Балалардың көру қабілетінің бұзылуы

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 34 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі
Ш.Есенов атындағы Каспий мемлекеттік технологиялар
инжиниринг университеті

Педагогика факультеті
Ғылым және технологиялар кафедрасы

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы:Көру бұзылыстары бар балалардың сөйлеуі мен қарым-қатнас ерекшеліктері Пәні: Инклюзивті білім беру Мамандығы: 6В01502 - Физика мұғалімдерін даярлау

Орындаған:Дүйсенбаева Д, (3 курс студенті)
оқу формасы: күндізгі
Жетекші:Ерубаева А.Р., (аға оқытушы)
Курстық жұмысты
қорғау уақыты ___ ___ 2021 ж.
Бағасы _____________

Ақтау, 2021
МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3

КӨРУ ҚАБІЛЕТІ ЗАҚЫМДАҒАН БАЛАЛАР ТӘРБИЕЛЕУДІҢ ТЕОРИТИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
Көру қабілеті бұзылған балалардың психологиялық-педагогикалық сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
Көру кемістігі бар балалардың кеңістіктік бұзылуының ерекшеліктері...12

2 КӨРУ ҚАБІЛЕТТІ БҰЗЫЛҒАН БАЛАЛАРДЫҢ СӨЙЛЕУ МЕН ҚАРЫМ-ҚАТНАС ЖАСАУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...17
2.1. Көру қабілеті бұзылған балалардың қарым-қатынас жасау ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .17
2.2 Көру бұзылыстары бар балалардың сөйлеу ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..19

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...23

ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .25

КІРІСПЕ

Kypcтық жұмыcтың өзeктiлiгi:
Қоғамның алдына мүмкіндігі шектеулі адамдардың өмір сүру сапасын арттыру жолдарын табу міндеті қойылған. Қазіргі уақытта 500 млн-нан астам адам (яғни жердегі әрбір оныншы адам) мүмкіндігі шектеулі адамдарға жатады. Олардың ішінде 150 млн-нан кем емес бала бар.
Kypcтық жұмыcтың мaқcaты Мүмкіндігі шектеулі адамдарға қоғамның қамқорлығы оның мәдени және әлеуметтік дамуының, сондай-ақ адамгершілік денсаулығының өлшемі болып табылады. Осыған орай көптеген елдердің мамандары Мүмкіндігі шектеулі адамдардың, әсіресе балалардың денсаулығын нығайтудың, олардың жұмысқа қабілеттілігін қалпына келтірудің, әлеуметтік оңалтудың, бейімделудің, өмірге белсенді қатысудың тиімді бағдарламаларын іздестіруде. Бұл міндет өте күрделі және оны шешу үшін кешенді ғылыми зерттеулер, медицина қызметкерлерінің, педагогтардың, дене шынықтыру және спорт саласындағы мамандардың күш-жігерін біріктіру қажет.
"Жүз рет естігенше бір рет көрген жақсы" - дейді халық даналығы. Көру адамның онтогенетикалық дамуында үлкен рөл атқарады. Көру анализаторының көмегімен сыртқы әлемді қабылдаудың 90% жүзеге асырылады.
Kypcтық жұмыcтың зepттey бoлжaмы Қазіргі уақытта дәстүрлі оқыту тәсілі бар дене тәрбиесі процесі көру қабілеті бұзылған мектеп жасына дейінгі балалардың дене дамуының көрсеткіштерін жақсарту және дене шынықтыру дайындығының деңгейін арттыру мәселелерін шешпейді. Негізінен зерттеулер "дені сау" балаларға жүргізілді.
Объект-көру қабілеті бұзылған мектеп жасына дейінгі балалар.
Зерттеу пәні Көру қабілеті зақымдалған мектеп жасына дейінгі балаларды кеңістіктік қабылдау ерекшеліктері болып табылады.
Гипотеза-біз анықтаған кеңістік түсініктерін қалыптастыру тәсілдері бала бақшаның педагогтары мен ата-аналарға көзі көрмейтін балалармен жұмыс жасауда елеулі көмек көрсетеді.
Зерттеудің мақсаты-көру қабілеті бұзылған 3-4 жастағы балалардың кеңістіктік түсініктерін қалыптастыру тәсілдерін қарастыру.
Міндеттер:
Көру қабілеті бұзылған балалардың диагностикасындағы психологиялық-педагогикалық аспектіні сипаттау;
Көру қабілеті зақымдалған балалардың танымдық іс-әрекетіне талдау жасау;
Сенсорлық саланың ерекшеліктерін анықтау;

Балалардың көру қабілетінің бұзылуының себептері мен түрлерін талдау;
Көру кемістігі бар балалар мен дені сау балалар арасындағы кеңістіктік бұзылу ерекшеліктерінің салыстырмалы сипаттамасын жүргізу;
Көру қабілеті бұзылған балалардың кеңістіктік түсініктерін қалыптастыруды қарастыру;
Көру қабілеті бұзылған балалардың кеңістіктік түсініктерін қалыптастыру бойынша жұмыс жүйесін талдау.
Мектепке дейінгі ұйымдағы оптикалық - кеңістіктік көріністер туралы қазіргі білім П. К. Анохин, Л. С. Выготский, А. Л. Лурия, Л. С. Цветкова, Т. В. Ахутина және т.б. іргелі зерттеулерге негізделген. Дисграфияның функционалдық жүйесінде бір - бірімен тығыз байланысқан сөйлеу және көру компоненттері, олардың әрқайсысы оптика-кеңістіктік көріністердің белгілі бір операцияларын қалыптастыру үшін ерекше маңызы бар. (Т. А. Алтухова, С. Ф. Иваненко, Л. С. Цветкова).

КӨРУ ҚАБІЛЕТІ ЗАҚЫМДАҒАН БАЛАЛАР ТӘРБИЕЛЕУДІҢ ТЕОРИТИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
Көру қабілеті бұзылған балалардың психологиялық-педагогикалық сипаттамасы

Көру қабілеті бұзылғaн балалардың диагностикасы мeн зерттеуі оларды әр түpлі мамандардың: офтальмологтардың, психологтардың, педагогтардың кешенді зерттеуін көздейді.
Көру қабілеті бұзылған балалар Көру жағдайының сипаттамасы бойынша да, аурудың шығу тегі мен әлеуметтік даму жағдайлары бойынша да үлкeн және әр түрлі тoпты білдіреді.
Зерттеу нысаны көзі көрмейтін (соқыр), нашар көретін бала, сондай-ақ амблиопиясы мен қылилығы бар бала болып табылады.
Қазіргі уақытта "соқыр" (соқыр) түсінігі негізінде педагогикалық процесс жүргізіліп жатқан жетекші анализаторлар жүйесін анықтау тұрғысынан қарастырылады. Сондықтан зағиптарға балалардың екі санаты жатады: "О" визусы және жарық сезгіші бар балалар, сондай-ақ түзетуі бар жақсы көретін көзде 0,04-ке дейінгі қалдық көру өткірлігі бар балалар, оларды оқыту Брайль жүйесі негізінде таңу арқылы қабылдауға арналған оқулықтар бойынша жүзеге асырылады. [5, бет 18]
Көру қабілеті бұзылған балалар контингентін талдау оның өзгеруінің бірнеше тенденциялары немесе бағыттары бар екенін көрсетеді.
Бірінші беталыс -- қалдық көзі бар балалардың айтарлықтай өсуі (90% -- ға дейін): балалардың тек 3-4% - ы жаппай соқыр, 7% - ы-жарық сезгіш, 10% - ы-визуспен 0,06-дан жоғары.[19, бет 10]
Екінші үрдіс-күрделі кешенді көру аурулары санының артуы. Тек жекелеген жағдайларда ғана көру функцияларының жекелеген зақымдануымен сипатталатын көрудің бұзылуы бар. Мектепке дейінгі балалардың зерттеу материалдары олардың көпшілігінде екі-үш түрлі көз аурулары бар екенін көрсетеді, бұл балалардың осы санатының одан әрі өсуін көрсетеді.
Үшінші беталыс көру ауруына ілеспелі ақаулар санының артуы болып табылады, олардың ішінде орталық жүйке жүйесінің (ОЖЖ) қызметінің бұзылуымен байланысты.[19, бет 11]
Мысалы, мектепке дейінгі жастағы балалардың көру бұзылулары 77,6% - да балалардың церебральды салдың қалдық құбылыстарымен (БЦП), психикалық дамуының кешеуілдерімен, дебильділік кезеңіндегі олигофрениямен, ОЖЖ органикалық зақымдануының қалдық құбылыстарымен, энцефалопатиямен, неврозға ұқсас жағдайлармен, гидроцефалиямен және басқа да бастапқы бұзылулармен қоса жүреді: сөйлеу, қозғалыс саласы және т. б.
Соқырлық пен нашар көру себептерінің талдауы нашар көру жағдайларының 92% - да және соқырлық жағдайлардың 88% - да бұл кемшіліктер туа біткен сипатқа ие, олардың 30% - дан астамының тұқым қуалаушылық нысандары бар екенін көрсетеді.
Бұл ретте балалардың соқырлығы себептерінің арасында көру органының туа біткен ауытқулары жиілігінің өсуі анық байқалады. Осылайша, туа біткен көру патологиясы М. И. Земцова мен Л. И. Солнцеваның 60,9% -- ында, а. И. Каплан зерттеулерінде -- 75 %, Л. И. Кириллованың зерттеулерінде -- 91,3 %, а. В. Хватованың зерттеулерінде -- 92% және соқырларда-88%, соавт бар И. Л. Ферфильфайн жұмыстарында байқалады. - 84,2% жағдай.
Туа біткен аурулар мен көру органының даму аномалиялары сыртқы және ішкі зақымдаушы факторлардың салдары болуы мүмкін. Олардың шамамен 30 % - ы тұқым қуалайтын Нысандар (тапеторетинальды дегенерация, миопия, туа біткен глаукома, көру нервінің атрофиясы, ретролентальды фиброплазия).[6, бет 24]
Л. И. Кириллованың зерттеулерінде альбинизм түріндегі зат алмасуының тұқым қуалайтын бұзылулары; көз алмасының дамуының бұзылуына әкелетін тұқым қуалайтын аурулар -- туа біткен анофтальм, микрофтальм; мүйіз қабығының аурулары -- мөлдір қабықтың дистрофиясы; тамырлы қабықтың тұқым қуалайтын патологиясы -- аниридия, тамырлы қабықтың колобомасы; туа біткен катарактар (сондай-ақ генетикалық текті туа біткен катарактарактар болған); Торқабық патологиясының жекелеген түрлері, Штаргардттың дегенерациясы, Лебердің атрофиясы, туа біткен атрофия. [19, бет 46]
Соқыр және ішінара көретін балаларда тұқым қуалайтын факторлардан басқа ұрықтың эмбриональды дамуы кезеңінде әрекет еткен сыртқы және ішкі теріс факторлардың салдары ретінде көру органы дамуының аномалиялары бар, -- ана вирустық аурулардың, токсоплазмоздың, қызамықтың және т. б. бастан өткерген жүктіліктің патологиялық ағымдары бар.
Көру жағдайы Көру қабілеті Көру қабілеті бұзылған баланың психологиялық жүйесі, оның ерекшеліктері, объектілердің барлық күрделі өзара қарым-қатынасы мен адамдардың әлеуметтік өмірін Көру қабілеті құрылатын сыртқы әлем бейнесін елеулі дәрежеде қалыптастыруды айқындайды.

Көру қабілеті бұзылған балаларды зерттеуде баланың шынайы жағдайын анықтау ерекше орын алады. Көптеген шетелдік және отандық зерттеушілер мұндай балалардың психикалық дамуында артта қалғанын анықтады. Бірінші кезекте бұл жас және мектеп жасына дейінгі соқыр балаларға қатысты. Осылайша, ойлауды дамытуда қалыпты көретіндерден 4 -8 жылға артта қалу байқалды. Алайда 1977 ж. Д. Уоррен дамудың артта қалуы эксперименталды зерттеулерде тестілеу кезінде тапсырмаларды дәл қабылдау және түсіну үшін жағдай жасалмағандығымен, көру қабілеті бұзылған балалардың ерекшелігі ескерілмегендігімен елеулі түрде анықталғанын көрсетті. Тесттер жиі брайль жүйесіне аударылды. [37, бет 33]
Көру қабілеті зақымдалған балаларды психологиялық тексеру қалыпты дамудың негізгі заңдылықтарын ескере отырып, тифлопсихологтар әзірлеген теорияның негізінде жүзеге асырылады.
Дамуында ауытқулары бар балаларды зерттеу барысында қалыпты баланың дамуының жалпы заңдылықтары осы балаларда да байқалады. Оларға мыналар жатады: психиканың даму сатысының белгілі бір реттілігі; психикалық функциялардың дамуындағы сензитивті кезеңдердің болуы; психикалық үдерістердің даму дәйектілігі; жоғары психикалық үдерістердің қалыптасуындағы сӛйлеу тілінің, психикалық дамудағы қызметтің рөлі; психикалық дамудағы оқытудың жетекші рөлі (Л. С. Выготский, В. И. Лубовский).[3, бет 46]
Л. С. Выготский, әртүрлі ауытқулар типтерінде балалардың психикалық даму заңдылықтарын зерттей отырып, әртүрлі бұзылулар түрлерінде пайда болатын жалпы ерекше заңдылықтарды атап көрсетті. Ол аномалияны тудыратын себептер бастапқы ретінде анықталатын психикалық іс -- әрекеттегі негізгі бұзылыстың туындауына алып келеді, соның салдарынан-баланың психикалық дамуының өзіндік өзгерістеріне алып келеді, бұл психикалық іс-әрекеттің екінші, үшінші және т.б. бұзылуларының қалыптасуында көрінеді. Оларға сондай-ақ Даму кемшіліктері бар барлық балалар үшін ортақ заңдылық, атап айтқанда: әлеуметтік ортамен өзара әрекеттесудегі қиындықтар, қоршаған ортамен байланыстардың бұзылуы.[4, б. 57]
Аномалиясы бар балалардың барлық санаттарының дамуына тән жалпы заңдылықтар, сондай-ақ аномалияның түріне байланысты әр түрлі формада байқалатын сөйлеу қарым-қатынасының және қимыл-қозғалыс бұзылуының ерекшеліктерінен көрінеді. В. И. Лубовский мен Ж. И. Шиф бастапқы және қайталама ақаулардың болуы балалардың сыртқы әлемнен алатын ақпаратын айтарлықтай қысқартатынын көрсетті.[4, бет 68]

Көру қабілетінің терең бұзылуының даму үдерісіне әсері танымдық қызметтің барлық түрлерінде ауытқулардың пайда болуымен байланысты және баланың тұлғалық және эмоциялық-ерік сферасының қалыптасуына әсер етеді. Көрудің неғұрлым күрт бұзылуы сырттан алынатын ақпараттың жалпы санының төмендеуінен, оның сапасының өзгеруінен көрінеді.
Сезімдік таным саласындағы көру сезімдерінің, қабылдаулардың, көріністердің едәуір қысқаруы немесе толық болмауы қиялдың, жадының, сондай-ақ психологиялық жүйелердің, олардың құрылымдарының, байланыстарының, функциялары мен осы жүйелердің ішіндегі қарым-қатынастардың қалыптасу мүмкіндігін шектейді. Талдағыштардың өзара қарым-қатынастары жүйесінің сапалық өзгерістері орын алады, бейнелерді, ұғымдарды, сөйлеуді қалыптастыруда, ойлау қызметіндегі бейнелік және ұғымдық арақатынаста, кеңістікте және т. б. бағдарлану мен ұтқырлықта ерекше ерекшеліктер пайда болады. Физикалық дамуында елеулі өзгерістер орын алады -- қозғалыс дәлдігі, олардың қарқындылығы бұзылады, ерекше жүру және басқа да қозғалыс актілері болады.
Демек, балада қалыпты дамып келе жатқан баланың бір де бір жүйесіне сапалық және құрылымдық жағынан ұқсас емес өзіндік, өте өзіндік психологиялық жүйе қалыптасады, өйткені ол бастапқы кемістіктің ықпалына, сондай-ақ дамудың жаңа орнын толтырушы жолдарын құру негізінде оны түзетуге байланысты дамудың әртүрлі деңгейлеріндегі үрдістерді қамтиды. Бұл көру қабілеті бұзылған балалардың функционалды байланыстары басқаша жүзеге асырылатынын көрсетеді.[12, бет 66]
Сондықтан көру қабілеті бұзылған балалардың психологиялық жүйесін қалыптастыру және дамыту олармен жүргізілетін түзету жұмысымен және ерте жастан бастап олардың компенсаторлық үдерістерін қалыптастырумен тікелей байланысты.
Медициналық-педагогикалық және психологиялық құралдармен бастапқы ішінара ақауды түзету компенсаторлық мүмкіндіктерді арттырады, бастапқы бұзылған талдағыштың байланыс дамуының әр сатысының құрылымына жылжымалы жүйені қалыптастыра отырып, психикалық түзілімдердің күрделі ансамблін қосады.[13, бет 33]
Осылайша, көру жетіспеушілігінің орнын толтыру өзінің мәні бойынша бір функцияны басқалардың жай алмастыруы болып табылмайды, ал бала дамуының әрбір кезеңінде өмір мен қызмет жағдайларына, әлеуметтік және моральдық талаптарға сәйкес оның барабар көрінісі мен мінез-құлқы үшін сыртқы әлемнен ақпаратты қабылдауға және зерттеуге мүмкіндік беретін сенсорлық, моторлы, логикалық құрылымдардың байланыстары мен өзара қарым-қатынасының жаңа күрделі жүйелерін құру болып табылады.
Сәбидің көру жүйесі белгілі бір туа біткен дағдыларға ие, бірақ баланы көруге үйрету керек - оны сөйлеуге үйрету қажет. Бала өмірінің алғашқы екі жылы балалардың көруінің қарқынды даму кезеңі болып табылады, сондықтан сіздің балаңыздың осы кезеңдерден өтуін мұқият бақылау және балалар офтальмологының дер кезінде диагностикасы сіздің балаңыздың көру бұзылуынан сізді қорғайды.
Туғаннан бастап үш айға дейінгі балалардың көруі 0,005-тен 0,015-ке дейінгі шектерде болады және біртіндеп шамамен 0,01-0,03-ке дейін өседі. Баланың мұндай нашар көруі торлы қабықтың әлі қалыптасатындығымен түсіндіріледі, ал сары дақ (1.0 көзіне жеткен тордың бөлігі) әлі пайда болған жоқ. Ересек адамның мұндай көру жүйесі көрудің елеулі бұзылуы болып саналады, бірақ жаңа туған нәрестелер үшін ең маңыздысы-бұл үлкен және жақын: ана беті мен кеуде. Бұл жастағы баланың назарын қоршаған ортаны қызықтырады,ал баланың кеңістіктің тереңдігін дұрыс қабылдау әлі жоқ. Үш айлық жас соңына қарай бала қандай да бір затты алуға алғашқы талпыныс жасай бастайды. Баланың көруі тез дамиды және оның назары қозғалатын объектілерді да тарта бастайды. [34, бет 17]
Төрт айдан жарты жылға дейінгі балалардың көруі 0.1-0.4 дейін көтеріледі. Егер екі көз бірдей көрінсе, көздің стереоскопиясы ересек деңгейге жетеді. Бірдеңе алу әрекеті көбінесе табысқа жетеді, бала да қозғалып келе жатқан нысандарды қадағалайды. Стереоскопиялық көру бұзылғанда балада амблиопия дами бастайды.
Жеті айдан бір жасқа дейінгі балалардың көруі бейімсіз, бірақ басқа да көру дағдылары үздіксіз жетілдіріледі. Бала мұрыннан 7-8 см қашықтықта тұрған затқа көзді шоғырландыра алады. [37, бет 44]
Бір жастан екі жасқа дейінгі балалардың көруі 0.3-0.6 шегінде бекітіледі. Көз бір заттан екінші затқа оңай ауысады және оларды қызықты зерттейді. Көз және қол қимылдарының толық үйлесімділігіне қол жеткізіледі.
Балалардың көру қабілетінің бұзылуы. Көздің кез келген ауруы өзіне назар аударуды талап етеді. Егер, мысалы, бала туа біткен катаракта туылса, Жарық тордың дамуын ынталандыруы үшін ол мүмкіндігінше тезірек жойылуы тиіс. Баланың көруіне әсер етуі мүмкін басқа сәттерге: ерте босану, қант диабеті және ананың басқа да кейбір аурулары, амблиопия, бөлінетін немесе ұқсас қылилық.
Көру бұзылуы - бұл түзетумен ең жақсы көзге 0,3-тен кем көру өткірлігі жәненемесе 15 бұрыштан кем көру алаңы. град. Көрерменнің бұзылуы дегеніміз не екенін анықтай отырып, біз бір уақытта арнайы білім алуға мұқтаж адамдардың шеңберін де анықтаймыз.[38, бет 79]

Көру бұзылыстары балалардың қоршаған болмысты тануында елеулі қиындықтар туғызады, қоғамдық байланыстарды тарылтады, олардың бағдарын шектейді, көптеген қызмет түрлерімен айналысу мүмкіндігін шектейді.
Көрудің бұзылу себептері.
Туа біткен: әртүрлі вирусты және жұқпалы аурулармен (тұмау, токсоплазмоз және т.б.), жүктілік кезінде ананың зат алмасуының бұзылуынан туындаған; кейбір көру ақауларының тұқым қуалайтын берілуі (көз көлемінің азаюы, катаракта және т. б.); кейде туа біткен қатерсіз ми ісіктері (мұндай бұзылулар бірден байқалмайды).[31, бет 25]
Жүре пайда болған: мұрын ішіне және көз ішіне қан құйылу, босану кезінде және баланың ерте жасында бас жарақаттары; көзішілік қысымның жоғарылауына байланысты; бала денсаулығының жалпы соматикалық әлсіреуі аясында; ретинопатиясы бар шала туған балалар (торлы қабықтың сезімталдығының төмендеуі), жаппай соқырлық жиі болатын.
Көру нервісінің атрофиясының себебі тұқым қуалайтын және пайда болған аномалиялар болуы мүмкін. Кейде көрудің азаюына себеп болатын факторлар бірнеше болуы мүмкін. [31, бет 27]
Көру бұзылыстарының жіктелуі.
Көру қабілеті бұзылған балалардың келесі түрлері бар:
Соқыр балалар (көру өткірлігі жақсы көрінетін көзде 0,01-ден 0,04-ке дейін),
нашар көретін балалар (түзету кезінде көру өткірлігі 0,05-тен 0,2-ге дейін), қылилығы және амблиопиясы бар балалар (көру өткірлігі 0,3-тен кем))
Балалардың көру қабілетінің бұзылуының пайда болу ерекшеліктері.
Туа біткен немесе ерте соқыр кезінде бала көру көріністерінің ешқандай қорын алмайтындықтан, олардың кейбіреулерінде кеңістікті және пәндік қызметті игеру кешіктіріледі. Олардың түсініктері мен нақты әлем пәндері туралы білімі аз және схемалық.
Бұл жиі кідіріспен қалыптасады. Сонымен қатар, қалыптасқан сөз жиі лексика бойынша бай, зұлымдыққа қарағанда. Бұл балалардың пайымдауға бейімділігі байқалады, бірақ сөздер жиі олардың нақты мәндерін білдірмейді немесе барабар емес пайдаланылады. Соқыр балаларда алынған түсініктер жиі нақты ұғымдардан гөрі жеңіл. Олар үшін ауызша (сөздік) жадының жоғары деңгейі тән. Бұл балалардың ойлауы тұтқыр, мұқият, олар бөлшектеуге бейім.[47, бет 77]

Соқырлық баланың қозғалыс белсенділігін тежейді. Қозғалыс аздығы,әлсіздік, баяу және осы фонда пайда болатын қозғалғыш стереотипиялар осы балалардың психомоторикасының тән ерекшеліктері болып табылады. [46, бет 88]
Өзіне-өзі қызмет көрсету дағдыларын қалыптастыру баяулайды және олар тіпті мектептегі оқыту кезеңіне дейін де толық қалыптаспаған.
3. Кеңістіктік бұзылу ерекшеліктері көру қабілеті төмен балаларда
Көру қабілеті бұзылған мектеп жасына дейінгі балалар қалыпты балалардан физикалық даму қарқыны артта қалып отыр: олардың өсуі 3-5% - ға, салмағы - 6-10% - ға, өкпенің өмірлік сыйымдылығы-3-6% - ға төмендеді..[3, бет 69]
Көру талдағышының бұзылуы қайталама ауытқуларға себеп болады: осанканың бұзылуы, омыртқаның қисаюы, жалпақ табандылық, тыныс алу бұлшықетінің әлсіздігі, кеңістіктік бейнелердің бұзылуы, өзін-өзі бақылау және өзін-өзі реттеу, қимылдарды үйлестіру, тыныс алу мүшелерінің аурулары, жүрек-қантамыр жүйесі, невроздар, тез шаршағыштық.
Мектепке дейінгі кезеңде қарапайым балада қоғам туралы білім мен түсініктерді кеңейту үдерісі дамитын кезде, көру қабілеті бұзылған балада осы үдерістердің кідірісі (баяу болуы) байқалады. Мұндай бала үшін жаңа жағдайларға бейімделу үшін көп уақыт қажет, объектімен неғұрлым қысқа және егжей-тегжейлі танысу қажет.[17, бет 97]
Адамдармен қарым-қатынаста мұндай кемшіліктері бар бала қабылдаудың полисенсорлық сипатын пайдаланады. Кейбір жағдайларда адамдармен және ортамен танысу кезінде балада жаңа заттармен кездескен кезде қорқыныш туындайды.
Басқа адамдардан ақпарат алу кезінде кәдімгі бала нақты мәселелермен шектеледі,себебі көп жағдайда бұл сұрақтар көрнекілікпен сүйемелденеді. Соқыр балаға ұқсастықтарды келтіре отырып, объект туралы көп ақпарат қажет.
Кез-келген адам үшін жаңа адамдар, бейтаныс кеңістік, бейтаныс кеңістік алдында қорқынышты еңсере отырып, білім, дағды және психологиялық дайындық қалыптастыру қажеттілігі маңызды. Баланың көру қабілеті бұл факт болып мағыналы өмір қоғамына бейімделу және қоршаған кеңістік. Және ол әдеттегі балаға қарағанда үш есе көп күш қажет. Бір жағдайларда бір әрекеттердің бірнеше рет қайталауымен сипатталатын құрылғы ұғымы бар. Белгілі бір қозғалыс жинағына үйренген адам бәрін машинамен немесе кез-келген жағдайда автоматикада жасайды. Мысалы, бір рет пәтерден шығудың қауіпсіз жолын көрсете отырып, соқыр бала қабырғалардың, таяныштардың және басқа да объектілердің орналасуын, кеңістіктік орналасуын (оң, сол жақта) есте сақтауға тырысады. Және қайта шығу кезінде бала өзіне таныс нысандарды іздейді.
Бейтаныс жағдайда, қарапайым баладан өзгеше, соқыр адамдарға тек объектілердің кеңістікте шамамен орналасуы туралы ақпарат ғана қол жетімді. Бұл жағдай қозғалу немесе қандай да бір іс-әрекеттер жасау үшін көп уақыт жұмсауды талап етеді
Кеңістіктік бағдар мәселесі әлеуметтік салаға да таралады. Бұл жерде балаға түсінікті әрекет алгоритмдерін келтіру құралы бойынша бейімделуге көмектесу қажет. Ақша купюраларын, азық-түлік өнімдерін, телефонды, тұрмыстық техниканы және мн пайдалануды ажырата білу.т.б. бұл тұрғыда барлығы ата-аналарға байланысты, олар балаға пәннің маңызды сипаттамаларын қаншалықты қол жетімді түсіндіреді, оны қолдану соншалықты табысты болады.
Қалыптасуды, еңбек қызметіне қажеттілікті анықтау кезінде, әсіресе, көру қабілетінің терең бұзылуында қозғалыс үйлесімінің бұзылуынан қиын болуы мүмкін еңбек түрлеріне, сынама тұрғысынан қарау керек. Яғни, көру қабілеті бұзылған бала жеңе алатын жұмыс түрін ұсыну (бейімделу, үйрену).
Көрудің бұзылуы кезіндегі қарым-қатынас процестері маңызды мәселе болып табылады және шешілу қиын. Әсіресе балаларда қарым-қатынас жасау құралдары қиын. Мұның себептері-адамды қабылдау бейнесінің анық болмауы және қалыпты көретіндердің экспрессивті-мимикалық өрнектеріне еліктеу қиындығы. Көптеген көру қабілеті бұзылған балаларға тән құрысу қозғалыстар, стереотипия поз, заученность және однообразность білдіруге эмоционалды жағдайы. Көптеген балалар дұрыс қимыл-қимылдарды, балалармен және ересектермен қарым-қатынаста әрекеттерді практикалық түсіну емес, вербалды түрде көрсетеді. Сондай-ақ, тұлғааралық қарым-қатынастың тілдік құралдарында (ауызша сөйлеу мәдениетінде, "бетпе-бет" қарым-қатынаста, сөйлеудің бірқалыпты болуына, сөйлеу және тілсіз қарым-қатынас құралдарының арасында) кемшіліктер бар.

Көру кемістігі бар балалардың кеңістіктік бұзылуының ерекшеліктері

Кеңістікте бағдарлау дағдысы болмаса, соқырлар мен орта арасындағы қалыпты толық байланыс бұзылады. Соңғысы эмоционалдық бейімделу-мінез-құлықтық реакциялардың, қарым-қатынастың, танымдық және қимыл-қозғалыс қызметінің өзіндік көрінісі болуы мүмкін. Танымның қанағаттанғысыз қажеттілігі мұндай балалардың физикалық жағдайына да теріс әсер етеді. Олар жиі болып жатқан, өзін-өзі жетілдіруге деген қызығушылықты жоғалтады, оқиғаларға жиі қатыспайды, қозғалу пассивтілігін көрсетеді. Соқырлардың кеңістіктік бағдары-мәселе және психологиялық.
Бұл мәселенің өзектілігі соқыр балалар үшін әлеуметтік дербестіктің негізі болып табылады. Қозғалу кезінде Тәуелсіздіктің жоғалуы-соқыр баланың барлық шығынынан ең үлкен жоғалту. Біздің балалар жүріп-тұру кезінде дербестігін жоғалтқаннан кейін өз ақауын сезіне бастайды. Соқыр балалар үшін олардың білім, білік және кеңістікте бағдарланудың дағдыларына ие болуының маңыздылығына қарамастан, бұл пән таяудағы уақытқа дейін дерлік пасынка рөлінде болды. Көптеген зерттеулер (Л. И. Солнцева, Е. Б. Островская, В. А. Кручинин, Л. И. Плаксина, В. С. Сверлов, Л. А. Семенов, Н. Г. Хопренинова және т.б.) көру қабілеті бұзылған (әсіресе тереңірек) балалардың кеңістіктік бағдарлау дағдыларын меңгере алмайтынын, жүйелі оқытуды қажет ететінін көрсетті. [4, бет 47]
Қазір еліміздің барлық ірі қалаларында мамандандырылған балабақшалар, оқу-тәрбие кешендері (бөбекжай -- бастауыш мектеп) бар, онда мамандар (тифлопедагогтар) жұмыс істейді. Дәл осындай мекемелерге көру қабілеті бұзылған балаларды офтальмолог-дәрігерлер жібереді.[4, бет 19]
Мамандандырылған балабақшалардың жалпы ұраны -- "ойнаймыз". Олардағы сабақтар балалардың көру қабылдауын дамытуға мүмкіндік беретін арнайы әдістеме бойынша өткізіледі, бұл ретте арнайы ойындар мен жаттығулар көруді ынталандырады және белсендіреді. Сонымен қатар, барлық дидактикалық ойындар мен тапсырмалар баланың көзіне байланысты жеке іріктеледі.
Балалармен нашар көруді түзетумен қатар сөйлеу бұзылыстарын түзетумен, сезумен айналысады, саусақтар мен қолдың қозғалысын дамытады,белгілі бір қауіпсіздік дағдыларына үйретеді.[16, бет 28]
Балалардың кеңістіктік дағдыларын қалыптастыру үшін оқыту бойынша арнайы бағдарламалар жүргізу қажет.
Бағдарламаның мақсаты-соқырларға еркін бағдарлауға және кез келген жағдайда өз бетімен қозғалуға мүмкіндік беретін дағдыларды қалыптастыру. Бағдарлама балалардың жеке ерекшеліктерін ескере отырып, әрбір сыныптағы материалдың көлемін ұлғайтуды және мазмұнын күрделендіруді көздейтін концентрлік қағидат бойынша құрылған. [18, 37 бет] Бағдарлама теориялық мәліметтер мен практикалық білімнің мазмұнын қамтиды. Бөлінген міндеттерге сәйкес Бағдарлама келесі бөлімдерді қамтиды:

1 "Кіріспе бөлім" бөлімі (көзі көрмейтіндердің өміріндегі кеңістіктік бағдардың мәні, оның әлеуметтік оңалтудағы рөлі, соқырлардың және т. б. өздігінен бағдарлануының мүмкіндіктері мен шарттары негізделеді.)
2. "ғимараттар мен үй-жайларда соқырларды бағдарлау" бөлімі ол ғимараттар мен үй-жайларда соқырлардың өз бетінше жүріп-тұру ережелерін, қамыспен жұмыс істеу тәсілдерін, ғимараттар мен үй-жайларды тексеру тәсілдерін, үй-жайлардағы заттарды тексеру тәсілдерін; ғимараттар мен үй-жайларда оқушыларды бағдарлауды, тұрмыста бағдарлауды, үй-жайларда және т. б. еркін бағдарлауды қамтиды.
3 бөлім "соқырларды кеңістіктік бағдарлауда қоғамдық көлікті пайдалану" - бұл көлік түрлерін зерттеу, көлікке отырғызу кезінде, көлікке жақындағанда, көліктен шығу кезінде (жыл мезгілін есепке алғанда) таяқпен бағдарлау және жұмыс істеу, қалалық көлік бағытын зерттеу, метродағы бағдарлаудың ерекшеліктері; оқушылар үйіне дейінгі маршруттарды зерттеу, теміржол платформаларында және поездарда және т. б. соқырларды бағдарлаудың ерекшеліктері.
4 және 5 бөлімдер "қалада соқырларды бағдарлау" және "әр түрлі жағдайда соқырларды кеңістіктік бағдарлау дағдыларын одан әрі кеңейту". Бұл бөлімдердің мазмұны Қала туралы түсініктерді қалыптастыру, қала бойынша өз бетінше жүріп - тұру ережелерін; қаланы зерттеу тәсілдерін, жол арқылы өту ережелерін; қиылыстардың түрлерін, жылдың әр мезгілінде бағдарлаудың ерекшеліктерін; саябақта, скверде, су қоймаларында, ауылда, орманда, шалғында және т. б. бағдарлауды; "карта-жол" және "карта-шолу" типтері бойынша бағдарлаудың дағдыларын дамытуды, қалада өзінің орналасқан жерін анықтауды қамтиды.; қаланың бейтаныс бөлігінен өз бетімен қайтуы; құрамдастырылған бағыттар мен т. б. зерттеу.
6 бөлім "кеңістікте бағдарлануда қалдық көруді пайдалану".
7 бөлім "кеңістіктегі бағдарлау кезінде балаларды психологиялық дайындау" - өте маңызды бөлім-бұл маршрутты өту кезінде нашар адамдармен қарым-қатынас жасау, әртүрлі жағдайларды пысықтау және т. б. [17, 48 бет]
Соқыр балаларды бағдарлау ерекшеліктерін психологиялық талдау (Л. И. Солнцева, З. А. Кручинин, В. А. Феоктистова) еркін бағдарлау мен ұтқырлықты қалыптастыру жеке бағдарлы қызметке психологиялық дайындық жасауды қамтитын арнайы жұмысты талап ететінін көрсетті. Ол қоршаған әлем туралы білім мен түсініктерді кеңейту, балалардың бағдарлану мен қозғалуға тура келетін объектілердің қасиеттері мен сапасы: объектілердің әр түрлі қасиеттерін бағдар ретінде бөле және қабылдай білу, яғни. сақтаулы және бұзылған талдаушылар қабылдайтын бағдарды бөлуге баса назар аудара отырып, танымдық іс-әрекетті дамыту. Мнемиялық процестердің жадының көлемі мен қозғалғыштығы, үлестіре білу және назар аудара білу кеңістікте бағдар процесінде үлкен маңызға ие. [7, бет 22]
Осылайша, соқырларды психологиялық даярлау және кеңістікте бағдарлау дағдыларын меңгеру іс-әрекеттің барлық түрінің маңызды және ажырамас бөлігі болып табылады.
Көру қабілеті бұзылған балалардың кеңістіктік бейнесін, кеңістіктік түсініктері мен бағдарлану дағдыларын қалыптастыру кеңістіктегі бағдарлау бойынша сабақтардың басты міндеті болып табылады. Отандық дефектологтар кеңістіктік бейнені және пәндік көріністерді (Моргулис, Наумов, Калугин, Солнцева, Кручинин т.б.) қалыптастырудың маңыздылығын атап өтті.
Т. Н. Никольскаяның диссертациясы және Нижегород облыстық мектеп-интернатының практикалық жұмысы негізінде көру қабілеті бұзылған балаларға арналған кеңістік бейнесін қалыптастыру моделі әзірленді. Адекватты, толық, нақты, динамикалық бейнені жасау қоршаған ортаны тануды және зағип оқушылардың бағдарлы қызметін қалыптастыруды қамтамасыз ететін қажетті шарт болып табылады. Соқыр балаларда осындай кеңістіктік бейнені қалыптастыру үшін оқыту процесінде оқытудың тиімді нысандары мен әдістерін қолдану қажет; кеңістіктегі соқырларды көрнекі және практикалық бағдарлаумен оқытудың ауызша әдістерін үйлестіру. Кеңістіктік бейнені қалыптастырудың теориялық моделінің негізіне танымның диалектикалық принципі жатады. Бұл модель үш кезеңнен тұрады. Әрбір кезең көрнекілік құралдары жүйесін, оларды пайдалану әдістері мен нысандарын пайдалана отырып, қойылған мақсаттарды, нақты міндеттерді шешудің тиімділігін анықтайтын психологиялық қасиеттерді қалыптастыруға бағытталған. Әрбір кезеңдер кеңістіктік бейнені қалыптастыру кезінде психикалық көрінудің түрлі деңгейлерін қамтиды. Бұл сенсорлық-перцептивті, ұсынылған және сөйлеу. Кеңістіктік бейнені қалыптастыру бойынша әрбір кезеңнің нәтижесін бағалау критерийі мынадай сипаттамалар болып табылады: орнықтылық, толымдылық, серпінділік, барабар, саралану, жарықтық. Әрбір кезеңде бастапқыда бейне жанама-сезімтал қабылдау кезінде жасалуы тиіс. Ол үшін бейнелеу көрнекілігі мен вербалды құралдар пайдаланылуы тиіс.
Маршрутты жанама - сезімтал қабылдауды құру бойынша сабақтар кабинетте өткізіледі. Содан кейін, бұл сурет тікелей сезімдік қабылдаумен толықтырылады. Мұнда көрнекі және техникалық (таяқ) табиғи құралдар қолданылады.

Бірінші кезеңнің мақсаты маршруттың алғашқы кеңістіктік бейнесін қалыптастыру болып табылады. Келесі міндеттер шешіледі: маршруттың жергілікті жерде орналасуы туралы жалпы түсінік (бейне) құру, есептеу нүктесін анықтау, маршрут конфигурациясын жасау; маршрутты құрайтын кесінділердің салыстырмалы ұзындығы туралы кеңістік бейнесін жасау.
Екінші кезеңнің мақсаты-бөлінген кеңістіктік бейнені жасау. Екінші кезеңнің тапсырмалар саны кезеңнің күрделілігіне байланысты. 1-ші, 2-ші және басқа да учаскелердің кеңістіктік бейнесі құрылады.
Үшінші кезеңде тұтас, барабар кеңістік бейнесі қалыптасады. Бұл жерде маршруттың 1-ші учаскесінің кеңістіктік бейнесі 2-ден, одан әрі - 3-имен және т. б. қосылуда. [7, 66-бет]
Қалыптастырушы процестің нәтижесінде кеңістіктік бейненің орнықтылығына, толықтығына, барабарлығына, қозғалғыштығына және жарықтылығына қол жеткізіледі. Осы жүйе бойынша сабақтарды өткізгеннен кейін кеңістіктік бейнені қалыптастыру дәлдігі артады, оқушылар маршрутты оқу кезінде ұтымды тәсілдерді пайдаланады (маршрутты тұтастай алғанда тексереді, оны тиісті бөлшектермен толтырады, маршруттың ерекше белгілерін нақты көрсетеді) маршрутты геометриялық фигуралар түрінде шығарады, аспапта ойнатады және есептеу нүктелерін табады, қиын учаскелерді талдайды, жинақтайды, салыстырады, өз білімдерін таныс емес маршруттарға ауыстырады. Рельефті-графикалық негізде кеңістіктік бейнені ойнату кеңістіктік ойлаудың өсуін көрсетеді, өйткені ол балалардағы бейнелік және теориялық ойлаудың өсуі мен дамуын болжайды.
Көзі көрмейтін балалардың кеңістіктік бейнесін қалыптастыру дәлдігінің нәтижелерін зерттеу олардың бағдарламалық материалды меңгеру процесі әртүрлі екенін көрсетті. Бұл Кеңістіктік қабылдаудың жеке ерекшеліктері тұрақты табиғатқа ие екенін тағы да растайды.[8, б. 92].
2 КӨРУ ҚАБІЛЕТТІ БҰЗЫЛҒАН БАЛАЛАРДЫҢ СӨЙЛЕУ МЕН ҚАРЫМ-ҚАТНАС ЖАСАУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
2.1. Көру қабілеті бұзылған балалардың қарым-қатынас жасау ерекшеліктері

М.И. Лисина қоршаған әлеммен балаларды өзара iс-әрекеттiнің дамуы - қарым-қатынастың бiрнеше ерекше пiшiндерiнің ауысуымен болады деп қарастырды. Олардың әрқайсылары жас кезеңдерінің коммуникативті іс - әрекет күйін көрсетеді және эмоционалды реакциялар, әлеуметтiк қатынастардың жиынтығымен, вербалды және вербалды емес тәсілдердің айқындылығымен сипатталады.
Баланың дүниеге келуінің өмірлік жолының бірінші қадамы - әлемді тану болып келеді. Бұл әрекет тәжірибелік жолмен жүзеге асырылады. Бірақ, балаланың әлемге белсене араласуы үшін коммуникативті іс - әрекетке қосылуы керек. Осы жас кезеңнің негізгі мәселесі - бала мен ересек арасындағы эмоционалдық әсерлермен айырбас жасау. Бұл іс - әрекет физиологиялық және психикалық факторларды қоса, барлық өмірлік - іс - әрекеттің жүйесінің жұмысын қамтамасыз етеді. Олардың әсері дамуда бұзылыс шақырады, соның ішінде көру анализаторының дамуындағы бұзылыс.
Көру ақауы баланың дамуында ең бір күрделі және ауыр бұзылыстардың бірі болып келеді. Жаңа туған нәрестенің көру бұзылысының тереңдігін анықтау қиынға соғады. Себебі, нәрестенің көру жүйесі ересектердің көру жүйесінен ерекшелінеді.
Баланың дүниеге келгеннен кейінгі алғашқы айларында көру қабілеті қарапайым, диффузиялық жарық сезiнуімен сипатталады. Нәрестенің көріп қабылдауының дамуы - аңду реакциясымен көрінеді. Екінші айында ғана балада заттық көруі анасын сезінуінен пайда болады. Ерте жастағы коммуникативті әсер етудің негізгі түрі тiкелей эмоционалды немесе ситуациялы - жеке қарым-қатынас болып табылады. Бұл әрекет бала ересектің махаббаты мен қамқорлығымен қанағаттануына бағытталған. Баланың мүлдем көрмеуі немесе көру бұзылысының айқындығы туғаннан кейін бірінші аптада білінеді. Сондықтан, көру қызметінің бұзылысы баланың жалпы дамуында білінбейді, әсіресе, бұл кезеңдегі қарым - қатынастың дамуында мүлдем білінбейді.
Көру анализаторы - барлық ағзаның жұмысын ұйымдастырады және түзетеді. Сол себептен, оның қызметінің бұзылысы басқа ағзалардың анализаторлық жүйесіне кері әсер етеді. Көру патологиясы бар балаларға өзінің көру бұзылысына сенуі - өте ауыр болып келеді. Олар бұл жағдайда басқа анализатордан келген ақпаратты нашар саралайды немесе мүлдем елемейді.
Көру бұзылысы бар балалар қоршаған ортаның сапалы алуан түрлілігін қабылдай алмайды. Себебі, сенсор эталондарының жүйесi бұрмаланады. Кез келген объект, әрекет немесе күйі сияқты күрделі жиынтықтар қоздырғыштар болып келеді. Бұған сенсорлық, перцетивтік, апперцептивтік сияқты сезгіштіктің барлық деңгейлері жауап қайтарады. Субъективті перцептивтік бейне сенсорлық ақпараттың бұрмалануымен сипатталады. Сенсорлық ақпараттың бұрмалануы барлық анализаторлық жүйенің ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.