Халықтың аумақтық бөлінісі

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 20 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының білім және ғылым министірлігі
Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті

СӨЖ
Тақырыбы: Қазақстан халқының жастық және жыныстық құрылымы

Орындаған:Әлеуметтік жұмыс мамандығы
бойынша 3-курс студенттері
Хамидуллина А., Джаумитова Ж.
Тексерген: Шынарбекова М. К.

Алматы, 2021.

Жоспары
I.Кіріспе.
II.Негізгі бөлім.
1. Қазақстан халқының жастық және жыныстық құрылымы.
2.Демографиялық көрсеткіш.
3.Қазақстан халқының жыныстық құрамы.
4.Халықтың аумақтық бөлінісі.
III.Қорытынды бөлім.

Қазақстан -- жүзден аса этнос пен 18 конфессия өкілдері тұратын көпұлтты мемлекет. Республика жер көлемі бойынша әлемдегі тоғызыншы ел, бұл ретте халықтың орташа тығыздығы әрбір шаршы шақырымға шаққанда бар болғаны 6,8 адамнан келеді. Қазақстан табиғи ресурстар қоры бойынша әлемде алтыншы орында тұр және ресми түрде кіріс деңгейі орташадан жоғары елдерге жатады. 2018 жылғы Адам дамуы туралы баяндаманың деректеріне сәйкес, Қазақстан адам дамуы индексінің өте жоғары мәні бар (0,800) елдердің тізіміне дүниежүзінің 188 мемлекетінің ішінде 59 орынды иеленіп, енген[2].Тәуелсіздіктің алғашқы онжылдығында елдегі халық саны кеміді. 1992 жылдан 2001 жыл аралығында халық саны 1 млн 600 мың адамға немесе 9,7%-ке азайды. 2002 жылдан Қазақстандағы халық саны тұрақты түрде өсті де, 2019 жылы 18,4 млн адамды құрады. Миграция мен халықтың табиғи өсіміне орай халық саны тұрақты түрде артып отыр.Соңғы 20 жылда Қазақстан Республикасындағы халық саны табиғи өсім яғни,қайтыс болғандар санынан туғандар санының артуы арқылы көбейіп,1999 - 2018 жылдар аралығында 3 млн 628 мың адамға артты. 1999 - 2001 жылдары табиғи өсімінен де жоғарылап кеткен миграциялық шығынның кесірінен халық саны кеміді. Миграциялық өсім 2004 - 2011 жылдары ғана байқалды, бірақ осы кезеңде туғандар санының қайтыс болғандар санынан артып, халық саны өсімі 80%-тен жоғарғы көрсеткішті құрады. Ал халық саны, негізінен, табиғи өсім есебінен артты. Халық саны соңғы бес жылда тіптен арта түсер еді (260 - 270 мың адамға жетуі мүмкін болатын),алайда иммигранттардың саны артуынан (2013 жылы 0,3 мың адам, 2018 жылы 29,1 мың адам көшкен) халық саны қайта кеми түсті. 2014 - 2018 жылдар аралығында осы көрсеткіштің кесірінен халықтың табиғи өсімі 7,3%-ке, ал 2018 жылы 10,8%-ке төмендеді.
Қазақстанның өңірлердегі халық саны динамикасы едәуір өзгеше, демек халықтың аумақтық бөлінісі өзгереді.Тәуелсіздік жылдарында еліміздегі батыс және оңтүстік өңірлеріндегі халық саны едәуір өсті. 1992 - 2018 жылдары Маңғыстау халқының саны екі есеге өсті. Атырау облысының халқы 46,4%-ке көтерілді, Қызылорда (34,1%) мен Түркістан (33,3%) облыстары ширек мөлшерге көбейді, Алматы облысының халқы 22,7%, ал Ақтөбе облысындағы адамдар саны 17,5%-ке ұлғайды. Қазақстандағы халықтың жалпы есебімен алғанда бұл облыстардағы халық саны 1992 жылдағы 42,2%-тен 2019 жылы 47,7%-ке өсті. Бұл аралықта еліміздің орталық, солтүстік және шығыс аймақтарында халық саны күрт төмендеді. Халық саны күрт төмендеген өңірлер қатарында Солтүстік Қазақстан (39,6%) Ақмола (31,0%), Қостанай (29,6%) облыстары аталады. Ал Шығыс Қазақстан халқы 22,4%-ке, Павлодар облысының халқы 21,1%-ке, Қарағанды облысының халқы 18,6%-ке құлдыраған. Қазақстандағы халықтың жалпы есебімен алғанда бұл облыстардағы халық саны 1992 жылдағы 46,5%-тен 2019 жылы 30,9%-ке, яғни 1,5 есе азайған. 2008 жылдан бері қарай қала халқының саны тұрақты түрде артып келеді. Негізінен, республикалық бағыныстағы үш қаланың әсерінен осындай өсім байқалады.Қазақстандағы халықтың жалпы санына шаққандағы бұл қалалардың ортақ үлесі 1992 жылы 11,1% болса, 2019 жылы 21,4%-ке жеткен.Нұр-Сұлтан 1992 жылдан бастап халық саны 3,6 есе, яғни 298 700 адамнан 1 078 400 адамға өскен (2019 жылдың басындағы дерек), демек Нұр-Сұлтан қаласының тұрғын саны Қазақстан халқының жалпы есебімен алғанда 1,8%-тен 5,9%-ке ұлғайған.Алматы халқының саны 1992 жылғымен салыстырғанда ұлғайып, 63,5%-ке жеткен. 2019 жылдың басындағы есеп бойынша халқы ең көп қала -- Алматы (1 854 800 адам). Қала тұрғындарының саны Қазақстан халқы жалпы санының 10,1%-ін құраған (2019 жылдың басындағы дерек). Салыстыра қарастырсақ, 1992 жылы Алматы халқының саны Қазақстан халқының 6,9%-ін құраған еді. 1992 жылдан Шымкент қаласындағы халық саны 2,5 есе (1992 жылы 400 500 адам болса, 2019 жылдың басында 1 009 100 адам) өскен, ол мемлекет халқының жалпы санының 5,5% құраған.Елдегі күллі қала халқының саны 2019 жылы 1992 жылғымен салыстырғанда 1 234 700 адамға немесе 13,6%-ке өсіп, күллі қала халқының үлесі 58,2%-ке жетті.
Халықтың жастық-жыныстық құрылымы елдің демографиялық және әлеуметтікэкономикалық сипатын көрсетеді, сондай-ақ болашақтағы демографиялық динамиканы анықтап, экономикалық-әлеуметтік дамудың шектеулері мен мүмкіндіктерін айқындайды. 2009 жылғы халық санағы мәліметтерімен салыстырғанда (әйелдер -- 51,8%, ерлер -- 48,2%) әйелдердің үлесі 0,3%-ке төмендеген. Бұл, ең алдымен халықтың жас құрылымындағы өзгерістерге -- еңбекке қабілетті жасқа жетпеген халық үлесінің айтарлықтай өсуіне байланысты, бұл көрсеткіш бойынша ер азаматтардың үлесі жоғары. Қазақстанда әйелдер мен ер азаматтардың үлес салмағы шамамен 20 - 29 жас аралығында теңеседі. 65 - 69 жастағы әйелдер ер азаматтардан қарағанда 1,5 есе, ал 70 және одан жоғары жастағы әйелдер ер азаматтардан 2 есе көп. 2009 жылғы халық санағынан кейінгі кезеңде Қазақстан халқының жас құрылымы өзгерді. Еңбекке қабілетті жастағы халықтың үлесі кеміп, еңбекке қабілетті жастан асқандар мен еңбекке қабілетті жасқа жетпегендердің үлесі артты. Бала туу көрсеткішінің артып, өлім-жітімнің азаюына байланысты халықтың табиғи өсімі ұлғайды. 2019 жылдың басында еңбекке қабілетті жастағы халықтың үлесі 59,1%-ті құрады. 2010 жылдың басындағы есеппен (64,2%) салыстырғанда ол 5,1%-ке азайған. 2010 жылы еңбекке қабілетті жасқа жетпеген адамдардың үлесі артып, 2019 жылы ол 29,9% болды. Әйелдердің зейнет жасының ұлғаюы еңбекке қабілетті жастағы халықтың саны мен үлесін біршама арттырды және еңбекке қабілетті жастан асқан халықтың үлесін де қысқартты. Қала халқы ауыл тұрғындарына қарағанда анағұрлым көп, қаладағы еңбекке қабілетті жастағы адамдардың үлесі (2019 жылдың басындағы деректерді есепке алсақ, қалада -- 60,2%, ал ауылдағы тұрғындардың 57,6% еңбекке қабілетті жаста). Еңбекке қабілетті жастан асқандар да ауылға қарағанда қалада көп. (Қалада -- 11,6 %, ауылда -- 10,3%). Алайда, 2019 жылдың басындағы мәліметке сенсек, еңбекке қабілетті жастан кіші адамдар саны ауылға (32,0%) қарағанда қалада (28,3%) аз. Халықтың жас құрылымы облыстар мен қалаларда әртүрлі. 2019 жылдың басындағы есеп бойынша, еңбекке қабілетті жастағы халықтың ең көп үлесі Нұр-Сұлтан (62,3%) және Алматы (64,7%) қалаларында, ал өңірлер ішінде -- Қостанай (62,7%) және Павлодар (61,3%) облыстарында. Еңбекке қабілетті жастағы халықтың ең азы Түркістан (53,3%) және Жамбыл (55,3%) облыстарында. Түркістан облысында еңбекке қабілетті жастан асқан халық та аз (7,1%). Бұл облыстан Маңғыстау облысы ғана (6,9%) төмен тұр.Түркістан және Маңғыстау облыстарында жастар көп. Бұл облыстарда 16 жасқа дейінгі балалар мен жасөспірімдердің ең жоғары үлесі -- (2019 жылдың басындағы деректерді есепке алсақ) Түркістан (39,6%) мен Маңғыстауда (36,6%). Сондай-ақ халықтың үштен бірінен астамы жастарды құраған өңірлер қатарында Жамбыл (35,1%), Қызылорда (35,0%), Атырау (34,8%) облыстары мен Шымкент (34,5%) қаласы бар. Бұл өңірлердегі халықтың құрылымында жастар көп. Еңбекке қабілетті жасқа жетпеген халықтың ең аз үлесі Қостанай (21,4%), Солтүстік Қазақстан (22,1%), Павлодар (23,9%), Шығыс Қазақстан (24,1%) облыстарына және Алматы (23,6%) қаласына тиесілі. Сондай-ақ оларда еңбекке қабілетті жастан асқан халықтың үлесі салыстырмалы түрде жоғары:Солтүстік Қазақстан облысында -- 17,7%, Шығыс Қазақстан облысында -- 16,1%, Қостанай облысында -- 15,9%, Павлодар облысында -- 14,8%, Қарағанды облысында -- 14,4% және Ақмола облысында -- 14,2%.
Қазақстан халқының жастық жыныстық пирамидасы салыстырмалы түрде ауқымды, 1990 жылдары туу көрсеткіші төмендесе, 2002 жылдан ол көрсеткіш ұлғайған және жылдан-жылға дүниеге келген бала саны артып отырған. 1990 жылдардағы туу көрсеткішінің кемуінен 15 - 20 жастағы топтың жастық-жыныстық пирамидасында олқылықтар бар. 2019 жылдың басындағы есепке сенсек, ол олқылықтардың ең көп көрсеткіші 17 - 21 жас аралығындағылардың санынан байқалды (1997 - 2001 жылдары дүниеге келгендер). Репродуктивті жастағы халық санының азаюы жасы үлкендердің баланы дүниеге әкелуіні салыстырмалы коэффициенттерімен теңесуі мүмкін. Нәтижесінде, 2019 жылдың басында 49 - 58 жас аралығындағылар (1960 - 1969 жылы туғандар) аздау. 1970 жылдары туғандардың және 1980 жылдардың алғашқы жартысында дүниеге келгендердің саны артты. Бұл өсім, әсіресе 1984 - 1987 жылдары өсті, оған қоса балалары бар отбасыларға көмек көрсету іс-шараларына байланысты бала саны тіптен көбейе түсті. 30 - 39 жас аралығындағылардың арасында ұрпақ саны атты. Халықтың жас құрылымының аймақтық айырмашылықтары Солтүстік Қазақстан және Түркістан облыстарының (Солтүстік және Оңтүстік аймақтардың) жастық-жыныстық пирамидаларының мысалында айқын байқалады. Солтүстік Қазақстан облысы халқының жастық-жыныстық пирамидасы еңбекке қабілетті жастағы халықтың үлесі салыстырмалы түрде жоғары екенін көрсетеді. Түркістан облысы халқының жастық-жыныстық пирамидасы егде жастағы адамдардың аз, ал 16 жасқа дейінгі балалардың көп екенін көрсетеді.15 - 19 жас аралығындағы жасөспірімдердің үлес салмағы Қазақстанның барлық халқының 6,2%-ін құрайды. Жастардың 7,0%-і Жамбыл және Қызылорда облыстарында, 8,0%-і Түркістан облысында, 7,8%-і Шымкент қаласында тұрады. Бұл көрсеткіш Шығыс Қазақстан және Павлодар облыстарында айтарлықтай төмен (әрқайсысында 5,4%-тен келеді). Бұл көрсеткіш Нұр-Сұлтан (5,0%) және Алматы (4,7%) қалаларында тіптен аз. 2019 жылдың басындағы есеп бойынша,Қазақстан Республикасында 15 - 24 жастағы халықтың үлесі 12,8%-ті құрады. Осы жас тобындағы жастардың ең көбі Түркістан (15,2%), Қызылорда (14,3%) облыстарында және Шымкент қаласында (15,6%) тұрады. Ал Шығыс Қазақстан және Павлодар облыстарында олардың үлесі ең төменгі көрсеткішті көрсетеді (әрқайсысында 11,2%-тен келеді). 2019 жылдың басындағы есеп бойынша, 20 - 24 жастағылар барлық халықтың 6,6%-ін құрады. 7%-тен жоғары көрсеткіш Қызылорда (7,2%) және Түркістан (7,3%) облыстарына, Алматы (7,2%) және Шымкент (7,8%) қалаларына тиесілі, ал 6%- тен төмен көрсеткіш Шығыс Қазақстан және Павлодар облыстарында (әрқайсысында 5,8%-тен келеді) байқалған. 2050 жылға дейінгі кезеңде халық санының болжалды динамикасы бойынша барлық нұсқаларына сәйкес,Қазақстан халқының саны артады.
Халықтың жастық-жыныстық құрылымы демографиялық жағдайды сипаттай отырып, негізінен, болашақтағы демографиялық динамиканы алдын ала айқындайды. Бір жағынан, 1990 жылғылардың ішінде белсенді репродуктивті жастағылар салыстырмалы түрде аз. 2019 жылдың басындағы есеп бойынша, 15 - 19 жастағы әйелдердің саны 20 - 24 жастағы әйелдерден 7,6%-ке кем, ал 20 - 24 жастағылардың саны 25 - 29 жастағылардан 22,2%-ке аз. Демек 15 - 19 жас аралығындағы әйелдер саны 25 - 29 жас аралығындағы топқатқарағанда 28,0%-ке кем. Белсенді репродуктивті жастағы әйелдер санының алдағы уақытта да қысқаруының салдарынан дүниеге бала әкелгендердің абсолютті санын азайтып, бала туудың жалпы коэффициентін қысқартатыны сөзсіз. Екінші жағынан, өлім-жітім көрсеткіші салыстырмалы түрде артатын 70 жасқа дейінгілердің саны болашақта көбейеді. Мысалы, 2019 жылдың басында 60 жастағы тұрғындардың саны 70 жастағылардан екі есе көп еді, ал 60 жасқа дейін өмір сүру ықтималдығы ерлерде 71,3%-ті, әйелдерде 86,6%-ті құрайды және таяу уақытта осы жас шегіне жеткен тұрғындар саны айтарлықтай өседі. Жас құрылымындағы мұндай өзгерістер өлім-жітімнің ортақ коэффициентінің ұлғаюына ықпал етеді. Қазақстан Республикасында 2002 - 2019 жылдардағы демографиялық жүктеменің коэффициенті.Осылайша, таяу уақытта Қазақстан халқының жас құрылымының өзгеруі бала туудың ортақ көрсеткішінің төмендеуіне, өлім-жітімнің ортақ көрсеткіштерінің артуына және демек, халықтың табиғи өсімінің біршама қысқаруына ықпал етеді.
Қазақстандағы туудың жалпы көрсеткіштері бойынша 1990 жылдары едәуір азайды да, 1999 жылы құлдыраудың ең төменгі шегіне жетті. Бұл жылдары туғандардың саны 1991 жылғымен салыстырғанда 38,4%-ке қысқарып, туудың ортақ коэффициенті (1000 адамға шаққанда) 32,1%-ті құрады.Одан кейінгі жылдары туғандардың саны жыл сайын өсіп отырды да 2016 жылы 400 мың адамнан асты (1999 жылмен салыстырғанда 84,2%-ке көп). 2018 жылы туу көрсеткіші 2014 - 2016 жылдардың деңгейімен теңесті.Туудың ортақ коэффициентінің көлемі 2014 жылы шарықтап (23,1%.), ұлғайды. Одан кейінгі уақытта туу көрсеткіші сәл азайды, 2017 - 2018 жылдары 2008 жылдармен салыстырғанда туу көрсеткіші ең төменгі нәтижені көрсетті.Туудың жалпы коэффициентінің шамасы белгілі бір деңгейде халықтың жастық-жыныстық құрылымына тәуелді - репродуктивті жастағы белсенді әйелдердің үлесі мынаны айғақтайды: өзге де тең жағдайлар сақталса, бұл коэффициенттің салыстырмалы үлкен көлемін көрсетеді. Соңғы жылдардағы туудың ортақ коэффициентінің және репродуктивті жастағы әйелдер саны азаюының негізгі себебі мынандай: 1990 жылдары дүниеге бала аз келген. Сол аз балалар 2008 жылы репродуктивті жасқа жетіп отыр.Туудың өңірлік ерекшелігі мен динамикасын барынша анық бағалау арқылы туудың жиынтық коэффициентін білеміз. Туудың жиынтық коэффициенті әр жастағы туу деңгейінің қолданыстағы көрсеткішін сақтап, бір әйелдің ғұмыр бойындағы туу коэффициентінің орташа санын анықтау арқылы белгіленеді.Туудың жас коэффициенті бала туудың соңғы мерзіміне дейін өмір сүрсе, әйел дүниеге әкелетін бала санын көрсетеді. Қазақстанда соңғы 20 жылдағы туу күнтізбесінің өзгеруіне байланысты ның шамасы уақытша ығысуы -- өзгерістеріне ұшырауы мүмкін. Бұл өзгерістер қатарына ерекше қолайлы жағдайларға байланысты балалардың ерте туу көрсеткіші жатады, мысалы, балалары бар отбасыларына мерзімді шектеу немесе керісінше, балаларды дүниеге әкелу жоспарын кейінге ысыруға болады. Қазақстандағы туудың орташа жиынтық коэффициенті 2000 жылғы кезеңнен әлдеқайда басып озды да, 1,0-ге ұлғайып, 2018 жылы 2,84-ке жетті. Бұл индикатордың шамасы елдегі болжанған халықтың табиғи өсімін бекіте түседі. Қазақстандағы демографиялық жағдай ел халқының жас құрылымында егде адамдар үлесінің ұлғаюымен сипатталады.(2018 жылдың басында 60 жастан асқан халықтың үлесі елдің барлық халық санының 11,3%-ін құраған, 65 жас және одан жоғары жастағылардың үлесі 7,3% болған)60 және мемлекет демографиялық қартаюдың бастапқы сатысында тұр. . Бүкіл әлемде әйелдер егде адамдардың көп үлесін құрап отыр,Қазақстан да бұл жағдайда дүниежүзілік көрсеткіштерден сырт қалып отырған жоқ: 60 және одан жоғары жастағы әрбір100 әйелге 62 ер адамнан келеді.
Халықтың жыныстық-жас құрылымы туу және өлімнің негізінде қалыптасып, қазіргі және алдағы уақыттың жұмыс ресурсын анықтауға мүмкіндік береді. Халықтардың жыныстық құрылымы демографиялық және әлеуметтік-экономикалық факторлар негізінде қалыптасады. Қазақстанда қазіргі кезде халықтың жыныстық құрылымы бойынша әйелдер алдыңғы орында - 51,87 %. Қазақ халқы жас ұлтқа жатады. Оның жас айырмашылығы құрылымында 9 жасқа дейiнгi балалар 22,0%. Ал тұтастай алғанда, 19 жасқа дейiнгi жастар 43,9%; 60 және одан жоғары жастағы тұрғындар үлесi 6,1%. Орташа арифмет. жас -- небәрi 25 жас. Яғни қазақ халқының басым бөлiгi жастар мен балалар. Мұндай ара қатынас көптеген жылдар бойы бірқалыпты тұрақты болып, әйелдердің табиғи өсімі еркектердің табиғи өсімінен 1,5 есе артты, ол еркектердің өлімінің көптігімен сипатталады. Еркектердің өлімі 1000 тұрғынға 11,5-11,7 адам болса, ал әйелдер арасында 8,5-8,6 адамды құрайды. Еркектердің орташа өмір сүру ұзақтығы 62,2 жас, әйелдерде 73,6 жас. Еркектердің орта жасы - 29,7 жас, ал әйелдердікі- 32,9 жас шамасында. Ер және әйел адамдар арасындағы шамалы айырмашылық туу көрсеткіші жоғары аймақтарға тән. Ол аймақтарға батыс және оңтүстік облыстарды жатқызуға болады. әйелдер саны салыстырмалы түрде Алматы қаласында, Қарағанды, Павлодар, Қостанай және Шығыс Қазақстан облыстарында жоғары. Халықтың жас құрылымы жағынан алғанда жас адамдар саны басым. Халықтың 52,4 %-ы 30 жастан жас, ал 26,2 %-ын 15 жастағылар қамтиды. Мемлекеттегі еңбекке жарамды жастағы тұрғындарға 16 - 63 жастағы еркектер мен 16-58 жастағы әйелдер жатады. Олардың ел тұрғындарының құрамындағы көрсеткіші - 63,4 %, ал зейнеткерлер 10,4 %-ды құрайды. Қазақстан халқының жас құрылымы динамикасы қарқынды дамуда: жұмысқа қабілетті халықтың сандық көрсеткіші 1989 жылдан қазіргі уақыт аралығында 58,9 %-дан 64,2 %-ға көтерілді. Халықтың жұмысқа қабілетті бөлігі мен жас жеткіншектердің үлесі қазіргі қарт адамдардың үлес деңгейінің сақталуына орай өседі. Біз Қазақстанда еркектерге қарағанда әйелдер көп деп ойлауға үйреніп қалдық. Алайда іс жүзінде жағдай біз күткеннен әлдеқайда күрделі болып шықты. Ғалымдар әлем 5 миллион әйелден айырылуы мүмкін дегеннен кейін TengriMIXтілшісі жағдайды зерттеуді жөн көрді . Расында да, жалпы алғанда, сан жағынан елімізде әйелдер саны басым деп айта аламыз. ҚР Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігінің Ұлттық статистика бюросының мәліметі бойынша, 2020 жылы әйелдер саны 9 597 645 адамды құрады. Ер адамдар жарты миллионға аз болды - бар болғаны 9 034 134 адам. Дегенмен, бұл күшті жыныстың өмір сүру ұзақтығының төмен болуына байланысты. Адамдар үйлену туралы жиі ойлайтын 20 мен 29 жас арасындағы санаттарды алатын болсақ, биылғы жағдай күйеу жігіттер үшін өте өкінішті болып көрінеді. Мәселен, 20 мен 24 жас аралығындағы қыздар ұлдарға қарағанда 23,7 мыңға аз - олардың саны 591,5 мың. 25 пен 29 жас аралығындағы ерлер саны да 8,5 мың адамды құрайды. Бұл жас санатында 737,235 мың қыз болса, 745,710 мың ер адам бар. Жалпы алғанда, 20 мен 29 жас аралығындағы қыздар сол жастағы ұлдарға қарағанда 32,2 мыңға аз. Сонымен қатар, Қазақстанда ұлдар әлдеқайда көп дүниеге келеді. Жастар санатында 15 пен 29 жас аралығындағы ерлер де басым. Бір жасқа дейінгі қыздар 13 мыңға аз, бір жастан төртке дейін 50 мыңға аз, бұл алшақтық 14 жасқа дейінгі жас санаттарында сақталады. 15 пен 19 жас аралығындағы жасөспірім қыздар еркектерге қарағанда 29 мыңға аз. Бұл жақын арада Қазақстанда әйелдердің тапшылығы 50 мың адамға дейін артуы мүмкін деген сөз. Қазір әйелдер саны басым бола бастаған 30 жастағы ер адамдар үшін жағдай жақсырақ көрінеді. 44-ке дейінгі санаттарда әйелдер ерлерге қарағанда 20-30 мыңға артық. Егде жаста ерлердің пайдасына алшақтық 50 мыңға дейін арта бастайды. Жақында жүргізген зерттеуінде ғалымдар 2030 жылға қарай жыныстық негізде түсік жасатуды талап ететін елдерде 4,7 миллион әйел дүниеге келмейтінін, бұл демографиялық дағдарысқа әкелетінін болжаған. Қазір әйелдерге қарағанда
70 миллионға жуық ерлер көп Қытай мен Үндістанда гендерлік қатынастың тең еместігі неке дағдарысына және жалғыздықтың күшеюіне, сондай-ақ зорлық-зомбылық, әйелдер саудасы мен жезөкшеліктің артуына әкелді.Айта кетейік, Қазақстанда барлық жас жігіттер мен қыздар үйленуге ұмтылмайды. Және барлық некелер өмір сүрмейді . Бұл ретте сарапшылар еліміздегі халық саны 30 миллион адамға дейін өседі деп болжап отыр. 2021 жылы Қазақстанда еліміздің 19 миллионыншы тұрғыны пайда болды . Бүкіл планетада бейбітшілікті нығайтуға және гүлденуді арттыруға бағытталған БҰҰ-ның Тұрақты даму мақсаттарының бірі - гендерлік теңдікке қол жеткізу. Сарапшылар атап өткендей, әйелдер мен қыздарға қатысты кемсітушілікті тоқтату адамның негізгі құқықтарына ғана емес, сонымен бірге экономикалық әл-ауқатқа да қатысты: әйелдердің қоғамға көбірек қатысуы экономикалық өсуді ынталандыратыны және жалпыға бірдей дамуға ықпал ететіні дәлелденді. Бір қарағанда, Қазақстан бұл жағынан жақсы көрінеді. Статистика комитетінің мәліметінше, 2018 жылы елімізде гендерлік теңсіздік индексі 0,354 болса, 2008 жылы 0,459-ға тең болды . Дегенмен, көптеген аймақтарда әйелдер әлі де ерлерге қарағанда әлдеқайда аз. Ресми статистикаға сәйкес, саяси қызметтегі әйелдердің үлесі небәрі 13,2% құрайды. Жұмыс істейтін әйелдер тұрақты түрде теңсіздікпен бетпе-бет келеді, мұны келесі факт анық көрсетеді: 2018 жылы Қазақстанда ерлер мен әйелдердің жалақысының айырмашылығы 34,2%-ды құрады. Әрине, бұрынғының пайдасына. Ол жағдайдың жақсаруына, қазақстандықтарды гендерлік теңдікті жақсарту бойынша жүйелі жұмыстарға тартуға үміт ұялатады. Гендерлік сарапшылардың бірі Ақмарал Сман , Forbes Kazakhstan рейтингінің 30-ға дейінгі 30-2019 мүшесі, Әлеуметтік белсенділік номинациясы бойынша . Ол БҰҰ жүйесіндегі гендерлік мәселелермен айналысады. Ақмарал жақында Біріккен Ұлттар Ұйымының Азық-түлік және ауыл шаруашылығы ұйымының (ФАО) табиғи ресурстарды басқару жобасы бойынша тобына қосылды.
Жобаларды талдау:
Әңгімелесушіміз айналысатын ФАО жобасы Орталық Азиядағы фермерлерге үлкен қауіп төндіретін шөлейттену, жердің тозуы және құрғақшылықтың салдарымен күресуге бағытталған. Күрделі климаттық жағдайлар, соңғы жарты ғасырдағы халық санының жылдам өсуі және су ресурстарының тапшылығы - мұның бәрі ауыл шаруашылығы өнімділігінің төмендеуіне әкеліп соғады және соның салдарынан облыстың көптеген жерлерінде ауыл тұрғындарының әл-ауқатына қауіп төндіреді. ФАО оларға жаңа дағдылар мен озық ауылшаруашылық технологияларын меңгеруге көмектеседі, бұл ұйым сарапшыларының пікірінше, табиғи ресурстардың тозуын азайта алады және тіпті қалпына келтіреді. Ақмаралдың міндеттеріне жоба аясында ФАО жүзеге асыратын іс-шаралардың әлеуетін бағалау сияқты міндеттер кіреді.
- Егер Қазақстанды алатын болсақ, біз, мысалы, ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілерге табиғи ресурстарды тұрақты басқаруды үйретеміз. Менің жұмысым - бірдеңе жасамас бұрын гендерлік талдау жасау, - деп түсіндіреді ол. - Тренинг өткізгіміз келеді делік. Бұл тренингке әйелдер қатыса алатынын түсіну керек. Сауалнама жүргізу қажет. Көптеген әйелдер балаларымен үйде отырады және, мысалы, күніне бір сағатқа босатылады. Егер респонденттердің көпшілігі бір-екіден келгені ыңғайлы болар еді деп жауап берсе, менің міндетім соны ескеру. Әйтпесе, жақсы нәтижеге қол жеткізе алмаймыз. Әңгімелесушінің айтуынша, гендерлік талдаудың жоқтығы Қазақстандағы көптеген әлеуметтік жобаларда үлкен олқылық болып табылады. Белгілі бір жобаларды іске асыру туралы шешім қабылдағанда, әдетте, жалпы сандар ескеріледі, ал гендерлік аспектілер жиі еленбейді. Ақмарал бұл жұмыстың нәтижесіне зиян деп есептейді:
- Ауылға спорт алаңын салуға мемлекет немесе ұйым бөлетін белгілі бір сома бар делік. Олар талдау жасамады. Жалпы болжамдарға сүйенсек, адамдар футболды жақсы көретін шығар - олар футбол алаңын салып жатыр. Ал, спортпен шұғылданатындар көбейген жоқ. Неліктен? Сонда ауылда 2000 адам бар екен, оның дені әйелдер екен. Бұл сайт оларға керек пе деген сұрақ ескерілмеді. Мүмкіндіктерді іздеу:Соңғы бірнеше жылда Ақмарал іссапармен ел аралайтын. Бұл оған гендерлік мәселелердің аймақтық ерекшеліктерімен танысуға және ортақ проблемалық аймақтарды анықтауға мүмкіндік берді. Әңгімелесуші елдегі әйелдер құқығының жағдайы біркелкі емес екенін айтады. Теңсіздіктен оңтүстік өңірлердің тұрғындары жиі зардап шегеді. Көбінің үйреніп қалғаны сонша, оларға бас тартқаннан гөрі үндемей қалу оңайырақ. Шығыс пен ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.