Гендерлік теңдік еліміздің өркендеуі тікелей ықпал жасауда

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі Комерциялық емес акционерлік қоғамы

Ғұмарбек Дәукеев атындағы

«АЛМАТЫ ЭНЕРГЕТИКА ЖӘНЕ БАЙЛАНЫС УНИВЕРСИТЕТІ»

Кафедра: Телекоммуникация және инновациялық технология Институт: Телекоммуникация және ғарыштық технология

№1 Семестрілік жұмыс

Пән: Әлеуметтік саяси білім модулі(Әлеуметтану, саясаттану) Тақырып: Гендерлік әлеуметтану

Мамандығы: 6B06201-«Радиотехника, электроника және телекоммуникация» Нұсқа-18

Орындаған: Төлембай Бекасыл Тобы: РЭТк-21-6 Қабылдаған: Абуханов Шаяхмет

Алматы, 2021

Жоспар

Кіріспе
Негізгі бөлім

Гендер ұғымының шығу тегі. Гендерлік теңсіздік.

Ислам дініндегі әйел мәртебесі 3. Қорытынды

4. Әдебиеттер тізімі

Кіріспе

Жалпы «гендер» сөзінің мағынасына келетін болсақ, бұл термин кең ауқымды болып табылады. бұл мағынада аталған термин әйелдер мен ерлер мінез-құлқының әр түрлі смпаттамасының, өмір сүру стилі мен ойлауын, нормалары мен өмірлік мақсаттарын және т. б. бейнесінің тұтас жүйесін ашып көрсететін жыныстың әлеуметтік мәдени құрылымын білдіреді. Социологияда гендер мәселесі әр түрлі тұрғыда қарастырылады, жыныстың биологиялық және әлеуметтік санат ретіндегі зерттеу мәніне әсері мәселесіне айрықша назар аударылады. Егер қандай да бір ерекшелікті айқындау мүмкін болса, онда оны гендерлік топтар арасындағы айырмашылықтардың нәтижесі деп санайды.

Біздің асыл дініміз ислам дінінде отбасының бұзылмауына ерекше мән береді, шаңырақ шайқалмауын көздейді. Сондыќтан шариғат заңында неке мәселесі ерекше орын алады. Өйткені кішкентай сол отбасынан қоғам құрылады. Мұсылман діні келгенге дейін әлем елдерінде не болғанын естіген болармыз?! Мәселен ислам діні бастау алған араб түбегінде жұрттар әйел баласын аса қадірлей қоймаған. Қараңғылық, зұлымдық пен қатігездік билеген қоғамда әйел атаулы қорланып, базарларда бейне бір заттай саудаланып, зинақорлық ашықтан-ашықжасалатын.

Ислам діні ерлер мен әйелдерді теңестіріп, бірдей құқық берді. Әйелдер еркін дем алып, өзінің қасиетті борышы аналық парыздарын еркін атқаруға мүмкіндік алды. Ислам әйелдерге құрметпен қарауды үйретті. Ислам діні отбасының бұзылмауына ерекше мән береді, шаңырақ шайқалмауын көздейді. Сондыќтан дінімізде неке мәселесіне көп назар аударылған.

Негізгі бөлім

Адамзат өмірі бір орында тұрмай тұрақты түрде бірте-бірте қалыптасып, үнемі даму үстінде . Қоғам даму өзгеріп және бейімделу қасиеттері жетіліп тұрады . Кең философиялық мағынада адамдардың бірлесіп әрекет етiп қалыптасқан кез келген тарихи жиынтығының нысанын қоғам деп атайды . Алғаш рет гендер терминін 1968 жылы Роберт Столлер қолданған болатын . Ол әлеуметтануда биологиялык жыныс пен әлеуметтiк жыныс ұғымдарын бөліп көрсетті . Кешірек Лорвер Джуди өзінің « Жыныс элеуметтік категория ретінде » еңбегінде гендер ұғымдарын мүмкін 5 түрлі позицияда көрсетеді . Ал гендерлік социлогияның зерттеушілеріне келсек, олар Гедокян, Сандра Бенг, Экклз, Коннел, Фарелл, Вандер, Купвер, Манн Мастерс, Джонсон . Егер кен мағынада гендер туралы айтар болсақ, бұл терминге күрделі жүйе енеді, бұл мағынада аталған термин әйелдер мен ерлер мінез - құлқының әр түрлі сипаттамасының, өмір сүру стилі мен ойлауын, нормалары мен өмірлік мақсаттарын және т. б. бейнесiнiң тұтас жүйесін ашып көрсететін жыныстың әлеуметтік мәдени құрылымын білдіреді . Гендер тұжырымдамасының негізгі идеясы айырмашылықтарды жойып, теңдікті қалыптастыруға бағытталмайды ол өз жынысының « тебесi мен қабырғасы» шеңберінде жеке тұлғаның дамуын шектейтін кедергілерді жоюға бағытталған .

Адамзат өмірі бір орында тұрмай тұрақты түрде бірте-бірте қалыптасып, үнемі даму үстінде . Қоғам даму өзгеріп және бейімделу қасиеттері жетіліп тұрады . Кең философиялық мағынада адамдардың бірлесіп әрекет етiп қалыптасқан кез келген тарихи жиынтығының нысанын қоғам деп атайды . Алғаш рет гендер терминін 1968 жылы Роберт Столлер қолданған болатын . Ол әлеуметтануда биологиялык жыныс пен әлеуметтiк жыныс ұғымдарын бөліп көрсетті . Кешірек Лорвер Джуди өзінің « Жыныс элеуметтік категория ретінде » еңбегінде гендер ұғымдарын мүмкін 5 түрлі позицияда көрсетеді . Ал гендерлік социлогияның зерттеушілеріне келсек, олар Гедокян, Сандра Бенг, Экклз, Коннел, Фарелл, Вандер, Купвер, Манн Мастерс, Джонсон . Егер кен мағынада гендер туралы айтар болсақ, бұл терминге күрделі жүйе енеді, бұл мағынада аталған термин әйелдер мен ерлер мінез - құлқының әр түрлі сипаттамасының, өмір сүру стилі мен ойлауын, нормалары мен өмірлік мақсаттарын және т. б. бейнесiнiң тұтас жүйесін ашып көрсететін жыныстың әлеуметтік мәдени құрылымын білдіреді . Гендер тұжырымдамасының негізгі идеясы айырмашылықтарды жойып, теңдікті қалыптастыруға бағытталмайды

, ол өз жынысының « тебесi мен қабырғасы» шеңберінде жеке тұлғаның дамуын шектейтін кедергілерді жоюға бағытталған .

Гендер түсінігін дүниеге әкелген әлеуметтік ақиқат пен шындық . Әйел мен еркектін табиғи айырмашылығы болғандықтан, оларға жынысына қарай әр түрлі әлеуметтік релдер мен ерекшеліктерді бөлетін болған . Гендерлік айырмашылыктар бейтарап калмайды, сондықтан әлеуметтік жіктелуге әсер етеді . Барлық қоғамдарда әйелдер еркектерден өзінің әлеуметтік жағдайы бойынша төменірек орын алады . Барлық мәдениеттерде әйел баланы

тәрбиелеуге және үй жұмысын жүргізуге жауапты, ал еркектер отбасын материалды қамтамасыз етуге тиiстi екенi жүктеледі . Гендерлік теңдік дегеніміз ол - екі жақты теңдікті көздейді . Яғни, бұл ер мен әйелдің теңдігі . Ер мен әйелдің тең құқықтары мен тең мүмкіндіктері . Ешкім де ешкімге басымдык көрсетпейді, барлық адам тең құқылы . Гендер - тек бойынша жыныстық айырмашылықты көрсететін ұғым . Гендер еркектер мен әйелдердің арасындағы психологиялық, әлеуметтік және мәдени айырмашылықтарды сипаттайды . Әлеуметтік мәдени сындар әйелдер мен еркектердің релдеріндегі айырмашылықтар мен солардың - арасындағы катынастарды жағрапиялық алатын бiлдiредi, бұлар белгiлi бiр уақытта нақты қоғамда пайда болған . Жыныс түсінігі физиологиялық ерекшеліктерін анықтайды, солардың негізінде адамдар әйелдер мен еркектер деп бөлінеді . Жыныс пен гендер арасындағы айырмашылықтың табиғаты таза биологиялық емес. Қаншалықты әйелдер мен еркетердiң мiнез кұлкының айырмашылықтарына гендер мен жыныс әсер ететіні гендерлік зерттеулерде қаралады.

1970 жылдары әлеуметтанушылар мен психологтардың негізгі назары жыныс гендер бар деген мәселені дәлелдеуге бағытталды. Яғни олар ерлер мен әйелдердің арасындағы жіктелу мен айырмашылықты биологиялық әртүрлілікпен түсіндіруге болмайтынын, мәдени ауанда босым боо отырған еркектік пен әйелдік идеялары шын мәнінде жаттандылық екенін, олардың ақиқат шындыққа салыстырмалы ғана қатысты барын дәлелдеуге тырысты. Жыныс - гендерге, сондай-ақ еркектер мен әйелдердің рөліне қатысты астасып жататын көп мәдени нұсқалар бар екені дәлелденді. Ұлдар мен қыздардың әлеуматтану үрдістерінің нәтижесінде - жастарды тәрбиелеу білім беру, мәдени дамыту, өндірістік қатынастар мен отбасы идеологиясы арқылы ересек ерлер мен әйелдерге айналуы саласында зерттеулер жүргізіліп жатыр. Құрылымдық деңгейде үй шаруасындағы еңбектің тіпті еркек пен әйелдің екеуі де үйден тыс жұмыста болса да, олардың арасында тең бөлінбейтіні зерттелді. Сондай-ақ жұмысқа орналасқанда да жеке бастың қабілеті мен біліктіліктен гөрі жыныстық нышан басып кетіп, әйел затына қалған қызметі тимей немесе жұмыс бабымен өсе алмайды. Кейінгі кезде мәдени деңгейде гендердің құрылымдық өзгерістеріне ынта-ықылас білдіріле бастады. Кейде кәсіпктік жұмыспен қамту құрылымында ерлер мен әйелдерге жұмысты тең бөлмеуге қатысты проблемалар да туындап жатады. Гендерлік теңдіктің дамыған жері бұл Скандинавия мемлекеті болып табылады. Атап айтқанда Дания, Финляндия, Норвегия және Швецияда 1905- 1920 жылдарынан бастап әйелдерге сайлауларға қатысып және өздері де таңдаулы болуына мүмкіндік жасалды. Барлық скандинавилық мемлекеттерде әйелдер мен еркектер өздерінің құқықтары, саясатқа араласу, кез-келген жұмыс істеу мүмкіндігі жағынан тең құқылы болды. Ұлттық

әркелкілікке қарамастан гендерлік теңдік бұл елдерде бірдейболды. Бұл елдер басқа елдерден айырмашылығы олардың өкімет басқарушыларына үй шаруашылығы және отбасы жайындағы проблемаларды шешуге жол берілген.

Осыған мысал келтіре отыра енді әлем елдеріндегі гендерлік теңдікке мысал келтірейік. Мәселен Швецияда 1960 жылдары әйелдердің саясат жағында мемлекетке қызмет етуі 29% жеткен ал 1998 жылдары бұл жағдай 48% -ке өсті. Гендерлік теңсіздігіне қарамастан қыз балада, ұл балада орта оқуды бірдей тең дәрежеде білім алуға тиіс, өйткені ол білімін одан әрі жалғастыруға мүмкіндік алады. 1992 жылғы Швецияда қабылданған заң қызмет бабындағы теңдікті одан әрі күшейте түсті. Мемлекет осылайша одан әрі дами түсті. Ал енді Ботсвенде, Чилиде. Лесотода, Намбибияда және Свазиленде әйелдер мен еркектер арасында айтарлықтай теңсіздіктер жүріп жатты. Мысалыға алып қарасақ әйелдер өздерінің күйеуінің қол астында, қарамғында болған. Яғни әйелдердің өздерінің құқықтары жүрмеген. Бірнеше африкалық елдерде тұрмыс құрған әйелдердің жер иелену құқығы болмаған. Тағы аталып кететін нәрсе Африкадан Оңтүстік Сахараға дейінгі жерлердегі мекендерде еркектер өз әйелдерінің істеген жұмыстарына шарттар қойа алатын болса ал әйелдердің мұндай құқықтары болмады. Ал енді Египетте және Иорданияда әйелдерге шет мемлекеттерге шығуы үшін ең алдымен күйеулерінің рұқсаты керек болды. Ал кейбір арабиялық елдерде әйелдер паспорт алуы үшін күйеулерінің рұқсаты керек болды. әйел мен еркектің гендерлік теңсіздігіне осындай . 1965 жылдан 1990 жылдар аралығында 23 Шығыс Азия мемлекеттері басқа мемлекеттерге қарағанда тез қарқынмен дамыған. Экономикалық жағынан ең қарқынды дамыған. Экономикалық жағынан ең қарқынды дамыған мемлекет бұл - Япония тағы да атап айтатын болсақ Гонконг, Корея, Сингапур және Тайвань, сонымен қатар Қытай, Индонезия, Малайзия және Тайланд мемлекеттері болды. 1990 жылдары бұл мемлекеттердің экономикалық даму сатысы ьасқа Шығыс Азия мемлекеттеріне қарағанда екі есе, Оңтүстік Америка және Оңтүстік Азия елдеріне қарағанда үш есе және Африка мемлекетімен салыстырғанда бес есе көп қарқынды дамыды. Бұл мемлекеттер мұндай дәрежеге товарларын рынокқа еркін шығара білуінде болды. 1970 жылдары Японияда жұмыс бабындағы әйелдер саны 39% - ті құраса, Сингапурде Индонезияда, малайзияда 26-31% - ді құрады. 1995 жылға дейін бұл мемлекеттерде әйелдердің жұмыс бабындағы мөлшері 1965 жылы 65% болса, 1992 жылы 81%

- ке өсті. 1997 жылы мен 1998 жылы аралығын салыстыра қарағанда еркектердің қызмет бабындағы өсу дәрежесі шамалақ болса, ал әйелдердің өсу деңгейі айтарлықтай дамыған. Тағы да басқа зерттеулерге сүйенсек аптасына 45-сағат жұмыс істейтін әйелдердің үлесі 1994 жылы 20% - ке жетсе 1998 жылы бұл жағдай 24, 9% жетті, ал бұл кезде ерлердің көсеткіші өте төмен болды. Бұл елдерде 1997-1998 жылдары аралығында еркектер арасында

жұмыссыздық көбейіп кетті. Әр әлемнің бөлшегіндегі болған мәліметтерге қарағанда 1960 жылы 55-64 жас аралығындағы еркектердің жұмысқа қатысу дәрежесі қатты төмендеді. Ал Европа мен Солтүстік Америкада 55-64 жас аралығындағы еркектердің жұмыссыздық жағдайы айқын көрініп тұрды. Бұл жағдай Шығыс Азия мемлекеттерінде және Америкада болған еді. Ал енді гендерлердің саяси және заңдық құқықтарына келетін болсақ 1985-1990 жыл аралықтарында гендедің саяси және заңдық құқықтары Европада және Орталық Азияда біршама өзгерілсе, ал Оңтүстік Азияда сол күйінше тең дәрежедеқалды. Сонымен қатар гендердің әлеуметтік және экономикалық құқықтарына келсек Европадан Орталық Азиядан, Шығыс Азия және Тынық мұхиты жағалауларындағы аймақтардан бөлек, әйелдер әлеуметтік және экономикалық құқықтары жағынан еркектерден төмен болады. Оңтүстік Азия және Африкадан Оңтүстік Сахараға дейінгі жерлердегі мекендерде гендерлік теңсіздіктер 1985-1990 жылдары шамалы ғана айырмашылықта болды.

Қазақстан Республикасына келіп тоқтайтын болсақ. Қазақстан дамушы елдер қатарына жатады. Қазақстан өте жас тәуелсіз мемлекетімізге қарамастан экономикалық, саяси, мәдени жағынан жан-жақты дамып келе жатқан елміз. Біздің елімізде ең бастасы әйел мен еркек заң алдында тең құқылы. Бізде саяси жағында ерлер үлесі басым, сонда да қазіргі таңда саяси қызмет жағында әйелдердің де үлес салмағы қосылып келе жатыр. Бұл гендерлік теңсіздік мемлекетімізге еш кедергі жасамайды яғни проблемалар туғызбайды деп ойлаймын. Қорыта келгенде гендердің әркелкілігі адамдардың тағдырына көптеген кедергісін тигізуде. Гендерлік проблемаларды шешу жолында көптеген ұлттық конституциялар өмір сүріп жатқан азаматтардың тең құқылы болуын және еркін болуын, олардың гендерлік құрылысы мен жас мөлшеріне қарамастан қадағалап отырады. Гендерлік теңдік еліміздің өркендеуі тікелей ықпал жасауда. Ерлер мен әйелдердің бірігіп жұмыс атқарып, қоғамға қандай да бір көмегін тигізуі қажет. Бұл жағдайларға мемлекет көптеген жағдайлар жасауды. Ерлер мен әйелдердің арасындағы тепе-теңдікті болдыру үшін заңға бір-екі өзгертулер енгізу қажет деп ойлаймын, әсіресе от басы заңына, зорлық

- зомбылықтың болдырмау жолдарын, саясатқа байланысты өз ойын ортаға салу жөнінде болғаны дұрыс. Осы жағдайларды қолға қадағалап отырсақ гендерлік проблемалар шешілуі мүмкін.

Социологияда гендер мәселесі әр түрлі тұрғыда қарастырылады, жыныстың биологиялық және әлеуметтік санат ретінде зерттеу мәніне әсері мәселесіне айырықша назар аударылады. Егер қандайда бір ерекшелікті айқындау мүмкін болса, онда оны гендерлік топтар аарасындағы айырмашылықтың нәтижесі деп санайды. Егер ерекшеліктер табылмаса, ерлер мен әйелдер арасында түбірлі айырмашылықтар болатындығы туралы жалпы көзқарасты өзгертпегенімен, жыныс гендердің аталған айнымалыға