Министрлікпен келісім бойынша әскери губернатор лауазымына ұсыну

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 34 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министірлігі
Академик Е. А Бөкетов атындағы Қарағанды Университеті
Тарих факультеті

Археология, этнология және Отан тарихы кафедрасы

Курстық жұмыс

Тақырыбы: «1867-1868 жылдардағы реформа және оның сипаты»

Орындаған: ИОПП-35 тобының студенті Колдасова Г. О.
Тексерген: т. ғ. м., аға оқытушы Бөдеев Қ. Т.

Қарағанды 2021

Жоспары

Кіріспе

I. Қазақстандағы 1867 жылғы реформа

1. 1. Қазақстанда реформа жүргізудің себептері және оны әзірлеу барысы

1. 2. 1867 ж. Жетісу және Сырдария облыстарын басқару туралы «Уақытша ереже»

II. 1868 жылғы облыстарды басқару туралы «Уақытша ережелер»

2. 1. 1868 ж. Орал, Торғай, Ақмола және Семей облыстарын басқару туралы «Уақытша ереже»

2. 2. Реформадан кейінгі елдің жағдайы

Қорытынды

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

Кіріспе

Зерттеу жұмысының өзектілігі: Бұл жұмыста XIX ғасырдағы Қазақстан тарихының өзекті мәселелерінің бірін қарастырылады. XIX ғасырдың 60-жылдарының ортасына қарай Қазақстанның Ресейге мәжбүрлеп қосылу процесі аяқталды. Басында Орта жүзде (1822 ж. ), одан кейін Кіші жүзде (1824 ж. ) хан басқару жүйесі таратылып, әскери іс-қимылдар жолымен Ұлы жүздің территориясын бағындырып, Ресейдің патша үкіметі қазақ жерін белсенді отарлауға кіріседі. Ғасырлар бойы Орта Азияны жаулап алуға ұмтылып келген патшалыққа əуелі осы бағыттағы тек экономикалық қана емес, стратегиялық пиғылдары тұрғысынан да сенімді плацдарм болып табылатын Қазақстанды империяның толыққанды отарына айналдыру қажет болды. Оған тек қазақ даласындағы əкімшілік басқаруды өзгерту арқылы ғана қол жеткізу мүмкін еді. 60-шы жылдардың ортасында Ресей Орта Азияны түгелге жуық, ал Қазақстанды толығымен өз иелігіне айналдырды. Енді Қазақстан үшін де империяның басқа ұлт аймақтарындағы сияқты өзіндік ерекшеліктері бар арнайы басқару тəртібі дайындалып, күшіне енгізілді. Бұл Қазақстанды Ресей империясының отары ретінде толығымен заңды түрде бекіткен 1867-1868 жылдардағы əкімшілік басқару реформалары болатын. Көп уақыт бойы патша үкіметінің қазақ халқына қатысты жүргізген саясаты туралы бірыңғай сыңаржақ көзқарастар үстемдік алып келгені белгілі. Ресей өзіне қосылған елдерге тек прогрессивті, оң ықпал етті деген тұжырымдамалар жасалды. Оның теріс, керітартпа, залалды зардаптары жасырылып келді, сөйтіп, пікір қайшылығы туындады. Тақырыптың зерттелу деңгейі. Қазіргі кездегі тарих ғылымына жаңа көзқарас тарихи шындықты, патшалықтың отарлау саясатын мойындатуға тырысқан революцияға дейінгі тарихнама мұрасын мұқият зерттеуді талап етеді.

Мəселенің тарихнамасы өз бастауын сол жылдары-ақ мерзімді баспасөз бетінде жарық көрген материалдардан алды. Əр түрлі бағыттағы газетжурналдарды “Уақытша Ереженің” негізінде қазақ даласында жаңа əкімшілікбасқару жүйесінің енгізіле бастауы туралы, оған қарсы 1869 жылы Орал, Торғай өңірінде етек алған бас көтерулер мен олардың себептері, басталуы жəне барысы жөнінде мағлұматтар үздіксіз жарияланып тұрды. Бұл хабарламаларда көтеріліс себептері “Хиуа ханының əзəзілдігімен”, “жаңа реформа бойынша бұрынғы билігінен айырылған жергілікті феодалдардың астарлы бағыттарын ашып көрсету сол кездегі мерзімді баспасөз материалдары авторларының мүддесінде емес еді.

Зерттеу жұмысының тарихнамасы: Бұл жұмыстың тарихнамасында біз 1867-1868 жылдардағы реформалар құрылымына талдау жасаймыз. Зерттелуші кезеңдегі Орта Азия мен Қазақстандағы Ресей империясының саясатын зерттеуге С. З. Зиманoв [1], К. А. Жиреншин [2], Н. Е. Бекмаханoва [3], С. С. Сартаев [4] және басқалары салмақты үлес қосты.

Зерттеушілер М. П. Вяткин мен Н. Г. Аполлов осы үдерістің айтарлықтай теріс бағалауын өзгертуге тырысты. Олар қазақ даласының Ресейге қосылуының негізгі алғышарттарын көрсетті, аймақтағы патшалықтың әкімшілік және сословиелік саясатына мұқият талдау жасады [5, 75б. ] .

С. З. Зиманoв XVIII-XIX ғғ. аймақтағы әлеуметтік-саяси үдерістерді зерттеді, бұл өз кезегінде 1860-1880-ші жылдардағы дала облыстары тарихының арнайы зерттеу жұмыстарын дамытуға түрткі болды. Дәстүрлі қазақ қауымының империялық кеңістікке кіруінің заңды сипатын көрсете отырып, С. З. Зиманoв бұл үдерісті құраушы экономикалық немесе әскери аспектілеріне емес, басты назарды Ресей мемлекетінің құрамдас бөлігіне айналдыруға тырысқан әкімшілік өзгерістерге аударды.

Шығыстанушы В. В. Радловтың жұмыстары революцияға дейінгі тарихнамадағы зерттеулердің арасында біршама ерекшеленеді. Зерттеуші қазақ даласында әкімшілік реформалар жүргізу қазақ қоғамының әл-ауқатының құлдырауына алып келді деп тұжырымдады. Сонымен, ол былай деп жазды: «сырттан байланған және бос теорияға негізделген тәртіп тек шынайы прогреске кедергі келтіруі мүмкін» [6, 105б. ] . В. В. Радловтың зерттеулері революцияға дейінгі тарихнамада либералды бағыттың пайда болуына себепші болды, оның көзқарасын қолдағандардың арасында қазақ зиялыларының өкілдері мен ресейлік ағартушылар болды.

Қазақстанның отарлау мәселесін зерттеуге Ә. Н. Бөкейханов елеулі үлес қосты. Ә. Н. Бөкейхановтың пікірі бойынша, қазақ өлкесінің Ресей империясының құрамына кіруі екі кезеңнен тұрады: отарлау (еркін және үкіметтік), яғни қазақ жерлерін игеру және жаулап алу. Ол осы екі кезеңді бір-бірінен ажырамайтын қарастырады, Ресейдің қазақ өлкесінің ресурстарына деген қызығушылығын атап көрсете отырып, ғалым Орталық Азиядағы орыстардың ерекше өркениеттік рөлі туралы тұжырымдаманың дәрменсіздігі туралы ашық жазды [7, 125б. ] .

Зерттеу жұмысының мақсаты: XIX ғ. 60-шы жылдары Қазақстанның басқару жүйесін өзгерту мақсатында дайындалған реформаның мазмұнын, мәнін және сипатын көрсету, реформаның салдарын түсіндіру. Патша үкіметінің 1867-1868 жылдардағы әкімшілік реформалар жөнінде мәлімет қарастыру. Бұл мақсатқа жету үшін алға мынадай міндеттер қойылды:

●1867-1868 жж. «Уақытша ережелер» жобасын әзірлеген Дала комиссиясының ұйымдастырылуы және қызмет үрдісін талдау;

●1867-1868 жж. «Уақытша ережелер» бойынша жаңа әкімшілік-аумақтық бөліністі зерделеу;

●қазақ даласында XIX ғасырдың екінші жартысындағы Қазақстандағы әкімшілік-құқықтық реформаларды жүргізудің салдарларын атап өту;

●қоныстандыру саясаты арқылы қазақ даласын отарлау саясатының салдарын зерттеу.

Зерттеу жұмысының нысаны: ХІХ ғасырдың 60-шы жылдарында 1822 және 1824 жылдары жүргізілген реформалар біртіндеп маңыздылығын жоғалтты. Жаңа реформаларды жүргізудің өткір қажеттілігі пісіп-жетілді. Біріншіден, далада сұлтандардың билігі бұрынғысынша сақталды. Бұл аймақты патша үкіметінің белсенді отарлауына кедергі келтірді. Екіншіден, жаңа аумақтардың қосылуына байланысты жарғыларға сәйкес қабылданған әкімшілік-аумақтық бөлініс өзгерген жағдайларға сәйкес келмеді. Үшіншіден, империяның еуропалық бөлігінің дамып келе жатқан саласы арзан шикізат пен жұмыс күшіне мұқтаж болды. Төртіншіден, негізінен қазақтар мекендеген Қазақстанның орасан зор аумақтары бірыңғай салықтарды енгізуді талап етті. Бесіншіден, жерсіз шаруаларды Ресейдің еуропалық бөлігінен Қазақстанға ұйымдасқан түрде көшіру қажеттілігі туындады. Дәл осы себептер Қазақстанда жаңа әкімшілік-аумақтық және әлеуметтік-экономикалық реформаларды жүргізу үшін негіз қалаушы болды.

Зерттеу жұмысының дерек көзі: 1867-1868 жылдардағы реформаларды дайындаудың куәгерлері болған қазақ ғалымдары Ш. Ш. Уәлиханов пен Ы. Алтынсариннің, ХХ ғасырдың әр жылдарындағы «уақытша ережелерді» орыс шенеуніктері мен зерттеушілерінің көзқарастарына талдау жасаған. Қазақ даласының ғалымы әрі білгірі ретінде Ш. Уәлиханов Ресей империясының Қазақстанда жүргізіп жатқан реформалары туралы бірегей ойларын ортаға салды. 1863 жылы Батыс Сібір генерал-губернаторы В. Дюгамель Ш. Ш. Уәлихановты жаңа сот құрылысы туралы пікір білдіру мақсатында С. Яценко экспедициясының құрамына енгізді. 1863 жылдың жазы бойы Ш. Ш. Уәлиханов Көкшетау, Атбасар, Ақмола, Қарқаралы және Баян-ауыл округтерінде соттық әдет-ғұрыптар туралы материалдар жинап, «нақты деректер мен бақылаулар негізінде, кейбір статистикалық және тарихи деректерді пайдалана отырып жинаған . . . ». Жұмыста Ш. Уәлиханов реформалардың табиғаты мен мәні туралы өз пікірін білдірді . . . маңызды өзгерістер . . . ол өзінің кейбір пікірлері мен жазбаларын ұсынды (сот әкімшілік реформасына және ішінара халықтық білімге қатысты) » [ 5, 77 б. ] . Ш. Уәлиханов «реформалар туралы мәселелер аса сақтықты және терең пайымдауларды талап етеді, өйткені халықтық «болу немесе болмау» оларға байланысты болады. Сондықтан ол былай деп жазды: "Халықтық реформалар туралы мәселе сияқты құдіретті маңызды болатын қоғамдық мәселе жоқ. Экономикалық және әлеуметтік реформалар халық үшін ең маңызды және жақын деп саналады, олар халықтың шұғыл қажеттіліктеріне тікелей қатысты, ал саяси реформаларға қажетті құралдарды жүргізу құралы ретінде рұқсат етіледі, экономикалық формалар, өйткені әр адам жеке және бүкіл адамзат үшін ұжымдық түрде өзінің дамуын бір түпкі мақсатқа - өзінің материалдық әл-ауқатын жақсартуға ұмтылады және бұл прогресс» - деп аталады. Ы. Алтынсариннің 1879 жылы айтқан пікірінде: « . . . біздің әрқайсымыздың парызымыз - өз Отанымыздың пайдасына, әлі де надан, бірақ ешқандай ыдырайтын элементпен бүлінбеген және барлық пайдалы нәрселерге сезімтал болу». Жоғарыда айтылғандарға сүйене отырып, біз келесі қорытынды жасай аламыз: Ы. Алтынсарин 1868 жылғы реформаға қарсы болған жоқ, бірақ оның кейбір бөліктері Үкіметтің мақсатына жете бермейтінін, ал қазақ әкімшілігі арасындағы сайланбалылықты біртіндеп жүзеге асыру қажет екенін және Қазақ әдет-ғұрыптарын, тұрмыстық жағдайларын және олардың реформалар мәселесі жөніндегі пікірлерін ескере отырып, 1868 жылғы «Уақытша ережелерді» мұқият қайта қарау қажет екенін атап өтті. ХХ ғасырдың 30-шы жылдарының басындағы мемлекет және қоғам қайраткері, қазақ халқының тарихы мен мәдениетін зерттеуші М. Тынышпаев ЖОО-да оқыған жылдары, 1905 жылдың 20 маусымында Министрлер комитетінің төрағасына қазақтардың іс жүзінде заңсыздығы туралы хат жазды. Хатта М. Тынышпаев Ресей далада қабылдаған заңдардан қазақ халқының барлық апаттары туралы батыл айтқан. Бұдан әрі ол былай деп ашық мәлімдеді: «Қырғыз халқын басқару тәжірибесі қазіргі қолданыстағы «Уақытша ереженің» осы немесе басқа баптары бұрынғы заманның рухына толық сәйкес келуі мүмкін екенін көрсетті, сондай-ақ жергілікті биліктің әртүрлі циркулярлары мен нұсқамалары қырғыздардың өмір сүру жағдайларына жауап бермейді. Қазіргі уақытта өмірдің өзі қырғыздардың өзекті қажеттіліктері мен мүдделерін қозғайтын бірнеше маңызды мәселелерді кезекке қояды [ 6, 18 б. ] . Зерттеу жұмысыының хронологиясы: Патша үкіметінің отаршылдық саясатының айқын көрінісі - қазақтарды басқару туралы 1867-1868 жылдардағы әкімшілік реформа.

Зерттеу жұмыстың медотологиясы: Бұл жұмысты зерттеу барысында анализ тәсілі қолданылды, яғни зерттелетін материалды бөліктерге бөлуге, элементтердің бөлек бөліктерін зерттеуге мүмкіндік берілді. Сондай-ақ барлық мәліметтерді тұтасқа айналдыра отырып синтез, модельдеу әдістері қолданылды. Сонымен қатар логикалық қорытынды жасай отырып, ұқсас объектілерді пайдалана отырып аналогия әдіс-тәсілін қолдандым. Жұмыстың құрылымы: Кіріспе, бір бөлім, үш тарау, қорытынды, сілтеме, пайдалынлған әдебиеттер тізімінен құралады.

I Қазақстандағы 1867 жылғы реформа

1. 1. Қазақстанда реформа жүргізудің себептері және оны әзірлеу барысы

Қазақстанның Ресей құрамына қосылуының аяқталуы империяның Қазақ өлкесіне байланысты саясатына біршама түбірлі өзгерістер әкелді.

Жетісу мен Оңтүстік Қазақстанды жаулап алғаннан кейін, патша үкіметі аймақтағы ағылшындарды ығыстырып шығарған болатын. ЬІңғайлы халықаралық жағдайды пайдаланып, Ресей империясы Қазақстанда отаршылдық төртіпті күшейтуді колға алды.

Патша үкіметінің отаршылдық саясатының осылайша өзгеруітң айқын көрінісі - қазақтарды басқару туралы 1867 жылдағы әкімшілік реформасы.

1867 жылдағы патша үкіметі реформасының негізгі мақсаты - қазақ өлкесінде отаршылдық тәртіпті нығайтуға бағытталды. XIX ғасырдың екінші жартысындағы әзгерістер де бұған едәуір ықпалын тигізді. Капитализмнің кеңінен дамуы үшін де Қазақстандағы бұрынғы басқару жүйесін өзгерту қажет болды.

Осы міндетті жүзеге асыру үшін XIX ғасырдың 60-жылдары басында қазақтардың саяси өкімшілік, сот ісін басқару жүйесін қайта құрудың жобасын әзірлеуге арнаулы комиссия құрылды.

Комиссия Орынбор және Батыс-Сібір генерал-губернаторы қазақтарын екі түрлі басқаруды жойып, бүкіл қазақ даласын екі - Батыс және Шығыс облыстарға беліп басқаруды ұсынды.

1864 жылы 12 желтоқсанда Әскери және Ішкі істер министрлігінің бас қосқан комитеті мәжілісінде жоба мақұлданбады. Қазақтарды болашақтағы басқару құрылымы мәселесін енді үкімет Дала комиссиясына беру қажет деген шешім қабылдады. Комиссияға ішкі істер министрінің статс-кеңесшісі, полковник Гирс төрағалық етті. Бұл Дала комиссиясының құрамына аталған министрліктердің әрқайсысынан екі өкіл және Орынбор өлкесі мен Батыс Сібір өлкелері әкімшіліктерінің мүшелері енді. Комиссияға қазақ даласын аралап, жергілікті көшпенділер өмірімен танысып, болашақтағы өкімшілік басқару негіздері туралы жоба жасау міндеті жүктелді [8, 65б. ] .

Гирс комиссиясы 1865 жылы 27 маусымда Орынбор, Батыс Сібір және Түркістан өлкесін аралауға шықты. «Халықтың жағдайын жақсартатын, оларды сұлтандардың үстемдігінен босататын ізгілікті реформаның» жасалу барысы құпия түрде жүргізілді.

Патша үкіметінің қазақ даласында әзірлеп жатқан әкімшілік-сот құрылысы реформасының үлгісін алғаш рет сынға алғандардың қатарында Шоқан Уәлиханов (1835-1865 жылдары) тұрды. Ш. Уәлиханов «Сот реформасы туралы хат» атты Омбыда жазылған әйгілі еңбегінде қазақ даласындағы сот реформасы жайлы айта келіп, “ Біз қабылдағалы отырған реформа сол халықтың мүддесі, пайдасы үшін жасалынып отырғандықтан, оның материалдық мұқтаждығына шақталуы әрі сол қоғамның ұлттық мінез-құлқына сай келуі қажет. Бұл жағдайдан тыс жасалынған өзгерістің бәрі де зиянды әрі аномал (жат) құбылыс ретінде қауымды айықпас дертке шалдықтырып, тұралатып, мешеулетуі мүмкін екендігін”де ескертеді. Өкінішке орай, Шоқанның бұл демократиялық көзқарастары кезінде ескерусіз калды. 1865-1866 жылдары қазақ даласын аралап шыққан комиссия қазақ жерлерін басқару туралы жаңа «Ереженің» негізін жасау барысында екіге бөлінді. Олардың бір тобы «қазақ даласын жоғарыдан тағайындалған шенеуніктер басқаруы қажет» деп санады, ал енді бір тобы қазақтардың өздерін-өздері басқаруын жартылай қалдыру керектігін алға тартты [9, 205б. ] .

1867 жылы 11 шілдеде II Александр Жетісу және Сырдария облыстарын басқару туралы, 1868 жылы 21 қазанда Торғай, Орал, Ақмола және Семей облыстарын басқару туралы реформалардың жобасына қол қойды. Қазақ халқын басқару жөніндегі ережелер жобасы отаршыл билік өкілдерінің белсенді араласуымен жоғарыдан дайындалды.

Казакстанды Ресейге косудың аяқталуы империяның Казак өлкесі жөніндегі саясатына елеулі өзгерістер енгізді. Патша өкіметінің мақсатына отаршыл империя тарапынан көп күш қолданылмай қол жеткізілді. Жетісу мен Оңтүстік Қазақстанды қосып алып, патша өкіметі әскери- отаршылдык әрекеттерімен ортаазиялық алғы шепке шығып, аймактағы ағылшындардың ықпалын ығыстырып шығарды. Қолайлы халықаралық жағдайды пайдаланған Ресей империясы өзінің алысты көздейтін негізіне «бөліп ал да, билей бер» принципі алынған саяси мүлделерін басшылыққа ала отырып және қазақтардың өз мемлекеттілігін қалпына келтіруге ұмтылысын аяусыз жаныштап, Ҡазакстанда отаршылдык режим орнатты. Ресейдің Орталық Азиядағы және шектес аудандардағы жағдайы нығайды. Патша әскерлерінің Оңтүстік Қазақстандағы кантөгісті ұрыстары, М. Черняев пен М. Веревкин отрядтарының іс-кимылы кең-байтак казак жерін Ресейге қосып алуды аяқтады. Шымкент қаласынын шабуыл жасап алынуы дулат руы және басқа да кейбір рулар қазақтарының едәуір бөлігін Ресей билігін тануға мәжбүр етті. Шымкенттің алынуымен Орынбор және Батыс Сібір генерал-губернаторлыктарының шекарасын жалғастыруға кол жеткізілді. Патша өкіметінің Қазақстанның Онтүстігіндегі және Орталық Азиядағы жалпы саяси жағдайды өз пайдасына өзгерту жөніндегі әскери-әкімшілік әрекеттерінің зардаптарын Шынжандағы Ресей конаулы Н. Петровский дұрыс анықтап берді. «Орыстардың Кокан хандығын жаулап алуы, деп атап өтті дипломат, - істін жайын едәуір өзгертті. Әлсіз хандардың орнына Ресей мемлекетінің күшті билігі келді, ол көшпелілерді өз каруының жеңімпаздығымен қорқытып, оларды өзіне біржола бағындырып алды, оларға тәртіп орнатып, олардың өздерін ерікті, тәуелсіз деп санау мүмкіндігінен біржола айырды.

Кен-байтак Казакстан аумағына орналастырылған әскер бөлімдерімен шектелмей, жаңадан жаулап алынған иеліктерде отаршылдық билікті нығайтуға ниеттенген Ресей оңтүстік-шығыс Қазақстанға қосымша жаңа әскери бөлімдерді, көбінесе Сібір шебі казак әскерлері құрамының бөлімдерін әкелді.

Орасан үлкен елді баскаруда бүкіл Қазақстан бойынша қалыптасқан өкімшілік-саяси және зандык жүйенің болмауы жағдайында байырғы халыкты бағынышты үстаула армияға сүйену Солтүстік Кавказды біржола

бағындыру кезінде өзінің артықшылығын көрсеткен, сынактан өткен құралболды. «Біз күшті болсақ, қазақтар бізге бағынады. Бірақ біздін даладағы билігіміз сәл әлсіреген жағдайда, керісінше… болады» - қазақтар жоніндегі катан саясатты белсене жақтаушылардың бірі Орынбор генерал-губернаторы А. О. Дюгамель Ресейдің Қазақстанда күшті әскери қатысуынын дұрыстығын осылайша негіздеді [10, 156б. ] .

Өлкені жергілікті мекендеушілердің бағындырылған империялык құрылымның билігін сөзсіз енгізу жөнінде барған сайын нығая түскен идеология шенеуніктер мен өскерилер қатарында ғана емес, сонымен қатар келімсек азшылықтың жергілікті халық көпіілігінен артықшылығын белсене насихаттаған дінбасыларынан да қолдау тапты. 1864 жылыШымкентті шабуылмен алу кезінде қаза тапкан жауынгерлерге ескерткіш ашу кезінде, «ескерткішке қасиетті су бүрку кезінде" священник АлександрТихомиров бүлк етпестен тура былай деді: «…державальқ орыс патшасының данкы үшін, ат төбеліндей орыс жауынгерлері жартылай жабайы азиаттарлын патшалығы шексіз-шетсіз даласына келді… Біз жендік, оны (казакты. - Ред. ) өзіміздің жаңа отандасымыз еттік, біз қаруымызбен тізе бүктірген халықтардың талайын қазірдің өзінде осылай еттік". Дала өңірінеРесей билігін одан әрі енгізуді жұмыс істеп тұрған жергілікті басқару курсылымдарының бай өлкені Ресей экономикасының мүдделері үшін кеңінен игеру жөніндегі патша өкіметінің жоспарларымен сәйкес келмеуі қиындататүсті. Метрополияның қауырт дамыған өнеркәсібі барған сайын жана арзан шикізат көздерін, жұмыс күшін қажет етті. Табиғи ресурстары, мал шаруашылық шикізаты аса бай Қазақстан орыс кәсіпкерлерінің назарын көптен аударып келген еді. «Осы ғажайып және қазыналарға бай бүкіл ел әлі күнге дейін өзінің түмса табиғаты құшағында, біреудің келіп оятуын күтіп жатыр; балта қаршылы, тенге сыңғыры естілмейді, бос жатқан төніректе шалғы жалтылы байқалмайды… ал таулардагы байлық қаншама…»? - сол кездегі Қазакстанды белгілі зерттеушілердің бірі Ресей өнеркәсіпшілерін өлкенің табиғи байлықтарын тездете игеруге шақырып өз пікірін міне осылай білдірген еді. Ертіс, Есіл, Іле өзендері мен басқа да өзендердің жағасына жақын жерлерге көптеген казак және басқа да шаруалар қоныстарын салу Қазақстанның өсімдіктер және жануарлар дүниесінеорны толмас зиян келтірді - отарлаушылардың алғашқы легі жергілікті алқаптарды аяусыз талқандап, тұрғын үйлер мен кора-қопсылар, тіпті қамбалар салу үшін "жүз жылдық алыптарды құлатты", 1867-68 жылдарлағы реформаларды дайындауға қатысып, Жетісуды ол шетінен бұл шетіне дейінаралап өткен А. Гейнс казак қоныстанушыларының бейбистак әрекеттерініңсалдарын былай деп өкінішпен баяндаған: "Жанын мандағы агаш атаулынытүп тамырымен қазып алып, тып-типыл еткені сондай, адам бұрын орманөсіп тұрған жерге келген кезде бір шыбықты да көрмейді [11, 147б. ] . Сонымен бірге казактар жаңа қоныстар үшін орын таңдаған кезде қазақтардың жердін тартып алу жағдайларын реттейтін заң нормаларының болмауы себепті «егіншілік үшін ең шұрайлы» аудандарды басып алып, «аборигендерді» құнарсыз, куаншылыкты жерлерге ығыстырып шығарып, жергілікті бастықтарға «дән ризашылығын білдіріп отырды".

1. 2 1867 ж. Жетісу және Сырдария облыстарын басқару туралы «Уақытша ереже»

Жетісу және Сырдария облыстарының әкімшілік-аумақтық құрылымы өңірді Ресей империясының құрамына енгізу жөніндегі үкіметтік саясаттың маңызды бөлігін құрады. Дәл осы мәселеге Дала комиссиясының мүшелері тарапынан ерекше көңіл бөлінді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.