Ноғай нағашы атамның соққан әшекейлері

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

«Қостанай қаласы әкімдігінің білім бөлімінің № 29 жалпы білім бертін мектебі» КММ

Тақырыбы: «Ата - бабадан дарыған ұсталық»

Бағыты: тарих

Орындаған: Ермағамбет Ділдә 4 «А» сынып оқушысы, Қостанай қаласы, №29 жалпы білім беретін мектеп

Жетекшісі: Кожухова Анар Бакитбековна, Бастауыш сынып мұғалімі

2021 жыл

Аннотация

Бұл жоба қазақ халқының байырғы заманнан бастап - ата- бабадан дарыған ұсталық сырын зерттеуге арналған.

Ұсталық кәсіп - ертеден келе жатқан кәсіп түрі болып табылады, ол көшпенділер өмірінде халықты шаруашылық және тұрмыстық маңызы бар бұйымдармен қамтамасыз еткен.

Дереккөзі:https:///kz/shygarma/2437-master. html©

Қолөнер[1], қолданбалы өнер - дәстүрлі тұтыну және сәндік бұйымдарын жасайтын ұсақ өндіріс. Қолөнершілер негізінен табиғи шикізаттарды пайдаланып, қарапайым еңбек құралдарының көмегімен көркем композицияның шешімімен тұрмысқа қажетті мүліктер, музыкалық аспаптар, қару-жарақ, құрал-саймандар жасайды. Әрбір қолөнер туындысы өз заманының материалдық мәдениетінің үлгісі және халық талғамының, әлеуметтік қоғамдық жағдайының, діни сенімінің, салт-дәстүрінің нақтылы көрінісі.

Қазақстанда көшпелі шаруашылықтың қажетіне сай қолөнершілер мал шаруашылығына керекті желі, шылбыр, ноқта, бұршақ, жүген, құрық, бұғалық, тұсау, өре, шідер, кісен, қада, ер-тұрмандар жасаумен шұғылданды. Олар құмнан, тастан, саздан құмыра, көзе, ыдыс-аяқ; мүйізден, сүйектен, мал мен аң терісінен, ағаштан әшекейленген нақышты дүние-мүлік, домбыра, қобыз, сыбызғы, шаңқобыз сияқты музыка аспаптарын; темірден, мыстан қылыш, найза, қанжар, айбалта, күрзі секілді құрал, қару жасады. Қазақ халқының қолөнерінде киіз үй жабдықтарын, ағаш төсек жасау, түйін түю, ши орау, кесте тігу, өрмек тоқу, киіз басу, сондай-ақ моншақ, білезік, сақина, сырға, алқа, шолпы сияқты зергерлік бұйымдар жасау кең дамыды. [2] [3] [4]

Мазмұны:

1. Кіріспе

2. Ұстаны соққан пышағынан танисың

3. Ата - бабалар тарихы сөйлейді

4. Қортынды

5. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

Кіріспе

Зерттеу тақырыбының өзектілігі: Бүгінгі күнге дейін ұсталық қасиет неше атаға дейін сақталған екенің анықтау. Елбасымыз Н. Ә. Назарбаев «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» мақаласы арқылы ұлттық идеологиялық бағытымызды айқындап берді. Рухани жаңғырту кезеңінде халық тағдырының шынайы көрінісін, ұлттық мүддесін қайта қарау қажеттілігі туындап отыр. Соның ішінде арнайы қарастыруды қажет ететін мәселенің бірі - қолөнер ұлттық құндылықтары.

Зерттеу мәселесі:

Ұсталықтың пайдасы туралы жинақталған мәліметтер негізінде дәлелдеу.

Жобаның негізгі мақсаты:

• Ұсталық - деген не ?;

• Ұсталық қай атадан бастап дарығаны жайында мәліметтер жинау;

• Ұсталардың зергерлік бұйымдарды жасау технологиясын анықтау;

• Нағашымның түрлі металлдардан жасаған сақиналарын және басқа да бұйымдарын ұсыну;

Гипотеза: Анаммен әңгімелесіп отырған кезде, осы бір тақырыпты таңдауыма себеп болды. Қазіргі және бұрынғы заманда зергерлік бұйымдарды қалай жасайды екен, ұста деген кім деген сұрақ туындады. Адамның жер бетінде пайда болғаннан бастап, осы зергерлік бұйымдарды ұсталар өз шәкірттеріне, ұрпақтарына өсиет етіп қалдырып отырған. Міне, осындай сұрақтарға ізденіс, менің ғылыми жұмысты бастап кетуіме себеп болды.

Жобаның міндеттері:

1. Ұста- деген сөздің шығу тарихымен танысу;

2. Ұсталықтың менің отбасымның өмірінде алатын орнын көрсету;

3. Ұсталық ұрпақтан - ұрпаққа дарығанын зерттеу арқылы, зергерлік бұйымдардың әр түрлі түрлерін практикалық және теориялық шығармашылық көрме тұрғысында ұсынамын.

Зерттеу жұмысымның әдісі: Ғылыми зерттеу барысында мен жазда ауылға барып нағашы атам мен нағашы ағамнан қай уақыттан бастап ұсталықпен айналысқаны туралы деректер жинау. Сонымен қатар қол астында бар шикі материалдардан зергерлік бұйымдарды жасау түрлерімен, сонымен қатар сыныптағы оқушылар арасында сауалнамалар жүргізу. Анамның қай атасынан ұсталық дарығанын зерттеу.

Ұсталық дегеннің бірнеше түрге бөлінетінін анықтадым.
Ұстадан қалатын өнімдер қазақтың басты рухани байлық қоры.

Жұмыс нәтижесі: Өзімнің нағашы жұртымнан дарыған ұсталық қасиетті практикалық және теориялық түрде шығармашылық көрме түрлерінде ұсыну.

Ұстаны соққан пышағынан танисың

Ұстaлық - ертеден келе жaтқaн кәсіп. Хaлықты шaруашылық, тұрмыстық, зергерлік әшекеймен маңызы бар бұйымдармен қамтамасыз еткен. Олaрды дайындау кезінде сaпaсын сақтау мaқсaты да көзделеді.

Қaзaқстaн aумaғындaғы ұстaлық өнер қолa дәуірінен бaстaп кеңінен дaмыған екен. Жасайтын материалына, не бұйымына қарай дәстүрлі қазақ қоғамында ұсталар мүйізші, ерші, тоқушы (шыбық тоқушы), ағаш оюшы, сазгер, майдагер, мыскер, балғашы, тaспaшы, бәдізші, темірші, т. б. болып бөлінген. Көпшілік ұсталар ұстaлықтың бірнеше түрін меңгерген. Хaлық aрaсындaғы мәліметтерге қарағанда ұсталықпен бастапқыда бақсылар айналысқан. “Тәңірдің өзі жіберген іс істеуші адамдар” деп оларға халық аса құрметпен қараған. Темірші ұсталар өз ісіне кірісер алдында мал сойып, сүт шашу сияқты жоралғыларды жасап отырған және рухани тазалыққа мән берген. Ұсталар темірді төске басар кезде “менің қолым емес, Тәңірдің қолы” деп табынған. Мұнда “мен жасағам” деген менмендіктен арылу, сақтану бар. Жаугершілік заманда темірші ұста мен берен ұста өнері батырлықпен бірдей бағаланған. Себебі олар әрбір жауынгерге ең кемі бес қаруын, сауыт-дулығасын, т. б. қажетті заттарын тез арада дайындап беріп отырған. Ерші ұстаның қолынан шыққан ер-тұрмандар бірнеше малға бағаланған. Ұлттық саз аспаптарын жасайтын белгілі сазгер ұсталардың да туындыларын қазақ сал-серілері арнайы алдыртқан, тапсырыс берген. Дәстүрлі қазақ қоғамында ұсталық киелі кәсіп ретінде бағаланған. Ұста дүкенін, көрігін, құрал-саймандарын да киелі санаған. Ұсталық кәсіп ұрпақтан ұрпаққа жалғасып отырады.

Қолa дәуірде жaсaлғaн XXI ғасырдағы әшекейлік бұйым

зергерлік бұйым

$C:\Users\АНАРА\Downloads\IMG-20211020-WA0073.jpg$

Ноғай нағашы атамның соққан әшекейлері

Қaзіргі Қазақстанда шетелдік және отандық компаниялар әшекейлер зергерлік бұйым өнімдерімен қатар т. б. өнімдерді шығарады.

Зергерлік нарықта танымал брендке айналған «Жемчужина» зергерлік кәсіпорнының өнімдері ұлттық нақышта әрленуімен ерекшеленеді. Aсыл тaстaрдaн жасалған әсем әшекей бұйымдар - Қаpағанды қаласындағы шағын кәсіпоpынның еңбегінің нәтижесі.

Қостанай қаласында 2008 жылдан бастап алтыннан және күмістен жасайтын жеке меншік кәсіп орын пайда болды. Әшекейлер жасайтын шебеpханалаp бар. Дүкендеpде әр түрлі компаниялардың өніңдері 100 -ден астам түрлері бар. Оның ішінде көп қолданатың сақина түрлері 30-дан астам. Атап шығатын болсам: Құс мұpын, неке сақиналары, сыpғалаp және т. б.

Ата - бабалар тарихы сөйлейді
Басында айтқандай Ұсталық кәсіп ұрпақтан ұрпаққа жалғасып отырады. Құдайдың өзі берген шеберлік. Атадан балаға даритын қасиет. Бұл тұрғыдан келгенде қазақтың ұсталық өнері де сондай. «Ұзынсыз қысқа болмас, үлгісіз ұста болмас», «Ұсталы ел озар, ұстасыз ел тозар» деген сөздің өзінен-ақ ұсталардың ел өміріндегі маңызының қаншалықты зор екенін түсіну қиын емес.

Менің анамның ата бабаларынанда ұсталық даpып келе жатқаны айқын. Себебі менің нағашы жұртым әлемге әйгілі Маpал ишанның ұpпағы. Маpал ишан Құpманұлы әлемге әйгілі, қазақ халқының рухани көсемі, ислам дүниесіндегі аса көрнекті дінбасы, өмірі бойы ел-жұртына ізгі қызмет еткен тұлға. Мpрал бабамыздың аруағына, киелі рухына халық осы заманға дейін тағзым етуде. Маpал бабамыз 1780-1841 жылдары өмір сүрген. Кейіннен осы кісінің атақ- даңқысы, ел- жұртына жайылған аpдақты Мapaл құpметіне су aйдыны Әулиекөл деп аталып кеткен.

Маралдың үшінші ұлы → Елібайдан → Үндемес атамыз туған → одан Дастан атамыз туған → одан Ноғай нағашы атам дүниеге келген → ол кісіден Марғұлан нағашы ағам туады.

Үндемес ишанның екiншi баласы Дaстан 1905-1941 жылдары өмір сүрген. Дастан атамыз ұсталықты 1930 жылы бастаған, Ұлы Отан Соғысына аттанғанға дейін колхоздың ұстасы болған. Ауылда темірмен жұмыс жасаған. Әйел әшекейлерінде жасаған. Ол кісілердің өз соғу әдістері және сақинарларды безендіру ерекшеліктері бар екен. Әжем Алданыш сол кісінің соққан сакина бұйымдарын осы уақытқа дейін саусақтарына, білектеріне, қамзолдарына тағады. Ноғай атамыз 1930 жылы дүние жарығын көрген. Әкесі Дастанның еліне, жұртына деген сүйiспеншiлiгiн, адал еңбек еткенің көріп өсті. Дастанның жалғыз ұрпақ жалғастырушысы, қара шаңырақ иесi Ноғай болғандықтан, бүкiл бiлгенiң баласының бойына сiңдiруге тырысқан. Атам Ноғай әкесінің ұсталық өнерін 1960 -1970 жылдар аралығында бойына сіңіріп, елінде өз шеберханасында сакина, сырға, білезік, қару- жарақтарды күміспен, мыс, темірден соққан. Атамның сакиналарды безендіруінде өз ерекшеліктері бар. Олар арғы атамыз Дастандікінен басқашалау.

Әкесі Дастаннан қалған ұсталық құрал саймандары осы уақытқа дейін сақтап келген.

$C:\Users\Админ\Desktop\.thumbnails\1568351546299.jpg$ Ноғай атамыздан туған Марғұлан нағашы ағам.

Марғұлан нағашым маған деп ең алғашқы сақинамды соғып берді. Содан бері жыл сайын арнап маған күмістен әшекей бұйымдарды жасап береді. Мен оларды сәнді киімдермен және ұлттық мейрамдарда әжеммен бірге киіп шығамын. Сонда адамдардың бірінші қоятын сұрақтары: «Кім саған сондай әдемі, жарасымды және дәл келетін бұйымдарды алып береді» Менің бойымда мақтаныш кернеп, жарқын сезіммен «Марғұлан нағашым соғып берді!» - деп жауап қайтарам. Марғұлан нағашым 1976 жылы дүниеге келген. Осы нағашым 18 жасынан сақина соғуға қызығушылық білдіре бастаған. Әкесі Ноғай атасынан қалған ұсталық саймандарын беріп ұсталық кәсібін көрсетіп, үйреткен.

Практикалық бөлім

Қолшапқы - металды кесуге пайдаланылатын құрал. Бұл аспаптың сабы болмайды. Қолшапқыны сол қолмен ұстап, оң қолмен балғамен шүйдесінен (кежегесі) ұрып, металды құрғақтай кесуге, шабуға болады.

Металды қыздырып кесетін шапқыға қатты ағаштан сап орнатады. Бірақ сабына сына қағылмайды. Металды шауып, кесіп бола салысымен шапқының жүзін суға немесе майға батырып алу керек. Өйтпесе, жүзі жасып, шапқы істен шығып қалады. Қызып тұрған металл бетіне әр түрлі мәнермен өрнек салуға арналған шапқыны «қуыс құлақ» деп атайды. Оның жүзі жарты ай тәрізді доғаша имек болады.

Іскенже - ағаштан немесе мүйiзден жасалатын кішкене тiстеуiк, атауыз. Онымен зергерлер ұсақ зергерлік бұйымдарды қысып тұрып өңдейді, кепсердi егейдi. Аузына (тұмсығына) қарсы жағына қатты ағаштан жасалған сына қағу арқылы әр нәрсені қысып қоюға болады. Іскенженің бұранданың көмегімен қысатын да түрлері болады.

Саусақ қалып - әр түрлi диаметрдегi шығыршықтарды, сақина-жүзіктердің бауырын иіп, шеңбер кейпіне келтіре түзетуге, өңдеуге, әрлеп, жылтыратуға арналған зергерлік құрал. Ол болаттан қиық конус тәрізді соғылып, бір ұшы сүйірлене бітеді. Жан-жағы тегіс келеді. Саусақ қалыптың ұзындығы - 25-30 см. Жуан жағы - 25-30 мм, ал сүйір ұшы - 5-8 мм-дей. Оған жүзіктің көзін төсеп өңдейді.

Қайшы - жұқа металл табақшаларды кесуге арналған құрал. Зергерлердің қайшысы көлемі кішілеу әрі жеңіл, ықшамды болады. Онымен қақталған металды қияды. Сол сияқты зергерлер жүзі майыса біткен (қисық тұмсық) қайшыны да қолданады. Оны металды мәнерлей қиюға пайдаланады. Зергерлер қайшының ұшы өз бетімен ашылып тұрсын деп сабының арасына жұқа серіппе орнатып қояды. Ондай қайшы жұмыс істеуді жеңілдетеді.

Түртпе - металдың бетiне үздіксіз сызық жүргізуге, әр түрлі өрнек салуға, кісі аттары мен түрлі сөздер жазуға арналған құрал. Түртпе деп аталуы - осы құралдың киғаш өткір жүзі балғамен ұрған сайын металды түртіп, оның бетіне үздіксіз сызық салып алға қарай жылжып отырады

Түртпенің ұзындығы 8-10 см, жуандығы қарындаштың қалыңдығындай болады. Ол төрт қырлы болып соғылады да, сабының саусаққа ілінетін тұсы бұралады. Бұрала біткен тұсы саусақтан таймайды. Әр түрлі ирек сызық, өрнек салғанда саусақпен бұрап, бағдарлап отыруға икемді келеді.

Түртпемен салынған сызық өрнекті қазақ шеберлері «су жүргізу» деп атайды, яғни «су жүргізу» - өрнектің сұлбасын (абрис) қуалай сызық салу деген сөз.

Нaқыш салғыш - металл бетіне түрлі өрнектер түсіруге, бедерлеуге, оймыштауға арналған қол құралы. Қызған темірді төске төсеп, үстіне нақыш салғышты қатарлай ұрып, тұрлі бедерлі өрнектер салынады. Оның ұзындығы - 8-12 см, жуандығы - 0, 2-1, 0 мм. Нақыш салғыштардың жүзінде әр түрлі ойық, бедерлі өрнектер болады. Кейбіреуінің жүзі тегіс не дөңес, енді біреулері ойыс, сайлы, т. с. с. түрлі мәнерде бедерленеді. Нақыш салғыштың сабы ағаштан жасалады. Жүздері жұмыр, шаршы, шар тәрізді, үшбұрыш, трапеция, т. с. с пішінге келтіріліп жасалады. Содан соң суғарылады. Нақыш салғыштар бедерлеме жұмыстарына пайдаланылады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.