Шығындар түсінігі және олардың басқарушылық есептегі жіктемесі

Жоспар

Жоспар

Кіріспе
1 Шығындар түсінігі және олардың басқарушылық есептегі жіктемесі.
2 Коммерциялық шығындардың баптары.
3 Өндірістік шығындардың негізгі элементтерінің есебі.
4 Әкімшілік шығындар баптары және оларды есепке алу.
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер

Пән: Бухгалтерлік іс
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 31 бет
Таңдаулыға:

Қазтұтынуодағы
Қарағанды экономикалық университеті

Бухгалтерлік есеп және
аудит кафедрасы

Курстық жұмыс
Тақырыбы: Басқару функциясы бойынша шығындардың жіктелуі
(коммерциялық, өндірістік, әкімшілік).

Орындаған: Байжомартова Г
Тексерген:
э.ғ.к, профессор Мадиева Қ С

Қарағанды – 2007

Жоспар

Кіріспе
1 Шығындар түсінігі және олардың басқарушылық есептегі жіктемесі.
2 Коммерциялық шығындардың баптары.
3 Өндірістік шығындардың негізгі элементтерінің есебі.
4 Әкімшілік шығындар баптары және оларды есепке алу.
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер

Кіріспе

Бухгалтерлік есепті реформалауда жасалған тұжырымдама міндеттерінің
бірі – ішкі ақпараттық жүйе арқылы кәсіпорынды басқаруды жетілдіру болып
табылады. Тиімді басқару принциптері мен есепті ұйымдастырудың жаңа амал-
тәсілдерінің негізі ретінде Қазақстанда іс-әрекет етушіге неғұрлым жақын
еуропалық құрылым алынды.
Нарықтық экономика ресурстың барлық материалдық, еңбек және қаржылық
түрлерін ұтымды пайдалануды көздейді, олар кәсіпкерлік іс-әрекеттің
күтілетін нәтижесін (табысты) қамтамасыз етуі тиіс.
Кәсіпорынның өндірістік қызметінің мақсаты - өнім шығару, оны өткізу
мен пайда алу. Барлық кәсіпорынның да, оның бөлімшелерінің өндіріс
тиімділігін сипаттайтын көрсеткіштердің жалпы жүйесінде басты орын құрамы
оны қалыптастыратын шығындармен белгіленетін өзіндік құнға беріледі.
Шығындар есебін дұрыс ұйымдастыру үшін оларды ғылыми негізделген жіктеудің
маңызы зор.
Шығындар деп тұтынылған ресурстарды немесе алынған тауарлар мен көрсетілген
қызметтер үшін төлеуге тиісті ақшаны айтады.
Шығындардың жіктелуі – бұл сыртқы да, ішкі де пайдаланушылар үшін
пайдалы ақпарат бере алатындай ретте шығындарды топтастыру әдісі. Басқару
функциясы бойынша шығындардың өндірістік, коммерциялық және әкімшілік болып
жіктелуі.
Өндірістік шығындар - тауарлық өнімді дайындауға байланысты және оның
өндірістік өзіндік құнын құрайтын барлық шығындар.
Өндірістік емес шығындар – кезең шығындары, яғни әкімшілік және
коммерциялық шығындар өнімнің өзіндік құнына кірмейтін шығындар. Бұл
шығындар нарықтық экономикада өте актуалды.
Бұл курстық жұмыстың мақсаты басқару функциясы бойынша шығындардың
жіктелуі және олардың есебін ұйымдастыруын көрсету болып табылады.
Осы мақсатқа жету үшін келесі мәселелер қарастырылады:
- шығындардың мәні және олардың басқарушылық есепте жіктелуі;
- коммерциялық шығындарды, яғни өнімді өткізу шығындарының баптық
номенклатуралары, сонымен қатар оларды есепке алынуы;
- өндірістік шығындардың негізгі элементтері, яғни негізгі материалдар,
тікелей еңбекақы шығындары және үстеме шығындар;
- әкімшілік шығындарды есепке алу тиімділігін арттыру, өз шығынын өзі
өтеуді қамтамасыз ету және табыс табу.
Курстық жұмыста отандық экономистердің еңбектері, кезеңдік басылым
әдебиеттері қолданылады.

1. Шығындар түсінігі және олардың басқарушылық есептегі жіктемесі

Кәсіпорынның өндірістік қызметінің мақсаты - өнім шығару, оны өткізу
мен пайда алу. Барлық кәсіпорынның да, оның бөлімшелерінің өндіріс
тиімділігін сипаттайтын көрсеткіштердің жалпы жүйесінде басты орын құрамы
оны қалыптастыратын шығындармен белгіленетін өзіндік құнға беріледі.
Шығындар есебін дұрыс ұйымдастыру үшін оларды ғылыми негізделген жіктеудің
маңызы зор.
Шығындар – басқару есебі негізгі объектілерінің бірі, күрделі және
сан қырлы құбылыс. Оларды тиімді басқару үшін белгілі бір белгілер бойынша
шығындарды топтастыруды көздейтін жіктеуді қолданған жөн.
7 Тауарлы-материалдық қорлардың есебі атты Бухгалтерлік есеп
стандартына сәйкес (2003 ж. 28 қаңтардағы №27 өзгерістермен бірге) шығындар
былайша жіктеледі:
* пайда болу орны бойынша - өндіріс, цехтар, учаскелер, құрылымдық
бөлімшелер бойынша. Мұндай жіктеу жауапкершілік орталықтары бойынша есепті
ұйымдастыру мен өнімнің (жұмыстың, көрсетілген қызметтің) өндірістік
өзіндік құнын белгілеу үшін қажет;
* шығынды көтерушілер, яғни өнім түрлері (жұмыс, көрсетілген қызмет)
бойынша - өнімнің өзіндік құнын анықтау үшін;
* өнімнің өзіндік құнына жатқызу тәсілі немесе шығын түрлері бойынша
экономикалық элементтер мен калькуляция баптары бойынша[7. 60-62б.]
Өндіріс процесіне қатысуы бойынша шығындар өндірістік, коммерциялық
және әкімшілік болып жіктеледі.
Өндірістік шығындар - тауарлық өнімді дайындауға байланысты және оның
өндірістік өзіндік құнына (тауарлық өнім - өз материалынан да, тапсырушының
материалынан да жасалып шығарылатын, техникалық бақылау қабылдаған және
қоймаға тапсырылған дайын бұйымның құны; басқа жаққа босатылған, өзі
өндірген жартылай өнімнің сондай-ақ субъектінің негізгі құрал-жабдықтары
толықтыруға жіберілген өнімнің өзіндік құны) құрайтын барлық шығындар.[7.
70-73б.]
Өндірістік емес шығындар – кезең шығындары. Бұл шығыстар 7110 Дайын
өнімді (тауарды, жұмысты, көрсетілген қызметті) өткізу бойынша шығыстар,
яғни коммерциялық шығындар, 7210 Әкімшілік шығындар шоттарында
ескерілген. Өндірісті басқаруға шыққан шығыстар (кезең шығыстары)
еңбекақыны және өндірістік-диспетчерлік ақпараттың және завод басқармасының
әкімшілік-басқару аппаратының еңбегін өтеу қорынан әлеуметтік салық
аударымдарын, өндірісті дайындау мен ұйымдастыру амортизациясы, өндірістік
қажеттілік пен өзі өндіретін жартылай өнімдерді сақтау үшін қолданылатын
мүлікті, ғимаратты, үйді ұстау мен жөндеу шығындарын; жақсы жұмыс
жағдайларын қамтамасыз етуге, кәсіби бағдарға және кадр дайындауға
жұмсалған шығындар; мүліктің тозуы мен өндірістік бөлімшелерді басқаруға
кететін басқа да шығыстар біріктіріледі. Бұл шығыстар кәсіпорын аумағында
пайда болады.
Қолданыстағы баптар номенклатурасы өндірісті дайындау міндетін
атқаруға, ұйымдастырушылық және басқарманың тікелей міндетті іс-қызметтерін
жүзеге асыруды топтастырады. Экономикалық мәні жағынан әр түрлі шығындарды,
бұлайша біріктіру шығыстарды мөлшерлеуді, жоспарлауды, бақылауды және
талдауды қиындатады. Пайданы бақылау мен есептеу жүйесін құру, өндірістік
емес шығындарға әсер ететін факторларды ашу үшін оларды міндетті іс-қызмет
аясын белгілеу бойынша, ал іште – шығын элементтер бойынша топтастыру
мақсатқа сәйкес болар еді.
Кәсіпорынның басқа шығындары сияқты қосымша шығыстар басқару есебінде
басқару мақсаттарына байланысты қарастырылады.
Өндірістік және өндірістен тыс (кезең шығындары) шығындар деп
жіктеледі.
Мұндай жіктеу бухгалтерлік есептің халықаралық стандарттарына жауап
береді, соған сәйкес өндірілген өнім қорларын бағалау үшін тек қана
өндірістік шығындар қосылуы тиіс.
Сондықтан шығындар басқару есебінде мыналарға жіктеледі:
* өндірістік (өнімнің өзіндік құнына кіретін);
* өндірістен тыс (есепті кезең шығындары).
Өнімнің өзіндік құнына кіретін шығындарға тек қана өндірістік шығындар
жатқызылады, яғни өткізілген сәтке дейінгі дайын өнім өндірісіне және
бітпеген (аяқталмаған) өндіріске байланысты: тікелей материалдық шығындар,
әлеуметтік салық аударымдарымен бірге есептелетін еңбекті өтеуге шығатын
тікелей шығындар; қосымша шығыстар.
Өндірістік қорлар материал қорларында, бітпеген өндіріс көлемінде
кәсіпорын қоймасындағы дайын өнім (тауар) қалдықтарында заттандырылған.
Кезең шығыстары қорларды бағалағанда есептелмейді, жасалған есепті
кезеңдерінде есептен шығарылады. Өткізілмеген өнім мен бітпеген өндіріс
қалдықтарында келесі кезеңге көшпейді. Бұл шығындар ұйымның баға
саясатында негізгі шешімдер қабылдауға өте маңызды. Бұларға өндірістік
емес сипаттағы шығындар: коммерциялық (өнімді өткізуге байланысты) және
әкімшілік шығындар жатқызылады.
Коммерциялық және әкімшілік шығындар – бұл сауда ұйымдарының қаржы
шаруашылық қызметінің қорытындысы туралы есеп берудің көрсеткіштері
болып табылады. Сондықтан коммерциялық әкімшілік шығындарды бақылауды
күшейту және олардың тиімділігін арттыру мүмкіндіктерін анықтау.
Коммерциялық және әкімшілік шығындар өнімнің өзіндік құнына кірмейді. [7.
70-73б.]

2. Коммерциялық шығындардың баптары, оларды есепке алу.

Коммерциялық шығындар өнімді сатып алушыларға өткізуге байланысты
шығындар болып табылады, сондықтан бухгалтерлік есеп шоттар жоспарында бұл
шығындар 7110 Өнімдерді сату және қызмет көрсету бойынша шығыстар шотында
қарастырылады. Бухгалтерлік есепті дұрыс жүргізу және сауда ұйымдарының
мерзім шығындарын бақылауды күшейту үшін коммерциялық шығындардың есептік
баптарын қалыптастырудың үлкен маңызы бар.
1-бап Тасымалдау-дайындау шығындары Бұл бапта сауда субъектілерінің
есебіне жатқызылған тауарлы-материалдық қорларды теміржол, әуе, автомобиль
және ат арба көліктерімен жөнелту пунктіне дейін жеткізуге кеткен шығындар
есепке алынады.
Атап айтқанда, бұл бапта есептелетін шығындар:
* тасымалдау құжаттарында көрсетілген тариф, фракт, вагондарды әкелту,
жүктерді өлшеу, өлшеу, тиеу, түсіру және оларды келісілген шартқа сәйкес
әкетуге шектеп көрсетілген мерзімге дейін сақтау шығындарының сомасы;
* тауарлы-материалдық қорларды тасымалдау құралдарына тиеу мен одан
түсіруге көрсетілген сырт мекемелерінің және жеке тұлғалардың қызметтерін
төлеу, тауарларды жеткізуді ұйымдастыру және басқа да көрсетілген
қызметтерді (соның ішінде жеке балансқа бөлінген меншікті субъектілердің)
үшін төлеу;
Бұл орайда жабдықтаушының тауарларды сатып алушының шотына енгізілген
тасымалдау шығындарының сомасына, сондай-ақ көлік және басқа сырт
мекемелерінің жүктерді тиеу мен түсіру қызметтерінің құнына қосымша құн
салығынсыз бухгалтерлік есеп шоттарында мынадай жазба жазылады:
7110 Өнімдерді сату және қызмет көрсету бойынша шығыстар шотының
дебеті:
3310 Жеткізушілер мен мердігерлерге қысқа мерзімді дебеторлық берешек
шотының кредиті.
Бұл бапта есепке алынбайды:
* төлем жүргізілген соң анықталған арифметикалық қателер мен асырып
есептеген сомалар, себебі сондай сомаларға тиісті мекемелер мен
субъектілерге шағымдар қою керек;
* көліктердің барлық түрлерінің нормадан тыс бос тұруына және басқадай
тасымалдау шарттарын бұзуына төленген айыппұл, себебі бұлар белгіленген
тәртіп бойынша кінәлі адамдарға жатқызылады да, 1210 Сатыпалушылар мен
тапсырушылардың қысқа мерзімді дебиторлық берешегі тараушасының 1280 Өзге
қысқа мерзімді дебиторлық берешегі шотында көрсетіледі, ал кінәлі адамдар
жоқ, немесе кінәлі адамдардан өндіріп алуға сот тарапынан қарсылық
білдірсе, немесе залал толық өндірілмесе, онда шығындар осы бапта
есептеледі;
Нарықтық экономикаға көшу жағдайында сауда субъектілері тауарлардың өз
беттерімен сатып алуды жүзеге асыра алады, сондықтан оларға келіп түскен
тауарлардың сатып алу құнын есептегенде келісім-шартта көрсетілген баға мен
қатар кедендік паж бен басқадай сатып алуға кеткен шығындарды қосуға рұқсат
етіледі.
2-бап Субъектінің басқару аппаратымен күзеттен басқа штаттағы
қызметкерлерінің еңбегіне ақы төлеу. Бұл бапта сауда субъектілерінің
тізімдік құрамындағы қызметкерлер мен жұмысшыларына төленетін қабылданған
еңбек заңында көзделген және есептелген негізгі және қосымша еңбекақылардың
барлық түрлері, атап айтқанда, өндірістік нәтижелер үшін ынталандыру
сыйлықтарын беру шығындары, әйелдерге заңда көрсетілген жасқа дейін
балаларды күтуге; берілген демалыс өтемақылары:
* субъектілердің белгіленген еңбекақылар төлеудің нысандарына сәйкес
кесімді бағалау, тарифтік ставка, лауазымдық айлық бойынша нақты орындалған
жұмыс үшін есептелген еңбекақы сомасы;
* қызметкерлерге табиғи төлем тәртібінде берілетін өнімдердің құны;
* қызмет тәртібіне және еңбек жағдайларына байланысты ақшалай
өтемақы сипатындағы төлемдер, оның ішінде: түнгі уақытта жұмыс істегені,
көп ауысымды тәртіпте уақытынан артық жұмыс істегені, кәсіптерді қоса
атқарғаны, қызмет көрсетудің ауқымын кеңейту, демалыс күндеріндегі
жұмыстар, ауыр және зиянды еңбек жағдайындағы жұмыстар және заңдарда
белгіленген басқа да жағдайлардағы жұмыстар үшін үстеме және қосымша
ақылар;
* заңдарға сәйкес субъектілердің қайта құрылуына, қызметкерлердің
сандық және штаттық қысқартуына байланысты жұмыстан босатылған
қызметкерлерге төлемдер төлеу;
* еңбекақы төлеуді аудандық реттеуге байланысты төлемдер, оның
ішінде заңдарға сәйкес аудандық коэффициенттер мен шөлді, сусыз жерлерде
және биік таулы аудандарда жұмысы үшін коэффициенттер бойынша; табиғаты мен
ауа райы қатал жағдайындағы аудандарда үзіліссіз жұмыс стажы үшін
еңбекақыға қосымша төлемдер;
Кәсіпорынның негізгі сауда-өндірістік қызметкерлерінің негізгі
еңбегіне есептелген ақы мен өндірістік нәтижелері үшін ынталандыру
сыйақысы былай есепте жүргізіледі:
7110 Өнімдерді сату және қызмет көрсету бойынша шығыстар шотының
дебеті
3350 Еңбекақы төлеу бойынша қысқа мерзімді берешек шотының кредиті
Бұл бапта есепке алынбайды:
* ерекше маңызды өндірістік тапсырмаларды орындағаны үшін
қызметкерлерге бір жолғы көтермелеу төлеуге байланысты шығында, ұйымдық
келісім-шарт бойынша қызметкерлерге оның ішінде балаларды тәрбиелеп отырған
әйелдерге берілетін қосымша демалыстың заңдармен көзделгеннен тыс
ұзақтылығына төленетін ақы;
* зейнеткерлікке кететін еңбек ардагерлеріне берілетін бір жолғы
жәрдемақылар, зейнетақыға үстеме ақы төлеу, т.б.
* қызметкерлерге тұрғын үй жағдайын жақсартуға, үй шаруашылығын
мүліктендіруге және басқа әлеуметтік қажеттіліктерге берілетін материалдық
көмек;
3-бап Еңбекке ақы төлеуден аударымдар. Бұл бапта заңдармен анықталған
ставка (мөлшер) бойынша есептелген әлеуметтік салық көрсетіледі.
Бұл аударым заңдарда белгіленген тәртіпке сәйкес тауарларды өткізу
шығындарының 2 Субъектінің басқару аппараты мен күзеттен басқа штаттағы
қызметкерлерінің еңбегіне ақы төлеу бабына жатқызылатын субъектінің
қызметкерлеріне еңбекақы төлеуге кеткен шығындардан жүргізіледі.
4-бап Негізгі құралдар үшін жал ақы төлеу, ұстау және пайдалану
шығындары. Бұл бап бойынша есепке алынады:
* сауда мен қойма ғимараттарын және негізгі құралдардың басқа жеке
объектілерін ағымдағы жалгерлікке алғаны үшін жалға берушімен жасалған
келісім-шартқа сәйкес оған төленетін төлемдер;
* сауда автоматтарын, бақылау-касса аппараттарын, көтергіштерді,
лифтерді, транспартерлерді және т.б. қозғалысқа келтіру үшін қолданылған
электр қуатының құны;
* салмақ өлшегіш құралдар, электргаз есептегіштері, су өлшегіш және
басқа аспаптарды тексеру және таңба басуға (клеймение) кеткен шығындар;
* күзет және өртке қарсы белгі беру қондырғыларын орнату жұмыстарының
құны, сондай-ақ арнаулы белгі беру қондырғыларын пайдалануға кеткен
шығындар;
* ведомстволық күзетті ұстау ( кеңсе, пошта-телеграф және басқалар,
еңбекақы төлеуден басқа) және күзет иттерін ұстауға кеткен шығындар;
7110 Өнімдерді сату және қызмет көрсету бойынша шығыстар
шотының дебеті
Тиісті шоттардың кредиті:
1310 Шикізат пен материалдар
1312 Отын
1314 Қосалқы бөлшектер
1317 Құрылыс материалдары және басқалар
Бұл бапта ескерілмеуге тиіс:
* еңбекті қорғауға кеткен шығындар;
* қызметкерлер арасында мәдени-ағарту, дене шынықтыру-сауықтыру
жұмыстарына арналған ғимараттар мен тұрақжайларды ұстау шығындары, мектеп
жасына дейінгі балалар мекемелерін, оқушылардың жазғы лагерін, еңбек және
демалыс лагерлерін ұстау шығындары, 7210 Әкімшілік шығындар шотында
есептелген тұрғын үй және басқа өндірістік емес мақсаттағы объектілерді
салуды қаржыландыру шығындары;
* негізгі өндірістік құралдарды жөндеу жұмыстарының барлық түрлерін
жүргізу шығындары;
5-бап Негізгі құралдардың тозуы. Бұл бап бойынша есепке алынады:
* Негізгі құралдарды есепке алу атты 6-бухгалтерлік есеп стандартына
сәйкес субъектінің таңдап алған амортизация есептеу әдісі бойынша
есептелген негізгі өндірістік құралдардың тозу сомасы;
Өзінің қызметін ұзақ мерзімде жалгерлік жағдайда жүргізетін субъектілер
бұл бапта меншікті де, сондай-ақ ұзақ мерзімде жалға алған негізгі құралдар
объектілерінің тозуын көрсетеді.
Бұл бапта сондай-ақ еңбек ұжымына қызмет көрсететін қоғамдық
тамақтандыру субъектілеріне тегін берілген негізгі құралдардың құнынан,
сондай-ақ субъектілердің тікелей жер аумағында дәрігерлік пункттерді
ұйымдастыру үшін дәрігерлік мекемелерге берілген тұрақжайлар мен
инвентарлардың құнынан есептелген тозу көрсетіледі.
Негізгі құралдар объектілерінің тозуын есептеу олардың барлық құны
толығымен тауарларды өткізу шығындарына ауыстырылғаннан кейін тоқтайды.
7110 Өнімдерді сату және қызмет көрсету бойынша шығыстар шотының
дебеті
2421 Ғимараттар мен құрылыстардың тозуы
2422 Мәшинелер мен жабдықтардың, өткізу құрылғыларының тозуы
Бұл бап бойынша есептелуге тиіс емес:
* қолданылып жүрген амортизациялық нормаларға сәйкес есептелген негізгі
құралдардың амортизациялық сомасын белгіленген тәртіп бойынша индексациялау
нәтижесінде алынған амортизациялық индексацияланған көлемінің өсім
сомалары; бұл сомалар 5020 Төленбеген капитал шотының дебетінде
көрсетіледі.
6-бап Негізгі құралдарды жөндеу шығындары. Бұл бапта негізгі
құралдардың барлық жөндеу түрлеріне кеткен шығындар, сондай-ақ жалгердің
есебінен жүргізілген, егер жалға беру шартында көзделсе, жалға алынған
негізгі құралдарды жөндеу шығындары есепке алынды.
Негізгі өндірістік құралдар объектілерін айтарлықтай көлемде жөндеу
жүргізуге кететін шығындарды жөндеу жұмыстары өне бойында тауарларды өткізу
шығындарына біркелкі жатқызу үшін субъекті 6-Негізгі құралдарды жөндеу
шығындары бабына есепке алатын ай сайынғы аударымдар есебінен жөндеу қорын
қалыптастыруға құқылы. Осы аударымдар сомасы жөндеу жұмыстарына кеткен
шығындарының жоспарлы смета және субъектінің өзі есептеп бекіткен
нормативтер негізінде анықталады.
Жөндеу жұмыстарының көлемі аз және жыл бойындағы негізгі өндірістік
құралдарды жөндеу бірқалыпты жүрмейтін жағдайда негізгі құралдарды жөндеуге
кеткен шығындарды жабу үшін субъект 6-Негізгі құралдарды жөндеу шығындары
бабына есепке алынатын ай сайынғы аударымдар есебінен алдағы шығындардың
резервін қалыптастыруына болады. Бұл аударымдар сомалары жөндеуге кететін
шығындардың жылдық болжам сомаларының он екіден бір бөлігі мөлшерінде
алынады.
Нақты шығындар құрылған резерв сомасынан асып кеткен жағдайда асқан
сома тауарларды өткізу шығындарына жатқызылады. Нақты шығындармен
салыстырғанда есепті жылда артық құрылған резерв есепті жылдың аяғында
сторно (қызыл) әдісімен сторноланады (жойылады).
7110 Өнімдерді сату және қызмет көрсету бойынша шығыстар
шотының дебеті
Тиісті шоттардың кредиті:
1310 Шикізат пен материалдар
1312 Отын
1314 Қосалқы бөлшектер
1317 Құрылыс материалдары және басқалар
Бұл шығындардың құрамына ыдыстар-жабдықтарды жөндеуге кеткен шығындар
жатқызылмайды, өйткені олар 9-Ыдыстар бойынша шығындар мен ысыраптары
бабында көрсетіледі.
7-бап Тауарлы-материалдық қорларды сақтау, өңдеу, сұрыптау мен буып-түю
және тоңазытқыш жабдықтарды ұстау шығындары. Бұл бапта есептеледі:
* тауарлы-материалдық қорларды сақтау, сату немесе тасымалдауға ыңғайлы
күйге келтіру мақсатына жұмсалған шығындар;
* тұрғындарға қызмет көрсетуді жақсарту мақсатында тауарлы-материалдық
қорларды буып-түю, бөлшектеп өлшеу, таңба салуға кеткен шығындар.
Бұл шығындарға жатқызылады:
* тауарлы-материалдық қорларды буып-түю, бөлшектеп өлшеу, таңба салу
жұмыстарын орындау үшін шақырылған тізімдік құрамда жоқ адамдардың еңбегіне
ақы төлеу;
* тауарларды өңдеу мен сұрыптауға жұмсалған материалдың нақты құны, ауыл
шаруашылығы өнімдері мен шикізаттарын өңдеу мен сұрыптаудан пайда болған,
әрі қарай пайдалануға жарамсыз, құнсыз қалдықтардың құны мен басқа да
шығындар;
* тоңазытқыш жабдықтарын ұстауға кеткен шығындар; электр қуатының,
судың және басқалардың құны;
* дезинфекциялау дератизациялауға кеткен шығындар;
Субъектінің тиісті сауда кәсіпорындарындағы тауарлар мен азық-
түліктерді сырт мекемелердің қоймалары мен тоңазытқыштарында уақытша
сақтау, орау, тоңазытқыш жабдықтарына техникалық қызмет көрсету құны есепте
мынадай тізбемен көрсетіледі:
7110 Өнімдерді сату және қызмет көрсету бойынша шығыстар шотының
дебеті:
3310 Жеткізушілер мен мердігерлерге қысқа мерзімді дебеторлық берешек
шотының кредиті.
Осы бапта есепке алынуға тиіс емес:
* Субъектінің штаттық қызметкерлеріне тауарлы-материалдық қорларды
өңдеу, сұрыптау, буып-түю, бөлшектеп өлшеу, таңба салу жұмыстары үшін
төленген еңбекақысы, себебі бұл шығындар 2 Субъектінің басқару аппаратымен
күзеттен басқа штаттағы қызметкерлерінің еңбегіне ақы төлеу бабында есепке
алуға жатады;
* сатып алу құнына кіретін және тауар секілді есептелетін полиэтиленді
сыйлық қораптар және басқа орау материалдар құны.
8-бап Тауарлы-материалдық қорлардың табиғи кему мөлшері шегіндегі
ысырапталуы және технологиялыққалдықтар.
Бұл бапта қарастырылады:
* шыны ыдыстардағы азық-түлік және азық-түлік емес тауарлардың
ыдыстардың сынуы салдарынан, сондай-ақ өндірістік тауарлардың (шыны
бұйымдардың, пласмассадан жасалған тауарлар) тасымалдау, қабылдау, сақтау,
және босату кезінде қирау салдарынан болған белгіленген мөлшерде
ысырапталуы;
* алдын ала өңдеуден соң сатылатын шұжық, ысталған етдің таза
массасымен сатуға дайындау кезіндегі жиналатын мөлшерленген қалдықтар;
* тауарлардың бұзылуы, ыдыстардың зақымдануы салдарынан пайда болған
әртүрлі мөлшерленген ысыраптар, сондай-ақ ыдыстардың нақты салмағы мен
трафарет бойынша салмағының арасындағы айырмашылықтар;
* Тауарлы-материалдық қорлардың ысырапталуы мен технологиялық
қалдықтары осы бапта сатып алу бағасында көрсетіледі.
9-бап Ыдыстар бойынша шығындар мен ысыраптар. Ыдыстар бойынша
шығындарға төмендегілер жатады:
* ыдыстар-жабдықтардың амортизациясы;
* ыдыстар-жабдықтарды жөндеуге кеткен шығындар;
* ыдыстарды жөндеумен байланысты шығындар, егерде бұл операциялар
жүйелі түрде істелмесе: жұмсалған материалдардың құны; тізімдік құрамда жоқ
адамдар еңбегіне ақы төлеу шығындары;
* қаптарды жабдықтаушыларға қайтару кезінде пайда болатын босату
мен қабылдау бағаларының арасындағы айырмашылық сомалары;
Субъектінің тиісті сауда кәсіпорындарында ыдыстарды жөндеу, тиеу, түсіру
және басқадай ыдыстармен байланысты бір жолғы жұмыстарды істеуге әдейі
шақырылған тізімдік құрамда жоқ адамдарға есептелген еңбекақы сомасы:
7110 Өнімдерді сату және қызмет көрсету бойынша шығыстар шотының
дебеті:
3310 Жеткізушілер мен мердігерлерге қысқа мерзімді кредиторлық берешек
шотының кредиті
10-бап Тауарларды жарнамалау және өткізу нарықтарын зерттеу мен
нарыққа шығару шығындары. Бұл бапта мынадай нақты шығындар көрсетіледі:
* тауарларды өткізу нарықтарын зерттеу мен нарыққа шығаруға жасалған
қызметтері үшін өткізетін, сауда және басқа делдалдық мекемелерге төленген
делдалдық (комиссиялық) алымдар;
* тауар, қор және валюта биржаларының делдалдық (брокерлік), дилерлік,
маркетингтік қызметтерінің құнын қоса есептегенде;
* көрмелер мен жәрмеңкеге қатысу шығындары, шарттарға, келісімдерге
және басқадай құжаттарға сәйкес тікелей сатып алушыларға немесе делдал
мекемелерге тегін берілген және қайтарылмайтын тауарлардың құны;
* бұқаралық ақпарат құралдары арқылы жарнамалық хабарландырулар беру;
* халыққа қызмет көрсету мәселелер жөніндегі арнайы жарнамалық
кинофильмдерді, тақырыптық видео-диафильмдерді жасау, сатып алу және
көрсету;
* жарық және басқа сыртқы жарнамалар жасау;
* сауда қызметімен байланысты басқадай жарнамалық шараларды өткізу
шығындары.
11-бап Санитарлық және арнайы аяқ киімдер мен киім-кешектер және
асханалық киімдер, ыдыстар мен аспаптар бойынша шығындар.
Бұл бапта есептеледі:
* пайдалануда жүрген санитарлық және арнайы киім-кешектер мен аяқ
киімдердің, асханалық киімдердің, санитарлық керек-жарақтардың, асханалық
ыдыстар мен аспаптардың мекеменің әрбір саласы бойынша көрсетілген
заттардың жеке-жеке белгіленген қызмет ету мерзіміне сәйкес олардың жалпы
құнына бекітілген пайыздық орта мөлшерлер бойынша ай сайынғы есептелген
тозулар;
* қолданылып жүрген мөлшерлер шегіндегі ыдыс-аяқтардың, аспаптардың сыну
мен бұзылуынан жоғалтулар;
* санитарлық және арнайы аяқ киімдер мен киім-кешектерді және санитарлық
керек-жарақтарды жуу және жамау сияқты бір жолғы жұмыстарды орындау үшін
әдейі шақырылған тізімдік құрамда жоқ адамдардың еңбегіне ақы төлеу және
еңбекақыдан аударымдар сомалары.
12-бап Мүліктік және жеке сақтандыру шығындары. Бұл бапта есептеледі:
* сақтандыру ұйымдарында сауда субъектілерінің негізгі құралдарын,
тауарлы-материалдық қорларды және басқа да мүліктерді ерікті және міндетті
сақтандыру шығындары;
* субъектінің қызметкерлерін қалыпты еңбек жағдайлары мен техника
қауіпсіздігі және еңбек заңдарында қарастырылған басқадай жағдайлардың
талаптарына сәйкес міндетті жеке сақтандыру шығындары.
Есепті жыл соңында осылай есептелген 7110 Өнімдерді сату және
қызмет көрсету бойынша шығыстар сомасы қаржы нәтижелеріне бухгалтерлік
есеп шоттарында мынадай жазулармен есептен (шығысқа) шығарылады:
5410 Есептік жылдың пайдасы (залалы) шотының дебеті
7110 Өнімдерді сату және қызмет көрсету бойынша шығыстар шотының
кредиті [1. 26-37б.]

7110 Өнімдерді сату және қызмет көрсету бойынша
шығыстар шотында есепке алынатын шаруашылық операцияларының мазмұны мен
оларды бухгалтерлік есеп шоттарында көрсету әдістемесін ЖШС Жарас 2006
жылғы өндірістік материалдар негізінде көрсетеміз (2.1 кесте)

Операциялардың мазмұны Сома (теңге)Дебет Кредит

1 2 3 4 5
1 Негізгі құралдардың тозуын есептеу 123000 7110 2421
Ыдыстар-жабдықтардың да тозуы 18000 7110 2424
141000 7110 2421,2424
Жиынтығы:
2 Есептен шығысқа шығару:
Буып-түйетін материалдардың құны 12800 7110 1310
Конструкциялар мен құрастыру бөлшектер
құны 4700 7110 1311
Ыдыстар мен ыдыстық материалдар құны 6300 7110 1313
Ғимаратты жылытуға кетен отын құны 962000 7110 1312
Қосалқы бөлшектер құны 5600 7110 1314
Басқа да материалдар құны 10400 7110 1315
Құрылыс материалдарының құны 12000 7110 1317
Жиынтығы: 1013800 7110 1310,1317
3 Қызметкерлер мен басқа адамдардың
берешегін шығысқа шығару: беруге
міндетті адамдардың іссапары мен
жүріп-тұру шығындар сомасы 12000 7110 1250
Басқа да шығындар 9600 7110 1250
Жиынтығы: 21600 7110 1250
4 2920 Болашақ кезеңдердің шығындары
тараушасы шоттарында есептелген
шығындардың осы есепті кезеңге
жататын ай сайынғы үлесін есептен
шығару:
алынған сақтану полисінің құны 20600 7110 2920
жалға берушіге аванспен аударылған 20000 7110 2921
жалдық төлемі
негізгі құралдардың меншікті 6000 7110 2922
объектілерін күрделі жөндеу
негізгі құралдардың меншікті 2000 7110 2922
объектілерін ағымдағы жөндеу
телефонға абоненттік төлемдер 12000 7110 2922
Жиынтығы: 60600 7110 2920,2922
5 Мекеменің түрлі
оперативтік-шаруашылықшығындарын
төлеу:
аккредитивтердегі ақшалай 10500 7110 1070
қаражаттардан
есеп айырысу шотындағы ақшалардан 160420 7110 1040
кассадағы ұлттық валютадағы 25435 7110 1010
ақшалардан
Жиынтығы: 196355 7110 1070,1010
6 Мекеменің мүліктер мен қызметтерін
сақтандыру бойынша есептелген төлемдер
сомасы 145000 7110 3210
Жиынтығы: 145000 7110 3210
7 Мекеменің штаттық қызметкерлерінің
есептелген еңбекақысынан әлеуметтік 391040 7110 3150
салық 391040 7110 3150
Жиынтығы:
8 Қабылданған жұмыстар мен
пайдаланған қызметтердің құнын
есептен шығару:
Жабдықтаушылардың тауарларды мекемеге
жеткізу-дайындау шығындарын өтеу 305000 7110 3310
Көлік мекемелеріне көрсетілген 134000 7110 3310
тасымалдау қызметтеріне
Жалға алынған негізгі құралдар 13000 7110 3310
объектілері үшін
Жылу,жарық, сумен жабдықтау және басқа174540 7110 3310
коммуналдық қызметтер үшін
Жиынтығы 638540 7110 3310
9 Еңбектеріне есептелген ақы :
Мекемелердің штаттық қызметкерлеріне 1300000 7110 3350
тізімдік құрамнан тыс адамдарға 204000 7110 3350
Жиынтығы: 1504000 7110 3350
10 Мекеме жұмыскерлерінің демалысын
өтеуге алдағы шығындар қорын (резерв) 280000 7110 5340
есептеу 280000 7110 5340
Жиынтығы:
11 Есептелген алдағы шығындар қоры
(резерв)
негізгі құралдардың объектілерін 10000 7110 5340
ағымдағы жөндеуге
негізгі құралдардың жалға алынған 25000 7110 5340
объектілерін күрделі жөндеу
тауарлардың табиғи кемуіне 15000 7110 5340
Жиынтығы: 50000 7110 5340
Есеп беру мерзіміндегі 7110 Өнімдерді 7210 -
сату мен қызметтер көрсету бойынша
шығыстаршотының дебеті бойынша барлық
айналым
12 Есеп беру мерзімінің барлық 4441935 5410 7110
шығындарын 5410 Есепті жылдың
пайдасы (залалы) шотына шығысқа
шығару

Сондықтан есептік ақпаратты алуды тездету және салықты дұрыс салу үшін
өнімді өткізу шығындары мен түскен табыстың көлеміне бақылауды күшейту
мақсатында 7110 Өнімдерді сату мен қызметтер көрсету бойынша
шығыстаршотын ең болмағанда әр тоқсан сайын жауып отыру өте тиімді.

3 Өндірістік шығындардың негізгі элементтерінің есебі.

Өндірістегі өнім шығындарының басты үш негізгі элементтері бар:
негізгі материалдар, тікелей еңбекақы шығындары, жанама шығындар (яғни
үстеме шығындар).
ШС-де материалдарды басқару және жоспарлау мәселелері кешенді
мәселелер болып табылады.
Ол үшін алдымен ШС-де материалдарды босату және алу, тапсырыстардың
типтік процедурасын қарастырамыз. Материалдарды басқару және жоспарлаудың
бірінші сатысы – қорлардың оптималды деңгейін анықтау.
Қорларды басқарудың басты мақсаты: шикізаттан дайын өнімге дейін –
қорлардың барлық түрлеріне капиталды жұмсаудың оптималды деңгейін анықтау
және шаруашылыққа қажет деңгейдегі мөлшерін ұстау болып табылады.
Қорлардың оптималды деңгейін белгілеу кезінде сұраныс пен өндіріс
мұқтаждарын жеткілікті дәрежеде қанағаттандыру үшін тұрақты түрде
қадағалап отыру керек.
Қорлардың оптималды деңгейіе белгілеудің басты мақсаты – шикізат пен
материалдар есебінің процедурасын қарастыру.
Материалдардың қорлану деңгейі олардың кірісімен тәуелді болады.
Сақтауда жатқан материалдардың әрқайсысы бойынша оптималды қорды
қамтамасыз етуге қойма меңгерушісі жауапты. Ол қойма есебі (форма М-15)
карточкасында қолдағы бар материалдар санының оперативтік немесе жедел
есебін жүргізеді.
Қоймада жатқан қорлар әр түрлі арналымға ие болғандықтан, ол өздерін
осы әр түрлі арналымға қарап пайдаланады. Одан басқа, қорлардың қарама-
қарсы талаптарына тәуелді:
біріншіден, өнімді сату мен өндіру үшін жеткілікті қорлардың болуын
қамтамасыз етуі керек;
екіншіден, ескіру тәуекелділігін арттыратын, артық қорлардан бас
тартуы керек.
Қорлардың оптималды деңгейі, осы қойылған екі шек нүктелерінің
арасында болады, яғни керекті кезде керекті материалдың керекті мөлшерінде
болғанын мақсат тұтады, бірақ оның барынша ең аз шығынмен қамтамасыз
етілгені жөн. Ол үшін әр түрлі материалдар бойынша қолда бар мөлшерінің
нақты есебі жүргізіледі. Бұл есептік ақпарат материалдардың қоймалық есебі
карточкасында (М-17), ал шағын ШС-де қорлар есеп кітабында жинақталады.
Материалдық қорларды бағалау. Осы мәселеге жауап бермес бұрын,
босатылған қорларды бағалаудың анықтамасы екі мақсатқа қызмет ететіндігіне
көңіл бөлу керек:
1 Қорларды бағалау мен табысты есептен шығару үшін қаржылық есеп
беруінде материалдардың өткен жылғы шығындарына, олардың жұмсалған
бағыттарына шолу (талдау) жасалады. Сосын олар сатылған өнімнің өзіндік
құнына енеді, ал сатылмаған өнімнің қорлары да бағалаудың бір бөлігін
құрайды.
2. Өнімге баға белгілеу және шешім қабылдау үшін болашақ кезеңдегі
материалдар шығындары болжанады.
Сомалық есеп біртұтас ақша өлшемінде - валюта есебінде жүргізіледі.
Сомалық есеп әртүрлі әдістермен жүргізілуі мүмкін. Есеп әдістерінің
көптігі,бірақ оларды шартты түрде екі топқа біріктіруге болатындығын атап
өткен жөн: дәлелденген және жуық есеп .
Дәлелденген есеп (нақты баға әдісі) – материалдар қозғалысының
абсолютті дәл есеп әдісі болып табылады. Бұл кезде сомалық есептің
нәтижесінде әртүрлі партияда келіп түскен материалдардың көлемі де, сақтау
орны да, әр түрлі болса да әсер етпейді. ШС-не келіп түскен материалдардың
әрбір партиясына жеке инвентарлық карточка жүргізіледі. Бұл жағдайда
есептік баға – сатып алудың нақты бағасы болып табылады.Жеке әрбір
материалға инвентарлық нөмір беріледі, ал бұл бір мағыналы материалды
ажыратуға мүмкіндік береді. Материалды босату кезінде бухгалтер қандай
инвентарлық нөмір және қай бөлімшеден өндіріске босатылғаны туралы арнайы
есептік регистрде белгі соғады. Бұл кезде ол өз құнын дайын өнімге берген
материалдар құнымен сәйкес келуі мүмкін, бірақ бұл сатылған кезде сәйкестік
сақталмайды.
Өндіріске босатылған материалдардың есептеу жолымен шығарылатын
есептік бағалау әдісі – жуық есеп әдісі болып табылады. Бұл әдістің үш түрі
бар, олар өз кезегінде оперативтік және жиынтыққа бөлінеді (орташа баға,
ФИФО, ЛИФО)
Есептің оперативті әдісі кезінде барлық есептеулер кіріс пен шығыс
операцияларын жасаудың нақты уақытында жүргізіледі.
Орташа баға әдісі – материалдарды кіріске алғанда егер оның параметрі
бірдей болса, онда ол бір ғана инвентарлық карточкада есепке алынады.
Партиялар бойынша есеп жүргізілмейді. Жаңадан келіп түскен материалдар
бұрындары келіп түскендермен біріктіріліп ортақ бағасы алынады. Нәтижесінде
материалдарды өндіріске жібергенде бір есептік бағада бір партия болады –
материалдардың жалпы құнын жалпы мөлшеріне (санына) бөлумен анықталады,
бірақ сақтау орыны ескеріледі, есептік формулада болған әрбір өзгеріс
міндетті түрде сақтау индексімен толықтырылады.
Қоймадан өндіріске босатылған материалдар қорларға қарағанда ФИФО
әдісі бойынша өте төмен бағамен бағаланады. Әдіс жоғары деңгейдегі табыс
пен сатылған өнімнің өте төмен өзіндік құнының есебіне әкеледі. Ал, ЛИФО
әдісі іс жүзінде инфляцияның шамадан тыс жоғары болған жағдайында өте
қолайлы әдіс екендігін көрсетті, өйткені шығынға жазылған материалдардың
ағымдағы құны нарықтық бағаға барынша жақындатылған – бірінші кезекте соңғы
сатып алынған материалдар шығынға жазылады және оның есептік бағасы бірінші
партиялардың бағасына қарағанда нарықтық бағаға жақын. Бұл әдісте
материалдық қалдықтардың құны төмендейді, нәтижесінде табыстың есептік
деңгейі төмендетіледі. Халықаралық стандартында қорлар мен аяқталмаған
өндіріс есебінің әдістері есепке алынған шығындар (1) мен есепті кезеңнің
нақты шығындарының (2) арасында тұрақты түрде тиімсіз шығындардың
болатындығын ескертеді. Инфляция жағдайында не ФИФО әдісін, не орташа
өлшенген бағаларын қолдануы.
Жұмысшы күшінің шығындарының есебі.
Өндірістік қызметте жұмыс күші негізінен қозғаушы күш ретінде таналады
және ол өндіріс элементтерінің бірі болып саналады. Тек жұмыс күші, тірі
еңбек ғана қосымиша құнды жасайды. Сондықтан, көптеген авторлардың пікірі
бойынша еңбек ресурстары өндіргіш күштердің маңызды элементі және
экономикалық потенциалды көрсеткіштер ретінде ескеру керек деп санайды.
Еңбек ресурстары деп тек ШС-гі жұмысшылар саны емес және олардың жалпы
білімі мен кәсіби дайындық деңгейлері, сондай-ақ өздерінің службалық
міндеттеріне қатысы түсіндіріледі.
Жұмыс күшіне жұмсалған шығындардың басқарушы есебі басқару жүйесінде
басты орын алады және ол өндіріс шығындарына кіретін есептің бір бөлігі
ретінде көрсетілген.
Бастапқыда өндірістік есеп шеңберінде шығындардың түрлері бойынша
еңбекақы мен окладтардың ақшалай сомасының деңгейі анықталады, сондай-ақ
шығындардың пайда болу орындары бойынша олардың таратылуы жүргізіледі.
Шегерулерге дейін еңбек ақының жалпы сомасы: тарифтік мөлшерлемелерден,
тарифтен тыс қосымшалардан, өнімділікке төленетін сыйақыдан, белгіленген
сағаттан тыс төлемдерден, мейрам және демалыс күндеріндегі жұмыстардан,
түнгі алмасу жұмыстарынан қалыптасады. Окладтың деңгейі тарифтік
мөлшерлемеден және оларға қосымшалардан қалыптасады. Бірақта еңбекақы
немесе окладтың нақты сомаларын анықтау бухгалтерлік есептің міндеті болып
табылмайды.
Сондықтан, жұмыс күшіне байланысты шығындар есебін мына төмендегі
бағытта жүргізіледі:
• жіктеме топтары бойынша жұмыс күшіне арналған шығындар есебі –
технологиялық операциялармен айналысатын өндірістік жұмысшылардың
негізгі еңбекақылары; үстеме шығындар құрамына кіретін еңбекақы;
• әрбір қызметкерлерге тиесілі еңбек ақыдан шегеру мен есептеулер есебі;
жекелеген қорлар мен бюджеттен тыс ұйымдарға тиесілі әртүрлі
аударылымдардың есебі.
Жұмыс күшіне арналған шығындардың есебі ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.