Бұршақ дән қоңыздары

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 13 бет
Таңдаулыға:

Қазақ Ұлттық Аграрлық Университеті

«Агробиология» факультеті

«Өсімдік қорғау және карантин» кафедрасы

РЕФЕРАТ

Тақырыбы: Бұршақ бітесі. Түйнек бізтұмсықтары. Бұршақ және үрмебұршақ дән қоңыздары. Бұршақ жеміс жемірі, бұршақ қан көбелегі биологиясы, зияндылығы. Зиянкестермен күресу шаралары

Орындаған: Тоқанова А. С

Тобы: ЗР-315

Қабылдаған:Искендирова Р. А

ЖОСПАР

Кіріспе бөлім
Негізгі бөлім

І. Бұршақ бітесі - Acyrtosiphon pisi Kalt. Күресу шаралары. Экономикалық зияндылық шегі.

ІІ. Түйнек бізтұмсықтылары - ситондар . Күресу шаралары. Экономикалық зияндылық шегі.

ІІІ. Бұршақ дән қоңыздары. Күресу шаралары

ІV. Үрмебұршақ дән қоңыздары. Күресу шаралары

V. Бұршақ жеміс жемірі. Күресу шаралары

VІ. Бұршақ қан көбелегі. Күресу шаралары

Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер

1. Кіріспе бөлім

Энтомология - насекомдар туралы ғылым. Ауыл шаруашылық дақылдарына насекомдармен қатар жануарлар дүниесінің басқа топтарының (нематодтар, кенелер, жалаңаш шырыштар, кемірушілер) өкілдері де зиян келтіреді. Солардың ішінде түрлерінің саны жағынан өте көбі насекомдар - класы.

Практикалық маңызына байланысты насекомдар пайдалы және зиянды болып екі топқа бөлінеді. Пайдалы насекомдарға зиянды организмдерді құртатын жыртқыш және паразиттік тіршілік ететін (энтомофагтар) түрлер, топырақ пен орман төсенішін мекендеп, топырақ түзілуге қатынасатындар, өсімдіктердің айқас тозаңдануын қамтамасыз ететіндер, сонымен қатар бағалы азық-түлік (бал) және өндіріс шикізаттарын(балауыз, жібек, бояу, т. б) беретіндер жатады. Ал зиянды өсімдіктерге ауыл шаруашылық дақылдарын, басқа да пайдалы өсімдіктерді және орман ағаштарын зақымдайтын өсімдік қоректілер (фитофагтар), адамға жіне үй жануарларына қауіпті ауру жұқтыратын әртүрлі қан сорғыш жәндіктер жатады.

Энтомология өзінің негізгі зерттеу обьектісі - насекомдардың практикалық маңызының алуан түрлілігіне сәйкес өз алдына дербес бірнеше жеке-жеке ғылыми пәндерге бөлінеді. Олардың ішінде «Жалпы энтомология» насекомдардың ішкі, сыртқы құрылысын, тіршілік әрекеттерін, олардың түр байлығы және тіршілік ортасымен өзара қарым-қатынасын зерттейді.

«Ауыл шаруашылық энтомологиясы» мен «Орман шаруашылық энтмологиясы» ауыл шаруашылық дақылдар мен жайылымдар өсімдіктерінің және орман ағаштарының зиянкестерін зеттейді. Ал адам мен үй жануарларына ауру жұқтыратыын қан сорғыш насекомдарды зерттеу «Медицина энтомологиясына» және «Ветеринария энтомологиясына» байланысты.

Энтомологияның негізгі міндеті - зиянды насекомдар мен басқа организмдердің зақымдау салдарынан ауыл шаруашылығы өсімдіктері өнімінің шығынын мүлде болдырмау немесе оны мейлінше азайту.

Дақылдардың зақымдану сипаты оның салдарынан шығынның мөлшрі тек қана өсімдіктердің зиянкестік әрекетіне ғана тәуелді емес, сонымен қатар сорт ерекшелігіне, агротехника дәрежесіне, егіннің орналасу дәрежесіне және тағы басқа шараларға сәйкес өсімдітің зиянкеске төзімділігіне де байланысты болады. Сондықтан энтомология ғылымы өзінің негізгі міндеттерін шешу барысында Өсімдік физиологиясы, Егін шаруашылығы, Өсімдік шаруашылығы, Көкөніс шаруашылығы, Жеміс шаруашылығы, «Топырақтану», «Агрохимия», «Ауыл шаруашылық өндірісін механизациялау және оны ұйымдастыру» сияқты агрономиялық пәндермен тығыз байланысты.

Организмдердің зиянкестігі салдарынан туатын шығынның экономикалық салдары өте көп. Зиянды организмдер әсерінің шығыны біздің елде де аз емес. Әсіресе Россия патшалығы кезінде, Октябрь революциясынан кейінгі 30-50 жылдр ауыл шаруашылығы азиялық көкқасқа шегіртке, қызылша бізтұмсығы, шалғын көбелегі, күздік көбелек сияқты тез өсіп-өніп, жаппай көбейіп кететін насекомдардан өте зор зиян шекті.

Ауыл шаруашылығы дақыларын зиянды жәндіктерден ойдағыдай қорғаудың негізгі шарты - оларды бір-бірінен ажырата білу керек. Онан кейін олардың тіршілік әрекеттерін, яғни биологиялық және экологиялық ерекшеліктерін жете білу керек. Сонда ғана зиянкестерге қарсы күрес шараларын дер кезінде тиімді ұйымдастыруға мүмкіндік туады.

2. Негізгі бөлім

І. Бұршақ бітесі - Acyrtosiphon pisi Kalt. Тең қанатты (Homoptera) отрядының бітелер (Aphididaе) тұқымдасына жатады. Қазақстанда тегіс таралған. Жасыл барқыт түсті, былқылдақ денелі ұсақ насеком. Басы сарғылт - жасыл, көздері қызыл-қоңыр, аяқтары ұзын, түстер жасыл, сирақтарының төменгі жағы мен табандары қара түсті.

Ауыл шаруашылық дақылдарын зақымдайтын бітелердің ішіндегі ең ірісі - қанатсыз партеногенетикалық ұрғашысының ұзындығы 4-5, 6 мм жетеді, ал қанатты ұрғашы бітенің ұзындығы 5 мм. Жаңадан салынған жұмыртқалары көгілдір жасыл түсті болады да кейіннен қараяды.

Бұршақ бітесінің жұмыртқалары көпжылдық бұршақ тұқымдас өсімдіктердің әр түрлі мүшелерінде қыстап шығады. Көктемде олардан личинкалар шығып, 10-15 күн өткен соң қанатсыз «негіз салушы» деп аталатын ұрғашы бітелерге айналады. Бітелер өте тез өсіп-өніп көбейеді, бір жаз ішінде 10 генерацияға дейін береді. Партеногенетикалық ұрғашы бітелердің әрқайсысы 50-120 личинка туады. Маусым - шілде айларында қанатты ұрғашы бітелер шығады да, бұршақ тұқымдастардың басқаларына ең алдымен бір жылдық дәнді таралып, өсіп-өніп қаптап кетеді. Тамыз айында, яғни бір жылдық бұршақ дәнді дақылдардың ткані қатайған кезде бітелер көпжылдық бұршақ тұқымдастарға көшеді. Күзде ұрғашы бітелер сол өсімдіктерге жекелеп немесе топтап жұмыртқаларын салады. Орта өсімталдығы әр ұрғашы бітеге шамамен 10 жұмыртқадан келеді.

Бітелердің бұл түрі бұршақтан басқа да осы тұқымдас өсімдіктердің көптеген түрлерін зақымдайды. Зақымданған өсімдіктердің жапырақтары ширатылып бүрісіп қалады, сабақтары қисайып, бұралып, өсуі кешеуілдейді, және генеративті мүшелері (тұқымдары, жемістері, т. б) пісіп-жетілмей солып қалады.

Ауа райының жылы және орташа ылғалды болуы бітелердің дамуына қолайлы жағдай туғызады. Ауа райы салқын жауын-шашынды болса, энтомофторлы саңырауқұлақтар әсерінен бітелер ауруға шалдығады, көбеюі тежеледі. Ал ыстық құрғақшылық кездерде олар дене ылғалының тез булануы салдарынан жаппай қырылып қалады. Бітелердің сан мөлшерін олардың паразиттері (афидиттер) мен жыртқыш насекомдар да (кокцинеллидтер, алтын көзділер, ызылдақ шыбындардың личинкалары және т. б) едәуір азайтады.

Бітелер өсімдіктердің жас ұлпаларында және гүл шоғырына қоныстанады. Колонияның өсуі жоғарғы бөліктен басталады. Олар көп жылдық бұршақ дақылдарына ұшып келеді де, содан соң бұл жерге аталық пен аналық шағылысқаннан кейін қыстайтын жұмыртқа салады. Бұршақ бітесі бұршаққа, сиыр жоңышқаға, жоңышқаға, жасымыққа зиян келтіреді. Дернәсіл мен имаго шырынды сорып, жапырақты ширатады, дамуды тоқтатады, зақымданған мүшенің түрін өзгертіп, егіннің түсімін тқмендетеді. Бітенің жаппай көбеюі ауа райының қолайлы (жылы -жаңбырлы ) жағдайларында байқалады.

Күресу шаралары. Біржылдық және көпжылдық бұршақ дақылдарын бұршақ бітеден қорғау үшін кеңістікті оңашалаудың үлкен маңызы бар. Бұршақ дәнділерді қайталап отырғызуға болмайды. Жерге түскен дән өскіндерінің пайда болуына жол бермеу керек. Көп жылдық бұршақты төмен кесінді жасап жинау қажет. Егер энтомологиялық аулағышпен 10 сілтеу жасаған кезде 25-30 дара біте түссе немесе 20%өсімдік залалданған болса, онда инсектицидпен өңдеу жұмыстарын жүргізеді. Бұршақ қоңызы. Қоңыздарының бүйірінің алдыңғы арқасында және жамбастың төменгі жағында тісшелер орналасқан. Қанаттың үстінде ақ дақтар, ал құрсағының астында екі ірі қара дақтары бар. Денесінің ұзындығы - 4, 5-5мм ақшыл түптермен қапталған. Дернәсілі сопақ, ақшыл сары, ұзындығы - 5-6 мм. Қоңыздар тазалау, сақтау және егінді жинаған жерлерде бұршақтың ішінде қыстайды. Дернәсілдің ересек жәндәкке айналуы, қыстап шығуы құрғақ тұқымның ішінде өтеді. Жұмыртқаны бұршақтың жармасына салады. Дернәсілдер бұршақтың ішінде қоректенеді.

Егінді дер кезінде шығынға ұшыратпай жинап алу керек. Аңыздарды сыдыра жырту, топырақты терең өңдеу қоңыздар мен дернәсілдердің едәуір жойылуына әкеледі. Қойма орындарында тұқымдарға тұқымдарға газбен өңдеу және салқындату жұмыстарын жүргізу қажет. Егер шанақтану кезінде энтомологиялық аулағышпен 10 сілтеу жасағанда 15-20 қоңыз табылса, онда бұршақ қоңыздарын жою үшін инсектицидпен өңдейді.

Экономикалық зияндылық шегі. Бүрлену фазасында және келесі даму кезеңдеріндегі бітелердің экономикалық зияндылық шегі 20% немесе 100 сермегенде 250-300 біте өскіннің пайда болуымен 2-3 жапырақ кезінде жүргізіледі. Жазда, тұқымның толысу мен жаппай гүлдеу фазасында.

ІІ. Түйнек бізтұмсықтылары - ситондар. Түйнек бізтұмсығы: теңбіл - Siltona lineatus L. Және қылшықты - S. Crinitus Herbst (бізтұмсықтар тұқымдасы - Curculionidae, қоңыздар отряды - Coleoptera) . Қазақстанда ситондардың 10 түрі кездеседі. Олар дене құрылысы және тіршілік әрекеті жағынан бір-біріне өте ұқсас.

Қоңыздың бастүтігі жуан және қысқа, мұртшалары түйреуіш басты бүгілмеген, денесінің ұзындығы - 3-5 мм, денесінің түсі топырақты сұр болып келген. Қанаттарының үстінде ақ, сұр және қоңыр түсті қабыршақтардан тұратын дақтар немесе жолақтар болады. Қылшықты бізтұмсықтың үстіңгі қанаттарында ақшыл үрпиген қылшықтары бар. Жұмыртқалары сопақша, ұзындығы 0, 2 мм, алғашында ақшыл-сары соңынан қараяды. Личинкаларының басы қара, денесінің қаоған бөлігі ақ, аяқтары болмайды, денесі аздап доғаша иілген, ұзындығы 5 мм жетеді.

Қуыршақтары ашық, ақшыл-сары түсті, ұзындығы 4-6 мм.

Түйнек бізтұмсықтылары жылына бір генерация беріп, өсіп-өнеді. Ересек қоңыздың фазасында топырақ арасында немесе жер бетіндегі өсімдік қалдықтарының астында қыстап шығады. Тек тамыр бізтұмсығы деп аталатын бір түрі ғана личинка фазасында топырақ арасында тамырға жақын жерде қыстайды.

Қоңыздар ерте көктемде ауаның орташа температурасы 3-5 С болғанда қысқы ұйқыдан оянып шыға бастайды да, температура 7-9 С жеткенде қоректенуге кіріседі. Ерте көктемде олар жаңадан көктеп келе жатқан жоңышқаның және басқа да бұршақ тұқымдас өсімдіктердің жас жапырақтарын шетінен кеміріп жарты шеңбер тәрізді ойық жасап жейді. Әсіресе ауа райы құрғақ және ыстық болған кезде қатты зиян келтіреді. Зақымданған өсімдіктердің өнімі едәуір азаяды.

Қоңыздар жұмыртқаларын топырақтың үстіне және өсімдік жапырақтарына бір-біреуден шашыратып орналастырады. Өсімталдығы өте жоғары, әрбір ұрғашы қоңыз 3600 жұмыртқаға дейін салады. Эмбрионалдық даму мерзімі ауа райына байланысты 8 күннен 20 күнге дейін созылады. Личинкалар жұмыртқадан шыққаннан соң көп кешікпей топырақ арасына еніп, жоңышқаның тамыр жүйесінің айналасына шоғырланады да, азот жинағыш түйнектермен жіне тамыр түктерімен қоректенеді. Нәтижесінде өсімдік әлсіреп, өсуі нашарлайды да өнімі азаяды. Личинкалардың әрқайсысы орта есеппен түйнектердің алтауын жеп құртады. Осының салдарынан жоңышқаның тамыры топырақты азотпен байытудың орнына оны өзі тұтынушы болып, негізгі қасиетінен айырылады.

Түйнек бізтұмсықтары жоңышқа, бұршақ, сиыр жоңышқа, люпин, эспарцет, түйе жоңышқа, беде үшін өте қауіпті болып табылады.

Күресу шаралары. Бұршақ дақылдарын зиянкестерден қорғау үшін учаскілерді көпжылдық бұршақ дақылдарвн біржылдық бұршақ дақылдарынан кеңістікті оңашалау керек. Агротехникалық шаралар егіс және өсімдіктерді күті кезінде қолайлы мерзім ішінде жоғары деңгейде орындалуы тиіс. Егін себу алдында тұқымды нитраигинизациялау түйнектің пайда болуына жағдай жасайды. Егінді жинағаннан кейін бірден топырақты терең сүдігер жыртып өңдесе, зиянкестердің қуыршақтары мен дернәсілдерінің жойылып кетуіне мүмкіндік туғызады.

Экономикалық зияндылық шегі. Егер бізтүмсықтардың саны біржылдық дәнді-бұршақ дақылдарының өскіндерінде 1м-та 5-10 дара немесе жапырақтың зақымдану дәрежесі 10-15 % құраса, онда қоңыздарға қарсы химиялық өңдеу жұмыстарын жүргізеді.

ІІІ. Бұршақ дән қоңыздары - Bruchus pisorum L. Қатты қанаттылар отрядының дәнек қоңыздар (Bruchidae) тұқымдасына жатады.

Денесін тотық түсті түктер басқан қара қоңыз. Ұзындығы 4-5 мм. Мұртшалары 11 бунақты, алдыңғы бунақтары қызғылт. Алдыңғы арқасы өте жалпақ, көлденеңі ұзындығынан 2 есе артады. Үстіңгі қанаттарында ақшыл дақтар мен қиғаштау орналасқан ақ жолақтар бар. Құрсағының ең соңғы бунағы (пигидий) қанаттармен бүркелмеген, онда крест тәрізді ақ таңба болады. Личинкаларында аяқ болмайды, жуан денелі, ұзындығы 6 мм жетеді.

Бұршақ қоңызы негізінен Қазақстанның оңтүстігі мен оңтүстік-шығысындағы облыстарында зиян келтіреді. Қазақстаннан басқа далалық және орманды дала аймақтарында, яғни Украина, әсіресе оның оңтүстік-батыс бөлігінде, Солтүстік Кавказда, Батыс Грузияда, Армения мен Азербайжанда, Орта Азия республикаларында және Қиыр Шығысты таралған.

Зиянкес жылына бір генерация беріп көбейеді. Көбінесе ол ересек қоңыз күйінде қамбадағы жіне өнімді жинаған кезде егіс далаларында шашылып қалған бұршақ дәндерінің ішінде қыстайды. Оңтүстік аудандарда қоңыздардың біразы дәннен шығып, ағаш қабығының астын және өсімдік қалдықтарын паналап қыстап шығады.

Егіс далаларында қоңыздар бұршақтың гүлдену кезінде пайда болып, гүлдің күлте жапырақтарымен және тозаңдарымен қоректенеді. Қоңыздардың жұмыртқа салу кезеңі өте шұбалыңқы. Жұмыртқаларын бұршақ жармасының үстіне салады. Орташа өсімталдығы әр ұрғашы қоңызға 130-750 жұмыртқадан келеді. Эмбрионалдық дамуы 6-10 күнге созылады. Жұмыртқадан шыққан личинка жарма үстін кеміріп теседі де дәннің ішіне енеді. Бір дәнге бірнеше личинка кіруі мүмкін, бірақ олардың ішінен біреуі ғана дамып, қалғандары өледі. Қоректену процесінде личинка дәннің ішін үңгіп едәуір кеі қуыс жасайды.

Личинка мен қуыршақтың дамуы толығымен бір дәннің ішінде өтеді де 1, 5-2 айға созылады. Қуыршақтанар кезде личинка дәннің керегесін ішкі жағынан кеміріп, беті жұқа қабықшамен жабылған дөңгелек тесік (терезе) жасайды. Қуыршақтан шыққан жас қоңыз осы «терезе» арқылы сыртқа шығады. Қуыршақтың дамуы 20-23 күнге созылады.

Бұршақ қоңызының личинкалары зақымдаған бұршақ дәндерінің салмағы кеміп, сапасы нашарлайды, дәмі жағымсыз болады да, шығымдылығы 75% дейін төмендейді. Ондай дәндердің ішкі қуысы личинканың экскрементімен толы болады.

Бұршақ тұқымдастары зақымдануға бейімделген түйнек бізтұмсықтылардың ішінде бұршақты 2 түрі көбірек зақымдайды, жолақ (Sitona lineatus L. ) және қылшықты (S. Crinitus Hbst. ) бізтұмсықтылар.

Күрес шаралары . Ауыспалы егіс жүйесінде дақылдардың кезектілігін сақтау, бұршақ дәнді дақылдар өсірілген учаскеде оларды аз дегенде 2-3 жылдан соң ғана қайталап егу керек. Бұршақ дәнді дақылдар егісін көпжылдық бұршақ тұқымдас шөптер егісінен қашықтау учаскеге орналастыру қажет. Өнімді жинап алған соң егістік жерді өсімдік қалдықтарынан тазартып, қысқа қарай терең етіп жырту тиімді.

Жерге себілген тұқымды және жаңадан шыққан егіс көгін топырақты мекендейтін коп қоректі зиянкестерден және ауру қоздырғыштардан қоғау үшін себер алдында тұқымды ТМТД-мен 80% с. е. (3-4 кг/т) немесе 65 % с. ұ. молибдатпен қоса (4-6 кг/т) өңдейді.

Көктемде бұршақтың көгіне зиян келтіретін бізтұмсық қоңыздарға және басқа зиянкестерге қарсы күресте мына препараттардың біреуін қолданады: фосфамид 40% к. э. (0, 5-1 л/га), вофатокс 30% с. ұ. (0, 35-0, 7 кг/га) .

Бұршақ қоңызына қарсы күресте егісті инсектицидтермен 2 рет өңдейді. Ең алдымен бұршақ гүлденер алдында егістің көлденеңі 50-100 метрлік шет жиектерін, одан кейін 10 күн өткен соң егісті тұтас бүркіп өңдейді. Ол үшін карбофос 50% к. э. (0, 5-1, 2 кг/га), немесе вофатокс 30% с. ұ. ( 0, 35-0, 7 кг/га) пайдаланылады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.