмкіндігі шектеулі балаларға арналған білім беру идеясын қарқынды дамуымен сипатталады болатын. 1989 жылы Бала құқықтары туралы конвенцияны қабылдады, ол конвенцияда қатысушы мемлекет кез келген түрдегі кемсітусіз, әрбір баланың құқықтарын құрметтеу және қамтамасыз ету үшін өзіне міндеттін атқарады.
1990 жылғы наурыз айында Білім туралы Бүкіләлемдік конференциясында Jomtien (Тайланд) іс-әрекет бағдарламасы қабылданды, ол анық іс-қимыл бағыттарын және осы мақсаттарға қол жеткізу үшін іс-шаралар белгілейді, және Баршаға арналған білім жөніндегі Дүниежүзілік Декларацияның бекіткен, студенттердің қажеттіліктеріне сәйкес олардың білім беру жүйесін құру үшін барлық елдер үшін деп аталатын екі құжат мақұлданды.
Жоғарыда құжаттарға инклюзивті ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz