Бақытжан Бисәліұлы жаңа шыққан Айқап журналы туралы Айқаптың 1911 санындағы Тұла бойым тұңғышым атты мақаласында

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

Ғ.Дәукеев атындағы Алматы
энергетика және байланыс университеті

Реферат
Тақырыбы: Бахытжан Қаратаевтың қоғамдық-саяси қызметі
Тобы:АУк 21-4
Орындаған: Елемес Аяулым

2021ж

Тұңғыш журналдың неліктен "Айқап" атануы туралы М.Сералин: "Біздің қазақтың неше жерде "қап" деп капы қалған істері көп. "Қап" дегізген қапияда өткен істеріміз көп болған соң журналымыз да өкінішімізге лайықтап "Айқап" болды"-дейді.
Осы кезде 1907-1916 жылдар аралығында Б.Қаратаев ел аралап, үгіт-насихат жұмысымен айналысады. Патша үкіметінің қоныстандыру саясатына қарсы "Айқап" журналы мен "Қазақстан" газеттеріне мақалалар жазды. Бақытжан Бисәліұлы жаңа шыққан "Айқап" журналы туралы "Айқаптың" 1911 санындағы "Тұла бойым тұңғышым" атты мақаласында: "Тұла бойым тұңғышым" деп үлкен баласын... балаларынан абзалырақ көретін қазақтың ғадеті бар, егер бала жалғыз болса, басқа тапшы адам "жалғызым" деп бегірек ардақтайды.
1909 жылғы 9 маусымдағы Столыпиннің заңы бойынша қазақтардың алдында екі жол тұрды: яғни біреуі, "көшпелі норма" деп аталған жан басына 12 десятина жер беру, екіншісі "отырықшы норма", жан басына 15 десятинадан жер беру. Қазақ жұрты халі нашарлап, екі жолдың айрығына келіп тоқтап, қай жолға түсерін анық білмей жолаушы сияқты дағдарып, есі кеткен кезге тап болды.
Осыған орай, "Айқаптың" редакторы М.Сералин мен Б.Қаратаев бастаған топ жер мәселесін орыс шаруалары сияқты 15 десятинадан жер алып отырықшы өмірге көшу арқылы шешу қажеттігін уағыздаса, ал "Қазақ" айналасындағы Ә.Бөкейханов, А.Байтұрсынов бастаған топ қазақ жерін көшпелі және жартылай көшпелі өмір салтын бұзбай, сақтауға болатындығын жақтап, дәлелдеп көрсетуге тырысты. Бұл жөнінде "Айқапта": "Қазақ" пен "Айқаптың" нөмірлері келген
Ауыл тұрғындарының арасында "Отырықшы" өмір сүру керек пе, жоқ па осы төңіректе қызу тартыстар болып жатты. "Айқаптың" редакторы М.Сералин: "Біздің түсінігімізше, шаруа болып, мал бағып, көшпелі қалыпта тұрамыз дейтұғын заманымыз өтті, қайта келмейді. Енді мұнан былай бізге ең пайдалы болған іс тезірек қала салып, егін пайдасына қарайтұғын жерлерді сақтап қалу"- деп жазды.
Осы отырықшы өмірді жақтаушылырдың бірі - Бақытжан Қаратаев та болды. Ол "Айқап" бетіне жариялаған мақаласы бойынша "Қала болайық па, жоқ па!"деген сауалды мәселеге "Қала болған жөн. Аз ғана жараулы жерімізді бөтен алмай, өзіміз алған жөн",- деп жауап беріп, болашақ ұрпақ қамын ойлауға шақырады.
Алайда қазақ халқы қолдан кетіп бара жатқан жерден алып қалуға тырысты. "Отырықшы болу" мәселесіне қатысты қазақ даласының әр өлкелерінде халық жиналып маслихаттар өткізіп жатты. Мәселен, 1913 жылдың 4 қаңтарында Шымкент өңірінде 30 болыс елдің жиналысы болып, онда екі мәселе төңірегінде, I-ші, жерімізге қала салу, яғни отырықшылыққа көшу, 2-ші әскер алдырмау есебіне 3 тиыннан төлеу ісі қаралады.
Шідерті болысының да елі отырықшы өмірге көшіп, жер өлшетіп алғаны жөнінде хабар түседі. 1909 жылдың ақырына дейін қара шекпен пайдасына 49 переселен учаскелері ашылып, осы жерге 49 поселке салынды.1910 жылға қарай қоныстандыру мекемесі енді Шідерті болысының бай ауылдарының жерлерін қара шекпенділерге учаске ретінде бөліп беруге ниет қылды. Мұны естіген Шідерті болысының қазақтары мәслихат жасап, "жақсы жерімізді аман алып қаламыз" деп "отырықшылыққа көшу" туралы шешім қабылдады. Патша үкіметінің әріден ойластырған, жүргізілуге тиіс саясатынан сақтанудың жолын Бақытжан Қаратаев көрсетеді. Бақытжан Қаратаев ауылнай Әндіжан Жұманәліұлы екеуі 1910 жылы Орал облысындағы Жымпиты уезінің Шідерті болысындағы қазақтардың мәслихатынан кейін Егіншілік пен Жерге орналастыру Бас басқармасына арыз ұсынады. Бақытжан Қаратаев: "Қайткенде де егістік жерімізді переселениеден аман алып қалу үшін, қала салып отырықшы боламыз. Үшінші дәрежелі қарауыт жерімізге қара шекпен өзі де келмейді.",-деп қазақтарға ой салады. Осылайша, Шідерті болысында сегіз көшпенді ауыл үшін жер кестіріп алып, әрі диқан, әрі малшы тірлігін үйлестіре жолға қойған отырықшылар поселкесін салды. Сөйтіп, халықты отырықшы өмірге көшіп, жерді осы жолмен аман сақтап қалуға шақырады
Айқаптықтар патша үкіметінің "отырықшы жұрт нормасына" байланысты құйтырқы саясатының мәні мен астарын түсінді. Осы норма арқылы үкімет өзіне жерді көбірек босатып алуды көздеп отырғанын "Айқап" зиялылары халыққа ұқтырғылары келді. "Отырықшы норманы" алу қажеттілігі жайындағы зиялылардың бағытын отарлау саясатының негізінде қарастырсақ, оның сол кезең үшін дұрыс екендігін айтар едік.
Осы кезеңдегі отырықшылыққа көшуді жақтаған алғашқы ұлттық бейресми басылымдардың бірі - "Қазақстан" газеті болды. 1911-1913 жылдардағы қоғамдық-саяси қызметінде Бақытжан Қаратаев Елеусін Бұйрын, Ғұмар Қарашевтармен бірігіп "Қазақстан" газетін шығаруға мол үлесін қосады. Газеттің идеологиялық бағыт-бағдары мен мазмұнын белгілеуде Бақытжан Қаратаев өлшеусіз үлес қосты. Соның нәтижесінде "Қазақстан" газеті ағартушылықтың жаршысы, әлеуметтік даму мен жаңару идеясын аңа заман ағымына сай уағыздаған демократиялық мазмұндағы басылымдардың біріне айналды. Оның газет идеологы болғанын мынадан байқаймыз: 1912 жылы Бақытжан Қаратаев "Қазақстан" газетінің редакциясына келген хаттарға шолу жасай отырып, Ғ.Жүсіпов деген азаматтың газетке ақшалай көмек бере алатынын жоғары бағалап, жауап ретінде былай жазады: "Сіз ақшалай көмектессеңіз де болды. Қаламмен газетке рухани көмекті көрсетушілердің бірі біз боламыз" [14.76б] "Қазақстан" газетінің алғашқы екі номері 1911 жылдың наурыз мамыр айларында Орда қаласында жарық көрген. Мұнда қуғынға ұшыраған редакция кейін Орал қаласына көшіріледі. "Қазақстан" газетінің барлық шыққан саны-16. Газет қаражат жетіспеуіне байланысты біраз уақыт шығуын тоқтатып, тек 1913 жылдың 27 қаңтарында ғана қайта шыға алды. Ол туралы жаңа шыға бастаған "Қазақ" газеті: "Оралский қаласында он шақты нөмірі шығып тоқтаған "Қазақстан" жаңадан шыға бастады... "Қазақстанның" 27 қаңтарда шыққан бірінші нөмірі басқармамызға келді",-деп жазды. Бірақ газетің қайта шыға бастауы ұзаққа бара алмады. Сол жылдың 16 ақпанында шыққан екінші нөмірінен кейін газет өзінің шығуын біржола тоқтатты.[21.171б] "Қазақстан"өз мақалаларында феодалдық заманның күні өтіп, қоғамдық жаңа қатынастар туа бастағанын, ендігі жерде қазақтардың жалғыз мал шаруашылығымен күнелте алмайтынын, отырықшылыққа көшіп, егіншілік, сауда кәсіптерімен айналысу керектігін насихаттады.
Бақытжан Қаратаев сонымен қатар, 1911-1914 жылдар аралығында "Айқап" журналында М.Сералин, Б.Сыртанов, Ж.Сейдалин, Р.Мәрсеков сияқты қайраткерлердің тез арада жалпы қазақ сьезін шақыру туралы идеяларын қолдап, белгіленген тәртіп бойынша, патша үкіметінен арнайы рұқсат алу арқылы жүзеге асыруды талап етеді. Ондағы мақсаты - ат төбеліндей қазақ зиялыларын қуғыннан, жазалаудан сақтап қалу еді.
1916 жылы қазақ даласынының аспанын қара бұлт қаптады. Маусымның 25 жұлдызындағы патша өкіметінің 19 бен 31 жас аралығындағы қазақ жастарын соғыстың қара жұмысына алу туралы жарлығы ел арасында наразылық тудырды. Пара мен ақшаға белшесінен батқан орыс чиновниктері мен болыстар бір-бірімен ауыз жаласып, жастары 19- ға толмаған немесе 40-тан асқан ауру-сырқау немесе пара бере алмаған қазақтарды қосақтап байлап, Ресей майданының қара жұмыстарына жіберіп жатты. Мұндай озбырлық әрекеттерді өз көзімен көрген Бақытжан Қаратаев баяғы университет қабырғасынан ажырамас досы көкшетаулық юрист Жанша Сейдалинмен бірге Петроградқа арнайы сапар шегіп, IV Мемлекеттік Думаның өкіліне қырғыздар туралы түсінік хатын тапсырады. Бұл хатта олар қазақтарды қара жұмысқа алу жөнінде 1916 жылғы 25 маусымдағы Жарлықты қайта қарауды талап етеді. Жарлық шыққаннан бері жергілікті билеушілер мен әскери әкімшілік 19 бен 30 жастағыларды ғана емес, пара бергендердің айтуымен жасы 19-ға жетпеген бозбалаларды, 31-ден асып кеткен адамдарды қойдай көгендеп әкетіп жатқандарын ашына айта келіп, бұл Жарлық Мемлекеттік Сенатта арнайы қаралмаған кейін заңсыз деп батыл тұжырым айтады.
Б.Қаратаев Ресейдегі 1917 жылғы Ақпан революциясын патшаның тақтан құлауын қуанышты оқиға ретінде қабылдайды. 1917 сәуір айында уақытша үкімет соғысты жалғастыра беру мәселесін талқылау үшін Ресей ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.