АИТВ - ның берілу жолдарын анықтау
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ МИНИТРЛІГІ
АТЫРАУ ЖОҒАРЫ МЕДИЦИНАЛЫҚ КОЛЛЕДЖІ
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: АИТВ-ның алдын алуда мейірбикенің рөлі
Орындаған: Утегалиева А.У
Тексерген:
Атырау-2021
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3
1.АИТВ-ның алдын алудың теориялық негізі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ...
6
1.1 АИТВ-ның берілу механизмі және алдын алу шаралары ... ... ... ...
6
1.2 АИТВ-ның дамуының ретроспективті анализі ... ... ... ... ... ... ... ...
16
1.3 АИТВ-ны алдын алу шараларында мейірбикенің міндеттері ... ... ..
25
2. INVIVO" ЖШС зертханасы негізінде АИТВ-ны алдын алудағы мейірбике ролінің практикалық негізі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ...
32
2.1 Зерттеу материалы мен әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
32
2.2 Зерттеу нәтижелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
40
2.3 АИТВ-ны алдын алудағы мейірбикеге арналған ұсыныстар ... ... ...
43
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
47
Әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
48
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
49
Кіріспе
Өзектілігі. АИТВ-инфекциясы-иммундық жасушалардың зақымдануымен сипатталатын баяу үдемелі вирустық ауру, оның терминалдық сатысы адамның иммундық жүйесінің аса қысым көрсету дәрежесіне алып келеді. Бүгінгі таңда АИТВ-инфекциясы тез өлімге әкелетін аурудан созылмалы ауруға айналды. Бұл белсенділігі жоғары антиретровирустық терапияны (АРВ-терапия) енгізу, сондай-ақ оппортунистік инфекциялардың алдын алу және емдеудегі жетістіктер салдарынан мүмкін болды. Аурудың барысы, оның ішінде терминалды кезеңде өзгерді. Дағдарыстар ұзақ ремиссиямен және тиісті көмекпен "терминалды кезеңмен" ауысады, көбінесе науқастың жағдайының айтарлықтай нашарлауына қарамастан уақытша болады.
АИТВ жұқтырған пациенттер өмір бойы арнайы күтімді қажет етеді. АИТВ жұқтырған науқастарға мамандандырылған көмектің ажырамас бөлігі паллиативті көмек болып табылады. Паллиативті көмек денсаулық сақтаудың салыстырмалы түрде жаңа бағыты болып табылады және Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының анықтамасы бойынша өмірге қауіпті аурудың ауыртпалығына тап болған пациенттер мен олардың жақындарының өмір сүру сапасын жақсартуға бағытталған. Паллиативті көмектің негізгі міндеті-прогрессивті емделмейтін аурудан болатын азаптың алдын алу және жеңілдету. Ауырсынуды және басқа белгілерді, психологиялық, әлеуметтік және рухани мәселелерді ерте анықтау, мұқият бағалау және тиімді емдеу сапалы паллиативті көмектің ажырамас бөлігі болып табылады.
Паллиативтік көмек пен күтімге деген қажеттілік дағдарыс кезеңінде ұлғая отырып, АИТВ-мен өмір сүрудің әртүрлі кезеңдерінде әр түрлі болады. Ауру дамыған сайын емдеу мүмкіндіктері азаяды және паллиативті көмектің рөлі, керісінше, артады. Аурудың терминалдық кезеңге өту кезінде жақсы күтім маңызды бола түсуде.
Паллиативті көмектің маңызды компоненттерінің бірі-мейірбике ісі. Бұл пациент пен дәрігер арасындағы байланыс түрі болып табылатын медбике. АИТВ жұқтырған адамдармен жұмыс жасай отырып, ол белгілі бір кәсіби білімге ғана емес, сонымен бірге пациентпен қарым-қатынас жасау дағдыларына да ие болуы керек, әсіресе емдеудің сәттілігі көбіне осыған байланысты.
Мейірбикенің АИТВ-ны жұқтырудың алдын алу шараларын жүргізудің маңыздылығын түсінуі де маңызды рөл атқарады.
АИТВ инфекциясының алдын-алу инфекцияның жеке қаупін азайтуға бағытталуы керек. Бақытымызға орай, вирусты жұқтыру жолдары мұқият зерттелген. Бірқатар алдын-алу шараларын сақтау көптеген жағдайларда инфекцияның алдын алуға мүмкіндік береді. Статистикаға сәйкес, әлемде АИТВ - ны жұқтырудың ең көп саны жыныстық жолмен және есірткіні енгізумен, яғни адам көп жағдайда өз еркімен өзгерте және бақылай алатын мінез-құлық процесінде жүреді.
Дамып келе жатқан пандемияға қарсы іс-қимылды ұйымдастыру және оның жойқын салдарымен күресу қазіргі уақытта халықаралық және ұлттық денсаулық сақтау саясатының маңызды міндеті болып табылады.
ДДҰ бірқатар құжаттарда АИТВ-инфекциясының эпидемиясы мен оның салдарымен күресуге бағытталған қызметтің 4 негізгі бағытын атап көрсетеді:
1) қауіпсіз жыныстық мінез-құлыққа үйрету, презервативтердің таралуы; жыныстық жолмен берілетін ауруларды емдеу (басқа), осы ауруларды саналы түрде емдеуге бағытталған мінез-құлықты оқыту сияқты элементтерді қамтитын АИТВ-ның жыныстық жолмен берілуінің алдын алу;
2) қауіпсіз қан өнімдерімен жабдықтау әдістерімен АИТВ-ның қан арқылы берілуінің алдын алу, тері тұтастығын бұзатын инвазивтік, хирургиялық және стоматологиялық практика кезінде асептикалық жағдайларды қамтамасыз ету;
3) АИТВ жұқтырылған әйелдерге консультация беруді қоса алғанда, АИТВ-ның берілуінің алдын алу, перинаталдық берілу және отбасын жоспарлау, медициналық көмекті қамтамасыз ету туралы ақпаратты тарату әдістерімен АИТВ-ның перинаталдық берілуінің алдын алу;
4) АИТВ-инфекциясы бар науқастарға, олардың отбасыларына және қоршаған адамдарға медициналық көмек пен әлеуметтік қолдауды ұйымдастыру.
Зерттеу мақсаты: АИТВ-ның алдын алудағы мейірбикенің қызметін зерттеу және жетілдіру болып табылады
Осы мақсатқа жету үшін келесі міндеттерді шешу қажет:
АИТВ-ның берілу жолдарын анықтау
АИТВ-ның алдын алу шараларын қарастыру
АИТВ-ны алдын алудағы мейірбике ролінің практикалық негізін анықтау, зерттеу нәтижелерін талдау
Зерттеу пәні: АИТВ-ны алдын-алудағы мейірбикелік қызмет
Зерттеу обьектісі: АИТВ-ны алдын алу шаралары
Зерттеу базасы: Атырау қаласындағы "INVIVO" ЖШС зертханасы
Зерттеу гипотезасы: келтірілген ұсыныстар АИТВ-ның алдын алуда мейірбикелік қызметті жетілдіреді.
Ақпарат көздері: әдеби көздер, бөлімнің есептік статистикасы, медбикелерге арналған сауалнамалар.
Ақпаратты жинау әдісі: ресми медициналық құжаттаманы талдау, медициналық қызметкерлерге сауалнама жүргізу, бақылау, сұхбат.
Жұмыс құрылымы. Жұмыс кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан және әдебиеттер тізімінен тұрады.
1.АИТВ-ның алдын алудың теориялық негізі
1.1 АИТВ-ның берілу механизмі және алдын алу шаралары
АИТВ -- адамның иммундық тапшылық вирусы, ХХ ғасырдың 80-жылдарының басынан бастап танымал. АИТВ ағзаға түскен кезде біздің аурудан және жұқпадан қорғайтын иммундық жүйені бұзады. Уақыт өте келе АИТВ-мен жұқпаланған адам жиі ауыратын болады. ЖИТС диагнозы (жұқтырылған иммундық тапшылық синдромы) жұқпаланғаннан кейін әдетте бірнеше жыл өткесін қойылады. ЖИТС - адамның иммундық жүйесінің бұзылуынан пайда болатын ауру. Иммундық тапшылық әсері салдарынан бір немесе бірнеше қауіпті аурулар дамуы мүмкін (пневмония, туберкулез, рак және т.б.), бұл аурулармен адам ағзасы күресе алмайды. АИТВ -- ЖИТС-тың басты себебі болып табылатын індет.
1981 жылдан 1984 жылға дейін ЖИТС-ның таралыуының дамуы жыныстық қатынас арқылы және нашақорлықтың қауыпты екендігі туралы бірнеше жұмыс шықты. Адамның қорғаныш тапшылығының қоздырғышын 1983 жылы бір-бірінен бөлек екі лаборатория анықтады: -Люк Монтанье басшылығының қол астындағы Францияда Пастер Институтында, Роберт Галло басшылығының қол астындағы АҚШ ұлттық рак институтында.
Этиологиясы
Қоздырғышы - 1984-85 жылдары анықталған. Ол ретровирустар тобына жататын, құрамында РНҚ-сы және кері транскриптазасы бар вирус. Қазіргі кезеңде АИТВ вирусының 2 типі белгілі, олардың кейбір антигендерінде ерекшеліктері бар: АИТВ-1 және АИТВ-2, соғысы Батыс Африкада жиі кездеседі. Вирус геномы екі түрде кездеседі: РНҚ және ДНҚ.
Вирус сыртқы ортада тұрақсыз. Ол 560 С қыздырғанда 30, ал қайнатқанда 1-5 өледі дезинфирлеуші заттардың әсерінен тез өледі (3co сутегінің асқын тотығы, 5co лизол, 0,6co Na гидрохлориді). Ультракүлгін сәулесіне тұрақты.
Инфекция көзі
Инфекция көзі вирус (ретровирус) жұқтырып алған адам -- вирус тасымалдаушылар. ЖИТС-пен ауырған адамдар инфекция жұқтыру көзі болып табылады. Ешқандай ауру белгілері байқалмайтындықтан әсіресе вирус тасымалдаушылар өте қауіпті. Вирус көп мөлшерде қанда, спермада, қынап кілегейінде, емшек сүтінде болады. Көз жасында, жұлын сұйығында, сілекейде өте аз мөлшерде болуы мүмкін.
Инкубациялық кезең
Инкубациялық кезеңі- 3апта - 2 айдан- 3-5 жылға және одан көп жылға дейін. АИТВ вирустарына антидене жұқтырғаннан кейін 2-3 аптада пайда болады.
АИТВ инфекциясы 4 кезеңнен өтеді:
белгілері жоқ инкубациялық кезең;
а) алғашқы белгілерінің пайда болуы
б) екіншілік инфекцияның қосылуы, иммунитет тапшылығы жоқ;
екіншілік инфекциялардың қосылуы;
ЖИТС-терминальдық кезең: кахексия, орталық нерв жүйесінің зақымдалуы,пневмония, онко ЖИТС.
Клиникалық көрсеткіштері
Төмендегі аурулар мен симптордар анықталған адамдарды күдіктенуге болады:
Вирусты В,С гепатиттері
Қатерлі ісіктері
Белгісіз этиологиясы энцефалопатия
Этиологиясы белгісіз анемия
Ұзақтығы 1 айдан астам диарея
Себореялы дерматит
Хейлит
Пневмоцисті пневмония
Балаларда клиникалық белгілергі бойынша бірнеше түрде өтеді (жетекші синдром). Нәрестеде трансплацентарлы жолмен жұғуының көрсеткіші болуы мүмкін: дене салмағының жетіспеушілігі, мерзімінен ерте туылуы, микроцефалия, дискрания.Туа пайда болған АИТВ инфекциясының клиникалық белгілері: мерзімінен ерте туу, дистрофия, бет-әлпетінің дисморфизмі (гипертейлоризм, гидроцефалия, мұрын белағашының түсіп тұруы, жоғарғы ерін науасының томпаюы) және де психомоторлы дамуының артта қалуы, рецидивті диарея, көз шелінің көгілдір, серологиялық зерттеудің оң және де психомоторлы дамуының артта қалуы, рецидивті диарея, көз шелінің көгілдір, серологиялық зерттеудің оң болуы.
6 айдан кейін неврологиялық белгілердің үдей түсуі байқлады - ақыл-ойының төмендеуі, жүріп-тұруының өзгерулері, патологиялық рефлекстердің пайда болуы, парездер анықталады. Бұл белшілер АИТВ жұқтырған науқастардың 10-30co -да кездеседі. АИТВ-инфекциясымен ауыратын балаларға тән: әртүрлі неврологиялық бұзылыстар, анықталады. Компьютерлік томограммада базальды ганглияларда кальцификаттар және ми аторфиясы анықталады.Алғашқы айлардан бастап-ақ В-клеткалық имммунитеттің жетіспеушілігі байқалады.Нейролия клеткаларының зақымдалуы салдарынан балаларда өте жиі үдеген энцефалопатия байқалады (50co аса жағдайда).Шеткі жүйке жүйелерінің де зақымдануы мүмкін - полирадикулоневриттер.ЖИТС ассоцирленген аурулар қатарында - лимфоцитарлы интерстициальды пневмония, органдардың цитомегаловирусты зақымдануы, бауыр, көкбауыр және лимфа түйіндерден басқа. Тері мен ішкі органдардың герпетикалық зақымданулары, мидың токсоплазмозы.
Негізгі берілу механизмі-жанасу және парентеральды.
Жұғу жолдары. Медицинада дәлелденуі бойынша, ЖИТС-тің қазіргі кезде негізгі жұғу жолдары мынадай: жыныстық қатынас; вирустың бірден қанға түсуі (әртүрлі инъекциялар жасаған кезде т. б. жағдайларда) анасынан нәрестеге жүғу арқылы. Жыныстық жол негізгі жұғу жолы болып табылады. ЖИТС адамдарға 80% жағдайында осы жолмен, яғни гетеросексуальдық (еркек-әйел) және гомо-сексуальдық (еркек-еркек) жыныстық қатынас кезінде жұғады. Ең қауіптісі -- гомосексуальдық анальдық қатынас, өйткені партнерлердің жыныс мүшелерінің терісі, шырышты қабатының жарақаттануы жиі болады. АҚШ-та ЖИТС-пен науқастанғандардың 70%-ына ауру осындай жолмен жұққан. Жұқтыру каупі активті және пассивті гомосексуалистерде бірдей дәрежеде болады. Қатерлі топқа жезөкшелер де жатады. Партнерлердің жиі ауысуы да ЖИТС жұқтыру мүмкіндігін күшейтеді. Жыныстық инфекциясы бар немесе бұрын ауырғандармен кездесу, етеккір кезінде жыныстық қатынаста болу, садистік әдеті бар партнермен жақындасу ЖИТС жұқтыру каупін күшейте түседі.
ЖИТС-тің вирустың қанға бірден түсуі арқылы жұғуы қазіргі кезде ерекше аландаушылық туғызып отыр. Себебі тамырға наркотиктер енгізгенде ортақ инелі шприцті пайдаланатын нашақорлардың саны көбейіп келеді. Әрине, қолданатын инелерін олар тиісті өңдеуден өткізбейді. Егерде ЖИТС-пен науқастанған немесе вирус тасымалдаушы нашақорлар қауымына қосылса, вирус оның инедегі қанының қалдығымен сау адамның ағзасына түседі. Вирус аурулардың 20%-ына осындай жолмен жұғады. Вирус адамға қан немесе қан құрамынан тұратын препараттар құйғанда да жұғуы мүмкін. Кейбір аурумен науқастанғанда, операция жасағанда, әйел босанғанда донор қанын құюға тура келеді. Егер донор ЖИТС-ке тексерілмеген болса, вирус жұқтыру қаупі өте жоғары. ЖИТС жұғу мүмкіндігі бар қатерлі топқа гемофилиямен ауырғандар да жатады. Өйткені қан ұюы өте нашар болғандықтан, қан кетуін тоқтату үшін оларға жиі-жиі қан құйып отырады. АҚШ-та, Еуропада гемофилиямен ауырғандардың 40 -- 63%-на АИТВ қан құю арқылы жұққаны анықталған. Бірақ 1985 жылдан бері жоғары дамыған елдерде, 1987 жылдан бастап ТМД елдерінде донор қанына қатаң бақылау жүргізіле бастады. Мұндай тәртіп ЖИТС, В гепатит және басқа жұқпалы аурулардың таралуына жол бермейді. Соған қарамастан Қазақстанда АИТВ-тың 20%-ы емдеу-профилактикалық мекемелерде жұқтырылғаны тіркелген (ДДҰ мәліметі бойынша мұндай көрсеткіш 0,5%-ға тең). Экономикасы нашар дамыған елдерде ЖИТС-тің қан арқылы жұғу қаупі әлі де сақталып отыр. ЖИТС вирусының үшінші жұғу жолы -- анасынан нәрестеге жұғуы. Ауырған немесе АИТВ жүққан әйелдерден туған балалардың 45-не вирус осындай жолмен жұққаны белгілі болды. Егер де анасы нашақор немесе жезөкше болса нәрестеге вирус жұғу қаупі бірнеше есе артады. Вирус нәрестеге қалыпты босану кезінде, баланы операция жасап алғанда және жүктілік кезінде жұғуы мүмкін. ЖИТС-тің нәрестеге науқас анасының емшек сүті арқылы жұғу оқиғалары да белгілі.
Алдын алуы
1. Жеке сақтану (жеке бас гигиенасы, презерватив және т.б.);
2. Баласына жұғу қауіптілігін азайту үшін жүктілік кезінде ауру ананы емдеу;
3. АИТВ аурудың қаны жарақатталған терісі бар медицина қызметкеріне жұқса, онда алдын алу үшін ретровирмен емдеу керек.
4. Қарым-қатынаста өте жоғары қауіптілік болса, онда зидовудин+ламивудин+индинавирді қолданады. Алдын алу емі 4 апта бойы жүргізіледі. Емделгеннен кейін тексеріледі - 6 апта, 12 апта, 6 ай сайын жергілікті ауруханаларда немесе арнайы диагностикалық-лабораторияларда бақыланады.
Эпидемиологиялық ерекшелігі
Қазақстан бойынша 1997-1998 жылдары алғашқы белгілер кезеңінде 90 пайызына дейін АИТВ жұқтырылғандар тіркелсе, ал 2000 жылы олардың саны 52 пайызға төмендеді. Алғашқы орында келе жатқан қазір Қарағанды облысы, онда ауру сырқаулық осы аурумен 79,3 пайыз, ал Павлодар, Қостанай, Оңтүстік Қазақстан облыстары, сонымен қатар Алматы қаласы жағдайлары қолайсыз региондарға жатады. Эпидемиялық процессіне репродуктивті жастағы әйелдердің кіруі жаңа туған балалардың бұл аурудың жұғуына ықпал жасап отыр. ҚР-да 2000 жылдың 1Х (қазанында) АИТВ жұқтырған 22 әйелден 22 бала дүниеге келді. Арудың жұғу жолы әр елде әртүрлі. мысалы: Батыс Европада перинатальды жұғу дамыған (70-80co). Жасөспірімдерде - жынысты жол, гемотрансфузионды жолдың маңызы төмен (20-25co) шешесінен баласына трансплацентарлы жолмен АИТВ жұқтырған әйелден туған балада осы инфекция анықталмаса да олардың арасында өлім көрсеткіші жоғары, себебі олар иммуножетіспеушілік жағдайда туылады, сондықтан оларға кез келген басқа аурулар жеңіл жұғады, сол ауру салдарынан қайтыс болуы мүмкін.ЖИТС-мен ауыратын әйелдерден туған балаларда 1 жасқа дейін 14co-ауру пайда болады, 1 жастан кейін - 11-12co АИТВ табылады. Орташа сеппен 4 жасқа дейін 54co балаларда осы ауру анықталады.
Ересек адамдарға қарағанда АИТВ инфекцияға балардың сезімталдығы жоғары , қан арқылы жұққанда инкубациялық кезең қысқа болады.
АИТВ инфекциясына тексеру түрлері:
Ерікті тексеру- АИТВ-ға мединициналық куәландырудың өтуге ықылас білдірген Қазақстан Республикасының барлық азаматтары,шет елдік азаматтары талғамы бойынша тексеріледі.
Аты-жөнін атамай тексеру- адамдардың жеке басын куәландыратын құжатын көрсетпей тексерілуі.
Мәжбүрлеп тексеру- құқық қорғау мекемелерінің қаулысы бойынша тексеру Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес жүргізіледі.
ЖИТС-пен күресу орталықтардың жұмыс бағыттары:
Вирус кездесуіне мүмкіндігі бар қауіп топтарын тексеріп,вирус жұққан адамдарды тауып,емдеу.
Аурудың ошағын көлемдеу,бақылау,вирустың ары қарай таралуына мүмкіндік бермеу жұмыстарын ұйымдастыру.
Санитарлық-ағарту жұмыстарын,жастар арасында жыныстық тәрбие жұмыстарын жүргізу.
АИТВ инфекциясына тексеру 28.07.2010ж. ДСМ №552 АИТВ инфекциясын жұқтырудың анықталуын медициналық куәландыру ережелері бұйрығына сәйкес жүргізеді:
А. Міндетті түрде қан,тіндер және органзмнің донорлары мен реципиенттері.
В. Прокуратура,тергеу және сот мекемелерінің сұрауы бойынша.
С. Клиникалық және эпидемиологиялық айғақтар бойынша.
1.2 АИТВ-ның дамуының ретроспективті анализі
АИТВ-инфекциясы және ЖИТС бүгінде медициналық, әлеуметтік ерекшеліктердің бірқатарына байланысты адам патологиясында ерекше орын алады, олардың арасында инфекцияның созылмалы және соңғы уақытқа дейін өлімге әкелетін сипаты және стигма және дискриминация сияқты ұғымдар бірінші орынға шығады. Әлемнің көптеген елдерінде, соның ішінде Қазақстанда да АИТВ-инфекциясының індетіне қарсы іс - қимыл жасау маңызды мемлекеттік міндет болып табылады, оны іске асыру үшін эпидемияны бақылаудың барлық ықтимал іс-шаралары қабылдануда.
Қазіргі уақытта ғаламшардағы АИТВ індетінің таралуын тоқтату жөніндегі жаһандық мақсаттарға қол жеткізу үшін әлемдік қоғамдастық өте маңызды міндет алды: 2030 жылға қарай ЖИТС індетін тоқтату. Бұл міндеттемені БҰҰ - ға мүше елдер 2015 жылы бірауыздан қабылдады және 2016 жылғы 8-10 маусымда Нью - Йоркте өткен БҰҰ Бас Ассамблеясының ЖИТС-ке қарсы күрес мәселелері жөніндегі жоғары деңгейдегі кеңесінің шешімдерінде өз растауын тапты. Қазақстандағы ЮНЕЙДС бағдарламасының директоры М. ғ. к. а. т. атап өткендей. Голиусов (2017), бұл кеңестің негізгі мақсаты АИТВЖИТС - мен күрес ісіндегі іс жүзіндегі жетістіктерді атап қана қоймай, сонымен қатар 2016-2020 жылдарға арналған Бес жыл ішінде ЖИТС проблемаларын шешу үшін шараларды жеделдету қажеттігіне әлемдік қоғамдастықтың назарын аудару болды. Автор ЮНЕЙДС стратегиясы АИТВ індетінің даму тарихы мен індетке жауап ретінде әлемдік қоғамдастықтың іс-әрекетінің маңызды кезеңінде құрылғанын баса айтады. Оның негізіне індетке қарсы іс - қимылдың алдыңғы табысты көп жылдық әлемдік тәжірибесі, ауқымды ғылыми зерттеулер мен әзірлемелер, сондай-ақ жаһандық міндеттерді шешудің заманауи тәсілдері алынған.
Бұл міндеттер ҚР Денсаулық сақтау жүйесін дамытудың 2016-2019 жылдарға арналған "Денсаулық" мемлекеттік бағдарламасында да көрініс тапты.. Бұл бағдарламада, бір жағынан, әлемдік және отандық экономиканың ықтимал ауытқулары кезінде қаржылық тұрақтылықты сақтай отырып, медициналық қызметтердің қолжетімділігі мен сапасын қамтамасыз ететін жеке және халықаралық тәжірибенің үздік үлгілеріне негізделген Қазақстанда қоғамдық денсаулық сақтаудың жаңа ұзақ мерзімді моделін құруға ерекше мән беріледі. Екінші жағынан, бұл ЖИТС - тың алдын алу және оған қарсы күрес жөніндегі республикалық қызмет үшін жаңа серпін береді, осы уақытқа дейін медициналық көмекке жүгінбеген АИТВ-мен өмір сүретін адамдарды емдеу, тестілеу және олардың денсаулығын қорғау саласындағы жаһандық мақсаттарға қол жеткізуге шақырады.
Сурет 1. Қазақстан Республикасы бойынша 15-49 жас аралығындағы АИТВ-мен өмір сүретін әйелдер саны
Бүгінде ЖИТС-тың алдын алу және оған қарсы күрес жөніндегі республикалық қызмет мамандарының алдында ЮНЕЙДС "90-90-90"стратегиясын іске асыру бойынша жаңа міндеттер тұр:
- АИТВ-мен ауыратын адамдардың 90% - ы өздерінің мәртебесі туралы білуге тиіс;
- Диагноз қойылғандардың 90% - ы антиретро-вирустық ем қабылдауы тиіс;
- Терапиямен ауыратын адамдардың 90% - ы емдеудің жалған әсеріне ие болуы керек.
Айта кетейік, бұл стратегия әмбебап, оның ерекшелігі: ол жергілікті, аймақтық ерекшеліктерге сәйкес келетін шараларды жүргізуге және қолдауға арналған. Соңғы жағдай өте маңызды, өйткені көптеген отандық және шетелдік зерттеушілер денсаулық сақтаудың әртүрлі салаларындағы кез-келген қайта құрудың тиімділігі келесі ұйымдастырушылық және әдіснамалық принциптер мен тәсілдерді қолдану және енгізу кезінде ықтимал артады деп санайды:
1) жүйелік тәсіл;
2) сектораралық өзара іс-қимыл;
3) барлық деңгейдегі проблемаларды шешу (мемлекеттік органдар, ҮЕҰ, жеке және мемлекеттік ұйымдар, кәсіпорындар, өнеркәсіп, ойын-сауық және спорт индустриясы, білім беру, Дін, құқық қорғау органдары мен мекемелері, лобби топтары, БАҚ және басқалар);
4) денсаулық жағдайының медициналық, эпидемиологиялық, экономикалық, әлеуметтік аспектілеріне тұрақты, мақсатты түрде мониторинг жүргізу (АИТВ инфекциясы кезінде бұл АИТВ инфекциясының ықтимал таралуын айқындайтын халықтың негізгі топтары арасында тәуекелдің басым факторларының құбылысы).
Осы зерттеудің материалдары ретінде ЖИТС-тың алдын алу және оған қарсы күрес жөніндегі республикалық орталық мамандарының АИТВ-инфекциясының эпидемиологиясы, профилактикасы, диагностикасы, клиникасы және оны емдеу жөніндегі Қазақстан зерттеулерінің "алтын қорын" құрайтын көптеген жалпылама жұмыстарының нәтижелері пайдаланылды.
Материалдармен зерттеу болып табылды:
- 2011-2021 жылдардағы тарихи, эпидемиологиялық, зертханалық деректер.;
-республикада 10 жылдық кезеңде АИТВ-инфекциясы жағдайларына жүргізілген мониторинг нәтижелері;
-республика халқының негізгі топтары арасында АИТВ-жұқпасы үшін эпидемиологиялық төмендеу нәтижелері.
Зерттеу барысында ДДҰ Сарапшылар комитеті ұсынған prevalence, incidence көрсеткіштерін пайдалана отырып, Қазақстанда АИТВ инфекциясымен сырқаттанушылыққа ретроспективті эпидемиологиялық талдау жүзеге асырылды. Prevalence (преваленттілік) - АИТВ инфекциясының таралуын сипаттайтын эпидемиологиялық өзгеріс, incidence (инциденттілік)-белгілі бір уақыт кезеңінде байқалатын адамдарда болатын АИТВ инфекциясының жаңа жағдайларының салыстырмалы жиілігінің көрсеткіші. Зерттеу нәтижелерін статистикалық талдау SPSS (Statistical Package for Social Science) бағдарламасын пайдалана отырып жүргізілді.
Қазақстандағы АИТВ-инфекциясының эпи-демикалық процесін сипаттайтын үрдісті зерттеу мақсатында біз АИТВ-инфекциясының инфекция-сының көрсеткіштеріне ретроспективті талдау жүргіздік. 2011-2021 жылдары республика халқы арасында АИТВ инфекциясының көпжылдық серпінінің жалпылама сипаттамасы (қайтыс болғандарды есепке алмағанда) үш эпидемиялық өрлеудің бар екенін анықтады: Біріншісі - 2011 жылы, инциденттілік көрсеткіші 100 мың тұрғынға шаққанда 2,6, екіншісі - 2016 жылы, 100 мың тұрғынға шаққанда 7,9, үшіншісі - 2021 жылы, инциденттілік көрсеткіші осы уақытқа дейін жалғасатын 100 мың тұрғынға шаққанда 11,4. 2011 жылдан бастап 2021 жылға дейінгі кезеңде АИТВ инфекциясының (инциденттіліктің) жаңа жағдайларының көрсеткіштері 100 мың тұрғынға шаққанда 11,5 - тен 15,6 - ға дейін, орташа алғанда-13,0 шегінде ауытқып отырды. Бүгінгі таңда жоғарыда аталған АИТВ-жұқпасының эпидемиялық көтерілуінің себебі дәлелденген деп саналады, яғни.
Эпидемиялық процесс динамикасындағы "толқынтылық" республика аумағында инъекциялық есірткіні (ИЕТ) пайдаланатын адамдардың популяциясында жаппай эпидемиялық ошақтардың қалыптасуымен тікелей байланысты. Бірінші Өрлеу Қарағанды қаласының те - миртау қаласында АИТВ - ның өршуіне, екіншісі Алматы қаласында, Қарағанды және Павлодар облыстарында ИЕТ арасында эпидемиялық жағдайдың күрделенуіне байланысты болды. АИТВ-инфекциясының үшінші көтерілуі, ең алдымен, эпидемиялық процеске әртүрлі факторлардың және АИТВ - ны беру жолдарының (жыныстық, парентералдық, тік және т.б.) интегралдық әсерімен түсіндіріледі. Соңғы жылдары Қазақстанда жыл сайын жұқтырудың расталған жолымен АИТВ-инфекциясы жағдайларын анықтау жиілігі ұлғаюда. Осылайша, талдау 2020 жылы 2015 жылмен салыстырғанда жыныстық жолмен берілудің үш есе өскенін көрсетті. Атап өтілгендей, жыныс жолы арқылы АИТВ өсуде ретінде гетеросексуальных және гомосексуальных байланыстары. Зерттеу көрсеткендей, республикада АИТВ жұқтырғандардың жас құрылымы біртіндеп өзгеруде: 30-39 жас, 40-49 жас, 50-59 жас және 60 жастан асқан егде жастағы адамдарда инфекцияны анықтау жағына қарай. Талдау ЮНЕЙДС жіктемесі бойынша Қазақстанда АИТВ-жұқпасы індеті "шоғырланған" сатыда, яғни халықтың негізгі топтары арасында таралатынын анықтады, бұл ретте олардың арасында таралу (таралу) көрсеткіші жалпы халық арасында айтарлықтай жоғары. Халықтың негізгі топтары арасында АИТВ - ның (ЭСА) таралуының тұрақты эпидемиологиялық қызметінің нәтижелері осыны растау болып табылады. Сонымен, 2021 жылы АИТВ - ның алдын алу көрсеткіштері: ИЕТ арасында - 8,5%, секс қызметкерлері (СС) - 1,3%, еркектермен жыныстық қатынасқа түсетін ерлер (МСМ)
-3,2%, керісінше, жалпы халық арасында қаралып отырған көрсеткіш 0,1% - ды құрады.
Талдау Қазақстанда АИТВ-ның таралуының біркелкі еместігін анықтады. Кумулятивтік инциденттілік (сырқаттанушылық)деңгейіне байланысты АИТВ жұқтырудың 3 иерархиялық аумақтық деңгейі анықталды:
- жұқтыру деңгейі жоғары өңірлер (Павлодар облысы - 100 мың тұрғынға шаққанда 216,5; Қарағанды облысы-202,1, Алматы қаласы-200,7, Шығыс Қазақстан облысы
- 148,7, Солтүстік Қазақстан облысы-100 мың тұрғынға шаққанда 120,0);
-АИТВ жұқтыру деңгейі орташа өңірлер (Астана қаласы - 100 мың тұрғынға шаққанда 104, Алматы облысы - 95,5, Жамбыл облысы - 65, Оңтүстік Қазақстан облысы - 72,2, Батыс Қазақстан облысы-61,1, Ақмола облысы - 100 мың тұрғынға шаққанда 63,5);
- АИТВ жұқтыру деңгейі төмен өңірлер (Атырау облысы - 100 мың тұрғынға шаққанда 24,5, Маңғыстау облысы);
- 100 мың тұрғынға шаққанда 20,9, Ақтөбе облысы - 26,4, Қызылорда облысы-9,2).
Алынған мәліметтер қазақстандық авторлардың зерттеулерін растайды, жалпы, Қазақстан аумағы эпидемиялық процестің түрлі сатыларында тұр.
1.3 АИТВ-ны алдын алу шараларында мейірбикенің міндеттері
АИТВ-инфекциясы табиғи жағдайда адамнан адамға жыныстық қатынас кезінде және анадан балаға жүктілік, босану және емізу кезінде беріледі. АИТВ қанмен қан құю кезінде немесе парентеральды араласу кезінде, медициналық және медициналық емес жағдайларда (есірткіні көктамыр ішіне енгізу, пирсинг) АИТВ-мен ластанған құралдармен жүзеге асырылуы мүмкін. Ағзаларды ауыстырып қондыру кезінде және жасанды ұрықтандыру кезінде АИТВ-ның контаминацияланған донорлық материалдарын пайдалану кезінде АИТВ жұқтыру жағдайлары байқалды.
Жыныстық қатынас кезінде АИТВ-ның берілуі. АИТВ негізінен вагинальды және анальды жыныстық қатынас кезінде беріледі, жыныстық қатынастың басқа түрлерімен берілу сирек кездеседі. АИТВ-ның берілу факторлары: ұрық (бұл жағдайда АИТВ сперматозоидтарда емес, ұрық сұйықтығы мен жасушаларында болады), әйел жыныс жолдарының бөлінуі, сондай-ақ қан және басқа патологиялық бөлінетін жыныс жолдары (ауру болған кезде). Жыныстық қатынас кезінде органдардың жарақаттануы АИТВ-ның берілу деңгейін арттырады, анальды қарым-қатынас кезінде АИТВ-ның берілу ықтималдығы қынаптан гөрі жоғары екендігі көрсетілген. АИТВ-ның таралуының негізгі факторлары жыныс жолдарының қабаттарында инфекция көзі ретінде де, инфекция көзі ретінде де қабыну аурулары (көбінесе ЖЖБИ-мен байланысты) немесе инфекцияның енуіне қақпа ретінде қызмет ететін дисплей процестерінің болуы болып табылады. АИТВ-ның берілу ықтималдығы инфекция көзінде вирустық жүктеменің жоғары деңгейін анықтайды, ол аурудың ерте сатысында байқалады (инкубациялық кезең, алғашқы киникалық манифестация кезеңі), жасырын инфекция кезеңінде төмендейді және аурудың кеш кезеңдерінде жоғарылайды.
АИТВ-ның тік берілуі. АИТВ жұқтырған ананың баласы одан АИТВ - ны жүктілік кезінде де, босану кезінде де, босанғаннан кейінгі кезеңде-емшек сүтімен де ала алады. Берілу факторлары-қан, патологиялық бөліну және емшек сүті. Алдын алу іс-шараларын жүргізбестен, баланы жұқтырудың жалпы қаупі 25-тен 50% - ға дейін құрайды, анада АИТВ-ның өткір сатысында (жоғары вирустық жүктеме) және оның қатар жүретін аурулары болған кезде артады.
АИТВ-ның жұқтырған баладан емшек сүтімен емізетін әйелге берілуі сипатталған; берілу балаларда өткір АИТВ фонында ауыз қуысының эрозиясының болуымен және анадағы емізік аймағының жанында жарықтармен байланысты болды.
Қан құю және ағзаларды ауыстырып салу кезінде АИТВ-ның берілуі инфекцияланған материалдың инфекцияланбаған ағзаға тікелей түсуінен болады. АИТВ жұқтырған донордың барлық тіндері мен мүшелері АИТВ-ның берілу факторы бола алады.
Жасанды ұрықтандыру кезінде АИТВ-ның берілуі АИТВ-ның жыныстық жолмен берілуіне ұқсас; бедеулікті емдеуде ұрықтан басқа донорлық жасушалар мен басқа да донорлық материалдар қолданылуы мүмкін, олар АИТВ-ның берілу факторлары болуы мүмкін.
Медициналық инвазиялық рәсімдер кезінде АИТВ-ның берілуі оларды АИТВ контаминацияланған, аралық стерилизациядан өтпеген құралдармен жүзеге асырған кезде мүмкін болады. Емделмеген медициналық құрал-саймандарды қайталап қолдануға, бірнеше пациенттің енгізуі үшін препараттың бір контаминацияланған АИТВ ерітіндісін пайдалануға негізделген стационарлардың пациенттері арасындағы ауруханаішілік тұтану, сондай-ақ АИТВ жұқтырған пациенттерге медициналық көмек көрсету кезінде аспаптармен кездейсоқ шаншылған медицина персоналының жұқтыру жағдайлары сипатталған; парентеральды араласу кезінде медицина қызметкері жарақат алған жағдайда АИТВ жұқтырған медицина қызметкерінен пациентке берілуі мүмкін.
Медициналық емес парентеральді араласулар кезінде АИТВ-ның берілуі оларды көктамыр ішіне енгізетін психотроптық заттарды тұтынушылар арасында кең ауқымда байқалады, бұл бірнеше есірткіні тұтынушылардың қанмен ластанған инелер мен шприцтерді пайдалануымен, АИТВ жұқтырған қанның есірткі ерітінділеріне, шприцтер жуылатын сұйықтықтарға, есірткі ерітіндісін дайындау кезінде пайдаланылатын басқа заттарға түсуімен байланысты. Осындай берілу жолын анаболиктерді парентеральды енгізу, акупунктура, татуировка, пирсинг кезінде байқауға болады.
Жоғарыда сипатталғандардан басқа, АИТВ-ның басқа берілу жолдары, оның ішінде АИТВ көзімен тығыз тұрмыстық қатынас кезінде берілу анықталған жоқ.
Профилактикалық немесе алдын алу іс-шаралары деп АИТВ-ның нақты көзі (көздері) табылғанына немесе табылмағанына қарамастан жүзеге асырылатын АИТВ-ның берілуін болдырмауға бағытталған іс-қимылдар кешені түсініледі. АИТВ кезінде алдын алу іс-шараларының объектісі сезімтал контингент, яғни бүкіл халық болып табылады. Профилактикалық вакциналар болмаған кезде АИТВ-ның алдын алудың негізгі әдістері халықтың алаңдаушылығын арттыру, яғни халықты АИТВ жұқтырудың нақты қаупі туралы және жұқтырудың теріс салдары туралы хабардар ету, жұқтырудың алдын алу тәсілдері туралы халыққа ақпарат беру, сондай-ақ халықтың мінез-құлқын АИТВ жұқтыру тұрғысынан қауіптілігі төмен жағына қарай өзгертуге уәждемесін қалыптастыру болып табылады.
АИТВ-ның таралуына табысты қарсы іс-қимыл жасау үшін халыққа АИТВ-ның таралу қаупі, осы таралудың жекелеген адамдар мен жалпы қоғам үшін салдары туралы хабарланып қана қоймай, оның жұқтыру қаупін төмендететін тұрақты білімі мен дағдылары қалыптасуы тиіс.
Халықты АИТВ жұқтыру қаупін азайту әдістеріне оқыту үш деңгейде жүзеге асырылуы мүмкін:
- әлеуетті аудиторияға байланысты сараланбаған жалпы ақпаратпен қамтамасыз етуді жүзеге асыратын бұқаралық ақпарат құралдары;
- біртекті популяцияға бағытталған ақпаратты ұсынатын топ, оны бірдей оқыту тәсілдерін қолдана отырып жинауға болады;
- жеке тұлға, ақпарат жеке адамның өмірі мен қауіпті мінез-құлқының ерекшеліктерін ескере отырып ұсынылған кезде.
Жоғарыда аталған деңгейлердің әрқайсысында алдын-алу жұмыстарын жүргізудің оң және теріс жақтары бар, сондықтан түпкілікті нәтижеге ақпараттандыру мен оқытудың барлық үш деңгейінде бір уақытта жұмыс істеген кезде ғана қол жеткізіледі. Халықты ақпараттандыру және оқыту ғылыми объективтілік пен толеранттылықты сақтай отырып жүргізілуі керек, өйткені, мысалы, халықтың жекелеген топтарына біржақты көзқарас (стигматизация) аурудың алдын-алу бойынша барлық күш-жігерді жоққа шығаруы мүмкін.
Оқытуды ақпараттандырудан басқа тиімділігі дәлелденген болып саналатын АИТВ-ның таралу деңгейіне әсер ететін алдын алу іс-шараларына мыналарды жатқызуға болады:
- ЖЖБИ және қабыну процестерімен қатар жүретін жыныс мүшелері ауруларының алдын алу және емдеу;
- ерлердің сүндеттелуі, қазіргі уақытта популяция деңгейінде емес, жеке адамға берілу ықтималдығын азайту үшін қолданылады (инфекция қаупі азаяды, бірақ жоғалмайды). Сүндеттелу нәтижесінде еркек жыныс мүшелерінің қабыну ауруларының деңгейі және әйелдің жыныс мүшелерінің шырышты қабаттарымен ықтимал байланыс аймағы төмендейді, бұл ер адамның АИТВ-ны жұқтыру қаупінің төмендеуіне әкеледі (ерлердің сүндеттелуі әйелдің жұқтыру ықтималдығына әсер етпейді).
- әзірлеу сатысында тұрған және әзірге тек клиникалық және далалық зерттеулер жүргізу кезінде қолданылатын жұқтырудың алдын алу мақсатында вакцинациялау.
Жалпы алғанда, топтарға бөлінбеген халыққа үндеу АИТВЖИТС адамның да, оның жақындарының да денсаулығы мен өміріне нақты қауіп төндіретіні туралы ақпаратты қамтуы керек, сондықтан адамдар белгілі бір шектеулер мен шығындарға барып, белгілі бір күш салуы керек. Мысалы, презервативтерді пайдалану оларды сатып алуға уақыт пен ақшаны қажет етеді, жыныстық қатынасты қиындатады, жыныстық қатынастың субъективті әсерін нашарлатуы мүмкін, алайда презервативті қолдану көптеген күрделі мәселелердің алдын алады. Мысалы, егде жасына байланысты жыныстық жолмен жұқтырудан қорықпайтын адамдар АИТВ-ның кеңінен таралуы медициналық қызмет көрсету кезінде жұқтыру қаупінің артуына, сондай-ақ денсаулық сақтау экономикасының нашарлауына қауіп төндіретінін түсінуі керек, бұл олардың денсаулығына жанама әсер етеді.
АИТВ туралы ақпарат халықтың алаңдаушылығын ұдайы қолдауы және оны барынша қамтуға қол жеткізуі өте маңызды. Бұқаралық ақпарат құралдарын қолданатын ақпараттық компанияларға бірнеше жыл қатарынан (эпидемия тоқтағанға дейін) және жылына кемінде 2 рет өткізу ұсынылады.
Халық ең алдымен жыныстық жолмен жұқтырудың алдын алу тәсілдері туралы, сондай-ақ есірткіні пайдалану кезінде АИТВ жұқтыру қаупі туралы ескерту туралы белсенді түрде таратылатын ақпаратты алуға тиіс. Бұқаралық ақпарат құралдарын қолдана отырып, көптеген себептерге байланысты жыныстық мінез-құлықтың тар аспектілеріне қатысты немесе есірткіге тәуелді адамдарға есірткіні қолдану кезінде АИТВ-ны жұқтыру қаупін азайту тәсілдерімен байланысты нақты ақпаратты тарату қиынға соғады.
Халыққа жыныстық жолмен жұқтыру қаупі төмендегені туралы хабарлау керек:
өмір бойы жыныстық серіктестердің жалпы санының азаюы (жалғыз серіктес АИТВ-позитивті болуы мүмкін деген ескерту қажет, сондықтан келесі тәсілдерді қолданған жөн);
серіктестің АИТВ-статусын онымен қорғалмаған (презервативпен) жыныстық қатынасқа түскенге дейін анықтау;
АИТВ мәртебесі белгісіз жыныстық серіктестермен презервативтерді тұрақты және дұрыс пайдалану (және егер пайда болса, АИТВ-оң серіктестермен);
ЖЖБИ және жыныс мүшелерінің қабыну ауруларының алдын алу, диагностикалау және емдеу.
Арасында ұсынымдар халықты оқыту бойынша біз кездестіруге дұрыс бекіту, бұл "жұқтыру қаупін азайтады: девственность, кеш бастау жыныстық өмір, қалыс қалуға дейін жыныстық қатынас неке". Алайда, бұл ұсыныстар тек жасөспірімдерге арналған (жыныстық өмірді бастағандар үшін олар пайдалы болмайды). Олар қажетті нәтижеге қол жеткізе алмауы мүмкін, өйткені белгілі бір жастағы жастар жыныстық тәжірибе сатысында. "АИТВ жұқтыру қаупі жоғары адамдарды жыныстық серіктестер қатарынан шығару: ИЕТ және жыныстық серіктестері көп адамдарды" ұсынымы ерекше осал топтарға жатпайтын халыққа ұсынылуы мүмкін, бірақ кейде "қалаусыз" адамдарды ажырату өте қиын. Бұл ұсынысты ИЕТ, КСР, МСМ және көптеген серіктестермен жыныстық қатынасқа түсетін адамдар оң қабылдауы екіталай; олар бұл ұсынысты стигматизацияның көрінісі ретінде қарастырады және олар өз тәуекелдерін одан әрі мұқият жасырады.
Халықты ақпараттандыру және олардың алаңдаушылығын арттыру теледидар, радио хабарларын тарату, мерзімді баспасөз, интернет-сайттар, плакаттар пайдалану арқылы қолданылады. Ақпараттандырудың бұл тәсілдері АИТВ және алдын алу шаралары туралы жалпы түсініктерді тарату үшін пайдаланылады, әлеуметтік бейімделген халықтың алаңдаушылығын тез арттырады, олардың басым бөлігі АИТВ жұқтыру қаупі салыстырмалы түрде төмен топтарға жатады.
Бірақ бұқаралық ақпарат арналарының көптігі қажетті ақпараттың халықтың бір бөлігіне жетпеуіне әкелетінін ескеру керек, мысалы, БАҚ-ты таңдаулы түрде қолданатын жастар, мысалы, тар бағыттағы музыкалық радиоарналар. Осы себепті бұқаралық ақпарат құралдарын таңдау жоспарлау кезеңінде мұқият ойластырылуы керек.
Кеңінен қолданылатын технологиялардың қатарына халық осындай ақпаратпен таныса алатын интернет-сайттар немесе бұрын тексерілген "Сенім телефондары"жатады. Алайда, осы тәсілдер кезінде халық ақпарат алу үшін осы ақпарат көздеріне белсенді түрде жүгінуі керек, бұл оның АИТВ-ға қатысты алаңдаушылығының алдын-ала артуымен немесе АИТВЖИТС-мен байланысты жеке проблемалардың пайда болуымен ғана болады. Байланыс құралдарын мұндай пайдалану тым пассивті тәсіл болып табылады. Халықты ақпаратпен жаппай қамтуды белсенді қамтамасыз ету үшін бұқаралық пошта немесе ақпараттық материалдарды немесе СМС-хабарламаларды электрондық тарату пайдаланылуы мүмкін.
АИТВ жұқтырудың алдын алу тәсілдері туралы ақпарат қоғамдық көлікте: автобустарда, поездарда, аялдамаларда, сондай-ақ вокзалдар мен әуежайларда кеңінен таратылуы мүмкін, жүргізушілер мен жолаушылардың ақпараты үшін ақпараттық материалдар автожанармай құю станцияларында орналастырылуы немесе таратылуы мүмкін. Бұдан басқа, жұқтырудың алдын алу жолдары туралы ақпаратты көрнекі үгіт құралдары түрінде тарату үшін барлық медициналық мекемелер, сондай-ақ дәріханалар мен басқа да бұқаралық сауда мекемелері пайдаланылуы тиіс. Соңғылардың қатысуы тауарлардың ассортиментіне презервативтерді қосу, тауарларды ақпараттық материалдармен сүйемелдеу арқылы көрінуі мүмкін.
Сонымен бірге, БАҚ арқылы ақпараттандыру әрқашан халықтың мінез-құлқын өзгерту мақсатына жете бермейді. Бұқаралық ақпарат құралдары, мысалы, есірткіні тұтынушылар мен коммерциялық жыныстық қатынасқа түсетін адамдар сияқты осал топтардың өкілдерін қызықтырмайды. Халыққа бағытталған ақпараттың мазмұны мен нысаны үлкен маңызға ие. Шет елдерде жүргізілген зерттеулер халықтың әртүрлі топтарының өкілдері АИТВЖИТС қаупі туралы ақпаратқа әр түрлі жауап бере алатындығын көрсетті. Қорқынышты ақпарат жұқтыру қаупі төмен гетеросексуалдық ақпаратқа жақсы әсер етуі мүмкін, бірақ қазіргі өмір салтына байланысты жоғары қауіпті адамдарға аз әсер етеді. МСМ өкілдері, есірткі тұтынушылар мен СДК, сондай-ақ жастардың бір бөлігі БАҚ-тың АИТВ туралы ақпаратын дұрыс қарастырмауы мүмкін, оны қорқыту арқылы олардың өмір салтын өзгертуге әрекет ретінде ғана қабылдай алады.
Қорытындылай келе, АИТВ туралы жалпы ақпарат көбінесе жеке адамдармен өздерінің жеке мінез-құлқымен байланысты емес, сондықтан олар жұқтыру қаупі жоқ деп қате ойлауы мүмкін. Осы себепті, бөлінбеген ақпаратты топтық немесе жеке оқытумен біріктіру керек.
Оқытумен қатар, АИТВ жұқтырудың алдын алуға байланысты кейбір техникалық іс-шараларды жүргізу қажет. Халық үшін презервативтердің қолжетімділігін арттыру: презервативтердің бөлшек сауда құнын төмендету бойынша экономикалық жағдайлар жасау, презервативтерді сатып алуға болатын сауда орындарының санын ұлғайту, оларды жасырын сатып алу (автоматтар) мүмкіндігін қамтамасыз ету жөнінде шаралар қабылдаған орынды.
Презервативтер АИТВ бойынша профилактикалық бағдарламалардың барлық түрлерін жүргізу кезінде халыққа қолжетімді болуы тиіс. Презервативтерді ұсыну жыныстық қатынас кезінде АИТВ және ЖЖБИ жұқтыру қаупін төмендету мәселелері бойынша хабардар етумен және презервативті пайдалану дағдысын қалыптастырумен қатар жүруі тиіс. АИТВ-ның алдын алуға қатысатын барлық мекемелердің қызметкерлері кеңес беру және мүшеқапты пайдалануға уәждемені қалыптастыру дағдыларына оқытылуы тиіс.
Халықтың аз қамтылған топтарының арасында (жасөспірімдер, жастар, үйсіз адамдар, қаңғыбас адамдар, есірткі тұтынушылар) презервативтерді жаппай таратуды символдық төлем үшін жүргізген жөн (толығымен тегін тарату халықтың көз алдында таратылатын заттың "құндылығын" төмендетуі мүмкін).
Емдеу-алдын алу мекемелерінде медициналық персоналдың кәсіби залалдануының алдын алу
Медицина қызметкеріне жұқтыру емдеу-диагностикалық манипуляцияларды орындау кезінде, сондай-ақ жарақаттану (кесу, инъекция, сүйек сынықтарымен терінің зақымдануы және т.б.) және терінің және шырышты қабықтардың құрамында парентеральды гепатит вирустары, АИТВ бар науқастың биологиялық сұйықтықтарымен ластанған жағдайда ЕПМ қалдықтарын жинау және кәдеге жарату кезінде орын алуы мүмкін.
Медициналық персонал мынадай қауіпсіздік ережелерін есте сақтауы және қолдануы тиіс
Медициналық мекемелерде барлық пациенттерді ықтимал жұқтырған деп қарау керек, сондықтан медициналық көмек көрсету кезінде үнемі қажет:
- зақымдалған теріні немесе ашық жараларды жабысқақ сылақпен немесе су өткізбейтін таңғыштармен қорғауды қамтамасыз ету;
- латекс қолғаптарын қанмен немесе дененің басқа сұйықтықтарымен, шырышты қабықтармен және зақымдалған терімен байланысу күтілетін жағдайларда қолдану қажет. Жұмыс кезінде қолғапты 70% алкогольмен немесе басқа дезинфекциялық құралдармен өңдеңіз, алып тастағаннан кейін қайта пайдаланбау керек;
- қанмен немесе ағзаның биологиялық сұйықтықтарымен жанасқаннан кейін қолды сабынмен дереу жуу;
- жұқтырған биологиялық материалдың шашырау қаупі бар бетті дәке таңғышымен, көзді көзілдірікпен немесе қалқанмен қорғану;
- қанмен ластанған жұмыс үстелдерінің бетін дереу тазалаңыз. жуу құралын пайдалана отырып, 15 минут аралықпен екі рет қолда бар ерітіндімен;
- ауызбен тамшуға тыйым салу. Капиллярларға сору тек резеңке алмұрттың көмегімен жүзеге асырылады;
- қорғаныш қалпақшаларын оларды пайдаланғаннан кейін бір рет қолданылатын инелерге киюге жол бермеу;
- шприцтерді, инелерді және катетерлерді пайдаланғаннан кейін дереу дезинфекциялау және кәдеге жарату үшін арнайы тесілмейтін контейнерге орналастырады;
- жұмыс орнында дәрі қобдишасы және дезинфекциялау құралдарының жеткілікті саны болуы тиіс.
Медициналық мекемелерде жеке қорғаныс құралдарын қолдануға үлкен мән берілуі керек. Тері жарасына, шырышты қабықтарға, жұқтырылған құралға Тимес бұрын, қанмен немесе организмнің кез келген биологиялық сұйықтықтарымен, зарарланған қалдықтармен жұмыс істегенде және инвазивтік емшаралар (вв инфузия және т.б.) жүргізу кезінде міндетті түрде ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ МИНИТРЛІГІ
АТЫРАУ ЖОҒАРЫ МЕДИЦИНАЛЫҚ КОЛЛЕДЖІ
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: АИТВ-ның алдын алуда мейірбикенің рөлі
Орындаған: Утегалиева А.У
Тексерген:
Атырау-2021
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3
1.АИТВ-ның алдын алудың теориялық негізі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ...
6
1.1 АИТВ-ның берілу механизмі және алдын алу шаралары ... ... ... ...
6
1.2 АИТВ-ның дамуының ретроспективті анализі ... ... ... ... ... ... ... ...
16
1.3 АИТВ-ны алдын алу шараларында мейірбикенің міндеттері ... ... ..
25
2. INVIVO" ЖШС зертханасы негізінде АИТВ-ны алдын алудағы мейірбике ролінің практикалық негізі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ...
32
2.1 Зерттеу материалы мен әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
32
2.2 Зерттеу нәтижелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
40
2.3 АИТВ-ны алдын алудағы мейірбикеге арналған ұсыныстар ... ... ...
43
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
47
Әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
48
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
49
Кіріспе
Өзектілігі. АИТВ-инфекциясы-иммундық жасушалардың зақымдануымен сипатталатын баяу үдемелі вирустық ауру, оның терминалдық сатысы адамның иммундық жүйесінің аса қысым көрсету дәрежесіне алып келеді. Бүгінгі таңда АИТВ-инфекциясы тез өлімге әкелетін аурудан созылмалы ауруға айналды. Бұл белсенділігі жоғары антиретровирустық терапияны (АРВ-терапия) енгізу, сондай-ақ оппортунистік инфекциялардың алдын алу және емдеудегі жетістіктер салдарынан мүмкін болды. Аурудың барысы, оның ішінде терминалды кезеңде өзгерді. Дағдарыстар ұзақ ремиссиямен және тиісті көмекпен "терминалды кезеңмен" ауысады, көбінесе науқастың жағдайының айтарлықтай нашарлауына қарамастан уақытша болады.
АИТВ жұқтырған пациенттер өмір бойы арнайы күтімді қажет етеді. АИТВ жұқтырған науқастарға мамандандырылған көмектің ажырамас бөлігі паллиативті көмек болып табылады. Паллиативті көмек денсаулық сақтаудың салыстырмалы түрде жаңа бағыты болып табылады және Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының анықтамасы бойынша өмірге қауіпті аурудың ауыртпалығына тап болған пациенттер мен олардың жақындарының өмір сүру сапасын жақсартуға бағытталған. Паллиативті көмектің негізгі міндеті-прогрессивті емделмейтін аурудан болатын азаптың алдын алу және жеңілдету. Ауырсынуды және басқа белгілерді, психологиялық, әлеуметтік және рухани мәселелерді ерте анықтау, мұқият бағалау және тиімді емдеу сапалы паллиативті көмектің ажырамас бөлігі болып табылады.
Паллиативтік көмек пен күтімге деген қажеттілік дағдарыс кезеңінде ұлғая отырып, АИТВ-мен өмір сүрудің әртүрлі кезеңдерінде әр түрлі болады. Ауру дамыған сайын емдеу мүмкіндіктері азаяды және паллиативті көмектің рөлі, керісінше, артады. Аурудың терминалдық кезеңге өту кезінде жақсы күтім маңызды бола түсуде.
Паллиативті көмектің маңызды компоненттерінің бірі-мейірбике ісі. Бұл пациент пен дәрігер арасындағы байланыс түрі болып табылатын медбике. АИТВ жұқтырған адамдармен жұмыс жасай отырып, ол белгілі бір кәсіби білімге ғана емес, сонымен бірге пациентпен қарым-қатынас жасау дағдыларына да ие болуы керек, әсіресе емдеудің сәттілігі көбіне осыған байланысты.
Мейірбикенің АИТВ-ны жұқтырудың алдын алу шараларын жүргізудің маңыздылығын түсінуі де маңызды рөл атқарады.
АИТВ инфекциясының алдын-алу инфекцияның жеке қаупін азайтуға бағытталуы керек. Бақытымызға орай, вирусты жұқтыру жолдары мұқият зерттелген. Бірқатар алдын-алу шараларын сақтау көптеген жағдайларда инфекцияның алдын алуға мүмкіндік береді. Статистикаға сәйкес, әлемде АИТВ - ны жұқтырудың ең көп саны жыныстық жолмен және есірткіні енгізумен, яғни адам көп жағдайда өз еркімен өзгерте және бақылай алатын мінез-құлық процесінде жүреді.
Дамып келе жатқан пандемияға қарсы іс-қимылды ұйымдастыру және оның жойқын салдарымен күресу қазіргі уақытта халықаралық және ұлттық денсаулық сақтау саясатының маңызды міндеті болып табылады.
ДДҰ бірқатар құжаттарда АИТВ-инфекциясының эпидемиясы мен оның салдарымен күресуге бағытталған қызметтің 4 негізгі бағытын атап көрсетеді:
1) қауіпсіз жыныстық мінез-құлыққа үйрету, презервативтердің таралуы; жыныстық жолмен берілетін ауруларды емдеу (басқа), осы ауруларды саналы түрде емдеуге бағытталған мінез-құлықты оқыту сияқты элементтерді қамтитын АИТВ-ның жыныстық жолмен берілуінің алдын алу;
2) қауіпсіз қан өнімдерімен жабдықтау әдістерімен АИТВ-ның қан арқылы берілуінің алдын алу, тері тұтастығын бұзатын инвазивтік, хирургиялық және стоматологиялық практика кезінде асептикалық жағдайларды қамтамасыз ету;
3) АИТВ жұқтырылған әйелдерге консультация беруді қоса алғанда, АИТВ-ның берілуінің алдын алу, перинаталдық берілу және отбасын жоспарлау, медициналық көмекті қамтамасыз ету туралы ақпаратты тарату әдістерімен АИТВ-ның перинаталдық берілуінің алдын алу;
4) АИТВ-инфекциясы бар науқастарға, олардың отбасыларына және қоршаған адамдарға медициналық көмек пен әлеуметтік қолдауды ұйымдастыру.
Зерттеу мақсаты: АИТВ-ның алдын алудағы мейірбикенің қызметін зерттеу және жетілдіру болып табылады
Осы мақсатқа жету үшін келесі міндеттерді шешу қажет:
АИТВ-ның берілу жолдарын анықтау
АИТВ-ның алдын алу шараларын қарастыру
АИТВ-ны алдын алудағы мейірбике ролінің практикалық негізін анықтау, зерттеу нәтижелерін талдау
Зерттеу пәні: АИТВ-ны алдын-алудағы мейірбикелік қызмет
Зерттеу обьектісі: АИТВ-ны алдын алу шаралары
Зерттеу базасы: Атырау қаласындағы "INVIVO" ЖШС зертханасы
Зерттеу гипотезасы: келтірілген ұсыныстар АИТВ-ның алдын алуда мейірбикелік қызметті жетілдіреді.
Ақпарат көздері: әдеби көздер, бөлімнің есептік статистикасы, медбикелерге арналған сауалнамалар.
Ақпаратты жинау әдісі: ресми медициналық құжаттаманы талдау, медициналық қызметкерлерге сауалнама жүргізу, бақылау, сұхбат.
Жұмыс құрылымы. Жұмыс кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан және әдебиеттер тізімінен тұрады.
1.АИТВ-ның алдын алудың теориялық негізі
1.1 АИТВ-ның берілу механизмі және алдын алу шаралары
АИТВ -- адамның иммундық тапшылық вирусы, ХХ ғасырдың 80-жылдарының басынан бастап танымал. АИТВ ағзаға түскен кезде біздің аурудан және жұқпадан қорғайтын иммундық жүйені бұзады. Уақыт өте келе АИТВ-мен жұқпаланған адам жиі ауыратын болады. ЖИТС диагнозы (жұқтырылған иммундық тапшылық синдромы) жұқпаланғаннан кейін әдетте бірнеше жыл өткесін қойылады. ЖИТС - адамның иммундық жүйесінің бұзылуынан пайда болатын ауру. Иммундық тапшылық әсері салдарынан бір немесе бірнеше қауіпті аурулар дамуы мүмкін (пневмония, туберкулез, рак және т.б.), бұл аурулармен адам ағзасы күресе алмайды. АИТВ -- ЖИТС-тың басты себебі болып табылатын індет.
1981 жылдан 1984 жылға дейін ЖИТС-ның таралыуының дамуы жыныстық қатынас арқылы және нашақорлықтың қауыпты екендігі туралы бірнеше жұмыс шықты. Адамның қорғаныш тапшылығының қоздырғышын 1983 жылы бір-бірінен бөлек екі лаборатория анықтады: -Люк Монтанье басшылығының қол астындағы Францияда Пастер Институтында, Роберт Галло басшылығының қол астындағы АҚШ ұлттық рак институтында.
Этиологиясы
Қоздырғышы - 1984-85 жылдары анықталған. Ол ретровирустар тобына жататын, құрамында РНҚ-сы және кері транскриптазасы бар вирус. Қазіргі кезеңде АИТВ вирусының 2 типі белгілі, олардың кейбір антигендерінде ерекшеліктері бар: АИТВ-1 және АИТВ-2, соғысы Батыс Африкада жиі кездеседі. Вирус геномы екі түрде кездеседі: РНҚ және ДНҚ.
Вирус сыртқы ортада тұрақсыз. Ол 560 С қыздырғанда 30, ал қайнатқанда 1-5 өледі дезинфирлеуші заттардың әсерінен тез өледі (3co сутегінің асқын тотығы, 5co лизол, 0,6co Na гидрохлориді). Ультракүлгін сәулесіне тұрақты.
Инфекция көзі
Инфекция көзі вирус (ретровирус) жұқтырып алған адам -- вирус тасымалдаушылар. ЖИТС-пен ауырған адамдар инфекция жұқтыру көзі болып табылады. Ешқандай ауру белгілері байқалмайтындықтан әсіресе вирус тасымалдаушылар өте қауіпті. Вирус көп мөлшерде қанда, спермада, қынап кілегейінде, емшек сүтінде болады. Көз жасында, жұлын сұйығында, сілекейде өте аз мөлшерде болуы мүмкін.
Инкубациялық кезең
Инкубациялық кезеңі- 3апта - 2 айдан- 3-5 жылға және одан көп жылға дейін. АИТВ вирустарына антидене жұқтырғаннан кейін 2-3 аптада пайда болады.
АИТВ инфекциясы 4 кезеңнен өтеді:
белгілері жоқ инкубациялық кезең;
а) алғашқы белгілерінің пайда болуы
б) екіншілік инфекцияның қосылуы, иммунитет тапшылығы жоқ;
екіншілік инфекциялардың қосылуы;
ЖИТС-терминальдық кезең: кахексия, орталық нерв жүйесінің зақымдалуы,пневмония, онко ЖИТС.
Клиникалық көрсеткіштері
Төмендегі аурулар мен симптордар анықталған адамдарды күдіктенуге болады:
Вирусты В,С гепатиттері
Қатерлі ісіктері
Белгісіз этиологиясы энцефалопатия
Этиологиясы белгісіз анемия
Ұзақтығы 1 айдан астам диарея
Себореялы дерматит
Хейлит
Пневмоцисті пневмония
Балаларда клиникалық белгілергі бойынша бірнеше түрде өтеді (жетекші синдром). Нәрестеде трансплацентарлы жолмен жұғуының көрсеткіші болуы мүмкін: дене салмағының жетіспеушілігі, мерзімінен ерте туылуы, микроцефалия, дискрания.Туа пайда болған АИТВ инфекциясының клиникалық белгілері: мерзімінен ерте туу, дистрофия, бет-әлпетінің дисморфизмі (гипертейлоризм, гидроцефалия, мұрын белағашының түсіп тұруы, жоғарғы ерін науасының томпаюы) және де психомоторлы дамуының артта қалуы, рецидивті диарея, көз шелінің көгілдір, серологиялық зерттеудің оң және де психомоторлы дамуының артта қалуы, рецидивті диарея, көз шелінің көгілдір, серологиялық зерттеудің оң болуы.
6 айдан кейін неврологиялық белгілердің үдей түсуі байқлады - ақыл-ойының төмендеуі, жүріп-тұруының өзгерулері, патологиялық рефлекстердің пайда болуы, парездер анықталады. Бұл белшілер АИТВ жұқтырған науқастардың 10-30co -да кездеседі. АИТВ-инфекциясымен ауыратын балаларға тән: әртүрлі неврологиялық бұзылыстар, анықталады. Компьютерлік томограммада базальды ганглияларда кальцификаттар және ми аторфиясы анықталады.Алғашқы айлардан бастап-ақ В-клеткалық имммунитеттің жетіспеушілігі байқалады.Нейролия клеткаларының зақымдалуы салдарынан балаларда өте жиі үдеген энцефалопатия байқалады (50co аса жағдайда).Шеткі жүйке жүйелерінің де зақымдануы мүмкін - полирадикулоневриттер.ЖИТС ассоцирленген аурулар қатарында - лимфоцитарлы интерстициальды пневмония, органдардың цитомегаловирусты зақымдануы, бауыр, көкбауыр және лимфа түйіндерден басқа. Тері мен ішкі органдардың герпетикалық зақымданулары, мидың токсоплазмозы.
Негізгі берілу механизмі-жанасу және парентеральды.
Жұғу жолдары. Медицинада дәлелденуі бойынша, ЖИТС-тің қазіргі кезде негізгі жұғу жолдары мынадай: жыныстық қатынас; вирустың бірден қанға түсуі (әртүрлі инъекциялар жасаған кезде т. б. жағдайларда) анасынан нәрестеге жүғу арқылы. Жыныстық жол негізгі жұғу жолы болып табылады. ЖИТС адамдарға 80% жағдайында осы жолмен, яғни гетеросексуальдық (еркек-әйел) және гомо-сексуальдық (еркек-еркек) жыныстық қатынас кезінде жұғады. Ең қауіптісі -- гомосексуальдық анальдық қатынас, өйткені партнерлердің жыныс мүшелерінің терісі, шырышты қабатының жарақаттануы жиі болады. АҚШ-та ЖИТС-пен науқастанғандардың 70%-ына ауру осындай жолмен жұққан. Жұқтыру каупі активті және пассивті гомосексуалистерде бірдей дәрежеде болады. Қатерлі топқа жезөкшелер де жатады. Партнерлердің жиі ауысуы да ЖИТС жұқтыру мүмкіндігін күшейтеді. Жыныстық инфекциясы бар немесе бұрын ауырғандармен кездесу, етеккір кезінде жыныстық қатынаста болу, садистік әдеті бар партнермен жақындасу ЖИТС жұқтыру каупін күшейте түседі.
ЖИТС-тің вирустың қанға бірден түсуі арқылы жұғуы қазіргі кезде ерекше аландаушылық туғызып отыр. Себебі тамырға наркотиктер енгізгенде ортақ инелі шприцті пайдаланатын нашақорлардың саны көбейіп келеді. Әрине, қолданатын инелерін олар тиісті өңдеуден өткізбейді. Егерде ЖИТС-пен науқастанған немесе вирус тасымалдаушы нашақорлар қауымына қосылса, вирус оның инедегі қанының қалдығымен сау адамның ағзасына түседі. Вирус аурулардың 20%-ына осындай жолмен жұғады. Вирус адамға қан немесе қан құрамынан тұратын препараттар құйғанда да жұғуы мүмкін. Кейбір аурумен науқастанғанда, операция жасағанда, әйел босанғанда донор қанын құюға тура келеді. Егер донор ЖИТС-ке тексерілмеген болса, вирус жұқтыру қаупі өте жоғары. ЖИТС жұғу мүмкіндігі бар қатерлі топқа гемофилиямен ауырғандар да жатады. Өйткені қан ұюы өте нашар болғандықтан, қан кетуін тоқтату үшін оларға жиі-жиі қан құйып отырады. АҚШ-та, Еуропада гемофилиямен ауырғандардың 40 -- 63%-на АИТВ қан құю арқылы жұққаны анықталған. Бірақ 1985 жылдан бері жоғары дамыған елдерде, 1987 жылдан бастап ТМД елдерінде донор қанына қатаң бақылау жүргізіле бастады. Мұндай тәртіп ЖИТС, В гепатит және басқа жұқпалы аурулардың таралуына жол бермейді. Соған қарамастан Қазақстанда АИТВ-тың 20%-ы емдеу-профилактикалық мекемелерде жұқтырылғаны тіркелген (ДДҰ мәліметі бойынша мұндай көрсеткіш 0,5%-ға тең). Экономикасы нашар дамыған елдерде ЖИТС-тің қан арқылы жұғу қаупі әлі де сақталып отыр. ЖИТС вирусының үшінші жұғу жолы -- анасынан нәрестеге жұғуы. Ауырған немесе АИТВ жүққан әйелдерден туған балалардың 45-не вирус осындай жолмен жұққаны белгілі болды. Егер де анасы нашақор немесе жезөкше болса нәрестеге вирус жұғу қаупі бірнеше есе артады. Вирус нәрестеге қалыпты босану кезінде, баланы операция жасап алғанда және жүктілік кезінде жұғуы мүмкін. ЖИТС-тің нәрестеге науқас анасының емшек сүті арқылы жұғу оқиғалары да белгілі.
Алдын алуы
1. Жеке сақтану (жеке бас гигиенасы, презерватив және т.б.);
2. Баласына жұғу қауіптілігін азайту үшін жүктілік кезінде ауру ананы емдеу;
3. АИТВ аурудың қаны жарақатталған терісі бар медицина қызметкеріне жұқса, онда алдын алу үшін ретровирмен емдеу керек.
4. Қарым-қатынаста өте жоғары қауіптілік болса, онда зидовудин+ламивудин+индинавирді қолданады. Алдын алу емі 4 апта бойы жүргізіледі. Емделгеннен кейін тексеріледі - 6 апта, 12 апта, 6 ай сайын жергілікті ауруханаларда немесе арнайы диагностикалық-лабораторияларда бақыланады.
Эпидемиологиялық ерекшелігі
Қазақстан бойынша 1997-1998 жылдары алғашқы белгілер кезеңінде 90 пайызына дейін АИТВ жұқтырылғандар тіркелсе, ал 2000 жылы олардың саны 52 пайызға төмендеді. Алғашқы орында келе жатқан қазір Қарағанды облысы, онда ауру сырқаулық осы аурумен 79,3 пайыз, ал Павлодар, Қостанай, Оңтүстік Қазақстан облыстары, сонымен қатар Алматы қаласы жағдайлары қолайсыз региондарға жатады. Эпидемиялық процессіне репродуктивті жастағы әйелдердің кіруі жаңа туған балалардың бұл аурудың жұғуына ықпал жасап отыр. ҚР-да 2000 жылдың 1Х (қазанында) АИТВ жұқтырған 22 әйелден 22 бала дүниеге келді. Арудың жұғу жолы әр елде әртүрлі. мысалы: Батыс Европада перинатальды жұғу дамыған (70-80co). Жасөспірімдерде - жынысты жол, гемотрансфузионды жолдың маңызы төмен (20-25co) шешесінен баласына трансплацентарлы жолмен АИТВ жұқтырған әйелден туған балада осы инфекция анықталмаса да олардың арасында өлім көрсеткіші жоғары, себебі олар иммуножетіспеушілік жағдайда туылады, сондықтан оларға кез келген басқа аурулар жеңіл жұғады, сол ауру салдарынан қайтыс болуы мүмкін.ЖИТС-мен ауыратын әйелдерден туған балаларда 1 жасқа дейін 14co-ауру пайда болады, 1 жастан кейін - 11-12co АИТВ табылады. Орташа сеппен 4 жасқа дейін 54co балаларда осы ауру анықталады.
Ересек адамдарға қарағанда АИТВ инфекцияға балардың сезімталдығы жоғары , қан арқылы жұққанда инкубациялық кезең қысқа болады.
АИТВ инфекциясына тексеру түрлері:
Ерікті тексеру- АИТВ-ға мединициналық куәландырудың өтуге ықылас білдірген Қазақстан Республикасының барлық азаматтары,шет елдік азаматтары талғамы бойынша тексеріледі.
Аты-жөнін атамай тексеру- адамдардың жеке басын куәландыратын құжатын көрсетпей тексерілуі.
Мәжбүрлеп тексеру- құқық қорғау мекемелерінің қаулысы бойынша тексеру Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес жүргізіледі.
ЖИТС-пен күресу орталықтардың жұмыс бағыттары:
Вирус кездесуіне мүмкіндігі бар қауіп топтарын тексеріп,вирус жұққан адамдарды тауып,емдеу.
Аурудың ошағын көлемдеу,бақылау,вирустың ары қарай таралуына мүмкіндік бермеу жұмыстарын ұйымдастыру.
Санитарлық-ағарту жұмыстарын,жастар арасында жыныстық тәрбие жұмыстарын жүргізу.
АИТВ инфекциясына тексеру 28.07.2010ж. ДСМ №552 АИТВ инфекциясын жұқтырудың анықталуын медициналық куәландыру ережелері бұйрығына сәйкес жүргізеді:
А. Міндетті түрде қан,тіндер және органзмнің донорлары мен реципиенттері.
В. Прокуратура,тергеу және сот мекемелерінің сұрауы бойынша.
С. Клиникалық және эпидемиологиялық айғақтар бойынша.
1.2 АИТВ-ның дамуының ретроспективті анализі
АИТВ-инфекциясы және ЖИТС бүгінде медициналық, әлеуметтік ерекшеліктердің бірқатарына байланысты адам патологиясында ерекше орын алады, олардың арасында инфекцияның созылмалы және соңғы уақытқа дейін өлімге әкелетін сипаты және стигма және дискриминация сияқты ұғымдар бірінші орынға шығады. Әлемнің көптеген елдерінде, соның ішінде Қазақстанда да АИТВ-инфекциясының індетіне қарсы іс - қимыл жасау маңызды мемлекеттік міндет болып табылады, оны іске асыру үшін эпидемияны бақылаудың барлық ықтимал іс-шаралары қабылдануда.
Қазіргі уақытта ғаламшардағы АИТВ індетінің таралуын тоқтату жөніндегі жаһандық мақсаттарға қол жеткізу үшін әлемдік қоғамдастық өте маңызды міндет алды: 2030 жылға қарай ЖИТС індетін тоқтату. Бұл міндеттемені БҰҰ - ға мүше елдер 2015 жылы бірауыздан қабылдады және 2016 жылғы 8-10 маусымда Нью - Йоркте өткен БҰҰ Бас Ассамблеясының ЖИТС-ке қарсы күрес мәселелері жөніндегі жоғары деңгейдегі кеңесінің шешімдерінде өз растауын тапты. Қазақстандағы ЮНЕЙДС бағдарламасының директоры М. ғ. к. а. т. атап өткендей. Голиусов (2017), бұл кеңестің негізгі мақсаты АИТВЖИТС - мен күрес ісіндегі іс жүзіндегі жетістіктерді атап қана қоймай, сонымен қатар 2016-2020 жылдарға арналған Бес жыл ішінде ЖИТС проблемаларын шешу үшін шараларды жеделдету қажеттігіне әлемдік қоғамдастықтың назарын аудару болды. Автор ЮНЕЙДС стратегиясы АИТВ індетінің даму тарихы мен індетке жауап ретінде әлемдік қоғамдастықтың іс-әрекетінің маңызды кезеңінде құрылғанын баса айтады. Оның негізіне індетке қарсы іс - қимылдың алдыңғы табысты көп жылдық әлемдік тәжірибесі, ауқымды ғылыми зерттеулер мен әзірлемелер, сондай-ақ жаһандық міндеттерді шешудің заманауи тәсілдері алынған.
Бұл міндеттер ҚР Денсаулық сақтау жүйесін дамытудың 2016-2019 жылдарға арналған "Денсаулық" мемлекеттік бағдарламасында да көрініс тапты.. Бұл бағдарламада, бір жағынан, әлемдік және отандық экономиканың ықтимал ауытқулары кезінде қаржылық тұрақтылықты сақтай отырып, медициналық қызметтердің қолжетімділігі мен сапасын қамтамасыз ететін жеке және халықаралық тәжірибенің үздік үлгілеріне негізделген Қазақстанда қоғамдық денсаулық сақтаудың жаңа ұзақ мерзімді моделін құруға ерекше мән беріледі. Екінші жағынан, бұл ЖИТС - тың алдын алу және оған қарсы күрес жөніндегі республикалық қызмет үшін жаңа серпін береді, осы уақытқа дейін медициналық көмекке жүгінбеген АИТВ-мен өмір сүретін адамдарды емдеу, тестілеу және олардың денсаулығын қорғау саласындағы жаһандық мақсаттарға қол жеткізуге шақырады.
Сурет 1. Қазақстан Республикасы бойынша 15-49 жас аралығындағы АИТВ-мен өмір сүретін әйелдер саны
Бүгінде ЖИТС-тың алдын алу және оған қарсы күрес жөніндегі республикалық қызмет мамандарының алдында ЮНЕЙДС "90-90-90"стратегиясын іске асыру бойынша жаңа міндеттер тұр:
- АИТВ-мен ауыратын адамдардың 90% - ы өздерінің мәртебесі туралы білуге тиіс;
- Диагноз қойылғандардың 90% - ы антиретро-вирустық ем қабылдауы тиіс;
- Терапиямен ауыратын адамдардың 90% - ы емдеудің жалған әсеріне ие болуы керек.
Айта кетейік, бұл стратегия әмбебап, оның ерекшелігі: ол жергілікті, аймақтық ерекшеліктерге сәйкес келетін шараларды жүргізуге және қолдауға арналған. Соңғы жағдай өте маңызды, өйткені көптеген отандық және шетелдік зерттеушілер денсаулық сақтаудың әртүрлі салаларындағы кез-келген қайта құрудың тиімділігі келесі ұйымдастырушылық және әдіснамалық принциптер мен тәсілдерді қолдану және енгізу кезінде ықтимал артады деп санайды:
1) жүйелік тәсіл;
2) сектораралық өзара іс-қимыл;
3) барлық деңгейдегі проблемаларды шешу (мемлекеттік органдар, ҮЕҰ, жеке және мемлекеттік ұйымдар, кәсіпорындар, өнеркәсіп, ойын-сауық және спорт индустриясы, білім беру, Дін, құқық қорғау органдары мен мекемелері, лобби топтары, БАҚ және басқалар);
4) денсаулық жағдайының медициналық, эпидемиологиялық, экономикалық, әлеуметтік аспектілеріне тұрақты, мақсатты түрде мониторинг жүргізу (АИТВ инфекциясы кезінде бұл АИТВ инфекциясының ықтимал таралуын айқындайтын халықтың негізгі топтары арасында тәуекелдің басым факторларының құбылысы).
Осы зерттеудің материалдары ретінде ЖИТС-тың алдын алу және оған қарсы күрес жөніндегі республикалық орталық мамандарының АИТВ-инфекциясының эпидемиологиясы, профилактикасы, диагностикасы, клиникасы және оны емдеу жөніндегі Қазақстан зерттеулерінің "алтын қорын" құрайтын көптеген жалпылама жұмыстарының нәтижелері пайдаланылды.
Материалдармен зерттеу болып табылды:
- 2011-2021 жылдардағы тарихи, эпидемиологиялық, зертханалық деректер.;
-республикада 10 жылдық кезеңде АИТВ-инфекциясы жағдайларына жүргізілген мониторинг нәтижелері;
-республика халқының негізгі топтары арасында АИТВ-жұқпасы үшін эпидемиологиялық төмендеу нәтижелері.
Зерттеу барысында ДДҰ Сарапшылар комитеті ұсынған prevalence, incidence көрсеткіштерін пайдалана отырып, Қазақстанда АИТВ инфекциясымен сырқаттанушылыққа ретроспективті эпидемиологиялық талдау жүзеге асырылды. Prevalence (преваленттілік) - АИТВ инфекциясының таралуын сипаттайтын эпидемиологиялық өзгеріс, incidence (инциденттілік)-белгілі бір уақыт кезеңінде байқалатын адамдарда болатын АИТВ инфекциясының жаңа жағдайларының салыстырмалы жиілігінің көрсеткіші. Зерттеу нәтижелерін статистикалық талдау SPSS (Statistical Package for Social Science) бағдарламасын пайдалана отырып жүргізілді.
Қазақстандағы АИТВ-инфекциясының эпи-демикалық процесін сипаттайтын үрдісті зерттеу мақсатында біз АИТВ-инфекциясының инфекция-сының көрсеткіштеріне ретроспективті талдау жүргіздік. 2011-2021 жылдары республика халқы арасында АИТВ инфекциясының көпжылдық серпінінің жалпылама сипаттамасы (қайтыс болғандарды есепке алмағанда) үш эпидемиялық өрлеудің бар екенін анықтады: Біріншісі - 2011 жылы, инциденттілік көрсеткіші 100 мың тұрғынға шаққанда 2,6, екіншісі - 2016 жылы, 100 мың тұрғынға шаққанда 7,9, үшіншісі - 2021 жылы, инциденттілік көрсеткіші осы уақытқа дейін жалғасатын 100 мың тұрғынға шаққанда 11,4. 2011 жылдан бастап 2021 жылға дейінгі кезеңде АИТВ инфекциясының (инциденттіліктің) жаңа жағдайларының көрсеткіштері 100 мың тұрғынға шаққанда 11,5 - тен 15,6 - ға дейін, орташа алғанда-13,0 шегінде ауытқып отырды. Бүгінгі таңда жоғарыда аталған АИТВ-жұқпасының эпидемиялық көтерілуінің себебі дәлелденген деп саналады, яғни.
Эпидемиялық процесс динамикасындағы "толқынтылық" республика аумағында инъекциялық есірткіні (ИЕТ) пайдаланатын адамдардың популяциясында жаппай эпидемиялық ошақтардың қалыптасуымен тікелей байланысты. Бірінші Өрлеу Қарағанды қаласының те - миртау қаласында АИТВ - ның өршуіне, екіншісі Алматы қаласында, Қарағанды және Павлодар облыстарында ИЕТ арасында эпидемиялық жағдайдың күрделенуіне байланысты болды. АИТВ-инфекциясының үшінші көтерілуі, ең алдымен, эпидемиялық процеске әртүрлі факторлардың және АИТВ - ны беру жолдарының (жыныстық, парентералдық, тік және т.б.) интегралдық әсерімен түсіндіріледі. Соңғы жылдары Қазақстанда жыл сайын жұқтырудың расталған жолымен АИТВ-инфекциясы жағдайларын анықтау жиілігі ұлғаюда. Осылайша, талдау 2020 жылы 2015 жылмен салыстырғанда жыныстық жолмен берілудің үш есе өскенін көрсетті. Атап өтілгендей, жыныс жолы арқылы АИТВ өсуде ретінде гетеросексуальных және гомосексуальных байланыстары. Зерттеу көрсеткендей, республикада АИТВ жұқтырғандардың жас құрылымы біртіндеп өзгеруде: 30-39 жас, 40-49 жас, 50-59 жас және 60 жастан асқан егде жастағы адамдарда инфекцияны анықтау жағына қарай. Талдау ЮНЕЙДС жіктемесі бойынша Қазақстанда АИТВ-жұқпасы індеті "шоғырланған" сатыда, яғни халықтың негізгі топтары арасында таралатынын анықтады, бұл ретте олардың арасында таралу (таралу) көрсеткіші жалпы халық арасында айтарлықтай жоғары. Халықтың негізгі топтары арасында АИТВ - ның (ЭСА) таралуының тұрақты эпидемиологиялық қызметінің нәтижелері осыны растау болып табылады. Сонымен, 2021 жылы АИТВ - ның алдын алу көрсеткіштері: ИЕТ арасында - 8,5%, секс қызметкерлері (СС) - 1,3%, еркектермен жыныстық қатынасқа түсетін ерлер (МСМ)
-3,2%, керісінше, жалпы халық арасында қаралып отырған көрсеткіш 0,1% - ды құрады.
Талдау Қазақстанда АИТВ-ның таралуының біркелкі еместігін анықтады. Кумулятивтік инциденттілік (сырқаттанушылық)деңгейіне байланысты АИТВ жұқтырудың 3 иерархиялық аумақтық деңгейі анықталды:
- жұқтыру деңгейі жоғары өңірлер (Павлодар облысы - 100 мың тұрғынға шаққанда 216,5; Қарағанды облысы-202,1, Алматы қаласы-200,7, Шығыс Қазақстан облысы
- 148,7, Солтүстік Қазақстан облысы-100 мың тұрғынға шаққанда 120,0);
-АИТВ жұқтыру деңгейі орташа өңірлер (Астана қаласы - 100 мың тұрғынға шаққанда 104, Алматы облысы - 95,5, Жамбыл облысы - 65, Оңтүстік Қазақстан облысы - 72,2, Батыс Қазақстан облысы-61,1, Ақмола облысы - 100 мың тұрғынға шаққанда 63,5);
- АИТВ жұқтыру деңгейі төмен өңірлер (Атырау облысы - 100 мың тұрғынға шаққанда 24,5, Маңғыстау облысы);
- 100 мың тұрғынға шаққанда 20,9, Ақтөбе облысы - 26,4, Қызылорда облысы-9,2).
Алынған мәліметтер қазақстандық авторлардың зерттеулерін растайды, жалпы, Қазақстан аумағы эпидемиялық процестің түрлі сатыларында тұр.
1.3 АИТВ-ны алдын алу шараларында мейірбикенің міндеттері
АИТВ-инфекциясы табиғи жағдайда адамнан адамға жыныстық қатынас кезінде және анадан балаға жүктілік, босану және емізу кезінде беріледі. АИТВ қанмен қан құю кезінде немесе парентеральды араласу кезінде, медициналық және медициналық емес жағдайларда (есірткіні көктамыр ішіне енгізу, пирсинг) АИТВ-мен ластанған құралдармен жүзеге асырылуы мүмкін. Ағзаларды ауыстырып қондыру кезінде және жасанды ұрықтандыру кезінде АИТВ-ның контаминацияланған донорлық материалдарын пайдалану кезінде АИТВ жұқтыру жағдайлары байқалды.
Жыныстық қатынас кезінде АИТВ-ның берілуі. АИТВ негізінен вагинальды және анальды жыныстық қатынас кезінде беріледі, жыныстық қатынастың басқа түрлерімен берілу сирек кездеседі. АИТВ-ның берілу факторлары: ұрық (бұл жағдайда АИТВ сперматозоидтарда емес, ұрық сұйықтығы мен жасушаларында болады), әйел жыныс жолдарының бөлінуі, сондай-ақ қан және басқа патологиялық бөлінетін жыныс жолдары (ауру болған кезде). Жыныстық қатынас кезінде органдардың жарақаттануы АИТВ-ның берілу деңгейін арттырады, анальды қарым-қатынас кезінде АИТВ-ның берілу ықтималдығы қынаптан гөрі жоғары екендігі көрсетілген. АИТВ-ның таралуының негізгі факторлары жыныс жолдарының қабаттарында инфекция көзі ретінде де, инфекция көзі ретінде де қабыну аурулары (көбінесе ЖЖБИ-мен байланысты) немесе инфекцияның енуіне қақпа ретінде қызмет ететін дисплей процестерінің болуы болып табылады. АИТВ-ның берілу ықтималдығы инфекция көзінде вирустық жүктеменің жоғары деңгейін анықтайды, ол аурудың ерте сатысында байқалады (инкубациялық кезең, алғашқы киникалық манифестация кезеңі), жасырын инфекция кезеңінде төмендейді және аурудың кеш кезеңдерінде жоғарылайды.
АИТВ-ның тік берілуі. АИТВ жұқтырған ананың баласы одан АИТВ - ны жүктілік кезінде де, босану кезінде де, босанғаннан кейінгі кезеңде-емшек сүтімен де ала алады. Берілу факторлары-қан, патологиялық бөліну және емшек сүті. Алдын алу іс-шараларын жүргізбестен, баланы жұқтырудың жалпы қаупі 25-тен 50% - ға дейін құрайды, анада АИТВ-ның өткір сатысында (жоғары вирустық жүктеме) және оның қатар жүретін аурулары болған кезде артады.
АИТВ-ның жұқтырған баладан емшек сүтімен емізетін әйелге берілуі сипатталған; берілу балаларда өткір АИТВ фонында ауыз қуысының эрозиясының болуымен және анадағы емізік аймағының жанында жарықтармен байланысты болды.
Қан құю және ағзаларды ауыстырып салу кезінде АИТВ-ның берілуі инфекцияланған материалдың инфекцияланбаған ағзаға тікелей түсуінен болады. АИТВ жұқтырған донордың барлық тіндері мен мүшелері АИТВ-ның берілу факторы бола алады.
Жасанды ұрықтандыру кезінде АИТВ-ның берілуі АИТВ-ның жыныстық жолмен берілуіне ұқсас; бедеулікті емдеуде ұрықтан басқа донорлық жасушалар мен басқа да донорлық материалдар қолданылуы мүмкін, олар АИТВ-ның берілу факторлары болуы мүмкін.
Медициналық инвазиялық рәсімдер кезінде АИТВ-ның берілуі оларды АИТВ контаминацияланған, аралық стерилизациядан өтпеген құралдармен жүзеге асырған кезде мүмкін болады. Емделмеген медициналық құрал-саймандарды қайталап қолдануға, бірнеше пациенттің енгізуі үшін препараттың бір контаминацияланған АИТВ ерітіндісін пайдалануға негізделген стационарлардың пациенттері арасындағы ауруханаішілік тұтану, сондай-ақ АИТВ жұқтырған пациенттерге медициналық көмек көрсету кезінде аспаптармен кездейсоқ шаншылған медицина персоналының жұқтыру жағдайлары сипатталған; парентеральды араласу кезінде медицина қызметкері жарақат алған жағдайда АИТВ жұқтырған медицина қызметкерінен пациентке берілуі мүмкін.
Медициналық емес парентеральді араласулар кезінде АИТВ-ның берілуі оларды көктамыр ішіне енгізетін психотроптық заттарды тұтынушылар арасында кең ауқымда байқалады, бұл бірнеше есірткіні тұтынушылардың қанмен ластанған инелер мен шприцтерді пайдалануымен, АИТВ жұқтырған қанның есірткі ерітінділеріне, шприцтер жуылатын сұйықтықтарға, есірткі ерітіндісін дайындау кезінде пайдаланылатын басқа заттарға түсуімен байланысты. Осындай берілу жолын анаболиктерді парентеральды енгізу, акупунктура, татуировка, пирсинг кезінде байқауға болады.
Жоғарыда сипатталғандардан басқа, АИТВ-ның басқа берілу жолдары, оның ішінде АИТВ көзімен тығыз тұрмыстық қатынас кезінде берілу анықталған жоқ.
Профилактикалық немесе алдын алу іс-шаралары деп АИТВ-ның нақты көзі (көздері) табылғанына немесе табылмағанына қарамастан жүзеге асырылатын АИТВ-ның берілуін болдырмауға бағытталған іс-қимылдар кешені түсініледі. АИТВ кезінде алдын алу іс-шараларының объектісі сезімтал контингент, яғни бүкіл халық болып табылады. Профилактикалық вакциналар болмаған кезде АИТВ-ның алдын алудың негізгі әдістері халықтың алаңдаушылығын арттыру, яғни халықты АИТВ жұқтырудың нақты қаупі туралы және жұқтырудың теріс салдары туралы хабардар ету, жұқтырудың алдын алу тәсілдері туралы халыққа ақпарат беру, сондай-ақ халықтың мінез-құлқын АИТВ жұқтыру тұрғысынан қауіптілігі төмен жағына қарай өзгертуге уәждемесін қалыптастыру болып табылады.
АИТВ-ның таралуына табысты қарсы іс-қимыл жасау үшін халыққа АИТВ-ның таралу қаупі, осы таралудың жекелеген адамдар мен жалпы қоғам үшін салдары туралы хабарланып қана қоймай, оның жұқтыру қаупін төмендететін тұрақты білімі мен дағдылары қалыптасуы тиіс.
Халықты АИТВ жұқтыру қаупін азайту әдістеріне оқыту үш деңгейде жүзеге асырылуы мүмкін:
- әлеуетті аудиторияға байланысты сараланбаған жалпы ақпаратпен қамтамасыз етуді жүзеге асыратын бұқаралық ақпарат құралдары;
- біртекті популяцияға бағытталған ақпаратты ұсынатын топ, оны бірдей оқыту тәсілдерін қолдана отырып жинауға болады;
- жеке тұлға, ақпарат жеке адамның өмірі мен қауіпті мінез-құлқының ерекшеліктерін ескере отырып ұсынылған кезде.
Жоғарыда аталған деңгейлердің әрқайсысында алдын-алу жұмыстарын жүргізудің оң және теріс жақтары бар, сондықтан түпкілікті нәтижеге ақпараттандыру мен оқытудың барлық үш деңгейінде бір уақытта жұмыс істеген кезде ғана қол жеткізіледі. Халықты ақпараттандыру және оқыту ғылыми объективтілік пен толеранттылықты сақтай отырып жүргізілуі керек, өйткені, мысалы, халықтың жекелеген топтарына біржақты көзқарас (стигматизация) аурудың алдын-алу бойынша барлық күш-жігерді жоққа шығаруы мүмкін.
Оқытуды ақпараттандырудан басқа тиімділігі дәлелденген болып саналатын АИТВ-ның таралу деңгейіне әсер ететін алдын алу іс-шараларына мыналарды жатқызуға болады:
- ЖЖБИ және қабыну процестерімен қатар жүретін жыныс мүшелері ауруларының алдын алу және емдеу;
- ерлердің сүндеттелуі, қазіргі уақытта популяция деңгейінде емес, жеке адамға берілу ықтималдығын азайту үшін қолданылады (инфекция қаупі азаяды, бірақ жоғалмайды). Сүндеттелу нәтижесінде еркек жыныс мүшелерінің қабыну ауруларының деңгейі және әйелдің жыныс мүшелерінің шырышты қабаттарымен ықтимал байланыс аймағы төмендейді, бұл ер адамның АИТВ-ны жұқтыру қаупінің төмендеуіне әкеледі (ерлердің сүндеттелуі әйелдің жұқтыру ықтималдығына әсер етпейді).
- әзірлеу сатысында тұрған және әзірге тек клиникалық және далалық зерттеулер жүргізу кезінде қолданылатын жұқтырудың алдын алу мақсатында вакцинациялау.
Жалпы алғанда, топтарға бөлінбеген халыққа үндеу АИТВЖИТС адамның да, оның жақындарының да денсаулығы мен өміріне нақты қауіп төндіретіні туралы ақпаратты қамтуы керек, сондықтан адамдар белгілі бір шектеулер мен шығындарға барып, белгілі бір күш салуы керек. Мысалы, презервативтерді пайдалану оларды сатып алуға уақыт пен ақшаны қажет етеді, жыныстық қатынасты қиындатады, жыныстық қатынастың субъективті әсерін нашарлатуы мүмкін, алайда презервативті қолдану көптеген күрделі мәселелердің алдын алады. Мысалы, егде жасына байланысты жыныстық жолмен жұқтырудан қорықпайтын адамдар АИТВ-ның кеңінен таралуы медициналық қызмет көрсету кезінде жұқтыру қаупінің артуына, сондай-ақ денсаулық сақтау экономикасының нашарлауына қауіп төндіретінін түсінуі керек, бұл олардың денсаулығына жанама әсер етеді.
АИТВ туралы ақпарат халықтың алаңдаушылығын ұдайы қолдауы және оны барынша қамтуға қол жеткізуі өте маңызды. Бұқаралық ақпарат құралдарын қолданатын ақпараттық компанияларға бірнеше жыл қатарынан (эпидемия тоқтағанға дейін) және жылына кемінде 2 рет өткізу ұсынылады.
Халық ең алдымен жыныстық жолмен жұқтырудың алдын алу тәсілдері туралы, сондай-ақ есірткіні пайдалану кезінде АИТВ жұқтыру қаупі туралы ескерту туралы белсенді түрде таратылатын ақпаратты алуға тиіс. Бұқаралық ақпарат құралдарын қолдана отырып, көптеген себептерге байланысты жыныстық мінез-құлықтың тар аспектілеріне қатысты немесе есірткіге тәуелді адамдарға есірткіні қолдану кезінде АИТВ-ны жұқтыру қаупін азайту тәсілдерімен байланысты нақты ақпаратты тарату қиынға соғады.
Халыққа жыныстық жолмен жұқтыру қаупі төмендегені туралы хабарлау керек:
өмір бойы жыныстық серіктестердің жалпы санының азаюы (жалғыз серіктес АИТВ-позитивті болуы мүмкін деген ескерту қажет, сондықтан келесі тәсілдерді қолданған жөн);
серіктестің АИТВ-статусын онымен қорғалмаған (презервативпен) жыныстық қатынасқа түскенге дейін анықтау;
АИТВ мәртебесі белгісіз жыныстық серіктестермен презервативтерді тұрақты және дұрыс пайдалану (және егер пайда болса, АИТВ-оң серіктестермен);
ЖЖБИ және жыныс мүшелерінің қабыну ауруларының алдын алу, диагностикалау және емдеу.
Арасында ұсынымдар халықты оқыту бойынша біз кездестіруге дұрыс бекіту, бұл "жұқтыру қаупін азайтады: девственность, кеш бастау жыныстық өмір, қалыс қалуға дейін жыныстық қатынас неке". Алайда, бұл ұсыныстар тек жасөспірімдерге арналған (жыныстық өмірді бастағандар үшін олар пайдалы болмайды). Олар қажетті нәтижеге қол жеткізе алмауы мүмкін, өйткені белгілі бір жастағы жастар жыныстық тәжірибе сатысында. "АИТВ жұқтыру қаупі жоғары адамдарды жыныстық серіктестер қатарынан шығару: ИЕТ және жыныстық серіктестері көп адамдарды" ұсынымы ерекше осал топтарға жатпайтын халыққа ұсынылуы мүмкін, бірақ кейде "қалаусыз" адамдарды ажырату өте қиын. Бұл ұсынысты ИЕТ, КСР, МСМ және көптеген серіктестермен жыныстық қатынасқа түсетін адамдар оң қабылдауы екіталай; олар бұл ұсынысты стигматизацияның көрінісі ретінде қарастырады және олар өз тәуекелдерін одан әрі мұқият жасырады.
Халықты ақпараттандыру және олардың алаңдаушылығын арттыру теледидар, радио хабарларын тарату, мерзімді баспасөз, интернет-сайттар, плакаттар пайдалану арқылы қолданылады. Ақпараттандырудың бұл тәсілдері АИТВ және алдын алу шаралары туралы жалпы түсініктерді тарату үшін пайдаланылады, әлеуметтік бейімделген халықтың алаңдаушылығын тез арттырады, олардың басым бөлігі АИТВ жұқтыру қаупі салыстырмалы түрде төмен топтарға жатады.
Бірақ бұқаралық ақпарат арналарының көптігі қажетті ақпараттың халықтың бір бөлігіне жетпеуіне әкелетінін ескеру керек, мысалы, БАҚ-ты таңдаулы түрде қолданатын жастар, мысалы, тар бағыттағы музыкалық радиоарналар. Осы себепті бұқаралық ақпарат құралдарын таңдау жоспарлау кезеңінде мұқият ойластырылуы керек.
Кеңінен қолданылатын технологиялардың қатарына халық осындай ақпаратпен таныса алатын интернет-сайттар немесе бұрын тексерілген "Сенім телефондары"жатады. Алайда, осы тәсілдер кезінде халық ақпарат алу үшін осы ақпарат көздеріне белсенді түрде жүгінуі керек, бұл оның АИТВ-ға қатысты алаңдаушылығының алдын-ала артуымен немесе АИТВЖИТС-мен байланысты жеке проблемалардың пайда болуымен ғана болады. Байланыс құралдарын мұндай пайдалану тым пассивті тәсіл болып табылады. Халықты ақпаратпен жаппай қамтуды белсенді қамтамасыз ету үшін бұқаралық пошта немесе ақпараттық материалдарды немесе СМС-хабарламаларды электрондық тарату пайдаланылуы мүмкін.
АИТВ жұқтырудың алдын алу тәсілдері туралы ақпарат қоғамдық көлікте: автобустарда, поездарда, аялдамаларда, сондай-ақ вокзалдар мен әуежайларда кеңінен таратылуы мүмкін, жүргізушілер мен жолаушылардың ақпараты үшін ақпараттық материалдар автожанармай құю станцияларында орналастырылуы немесе таратылуы мүмкін. Бұдан басқа, жұқтырудың алдын алу жолдары туралы ақпаратты көрнекі үгіт құралдары түрінде тарату үшін барлық медициналық мекемелер, сондай-ақ дәріханалар мен басқа да бұқаралық сауда мекемелері пайдаланылуы тиіс. Соңғылардың қатысуы тауарлардың ассортиментіне презервативтерді қосу, тауарларды ақпараттық материалдармен сүйемелдеу арқылы көрінуі мүмкін.
Сонымен бірге, БАҚ арқылы ақпараттандыру әрқашан халықтың мінез-құлқын өзгерту мақсатына жете бермейді. Бұқаралық ақпарат құралдары, мысалы, есірткіні тұтынушылар мен коммерциялық жыныстық қатынасқа түсетін адамдар сияқты осал топтардың өкілдерін қызықтырмайды. Халыққа бағытталған ақпараттың мазмұны мен нысаны үлкен маңызға ие. Шет елдерде жүргізілген зерттеулер халықтың әртүрлі топтарының өкілдері АИТВЖИТС қаупі туралы ақпаратқа әр түрлі жауап бере алатындығын көрсетті. Қорқынышты ақпарат жұқтыру қаупі төмен гетеросексуалдық ақпаратқа жақсы әсер етуі мүмкін, бірақ қазіргі өмір салтына байланысты жоғары қауіпті адамдарға аз әсер етеді. МСМ өкілдері, есірткі тұтынушылар мен СДК, сондай-ақ жастардың бір бөлігі БАҚ-тың АИТВ туралы ақпаратын дұрыс қарастырмауы мүмкін, оны қорқыту арқылы олардың өмір салтын өзгертуге әрекет ретінде ғана қабылдай алады.
Қорытындылай келе, АИТВ туралы жалпы ақпарат көбінесе жеке адамдармен өздерінің жеке мінез-құлқымен байланысты емес, сондықтан олар жұқтыру қаупі жоқ деп қате ойлауы мүмкін. Осы себепті, бөлінбеген ақпаратты топтық немесе жеке оқытумен біріктіру керек.
Оқытумен қатар, АИТВ жұқтырудың алдын алуға байланысты кейбір техникалық іс-шараларды жүргізу қажет. Халық үшін презервативтердің қолжетімділігін арттыру: презервативтердің бөлшек сауда құнын төмендету бойынша экономикалық жағдайлар жасау, презервативтерді сатып алуға болатын сауда орындарының санын ұлғайту, оларды жасырын сатып алу (автоматтар) мүмкіндігін қамтамасыз ету жөнінде шаралар қабылдаған орынды.
Презервативтер АИТВ бойынша профилактикалық бағдарламалардың барлық түрлерін жүргізу кезінде халыққа қолжетімді болуы тиіс. Презервативтерді ұсыну жыныстық қатынас кезінде АИТВ және ЖЖБИ жұқтыру қаупін төмендету мәселелері бойынша хабардар етумен және презервативті пайдалану дағдысын қалыптастырумен қатар жүруі тиіс. АИТВ-ның алдын алуға қатысатын барлық мекемелердің қызметкерлері кеңес беру және мүшеқапты пайдалануға уәждемені қалыптастыру дағдыларына оқытылуы тиіс.
Халықтың аз қамтылған топтарының арасында (жасөспірімдер, жастар, үйсіз адамдар, қаңғыбас адамдар, есірткі тұтынушылар) презервативтерді жаппай таратуды символдық төлем үшін жүргізген жөн (толығымен тегін тарату халықтың көз алдында таратылатын заттың "құндылығын" төмендетуі мүмкін).
Емдеу-алдын алу мекемелерінде медициналық персоналдың кәсіби залалдануының алдын алу
Медицина қызметкеріне жұқтыру емдеу-диагностикалық манипуляцияларды орындау кезінде, сондай-ақ жарақаттану (кесу, инъекция, сүйек сынықтарымен терінің зақымдануы және т.б.) және терінің және шырышты қабықтардың құрамында парентеральды гепатит вирустары, АИТВ бар науқастың биологиялық сұйықтықтарымен ластанған жағдайда ЕПМ қалдықтарын жинау және кәдеге жарату кезінде орын алуы мүмкін.
Медициналық персонал мынадай қауіпсіздік ережелерін есте сақтауы және қолдануы тиіс
Медициналық мекемелерде барлық пациенттерді ықтимал жұқтырған деп қарау керек, сондықтан медициналық көмек көрсету кезінде үнемі қажет:
- зақымдалған теріні немесе ашық жараларды жабысқақ сылақпен немесе су өткізбейтін таңғыштармен қорғауды қамтамасыз ету;
- латекс қолғаптарын қанмен немесе дененің басқа сұйықтықтарымен, шырышты қабықтармен және зақымдалған терімен байланысу күтілетін жағдайларда қолдану қажет. Жұмыс кезінде қолғапты 70% алкогольмен немесе басқа дезинфекциялық құралдармен өңдеңіз, алып тастағаннан кейін қайта пайдаланбау керек;
- қанмен немесе ағзаның биологиялық сұйықтықтарымен жанасқаннан кейін қолды сабынмен дереу жуу;
- жұқтырған биологиялық материалдың шашырау қаупі бар бетті дәке таңғышымен, көзді көзілдірікпен немесе қалқанмен қорғану;
- қанмен ластанған жұмыс үстелдерінің бетін дереу тазалаңыз. жуу құралын пайдалана отырып, 15 минут аралықпен екі рет қолда бар ерітіндімен;
- ауызбен тамшуға тыйым салу. Капиллярларға сору тек резеңке алмұрттың көмегімен жүзеге асырылады;
- қорғаныш қалпақшаларын оларды пайдаланғаннан кейін бір рет қолданылатын инелерге киюге жол бермеу;
- шприцтерді, инелерді және катетерлерді пайдаланғаннан кейін дереу дезинфекциялау және кәдеге жарату үшін арнайы тесілмейтін контейнерге орналастырады;
- жұмыс орнында дәрі қобдишасы және дезинфекциялау құралдарының жеткілікті саны болуы тиіс.
Медициналық мекемелерде жеке қорғаныс құралдарын қолдануға үлкен мән берілуі керек. Тері жарасына, шырышты қабықтарға, жұқтырылған құралға Тимес бұрын, қанмен немесе организмнің кез келген биологиялық сұйықтықтарымен, зарарланған қалдықтармен жұмыс істегенде және инвазивтік емшаралар (вв инфузия және т.б.) жүргізу кезінде міндетті түрде ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz