Бөтеннің мүлкін талан - таражға салудың түсінігі
Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым Министірлігі
ҚазГЗУ гуманитарлық заң колледжі
Курстық жұмыс
Тақырыбы: Меншікке қарсы қылмыстық құқық бұзушылықтар
Орындаған:Махмет Карина
Тексерген:Садыкова А.С.
Нұр-Сұлтан қаласы 2021ж.
Жоспар
Кіріспе:
Негізгі бөлім:
I-тарау. Меншікке қарсы қылмыстық құқық бұзушылықтардың түсінігі.
1.1. Бөтеннің мүлкін талан-таражға салудың түсінігі.
1.2. Талан-тараждың нысандары.
II-тарау.Талан-тараждың түрлері.
2.1. Талан-тараждың белгілері жоқ,меншікке қарсы басқа да пайдакүнемдік қылмыстар.
2.2. Меншікке қарсы пайдакүнемдік емес қылмыстар.
Қорытынды.
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ.
Кіріспе
Қазақстан Республикасының Конституциясы бойынша Қазақстан Республикасында мемлекеттік меншік пен жеке меншік танылады және бірдей қорғалады.Меншік субьектілері мен обьектілері,меншік иелерінің өз құқықтарын жүзеге асыру көлемі мен шектері,оларды қорғау кепілдіктері заңмен белгіленеді.
Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің 188-бабына сәйкес меншік құқығы дегеніміз субьектінің заң құжаттары арқылы танылатын және қорғалатын өзіне тиесілі мүлікті өз қалауынша иелену,пайдалану және оған билік ету құқығы болып табылады.
Меншік иесі өзіне тиесілі мүлікке қатысты өз қалауы бойынша кез келген әрекеттер жасауға,соның ішінде бұл мүлікті басқа адамдардың мешнігіне беріп,иелігінен шығаруға,өзі меншік иесі болып қала отырып,оларға мүлікті иелену,пайдалану және оған билік ету жөнінднгі өз өкілеттігін тапсыруға,мүлікті кепілге беруге және оған билік ету жөніндегі өз өкілеттігін тапсыруға,мүлікті кепілге беруге және оған басқа да әдістермен ауыртпалық түсіруге,оларға өзгеше түрде билік етуге құқылы.
Осыған байланысты меншік иелерінің заңды құқықтары азаматтық құқықтық нормамен,сондай-ақ меншік құқығына қоғамға қауіпті іс-әрекет арқылы қиянат жасалғанда қылмыстық құқық нормасы арқылы да қорғалады.
Қылмыстық құқық нормасы бойынша меншік иесінің құқығы меншік нысандарына қарамастан қылмыстық құқыққа қол сұғушылықтан тең қорғалады. Меншік нысандарының барлық түрлерінің қылмыстық құқықтық қорғалуы үшін қылмыстық заң олар үшін қылмыстық жауаптылықтың негізін,шегін және қолданылатын санкция түрлерін бірдей етіп белгілеген. Меншік нысандарының тең қорғалуы үшін:қылмыстық заң біріншіден-әр түрлі меншік нысандарына,қол сұғатын ұқсас іс-әрекеттерді бірыңғай саралауды белгілеген; екіншіден-меншікке оның нысандарына қарамастан қол сұғушылық үшін -қылмыстың ауырлататын немесе аса ауырлататын белгілерін де бірдей; үшіншіден меншік нысандарына қарамастан оған қылмысты қол сұғушылық үшін заңда жазаның бірдей түрлері және шегі белгіленген.
Меншікке қарсы қылмыс деп мүліктің меншік иесіне немесе өзге иеленушісіне залал келтіре отырып немесе залал келтіру қаупін тудырумен байланысты Қылмыстық кодексте көзделген нысандар арқылы жасалатын қасақаналық немесе абайсыздық іс-әрекеттерді айтамыз.
Меншікке қарсы қылмыстардың топтық обьектісі меншік иесінің иелену,пайдалану немесе оған бтлік ету құқығын құрайтын менікке байланысты қоғамдық қатынастар болып табылады.
Осы топқа кіретін қылмыстардың тікелей обьектісі-меншіктің нақты бір нысаны - мемлекеттің,қоғамдық ұйымдардың,бірлестіктердің немесе басқа ұйымдардың ,жеке тұлғалардың меншігіне қол сұғу болып табылады.
Меншікке қарсы қылмыстардың заты болып-азаматтық құқық бойынша меншік обьектісі деп танылған кез келген бұйымдар мен мүліктер танылады.
Меншікке қарсы қылмыстардың затына адам еңбегі арқылы жасалған кез келген матреиалдық дүниелер,заттар жатады. Осыған байланысты адамның ақыл-ойы,идеясы,заттық белгісі болмағандықтан осы қылмыстардың заты болып табылмайды. Сондай-ақ заттық белгісі жоқ болғандықтан электр немесе жылу энергиясы да меншік затына жатпайды. Меншікке қарсы қылмыстардың затына-ақша,бағалы қағаздар,сондай-ақ азаматтық айналымнан алынбаған басқа да қозғалмалы немесе қозғалмайтын мүліктер жатады. Жер қойнауы,су көздері,өсімдіктер мен жануарлар дүниесі,басқа да табиғи ресурстар,республикалық бюджет қаражаты,мемлекеттік қазына,алтын,алмас,валюта қоры,мәдениет және табиғат ескерткіштері меншік затына жатпайды.
Меншікке қарсы қылмыстардың обьективтік жағы кінәлі адамның бөтеннің мүлкін өзінің немесе басқа адамның пайдасына заңсыз,тегін айналдыру үшін құқыққа қайшы түрде алып қоюы арқылы сипатталады.
Меншік иесіне немесе өзге де иеленушіден кінәлі адамның бөтеннің мүлкін өз иелігіне заңсыз алуын алып қою деп білеміз.
Меншікке қарсы қылмыстардың обьективтік жағы негізінен белсенді әрекеттер арқылы жүзеге асырылады,тек қана бөтеннің мүлкін абайсызда жою емесе бүлдіру құрамының кейюір тәсілдері ғана әрекетсіздік арқылы жүзеге асырылады.
Меншікке қарсы қылмыстардың көпшілігі материалдық қылмыс құрамын құрайды,олардың обьективтік жағы заңда көрсетілген үш элеметтен:құқыққа қайшы іс-әрекеттерден;қылмыстық құқықтық норма диспозициясында көрсетілген мүліктік зиян ретіндегі зардаптан;сонлай-ақ құқыққа қайшы әрекет пен орын алған зардаптың арасындағы себепті байланыстан тұрады.
Қарақшылық (192-бап),қорқытып алу (194-бап),автомобильді немесе өзге де көлік құралын жымқыру мақсатынсыз құқыққа сыйымсыз иеленіп алу (200-бап) формалбдық қылмыс құрамы болып табылатындықтан олардың аяқталу сәті заңда көрсетілген құқыққа қайшы іс-әрекеттерді істеген уақыттан бастап,қылмыстың зардабының болуына қарамастан-ақ аяқталған деп танылады.
Меншікке қарсы қылмыстар субьективтік жағынан негізінен кінәлінің тікелей қасақаналық түрі арқылы жүзеге асырылады,тек бөтеннің мүлкін абайсызда жою немесе бүлдіру (204-бап) кінәнің абайсыздық нысаны арқылы істеледі.
Меншікке қарсы қылмыстардың субьективтік жағының міндетті белгілеріне-пайдакүнемдік ниет және мақсат жатады.
Меншікке қарсы қылмыстардың субьектісі болып 14-ке толған адамдар танылады.Бұған жататындар:ұрлық (188-бап) ,тонау(191-бап),қарақшылық(192-бап) ,қорқытып алу(194-бап),ауырлататын мән-жайлар кезінде автомобильді немесе өзге де көлік құралын жымқыру мақсатынсыз құқыққа сыйымсыз иеленіп алу (200-баптың 2,3,4-тармақтары ),ауырлататын мән жайлар кезінде бөтеннің мүлікін қасақана жою немесе бүлдіргені (202-баптың 2,3-тармақтары) үшін қылмыстарды істеу.
Ал 16-ға толған адамдар сеніп тапсырлыған бқтен мүлікті иемденіп алу немесе талан-таржға салу (189-бап);алаяқтық (190-бап);ерекше құндылығы бар заттарды жымқыру (193-бап);алдау немесе сенімді теріс пайдалану жолымен мүліктік залал келтіру (195-бап);көрнеу қылмыстық жолмен табылған мүлікті иемдену немесе өткізу (196-бап);автомобильді немесе өзге де көлік құралдарын жымқыру мақсатынсыз құқыққа сыйымсыз иеоеніп алу (200-бап);жерге заттай құқықтарды бұзу (201-бап);ауырлатпайтын жағдайда бөтеннің мүлкін қасақана жою немесе бүлдіру (202-бап);бөтенің мүлкін абайсызда жою немесе бүлдіру (204-бап);қылмыс құрамдарын істегені үшін қылмыс субьектісі болып танылады.
Меншікке қарсы қылмыстар іс-әрекеттің істелу тәсіліне және қылмыстық ниетке қарай бірнеше түрге бөлінеді.
Қылмыстық кодекстің Ерекше бөлімінің 6-тарауындағы қылмыстар пайдакүнемдік ниеттің орын алғанына немесе жоқ болуына байланысты пайдакүнемдік немесе пайдакүнемдік емес болып бөлінеді. Өз кезегінде пайдакүнемдік қылмыстар талан-тараждар және меншікке қарсы басқа да пайдакүнемдік қылмыстар болып екіге бөлінеді:
Талан-таражға-ұрлық (188-бап);тонау(191-бап); қарақшылық(192-бап); алаяқтық (190-бап);сеніп тапсырылған бөтен мүлікті иемденіп алу немесе талан-таражға салу (189-бап); жатады.
Меншікке қарсы басқа да пайдакүнемдік қылмыстарға ерекше құндылығы бар заттарды жымқыру (193- бап);қорқытып алу (194- бап);автомобильді немесе өзге де көлік құралдарын жымқыру мақсатынсыз құқыққа сыйымсыз иеленіп алу(200-бап);алдау немесе сенімд теріс пайдалану жолымен мүліктік залал келтіру (195-бап);көрнеу қылмыстық жолмен табылған мүлікті иемдену немесе өткізу(196-бап);жерге заттай құқықтарды бұзу (201-бап); жатады.
Меншікке қарсы пайдакүнемдік емес қылмыстарға бөтеннің мүлкін қасақана жою немесе бүлдіру(202-бап);бөтеннің мүлкін абайсызда жою немесе бүлдіру (204-бап); құрамдары жатады.
I-тарау.Меншікке қарсы қылмыстық құқық бұзушылықтардың түсінігі.
Бөтеннің мүлкін талан-таражға салудың түсінігі.
Заңға сәйкес талан-тараж деп пайдакүнемдік мақсатта айыптының бөтен мүлікті осы мүліктің меншік иесіне немесе өзге иеленушісіне залал келтіре отырып өзінің немесе басқа адамдардың пайдасына заңсыз,қайтарымсыз,тегін алып қоюын және айналдыруын айтамыз. Осындай заңдылық түсінік Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінің 175-бабының ескеруінде арнайы көрсетілген.
Осы анықтамаға сәйкес талан-тараждың негізгі белгілерін анықтауға болады.
Талан-тараждың топтық обьектісі болып меншіктің нысандары қатынастарының жиынтығы,ал тікелей обьектісі болып меншіктің нақты нысандары,мемлекеттік,жеке,қоғамдық ұйымдардың меншігі болып табылады.
Талан-тараждың заты болып адам еңбегі арқылы істеоген материалдық тұрғыдағы бұйымдар мен заттар,рухани игіліктер,сондай-ақ ақша,басқадай бағалы қағаздар жатады.
Талан-тараждың заына адам еңбегі сіңбеген,сол арқылы жасалмаған әр түрлі табиғи байлықтар жатпайды.
Талан-тараждың обьективтік жағының белгілеріне:1)мүлікті алу,2)мүлікті заңсыз алу,3)мүлікті тегін алу жатады.
Бөтеннің мүлкін алу деп осы мүлікті меншік иесінің немесе өзге заңды иеленушінің иелігіне шын мәнінде кінәлінің өзінің немесе басқаның иелігіне алуын айтамыз.Талан-тараждың тағы бір белгісі оның заңсыз істелуә,яғни бөтеннің мүлкін заңға қайшы,негізсіз,меншік иесінің немесе өзге де заңды иеленушінің келісімінсіз басқаның иелігіне көшіру,өткізу болып табылады.Мүлік жөніндегі өзінің нақты немесе болжамды құқығын өз бнтінше жүзеге асыру талан-таражға емес,өз бетінше билік ету немесе басқа қылмыс құрамын құрайды.
Талан-тарждың елеулі белгісі бөтеннің мүлкін тегін алу болып табылады.Тегін алуға мүліктің ешқандай құнын төлемей алу немесе болмашы құнын төлеу арқылы,құнын бағалы мүлікті әдейі құнсыз мүлікке алмастыру арқылы алулар жатады.Бөтеннің мүлкін тегін алу арқылы-меншік иесіне немесе өзге де заңды иеленушіге тікелей материалдық залал келтіріледі.Осы залал келтірілген уақыттан бастап қылмыс құрамы аяқталған деп танылады.Келтірілген залалдың мөлшері талан-таражға ұшыраған мүліктің,заттың құнымен есептелінед.
Қылмыстық кодекстің 175-бабының ескеруінде:
Меншік құқығында ұйымға тиесілі немесе оның қарамағындағы бөтен біреудің мүлкін ұрлау,алаяқтық жасау,иемденіп алу немесе талан-таражға салу жолымен ұсақ-түйек ұрлау қылмыстық жауаптылыққа әкеп соқпайды.Оны жасауға кінәлі адам заңға сәйкес әкімшілік жауапқа тартылады.Егер ұрланған мүліктің құны әрекет жасаған кезде Қазақстал Республикасының заңдарында белгіленген он еселенген айлық есептік көрсеткіш мөлшерінен аспайтын болса,ұрлық ұсақ-түйек жымқыру деп танылады,-делінген.Осыған орай заңмен белгіленген 10 еселенген айлық есептік көрсеткіш мөлшерінен асқан іс-әрекеттер ғана меншік нысандарына жататын қылмыс болып табылады.
Талан-тарждың міндетті белгілерінің бірі-негізінен заңға қайшы іс-әрекеттермен келтірілген қауіпті зардаптың арасын жалғастыратын себепті байланыс болып табылады.
Талан-тараждың субьективтік жағы кінәлінің тікелей қасақаналық нысанымен сипатталады.
Субьективтік жақтың міндетті белгілеріне-пайдакүнемдік ниет және пайдакүнемдік мақсат жатады.Пайдакүнемдік ниет пен мақсаттың орын алмауы-іс-әрекеттері талан-таражды қылмыс құрамына жатқызуға жол бермейді.
Талан-тараждың субьектісі-14-ке толған адам,ал иеленіп алу немесе ысырып ету арқылы талан-таражға салудың субьектісі болып 16-ға тол,ан арнаулы (сеніп тапсырылған мүлікті иеленген,ысырап еткен ) адам танылады.
Қылмыстық заңда бөтеннің меншігіне қылмысты түрде қол сұғу үшін жауаптылық меншік қатынастарына қол сұғу тәсілдеріне байланысты дараланып,жікке-нысанға бөлінеді.Бөтен мүлікті алу ашық немесе жасырын,күш қолданып немесе күш қолданбай,алдау немесе сенімге қиянат жасау тәсілдері арқылы жүзеге асырылуы мүмкін.Мүлікті алудың осындай тәсілдері істелген іс-әрекеттердің қоғамға қауіптілігіне тікелей әсер етеді,сондықтан заң шығарушы қазіргі қолданылып жүрген қылмыстық заңда талан-тараждың мынадай алты түрлі нысандарын атап көрсеткен:ұрлық,тонау,қарақшылық,ал аяқтық,сеніп тапсырылған бөтен мүлікті иеленіп алу немесе ысырап ету.
Талан-тараждың осы көрсетілген нысандарының әрқайсысы өзінің ерекшеліктерімен оқшаулану арқылы өзіне ұқсас құрамдардан ажыратылады.Сондықтан да талан-тараждың әрбір нысанына жататын қылмыс құрамының заңдылық белгілерін дұрыс анықтау осы тұрғыдағы өылмыстарды дұрыс саралаудың негізгі кепілі болып табылады.
1.2. Талан-тараждың нысандары.
Ұрлық (188-бап)
Ұрлық дегеніміз бөтен мүлікті жасырын алу,меншік иесінің еркінен тысқары жағдайда,заңсыз болып табылады.
Обьективтік жағынан ұрлық бөтеннің мүлкін жасырын түрде алумен ұштасады.
Бөтен мүлікті жасрын алу екі түрлі-обьективтік және субьективтік белгілері бойынша анықталады.Адамның ешкімге сездірмей,білдірмей әрекет істкуі арқылы мүлікті жасырын алуы - обьективтік белгіге жатады.Ұрлық жасаған адамның мүлікті меншік иесіне немесе өзге иеленушіге сездірмей,жасырын алудамын деген сезімі жіне осы тәсілмен оны жүзеге асыруды тікелей тілейтінігі субьективтік белгіге,яғни кінәлінің бөтен мүлікті жасырын алуға байланысты іс-әрекетке деген психикалық көзқарасын білдіреді.
Осыған байланысты жәбірленуші үйде болмауы себепті оның пәтеріндегі заттарын алу,жәбірленушіге сездірмей оның қалтасына түсу,мас адамның,ұйықтап жатқан адамның немесе өте жастығына,психикалық аурулығына,басқадай аурулық жағдайларына байланысты олардың заттарын алу ұрлық болып табылады.Егер мұндай реттерде жәбірленуші немесе басқа адам бұл әрекеттерді көріп қалып,ол жағдайды кінәлі адам сезгенімен қылмысты іс-әрекетін одан әрі жалғастыра,онда оның әрекеті тонауға,ал қылмысты әрекеті кінәлі адам күш қолданумен немесе қолданбақшы болып жалғастырса қарақшылыққа ауысып кетуі мүмкін.
Заңдылық құрлысына қарай ұрлық материалдық құрамға жатады.Сондықтан да қылмыс құрамының обьективтік жағының белгісі - қылмыстың қауіпті зардабы -мүліктік залал келтіру болып табылады.Осыған байланысты кінәлінің бөтеннің мүлкін алумен бірге,оған бтлік етуге нақты мүмкіндік алған уақыттан бастап қылмыс аяқталған деп саналады.Мекеме,ұйым аумағынан немесе күзетілген обьектілерден мүлікті,затты жасырын алып шығу әрекеті ұолық жасауға оқталғандық деп саналады.Осындай тәсілмен ұрлаған заттарды күзетілетін обьектілердің аумағынан алып кетуге қасақана көмектескен күзетшілер осы қылмысқа қатысушылар ретінде танылады.
Ұрлық субьективтік жағынан тікелей қасақаналықпен жасалады.Кінәлі адам бөтеннің мүлкін жасырын түрде заңсыз,тегін алу арқылы меншік иесіне немесе өзге иеленушіге материалдық залал келтіретінін біледі және сондай тәсілмен сол залалды келтіруді тілейді.Қылмыс пайдакүнемдік ниет және сондай мақсатпен жүзеге асырылады.
Қызметті субъектісі болып 14-ке толған адамдар танылады.
Кылмыстық занда ұрлықты ауырлатын және өте ауырлататын құрамдары корсетілген.
Олар мыңдар:
а) адамдар тобын алдын ала сөз байласуы бойынша;
б) бірнеше рет;
в) Тұрғын, кызметтік немесе өңдірістік үй-жайға, қоймаға заңсыз кірумен жасалған ұрлық -ауырлататын, ал мынадайы:
а) ұймдаскан топ;
б) ipi мөлшерде;
в) ұрлық не қорқытып алушылық үшін бұрын екі немесе одан да көп рет сотталған адам жасаған ұрлық - өте ауырлататын ұрлык құрамдары болып табылады.
Осы қылмысты бірлесіп жасау туралы күні бұрын-уағдаласкан екі немесе одан да көп адамдар катысса, ол адамдар тобы алдын ала ала ұрлықты сөз байласып жасау ,адамдар тобының алдын сөз байласуы бойынша жасалған ұрлық деп (188-бап - 2-тармағының "а" тармақшасы ) танылады.
Бірнеше рет жасалған ұрлык. Қызметті бірнеше мәрте жасалуының түсінігі. Қылмыстық кодекстің 11-бабында берілген. Қылмыстық кодекті 188-194-баптарындағы бірнеше рет жасалған қылмыс деп осы баптарды, сондай - ақ Қылмыстық кодекстің басқа да баптарында көзделген бір немесе одан да көп қылмыстардан кейін жасалған қылмыс танылады. Бұрынғы істеген қылмысының аякталғаны немесе қылмыска даярлангандығы,оқталғандығы я болмаса қылмысқа кез келген рөлді атқаруға бірлесіп катысуы да қылмысты бірнеше мәрте істегендік деп танылады. Созылмалы, жалған қылмыстар бірнеше рет жасалған қылмыс деп саналмайды.
Тұрғын, кызметтік немесе өңдірлік үй-жайларға, қоймаға заңсыз кірумен жасалған ұрлық.
Тұрғын жай дегенімізді адамдардың тұрақты немесе уақытша тұруына арналған немесе олардың демалуға, мүлікті сақтауға, адамдардың баска да мұқтаждықтарын өтеуге арналған (қойма, балкон, әйнектелген дәліз) құрылыстарды айтамыз. Адам тұруға арналмаған құрылыстар тұрғын жай деп танылмайды).Мысалы: шаруашылық қоймалары, мал қамайтын сарай, по - греб жене т. б.). Қызметтік немесе өңдірістік үй-жай дегенімізді адамдарды немесе материалдық игіліктерді уақытша немесе тұрақты орналастыруға арналған құрылыстар болып табылады.
Бұған жататындар: зауыт, цех, корабль, сақтық кассалары, мұражай, байланыс бөлімшесі, магазин,театр, оқу орындары, спорт құрылымдары жэне т. б. Қоймаға - тұрақты немесе уақытша материалдық игіліктерді сақтайтын,қоршалған немесе қоршалмаған күзетпен қамтамасыз етілген, сондай-ақ осы мақсатқа қызмет ететін арнаулы (сейф, вагон, кассалық аппараттар, контейнер) жарқыраған объектілер жатады. Көрсетілген объектілерге заңсыз кіру деп тұрғын, қызметтік немесе өңдірістік үй-жайға бөтеннің мүлкін жасырын ұрлау мақсатымен кіруді айтамыз.Бұл жерде бөтеннің мүлкін ұрлау мақсатында көрсетілген объектілерге заңсыз кіруідің итермелеуші күші болуы керек. Тұрғын, қызметтік немесе өңдірістік үй - жайға,қоймаға,өзінің қызмет бабына немесе аткаратын жұмысына, сол объектілерге яки біржолғы кіруге заңды негізгі болуына байланысты кіріп,ұрлық жасау заңсыз кіру ретінде саналмайды.
Ұрлықтың аса аурлататын түрі ұйымдасқан топпен жасалған ұрлык болып табылады.
Егер қылмысты бір немесе бірнеше қылмыс жасау үшін күні бұрын біріккен адамдардың тұрақты тобы жасаса, ол ұйымдаскан топ жасаған ұрлық деп танылады (KK-тін 31-бабын 3-тармағы).
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сот Пленумының 1996 жылғы 25 шілдедегі "Ботенің мүлкін ұрлауды саралаудың кейбір мәселелері туралы" №9 қаулысында "Ұйымдасқан қылмыстық топқа бірнеше қылмыс жасамақшы оймен алдын ала біріккен екі немесе одан да көп адамнан тұратын тұрақты топ жатады,сонымен бірге олар қылмыс істеуге жоғарғы денгейдегі ұйымшылдығымен, мұқият дайындығымен, катысушылардың өзара рөлдерден белісуімен айрықшаланған" деп көрсетілген. Ұйымдасқан топ болып ұрлық жасағандардың әрекеті топқа кіргендердің аткарған рөлдеріне қарамастан, қылмыстың қоса орындаушылары болып танылып, олардың әрекеті Қылмыстық кодекстің 31-бабына сілтеме жасалмастан, тікелей Қылмыстық кодекстің , 188-бабы 3-тармағына "а" тар мақшасымен сараланады.
Ұрлықтың аса ауырланатын тағы бір түрі -ірі мөлшердегі ұрлық болып табылады.Ірі мөлшердегі ұрдықтың түсінігі Қылмыстық кодекстің 188-бабының 2-тармағында арнайы берілген.Осыған орай 6-тараудың баптарындағы ірі мөлшер немесе ірі залал деп қылмыс жасау сәтіне Қазақстан Республикасының заңдарымен белгіленген айлық есептік көрсеткіштен бес жүз есе асып түсетін мүліктің құны мен залалдың мөлшері танылады.
Ұрлықтың аса ауырлататын тағы бір түрі-ұрлық не қорқытып алушылық үшін бұрын екі немесе одан да көп рет сотталған адам жасаған ұрлық болып табылады.
Алаяқтық (190-бап)
Нарықтық экономика жағдайына және кәсіпкерлік қызметтің кең өрістеуіне байланысты талан-тараждың ең көп тараған нысаны алаяқтық болып табылады.
Қылмыстық заңда Алаяқьық,яғни бөтен мүлікті талан-таражға салу немесе сенімге қиянат жасау арқылы алу,-деп көрсетілген (ҚК- тің 190-бабы)
Алаяктың заты бөтеннің мүлкі немесе бөтен мүлікке құқық алу болып табылады. Объективтік жағынан алаяктық бөтен мүлікті талан-таражға салу немесе бөтен мүлікке құқықты алу заңда көрсетілген екі тәсіл арқылы: алдау немесе сенімге қиянат жасаумен жүзеге асырылады. Осы қылмысты жасағанда жәбірленуші мүлікті қылмыскерге оған сеніп өз қолымен тапсырады. Алданып немесе сеніп қалған меншік иесі немесе өзге де заңды иеленуші қылмыскерге мүлкін немесе мүлкіне құқықты өз еркімен тапсырады. Алаяктық жолмен алу дегенімізді шыңдыкка жатпайтын фактілерді көрнеу бұрмалап, жалған хабар беру, мәлімдемеде жасау, жалған құжаттар көрсету арқылы өзін құқық қорғау органың қызметкері етіп көрсету, әртүрлі келісімдер бойынша бұйымның, заттың саны, сапасы, бағасы жөнінде көрінеу шатастыру, жалған сенім хаттар көрсетіп, басқа біреугеге тиесілі қаражатты немесе мүлікке құқықты алу, осындай әдіспен біреудің үйін, көлігін және басқа мүлкін сатып, айырбастап жіберу т. б.болып табылады. Мұндай реттерде жасаған құжаттарды пайдалану алдаудың бір тәсілі болып табылғандықтан кінәлінің ic-әректі Қылмыстық кодекстың 325-бабымен қосымша сарлануға жатпайды. Алаяқты жалған құжаттарды пайдалануы көп реттерде заңсыз зейнетақыны, жердемақыны, баска да төлемдерді алуда жиі пайдаланылады. Кінәлі адам осы құжаттарды пайдалану арқылы алаяқтықпен алдауда өзінің жасы, денсаулық жағдайы, еңбек стажы,ортақ айлық,жылдық табысы туралы жалған мәліметтер енгізеді, Мұндай реттерде жалған құжаттарды кінәлінің өзі жасаса, онда онын әрекеті қосымша Қылмыстық кодегін 325-бабымен саралануға жатады.
Алаяқтықты екінші бір тәсілі сенімге қиянат жасау болып табылады. Сенімде қиянат жасау деп кінәлі адамның меншік иесімен немесе мүліктің өзге де заңды иеленушісімен пайда болған турлы сенімге негіз боларлық қатынастарды пайдалану арқылы олардың мүлкін заңсыз иеленуі немесе иеленуге құқық алуы болып табылады. Мысалы, кінәлі адамнаң әр түрлі азаматтық-қылмыстық келісімдерді пайдалануы: тұрмыстық прокат шарты, сауда-саттықка табыс алушылар, белгілі бір жұмысты істеуге, бағып-қағуға міндеттемелік шарттар болып табылады. Осындай сенімге ие болу арқалы олар жәбірленушіге қарсы алаяқтық әрекеттер істейді.
Алаяқтың кұрамы - материалдық. Оның субъективтік жағының міндетті белгілерінің бірі қылмыстың зардабы - меншік иесіне мүліктік залал келтіру болып табылады. Бұл қылмыс кінәлы адамның иелігіне мүліктің заңсыз өтуіне байланысты немесе кінәлының жәбірленушінің мүлкіне заңыз құқық алған уақытынан бастап аяқталған деп сараланады.
Субъективтік жағынан алаяқтық тек қана тікелей қасақаналықпен істеледі және қылмыс пайдакүнемдік ниет және мақсатпен орындалады. Бұл қылмыстың субъектісі де ұрлық субъектісімен (175-бап) бірдей:
a) адамдар тобының алдын ала сөз байласуы бойынша;
б) бірнеше рет;
в) қызмет пайдаланып жасалған алаяқтық - осы қыл- мыстың ауырлататын түрі болып табылады. Қылмыстык кодекстің 177-бабы 2-тармағының "а" және "б" тармақшаларының мазмұны ұрлықтың (175-бабы) ауырлататын түрінде көрсетілген осыған ұқсас ұғымдармен бірдей, қызмет пайдаланып жасалған алаяқтық (177-бабы 2-тармағының "a" "а" тармақшасы) мемлекеттік қызметтің немесе коммерциялык, өзге де ұйымдардың басқару функциясын атқарған адамдар- дың қызмет бабын теріс пайдаланып, бөтеннің мүлкін алдау немесе сенімге киянат, жасау иеленуі немесе соған иелік етуге құқық алуы болып табылады.
Алаяқтықтың аса ауырлататын түрлері (ҚК-тің 177-ба- бының 3-тармағы) ұрлықтың аса ауырлататын түрлерімен (175-баптың 3-тармағы) бірдей, мазмұны ұқсас.
Сеніп тапсырылған бөтен иеленіп алу немесе ысырап ету (189-бап)
Иеленіп немесе ысырап ету - кінәлы адамға тапсырыл- бөтен мүлікті талан-таражға салудың бір нысаны болып табылады.
Қылмыстың объективтік жағы сеніп тапсырылған бөтен мүлікті иелену немесе ысырап ету белгілерімен сипатталады. Осыған байланысты бұл жерде талан-тараждың екі нысаны: иеленіп алу немесе ысырап құрамдары туралы сөз болып отыр. Иеленіп алу дегеніміз кінәлының өзіне сеніп тапсырылған бөтеннің мүлкін өзінің пайдасына заңсыз айналдыруы мақсатымен оған заңсыз иелік етуі болып табылады. Мұндай ретте иеленген мүлік кінәлының билігінде болады. Ол меншік иесіне негізсіз қайтарылмайды немесе бөтен адамға берілмейді.
Мүліктің жоғалуы, іріп-шіріп кету, жойылуы, басқа адам- ның ұрлауы нәтижесінде меншік иесіне қайтарылмаса, онда бұл иеленіп кетуге жатпайды. Иеленіп кетуді бөтеннің мүлкін уақытша пайдалана тұрумен шатастыруға болмайды. Егер өзіне мүлік сеніп тапсырылған адам оны заңсыз пайдалана отырып, оны заңды иесіне кай- таруға немесе оның құнын төлеуге деген ниетте болса, онда оның әрекеті иеленіп кету емес, нақты жағдайларға қарай Қыл- мыстық кодекстің 228, 307 немесе 327-баптарымен саралануы мүмкін.
Ысырап етуге кінәлы адамның өзіне сеніп тапсырылған бөтен мүлікті заңсыз және тегін өзінің пайдалануы немесе бас- қа біреуге сыйлауы, сатуы, қарызға беруі және т.б. әрекеттері жатады.
Сеніп тапсырылған мүлікті иелену ысырап етудің негізгі айырмашылықтары мынадай: сеніп тапсырылған бөтен мүлікті иеленуде кінәлы адам бөтеннің мүлкін жөнсіз, негізсіз, заңға қайшы әрекеттермен ұстап тұрады, иесіне қайтармайды, ал ысырап етуге осы аталған түрлі жолмен талан- таражға салуы, пайдаланып кетуі, шашылып-төгілуі, рәсуә болуы, тегін немесе ақысын тарату жатады.
Иеленіп алу мен ысырап етудің ортақ белгісі: екі қылмыс құрамы бойынша да кінәлы адамға мүлік уақытша сеніп тап- сырылады; мүлікті талан-тараж жасау үшін бұл ретте кінәлы адамдар өздеріне берілген мүлікке иеліктерді қылмысты әре- кетке пайдаланады.
Қылмыстың субъективтік жағы тікелей қасақаналық ныса- ны арқылы сипатталады. Кінәлы адам өзіне сеніп тапсырыл- ған бөтеннің мүлкін иеленетінін немесе ысырап ететінін және өз әрекеті арқылы меншік иесіне мүліктік залал келтіргенін күні бұрын біледі сондай залалдың болуын тілейді. Бұл кінәлы адам пайдакүнемдік ниетті басшы- лықка отырып, заңсыз бөтеннің мүлкі есебінен пайда табу мақсатында көздейді.
Қылмыстың субъектісі болып арнаулы субъект - талан-таражға түскен мүлік өзіне зан, шарт, контракт негізінде немесе қызметтік жағдайына байланысты сеніп тапсырылған мүлікке кұзыретті адам танылады. патаынца Сеніп тапсырылған бөтен мүлікті иеленіп алу немесе ысы- рап құрамының ауырлататын (189-баптың 2-тармағы) және аса ауырлататын түрлері (189-баптың 3-тармағы) алаяқтықтың ауырлататын және аса ауырлататын құрамдары белгісімен ұқсас, соларға сай келеді, Сондықтан осы құрамдағы белгілердің мәнін қайталап ашып көрсетудің қажеті жоқ.
Тонау (191-бап)
Ұрлыққа, алаяқтыққа, сеніп тапсырылған бөтен мүлікті иеленіп алу немесе ысырап етуге қарағанда тонау талан-тараж- ға жататын қылмыс нысандарының қауіпті түрі болып табылады.
Қылмыстық кодекстің 178-бабында "тонау, яғни бөтен мүлікті ашық талан-таражға салу деп" көрсетілген. Тонаудың тікелей объектісі болып бөтеннің мүлкіне қол сұғу болып табылады. Сонымен бірге тонау көп өбъектілі қыл- мысқа жатады. Сондықтан да оның қосымша тікелей объектісі болып жеке адамның денсаулығы, бостандығы да жатады.
Тонау объективтік жағынан белсенді әрекет күйінде бөтеннің мүлкін ашықтан ашық талан-таражға салу арқылы жүзеге асырылады. Сондықтан да тонаудың объективтік жа- ғының ерекшелігі - қылмыстың істелу тәсіліне, кінәлының бөтеннің мүлкін ашықтан ашық талан-таражға салуымен ерекшеленеді.
Ашықтан-ашық талан-таражға салу деп танылу үшін біріншіден меншік иесі немесе өзге иеленуші, сондай-ақ бас- қа да адамдар кінәлының құқыққа қайшы әрекеттерін көріп тұрумен бірге оның қылмыстық мәнін сезінуі қажет, екіншіден кінәлы адам осы жағдайларды сезіп, көріп тұра отырып, соған қарамастан қылмысты әрекет істеуі қажет.
Егер кінәлы адам талан-таражды жасырын түрде жүзеге асы- ру ниетінде болып, бірақ қылмысты істеу кезінде қалса, соған қарамастан ол өз әрекетін ары қарай жалғастыр- са, онда оның істеген әрекетін тонау деп бағалау керек. Мұндай ретте, яғни ұрлықтың тонауға ұласып кетуі - мүлікке толык иелік еткенге дейін жүзеге асырылуы мүмкін.
Тонаудың жиі кездесетін түрі бөтеннің мүлкін жәбірленушінің көзінше оған күш қолдану ниетінсіз тартып алып қашу болып табылады. Тонау бөтеннің мүлкіне иелік етумен бірге оған өзінің қалауынша толық билік жүргізу мүмкіндігін алған уақыттан бастап аяқталған деп танылады. Бөтеннің мүлкін ашықтан ашық иеленуге бағытталған, бірақ толық іске аспаған әрекет тоауға оқталғандық деп танылады.
Бөтеннің мүлкін қасақаналықпен немесе бұзақылық ниет пен бүлдіру, я болмаса осы мүлікке өзінің нақты немесе болжамалы құқығын өз бетінше жүзеге асыру мақсатымен, сон- дай-ақ оған уақытша пайдалану ниетімен иелік ету тонау деп қарастырылмайды, мұндай реттерде кінәлының әрекеті істің нақты жағдайларына қарай Қылмыстық кодекстің 187, 257, 327- баптары бойынша саралануы мүмкін.
Тонаудың субъектісі болып 14-ке толған есі дұрыс адам танылады. Субъективтік жағынан тонау тікелей қасаналықпен және пайдакүнемдік мақсатпен сипатталады.
Тонаудың ауырлататын түріне:
а)жәбірленушінің өмірі мен денсаулығына қауіпті емес күш қолданумен, не осындай күш қолданамын деп қорқыту арқылы;
б) бірнеше рет;
в) адамдар ала сөз байласуы бойынша;
г) тұрғын, қызметтік, өндірістік үй-жайға не қоймаға заң- сыз кірумен жасалған тонау;
ауырлататын түріне:
а)ұйымдасқан топ;
б) ipі мөлшерде;
в) ұрлық немесе қорқытып алушылығы үшін бұрын не- месе одан көп рет сотталған адам жасаған тонау жатады.
Тонаудың ауырлататын немесе аса ауырлататын түрлері ұрлықтың (175-бап) осы тұрғыдағы түрлерімен ұқсас. Бірақта тонаудың ауырлататын мына түрлерінің - жәбірленушінің өмірі мен денсаулығына қауіпті емес қолданумен осын- дай күш қолданамын қорқыту арқылы; адамдар тобының сөз байласуы бойынша; тұрғын, қызметтік, өндірістік үй-жайға не қоймаға заңсыз кірумен жасалған тонаудың ұрлықтың осын- дай ауырлататын түрлерінен өзіндік өзгешелігі екенін айтқан жөн.
Тонаудың ауырлататын түрлерінің - жәбірленушінің өмірі мен денсаулығына қауіпті емес күш қолдану осындай күш данамын деп қорқыту болып табылады (191-баптың 2-тарма- ғының "а" тармақшасы). Бұл ауырлататын белгіні дұрыс қолдану үшін мынадай мән-жайды еске алу керек: біріншіден - жаңа Қылмыстық кодексте күш қолданумен бірге күш қолда- намын деп қорқытуды ауырлататын ретінде көрсеткен. Бұл жерде күш қолдану дегеніміз жәбірленушінің өмірі мен ден- саулығына қауіпті емес түрде қол тигізу арқылы Қылмыстық кодекстің 105-бабына жатпайтын болмашы жарақат салу, тырнау, дақ түсіру болып табылады.
Жәбірленушінің өмірі мен денсаулығына қауіпті емес түрде күш қолданамын деп қорқытуына - кінәлының сөз жүзінде немесе ым көрсету арқылы жәбірленушінің немесе басқа адам- дардың карсылығын жоюға бағытталған іс-әрекеттерін жаткызамыз. Мұндай қорқытулар нақты жағдайларға байланысты әр түрлі болып келеді, оны нақты мән-жайына карай тергеу, органдары анықтайды.
Екіншіден: тонауда күш қолдану немесе күш қолданамын деп қорқыту кінәлының пікірінше тонауға нақты бөгет келтіреді-ау деп жорамалданған меншік иесіне, өзге де иеленушіге немесе басқа адамдарға қарсы бағытталады.
Үшіншіден: тонау арқылы күш қолдану немесе күш қолда- намын деп қорқыту өзінің мәні жөнінен адамның өмірі мен денсаулығына қауіп туғызбайды.
Тонауға байланысты күш қолдану немесе күш қолданамын деп қорқыту бөтеннің мүлкін алу немесе оны ұстап тұру мақ- сатымен істеледі. Осыған орай егер кінәлы адам мүлікке күш қолданбастан ашықтан ашық иелік етсе, бірақ өзін ұстау ба- рысында қарсыласып күш қолданса, онда оның әрекеті күш қолданумен ұштасқан тонауға жатпайды. Кінәлы адам мұндай ретте жәй тонағаны үшін (178-баптың 1-тармағы) және жеке адамға қарсы қылмыс істегені үшін жауапқа тартылады.
Тонаудың ауырлататын түрі адамдар тобының алдын ала сөз байласуы бойынша қылмыс істеу құрамында ұрлықтағы осыған ұқсас құрамға қарағанда өзгешелігі бар. Бұл жерде адам- дар тобы алдын ала тонау құрамын істеу туралы сөз байласа- ды, сондықтан да осы қылмысты істеуге қатысқандардың лығы да қылмыс құрамының (бірге) орындаушылары бо- лып табылады.
Тонаудың тағы бір ауырлататын түрі - тұрғын, қызметтік, өндірістік үй-жайға қоймаға заңсыз кірумен жасалған қыл- мыс кұрамы болып табылады. Мұндай ретте кінәлы адам тұрғын, қызметтік, өндірістік үй-жайға не коймаға заңсыз кіріп, бөтеннің мүлкін тек қана ашықтан-ашық талан-таражға салу ниетін басшылыққа алады. Тонауды оған ұқсас қылмыс құрам- дарынан ажырата білу керек. Тонау ұрлықтан мүлікті алу тәсіліне байланысты ажыратылады. Тонау мүлікті ашықтан- ашық алса, ұрлықта ол жасырын жүзеге асырылады. Тонау мен қарақшылық бір-бірінен біріншіден күш қолдану мәніне бай- ланысты ажыратылады. Тонау күш колданбау арқылы да істеледі, ал қарақшылықтың объективтік жағынын міндетті белгісі күш қолдану болып табылады. Сондай-ақ тонаудағы күш колдану немесе күш қолданамын деп қорқыту адамның өмірі мен денсаулығына қауіпті емес, қарақшылықтағы күш қол- дану әрдайым қауіпті. Тонаудың құрамы материалдық құрам- ға жатады, ал қарақшылық формальдык қылмыс құрамына жатады. Яғни қарақшылық шабуыл жасаған уақыттан бастап зардаптың болған болмағанына қарамастан аяқталған қылмыс деп танылады. Тонау мен қорқытып алушылық құрамдарының да өзара өзгешелігі бар. Тонауға күш қолдану немесе күш қол- данамын деп қорқыту бөтеннің мүлкіне иелік немесе оны ұстап тұру үшін қолданылады. Ал қорқытып алушылықта қор- қыту қылмыскердің қойған талаптарының жәбірленушінің тез орындауына бағытталған қорқыту кұралы болып табылады. Тонауда қорқыту және мүлікке иелік ету мезгілде жүзеге асырылады, ал қорқытып алушылықта бөтен мүлікті немесе мүлікке құқықты беруді қорқыту арқылы талап ету болашақтың ісі болып табылады.
Тонауды бұзақылықтан ажырата білген жөн. Тонауда бөтеннің мүлкі кінәлының пайдасына ашықтан-ашық тегін алынады, ал бұзақылықта меншікке қол сұғу бұзақылық ниет- пен бөтеннің мүлкін жою немесе бүлдіру арқылы жүзеге асырылады.
Қарақшылық (192-бап)
Қарақшылық - талан-таражға салудың ең қауіпті түрі болып табылады. Қылмыстық заңда "қарақшылык, яғни бөтен мүлікті талан-таражға салу мақсатында шабуыл жасауға ұшы- раған адамның өмірі мен денсаулығына қауіпті күш көрсету- мен немесе тікелей күш қолданамын деп қорқытумен ұштас- қан шабуыл жасау" деп (192-бап) анықталған.
Қарақшылықтың қауіптілігі бөтеннің меншігіне қол сұғу- мен бірге, қол сұғудың өте қауіпті тәсілі - шабуыл жа- сауға ұшыраған адамның өмірі денсаулығына қауіпті күш қолданумен тікелей күш қолданамын қорқытумен ұштасқанында болып табылады. Қылмыстың бұл түрінің қоғамға қауіптілігінің көтеріңкі жағдайы оның екі бірдей объектісі - меншікке және адамның өмірі мен денсаулығына бір мезетте қылмысты қол сұғуы арқылы сипатталады.
Қаракшылықтың объективтік жағы адамның өмірі мен ден- саулығына кауіпті күш көрсетумен немесе тікелей осындай қолданамын деп қорқытумен ұштаскан шабуыл жасау арқылы белгіленеді. Осыған орай қарақшылыктың объективтік жағы негізінен екі әрекет арқылы: шабуыл жасау және күш көрсету арқылы жүзеге асырылады.
Шабуыл жасау деп кінәлы адамның жәбірленушіге кенет- тен, оның карсылығын тойтару максатында өте үрдіс түрде күш қолдануы болып табылады. Шабуылға ашық түрде жасалған зорлық әрекеттерінен бөтен жәбірленушіні ту сыртынан ұру, тасада тұрып оған ату, жәбірленушінің өміріне, денсаулы- ғына қауіп келтіретін жағдайда оған қатты әсер ететін, улан- дыратын немесе жындандыратын нәрселер арқылы оны есеңгірететін жағдайға келтіру сияқты әрекеттер жатады.
Адамның өмірі мен денсаулығына қауіпті күш көрсету, жәбірленушінің денсаулығына қасақана ауыр зиян келтіру (103-бап), орташа ауырлықтағы зиян келтіру (104-бап) денсаулықтың қысқа уақытқа бұзылуының немесе еңбек қабілетін айтарлықтай емес тұрақты жоғалтуға әкеліп соқкан зиян келтіру (105-бап), сондай-ақ жәбірленушінің өміріне тікелей қауіп тудырған басқадай күш қолданулар жатады.
Өмірге, денсаулыққа қауіпті күш қолдануға адамның ты- ныс жолдарын бекіту, биіктен жерге тастау, жүріп бара жатқан немесе тұрған көліктен итеріп жіберунемесе жәбірленушіні уландыратын немесе оның нерв жүйесіне қатты әсер ететін нәрселер қолдану жатады. қолданудың осы түрлерін қолданудың өзі жәбірленушінің денсаулығына ешқандай зиян келтірілмегеніне қарамастан қарақшылық әрекеті ретінде сараланады.
Қарақшылықтың құрамын күш қолданумен бірге адамның өмірі мен денсаулығына қауіпті күш қолданамын деп қорқытумен де ұштасқан әрекеттер құрайды. Мұндай ретте қорқыту шын мәнінде адамның өмірі мен денсаулығына қауіпті болуы және қарсыласқан жағдайда ол қорқытудың нақты іс жүзіне асатынына жәбірленушінің ешбір күмәні болмауы керек.
Қарақшылықтағы күш қолдану бөтеннің мүлкіне иелік етудің құралы болып табылады. Сондықтан күш қолдану иелік етуден бұрын жүзеге асырылады. Егер кінәлы адам бөтеннің мүлкін жасырын түрде ұрлауды жүзеге асыру меншік иесінің немесе өзге адамдардың қарсылығына тап болып күш қолданса, онда оның әрекеті қарақшылык ретінде сараланады. Егер кінәлы адам бөтеннің мүлкін жасырын ұрлап, бірақ қылмыс істеген жерде көзге түсіп қалып, қашып құтылу мақсатымен жәбірлеушіге күш қолданса, онда оның әрекеті қарақшылық емес, ұрлық және жеке адамға қарсы қылмыс ретінде сараланады.
Қарақшылық шабуыл жасаған уақыттан бастап, онын бөтеннің мүлкіне иелік жасағанына немесе жасамағанына кара- аяқталды саналады. Сондықтан да қарақшылық кұрамы заңда формальдық күрам ретінде қарастырылған.
Қарақшылық субъективтік жағынан тікелей касақаналық- пен және пайдакүнемдік мақсатпен сипатталады.
Қаракшылықтың субъектісі болып 14-ке толған есі дұрыс кез келген адам танылады.
Қарақшылық құрамының ауырлататын түрлері болып:
a) адамдар тобынын алдын ала сөз байласуы бойынша;
б) бірнеше рет;
в) тұрғын, қызметтік, өндірістік үй-жайға не қоймаға заң- сыз кірумен жасалған;
г) қару немесе қару ретінде пайдаланылатын заттарды қол- данумен жасалған;
д) денсаулыққа ауыр зиян келтірумен жасалған қарақшы- лық танылады (192-баптың 2-тармағы). Осы 192-баптың 2-тармағында көрсетілген алдыңғы үш ауырлататын белгілер ұрлықта немесе тонауда айтылған ауыр- лататын белгілермен мәні бірдей. Бұл жерде қару немесе қару ретінде пайдаланылатын заттарды қолданумен жасалған қарақ- шылыққа ғана тән әрекеттердің мәнін ашу қажет.
Бұл жерде қылмыстың құралы: а) қару; б) қару емес, бірақ кару ретінде пайдаланылатын заттар болып табылады.
Қаруға атылатын және суық қарулар жатады. Атылатын қаруға тапанша, автомат, пулемет, гранотомет, мылтық, гранат, мина және басқа жарылатын заттар жатады. Аңшылық мылтығы, пистолеті және баллондары қаруға жатпайды, бірақ қарақшылық істеуде қару ретінде пайдаланылғанда осы құрамның ауырлататын түрін құрайды.
Қару ретінде пайдаланылатын заттарға жәбірленушінің өмірі мен денсаулығына қауіп туғызатын, соның көмегімен олардың өмірін жоятын, оларға дене жарақатын келтіретін кез келген заттар жатады. Мысалы, балта, тас, балға, отвертка, лом темір, шоқпар, пышақ, сақал, мұрт алғыш және т.б. Осы заттардың алдын ала қарақшылық қылмысын істеуге бейімделуі немесе қылмыс болған жерден кездейсоқ табылып, кінәлының пайдалануы қылмысты саралауға ешбір әсер етпейді. Ең бастысы осы көрсетілген заттар қарақшылықта жәбірленушінің өмірі мен денсаулығына кауіп келтіретін қару ретінде қолда- нылуы қажет.
Қаруды немесе басқа заттарды қолдану деп кінәлының оны адамның денсаулығына зиян келтіру үшін шын мәнінде пайдалануы немесе шабуыл барысында оны дереу колданбақшы болып қорқытатын әрекеттерді істеуі болып табылады.
Іске жарамсыз қарумен немесе қарудың макеті арқылы жәбірленушіге оның өмірі мен денсаулығына қауіпті дене жа- рақатын салу ниетінсіз қорқыту қару қолданған қарақшылық деп саналмайды. Бірақта, жөбірленуші мұндай әрекетті өз өмірі мен денсаулығына нақты қауіп тудырды деп санағандықтан, мұндай шабуыл Қылмыстық кодекстің 192-бабының 1-тармағы бойынша сараланады.
Қарақшылықта қару қолданып шабуыл жасаған адам заң бойынша белгіленген тәртіппен қаруды алып жүруге тиісті рұқсаты жоқ болса, онда оның әрекеті қылмыстардың жиын- тығы бойынша Кылмыстық кодекстің 192және 251-баптары- мен саралануға жатады.
Денсаулыққа ауыр әсер келтірумен ұштасқан карақшылык деп, меншік иесіне меншіктің өзге де иеленушісіне немесе басқа адамдарға мүлікке байланысты олардың қарсылығын жою мақсатымен Кылмыстық кодекстің 103-бабында тізбектелген жарақаттардың бірін келтіруді айтамыз. Мұндай ретте кінәлының әрекеті Кылмыстық кодекстің 192-бабымен тікелей сара- ланады. 103-баппен қосымша саралануға жатпайды.
Егер қарақшылықпен шабуыл жасау нәтижесінде адамның өміріне қасақана қол сұғылатын болса, онда кінәлының іс- әрекеті қарақшылық құрамы шегінен шығып кетеді. Мұндай ретте жәбірленушіге қаза келтіру қосымша саралауды қажет етеді. Қарақшылықпен шабуыл жасау кезінде адам өлтіру орын алса, онда кінәлының әрекеті қарақшылық құрамымен қоса "a" пайдакүнемдікпен адам өлтіру (96-баптың 2-тармағының "а" тармақшасы) құрамымен қосымша сараланады. Егер кінәлы- ның ниеті жәбірленушінің денсаулығына ауыр зиян келтірумен ғана шектеліп, оның адам өлтіруге деген ниеті анықталмаса, бірақ денсаулыққа осындай ауыр келтіруден абайсызда жәбірленушінің өлімі орын алса онда оның әрекеті Қылмыс- тық кодекстің 179-бабының 3-тармағының "б" тармақшасы бойынша сараланады.
Қарақшылық құрамының аса ауыр түріне:
a) ұйымдаскан топ;
б) денсаулыққа ауыр зиян келтірумен абайсызда жәбірленушінің өліміне әкеп соққан;
в) мүлікті ірі мөлшерде ұрлау мақсатында;
г) үрлық немесе корқытып алушылығы үшін бұрын екі не- месе одан көп рет сотталған адам жасаған қарақшылық жа- тады (192-баптың 3-тармағы).
Осы белгілердің біріншісінің және соңғысының мазмұны талан-тараждың басқа нысандарындағы осындай ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ҚазГЗУ гуманитарлық заң колледжі
Курстық жұмыс
Тақырыбы: Меншікке қарсы қылмыстық құқық бұзушылықтар
Орындаған:Махмет Карина
Тексерген:Садыкова А.С.
Нұр-Сұлтан қаласы 2021ж.
Жоспар
Кіріспе:
Негізгі бөлім:
I-тарау. Меншікке қарсы қылмыстық құқық бұзушылықтардың түсінігі.
1.1. Бөтеннің мүлкін талан-таражға салудың түсінігі.
1.2. Талан-тараждың нысандары.
II-тарау.Талан-тараждың түрлері.
2.1. Талан-тараждың белгілері жоқ,меншікке қарсы басқа да пайдакүнемдік қылмыстар.
2.2. Меншікке қарсы пайдакүнемдік емес қылмыстар.
Қорытынды.
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ.
Кіріспе
Қазақстан Республикасының Конституциясы бойынша Қазақстан Республикасында мемлекеттік меншік пен жеке меншік танылады және бірдей қорғалады.Меншік субьектілері мен обьектілері,меншік иелерінің өз құқықтарын жүзеге асыру көлемі мен шектері,оларды қорғау кепілдіктері заңмен белгіленеді.
Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің 188-бабына сәйкес меншік құқығы дегеніміз субьектінің заң құжаттары арқылы танылатын және қорғалатын өзіне тиесілі мүлікті өз қалауынша иелену,пайдалану және оған билік ету құқығы болып табылады.
Меншік иесі өзіне тиесілі мүлікке қатысты өз қалауы бойынша кез келген әрекеттер жасауға,соның ішінде бұл мүлікті басқа адамдардың мешнігіне беріп,иелігінен шығаруға,өзі меншік иесі болып қала отырып,оларға мүлікті иелену,пайдалану және оған билік ету жөнінднгі өз өкілеттігін тапсыруға,мүлікті кепілге беруге және оған билік ету жөніндегі өз өкілеттігін тапсыруға,мүлікті кепілге беруге және оған басқа да әдістермен ауыртпалық түсіруге,оларға өзгеше түрде билік етуге құқылы.
Осыған байланысты меншік иелерінің заңды құқықтары азаматтық құқықтық нормамен,сондай-ақ меншік құқығына қоғамға қауіпті іс-әрекет арқылы қиянат жасалғанда қылмыстық құқық нормасы арқылы да қорғалады.
Қылмыстық құқық нормасы бойынша меншік иесінің құқығы меншік нысандарына қарамастан қылмыстық құқыққа қол сұғушылықтан тең қорғалады. Меншік нысандарының барлық түрлерінің қылмыстық құқықтық қорғалуы үшін қылмыстық заң олар үшін қылмыстық жауаптылықтың негізін,шегін және қолданылатын санкция түрлерін бірдей етіп белгілеген. Меншік нысандарының тең қорғалуы үшін:қылмыстық заң біріншіден-әр түрлі меншік нысандарына,қол сұғатын ұқсас іс-әрекеттерді бірыңғай саралауды белгілеген; екіншіден-меншікке оның нысандарына қарамастан қол сұғушылық үшін -қылмыстың ауырлататын немесе аса ауырлататын белгілерін де бірдей; үшіншіден меншік нысандарына қарамастан оған қылмысты қол сұғушылық үшін заңда жазаның бірдей түрлері және шегі белгіленген.
Меншікке қарсы қылмыс деп мүліктің меншік иесіне немесе өзге иеленушісіне залал келтіре отырып немесе залал келтіру қаупін тудырумен байланысты Қылмыстық кодексте көзделген нысандар арқылы жасалатын қасақаналық немесе абайсыздық іс-әрекеттерді айтамыз.
Меншікке қарсы қылмыстардың топтық обьектісі меншік иесінің иелену,пайдалану немесе оған бтлік ету құқығын құрайтын менікке байланысты қоғамдық қатынастар болып табылады.
Осы топқа кіретін қылмыстардың тікелей обьектісі-меншіктің нақты бір нысаны - мемлекеттің,қоғамдық ұйымдардың,бірлестіктердің немесе басқа ұйымдардың ,жеке тұлғалардың меншігіне қол сұғу болып табылады.
Меншікке қарсы қылмыстардың заты болып-азаматтық құқық бойынша меншік обьектісі деп танылған кез келген бұйымдар мен мүліктер танылады.
Меншікке қарсы қылмыстардың затына адам еңбегі арқылы жасалған кез келген матреиалдық дүниелер,заттар жатады. Осыған байланысты адамның ақыл-ойы,идеясы,заттық белгісі болмағандықтан осы қылмыстардың заты болып табылмайды. Сондай-ақ заттық белгісі жоқ болғандықтан электр немесе жылу энергиясы да меншік затына жатпайды. Меншікке қарсы қылмыстардың затына-ақша,бағалы қағаздар,сондай-ақ азаматтық айналымнан алынбаған басқа да қозғалмалы немесе қозғалмайтын мүліктер жатады. Жер қойнауы,су көздері,өсімдіктер мен жануарлар дүниесі,басқа да табиғи ресурстар,республикалық бюджет қаражаты,мемлекеттік қазына,алтын,алмас,валюта қоры,мәдениет және табиғат ескерткіштері меншік затына жатпайды.
Меншікке қарсы қылмыстардың обьективтік жағы кінәлі адамның бөтеннің мүлкін өзінің немесе басқа адамның пайдасына заңсыз,тегін айналдыру үшін құқыққа қайшы түрде алып қоюы арқылы сипатталады.
Меншік иесіне немесе өзге де иеленушіден кінәлі адамның бөтеннің мүлкін өз иелігіне заңсыз алуын алып қою деп білеміз.
Меншікке қарсы қылмыстардың обьективтік жағы негізінен белсенді әрекеттер арқылы жүзеге асырылады,тек қана бөтеннің мүлкін абайсызда жою емесе бүлдіру құрамының кейюір тәсілдері ғана әрекетсіздік арқылы жүзеге асырылады.
Меншікке қарсы қылмыстардың көпшілігі материалдық қылмыс құрамын құрайды,олардың обьективтік жағы заңда көрсетілген үш элеметтен:құқыққа қайшы іс-әрекеттерден;қылмыстық құқықтық норма диспозициясында көрсетілген мүліктік зиян ретіндегі зардаптан;сонлай-ақ құқыққа қайшы әрекет пен орын алған зардаптың арасындағы себепті байланыстан тұрады.
Қарақшылық (192-бап),қорқытып алу (194-бап),автомобильді немесе өзге де көлік құралын жымқыру мақсатынсыз құқыққа сыйымсыз иеленіп алу (200-бап) формалбдық қылмыс құрамы болып табылатындықтан олардың аяқталу сәті заңда көрсетілген құқыққа қайшы іс-әрекеттерді істеген уақыттан бастап,қылмыстың зардабының болуына қарамастан-ақ аяқталған деп танылады.
Меншікке қарсы қылмыстар субьективтік жағынан негізінен кінәлінің тікелей қасақаналық түрі арқылы жүзеге асырылады,тек бөтеннің мүлкін абайсызда жою немесе бүлдіру (204-бап) кінәнің абайсыздық нысаны арқылы істеледі.
Меншікке қарсы қылмыстардың субьективтік жағының міндетті белгілеріне-пайдакүнемдік ниет және мақсат жатады.
Меншікке қарсы қылмыстардың субьектісі болып 14-ке толған адамдар танылады.Бұған жататындар:ұрлық (188-бап) ,тонау(191-бап),қарақшылық(192-бап) ,қорқытып алу(194-бап),ауырлататын мән-жайлар кезінде автомобильді немесе өзге де көлік құралын жымқыру мақсатынсыз құқыққа сыйымсыз иеленіп алу (200-баптың 2,3,4-тармақтары ),ауырлататын мән жайлар кезінде бөтеннің мүлікін қасақана жою немесе бүлдіргені (202-баптың 2,3-тармақтары) үшін қылмыстарды істеу.
Ал 16-ға толған адамдар сеніп тапсырлыған бқтен мүлікті иемденіп алу немесе талан-таржға салу (189-бап);алаяқтық (190-бап);ерекше құндылығы бар заттарды жымқыру (193-бап);алдау немесе сенімді теріс пайдалану жолымен мүліктік залал келтіру (195-бап);көрнеу қылмыстық жолмен табылған мүлікті иемдену немесе өткізу (196-бап);автомобильді немесе өзге де көлік құралдарын жымқыру мақсатынсыз құқыққа сыйымсыз иеоеніп алу (200-бап);жерге заттай құқықтарды бұзу (201-бап);ауырлатпайтын жағдайда бөтеннің мүлкін қасақана жою немесе бүлдіру (202-бап);бөтенің мүлкін абайсызда жою немесе бүлдіру (204-бап);қылмыс құрамдарын істегені үшін қылмыс субьектісі болып танылады.
Меншікке қарсы қылмыстар іс-әрекеттің істелу тәсіліне және қылмыстық ниетке қарай бірнеше түрге бөлінеді.
Қылмыстық кодекстің Ерекше бөлімінің 6-тарауындағы қылмыстар пайдакүнемдік ниеттің орын алғанына немесе жоқ болуына байланысты пайдакүнемдік немесе пайдакүнемдік емес болып бөлінеді. Өз кезегінде пайдакүнемдік қылмыстар талан-тараждар және меншікке қарсы басқа да пайдакүнемдік қылмыстар болып екіге бөлінеді:
Талан-таражға-ұрлық (188-бап);тонау(191-бап); қарақшылық(192-бап); алаяқтық (190-бап);сеніп тапсырылған бөтен мүлікті иемденіп алу немесе талан-таражға салу (189-бап); жатады.
Меншікке қарсы басқа да пайдакүнемдік қылмыстарға ерекше құндылығы бар заттарды жымқыру (193- бап);қорқытып алу (194- бап);автомобильді немесе өзге де көлік құралдарын жымқыру мақсатынсыз құқыққа сыйымсыз иеленіп алу(200-бап);алдау немесе сенімд теріс пайдалану жолымен мүліктік залал келтіру (195-бап);көрнеу қылмыстық жолмен табылған мүлікті иемдену немесе өткізу(196-бап);жерге заттай құқықтарды бұзу (201-бап); жатады.
Меншікке қарсы пайдакүнемдік емес қылмыстарға бөтеннің мүлкін қасақана жою немесе бүлдіру(202-бап);бөтеннің мүлкін абайсызда жою немесе бүлдіру (204-бап); құрамдары жатады.
I-тарау.Меншікке қарсы қылмыстық құқық бұзушылықтардың түсінігі.
Бөтеннің мүлкін талан-таражға салудың түсінігі.
Заңға сәйкес талан-тараж деп пайдакүнемдік мақсатта айыптының бөтен мүлікті осы мүліктің меншік иесіне немесе өзге иеленушісіне залал келтіре отырып өзінің немесе басқа адамдардың пайдасына заңсыз,қайтарымсыз,тегін алып қоюын және айналдыруын айтамыз. Осындай заңдылық түсінік Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінің 175-бабының ескеруінде арнайы көрсетілген.
Осы анықтамаға сәйкес талан-тараждың негізгі белгілерін анықтауға болады.
Талан-тараждың топтық обьектісі болып меншіктің нысандары қатынастарының жиынтығы,ал тікелей обьектісі болып меншіктің нақты нысандары,мемлекеттік,жеке,қоғамдық ұйымдардың меншігі болып табылады.
Талан-тараждың заты болып адам еңбегі арқылы істеоген материалдық тұрғыдағы бұйымдар мен заттар,рухани игіліктер,сондай-ақ ақша,басқадай бағалы қағаздар жатады.
Талан-тараждың заына адам еңбегі сіңбеген,сол арқылы жасалмаған әр түрлі табиғи байлықтар жатпайды.
Талан-тараждың обьективтік жағының белгілеріне:1)мүлікті алу,2)мүлікті заңсыз алу,3)мүлікті тегін алу жатады.
Бөтеннің мүлкін алу деп осы мүлікті меншік иесінің немесе өзге заңды иеленушінің иелігіне шын мәнінде кінәлінің өзінің немесе басқаның иелігіне алуын айтамыз.Талан-тараждың тағы бір белгісі оның заңсыз істелуә,яғни бөтеннің мүлкін заңға қайшы,негізсіз,меншік иесінің немесе өзге де заңды иеленушінің келісімінсіз басқаның иелігіне көшіру,өткізу болып табылады.Мүлік жөніндегі өзінің нақты немесе болжамды құқығын өз бнтінше жүзеге асыру талан-таражға емес,өз бетінше билік ету немесе басқа қылмыс құрамын құрайды.
Талан-тарждың елеулі белгісі бөтеннің мүлкін тегін алу болып табылады.Тегін алуға мүліктің ешқандай құнын төлемей алу немесе болмашы құнын төлеу арқылы,құнын бағалы мүлікті әдейі құнсыз мүлікке алмастыру арқылы алулар жатады.Бөтеннің мүлкін тегін алу арқылы-меншік иесіне немесе өзге де заңды иеленушіге тікелей материалдық залал келтіріледі.Осы залал келтірілген уақыттан бастап қылмыс құрамы аяқталған деп танылады.Келтірілген залалдың мөлшері талан-таражға ұшыраған мүліктің,заттың құнымен есептелінед.
Қылмыстық кодекстің 175-бабының ескеруінде:
Меншік құқығында ұйымға тиесілі немесе оның қарамағындағы бөтен біреудің мүлкін ұрлау,алаяқтық жасау,иемденіп алу немесе талан-таражға салу жолымен ұсақ-түйек ұрлау қылмыстық жауаптылыққа әкеп соқпайды.Оны жасауға кінәлі адам заңға сәйкес әкімшілік жауапқа тартылады.Егер ұрланған мүліктің құны әрекет жасаған кезде Қазақстал Республикасының заңдарында белгіленген он еселенген айлық есептік көрсеткіш мөлшерінен аспайтын болса,ұрлық ұсақ-түйек жымқыру деп танылады,-делінген.Осыған орай заңмен белгіленген 10 еселенген айлық есептік көрсеткіш мөлшерінен асқан іс-әрекеттер ғана меншік нысандарына жататын қылмыс болып табылады.
Талан-тарждың міндетті белгілерінің бірі-негізінен заңға қайшы іс-әрекеттермен келтірілген қауіпті зардаптың арасын жалғастыратын себепті байланыс болып табылады.
Талан-тараждың субьективтік жағы кінәлінің тікелей қасақаналық нысанымен сипатталады.
Субьективтік жақтың міндетті белгілеріне-пайдакүнемдік ниет және пайдакүнемдік мақсат жатады.Пайдакүнемдік ниет пен мақсаттың орын алмауы-іс-әрекеттері талан-таражды қылмыс құрамына жатқызуға жол бермейді.
Талан-тараждың субьектісі-14-ке толған адам,ал иеленіп алу немесе ысырып ету арқылы талан-таражға салудың субьектісі болып 16-ға тол,ан арнаулы (сеніп тапсырылған мүлікті иеленген,ысырап еткен ) адам танылады.
Қылмыстық заңда бөтеннің меншігіне қылмысты түрде қол сұғу үшін жауаптылық меншік қатынастарына қол сұғу тәсілдеріне байланысты дараланып,жікке-нысанға бөлінеді.Бөтен мүлікті алу ашық немесе жасырын,күш қолданып немесе күш қолданбай,алдау немесе сенімге қиянат жасау тәсілдері арқылы жүзеге асырылуы мүмкін.Мүлікті алудың осындай тәсілдері істелген іс-әрекеттердің қоғамға қауіптілігіне тікелей әсер етеді,сондықтан заң шығарушы қазіргі қолданылып жүрген қылмыстық заңда талан-тараждың мынадай алты түрлі нысандарын атап көрсеткен:ұрлық,тонау,қарақшылық,ал аяқтық,сеніп тапсырылған бөтен мүлікті иеленіп алу немесе ысырап ету.
Талан-тараждың осы көрсетілген нысандарының әрқайсысы өзінің ерекшеліктерімен оқшаулану арқылы өзіне ұқсас құрамдардан ажыратылады.Сондықтан да талан-тараждың әрбір нысанына жататын қылмыс құрамының заңдылық белгілерін дұрыс анықтау осы тұрғыдағы өылмыстарды дұрыс саралаудың негізгі кепілі болып табылады.
1.2. Талан-тараждың нысандары.
Ұрлық (188-бап)
Ұрлық дегеніміз бөтен мүлікті жасырын алу,меншік иесінің еркінен тысқары жағдайда,заңсыз болып табылады.
Обьективтік жағынан ұрлық бөтеннің мүлкін жасырын түрде алумен ұштасады.
Бөтен мүлікті жасрын алу екі түрлі-обьективтік және субьективтік белгілері бойынша анықталады.Адамның ешкімге сездірмей,білдірмей әрекет істкуі арқылы мүлікті жасырын алуы - обьективтік белгіге жатады.Ұрлық жасаған адамның мүлікті меншік иесіне немесе өзге иеленушіге сездірмей,жасырын алудамын деген сезімі жіне осы тәсілмен оны жүзеге асыруды тікелей тілейтінігі субьективтік белгіге,яғни кінәлінің бөтен мүлікті жасырын алуға байланысты іс-әрекетке деген психикалық көзқарасын білдіреді.
Осыған байланысты жәбірленуші үйде болмауы себепті оның пәтеріндегі заттарын алу,жәбірленушіге сездірмей оның қалтасына түсу,мас адамның,ұйықтап жатқан адамның немесе өте жастығына,психикалық аурулығына,басқадай аурулық жағдайларына байланысты олардың заттарын алу ұрлық болып табылады.Егер мұндай реттерде жәбірленуші немесе басқа адам бұл әрекеттерді көріп қалып,ол жағдайды кінәлі адам сезгенімен қылмысты іс-әрекетін одан әрі жалғастыра,онда оның әрекеті тонауға,ал қылмысты әрекеті кінәлі адам күш қолданумен немесе қолданбақшы болып жалғастырса қарақшылыққа ауысып кетуі мүмкін.
Заңдылық құрлысына қарай ұрлық материалдық құрамға жатады.Сондықтан да қылмыс құрамының обьективтік жағының белгісі - қылмыстың қауіпті зардабы -мүліктік залал келтіру болып табылады.Осыған байланысты кінәлінің бөтеннің мүлкін алумен бірге,оған бтлік етуге нақты мүмкіндік алған уақыттан бастап қылмыс аяқталған деп саналады.Мекеме,ұйым аумағынан немесе күзетілген обьектілерден мүлікті,затты жасырын алып шығу әрекеті ұолық жасауға оқталғандық деп саналады.Осындай тәсілмен ұрлаған заттарды күзетілетін обьектілердің аумағынан алып кетуге қасақана көмектескен күзетшілер осы қылмысқа қатысушылар ретінде танылады.
Ұрлық субьективтік жағынан тікелей қасақаналықпен жасалады.Кінәлі адам бөтеннің мүлкін жасырын түрде заңсыз,тегін алу арқылы меншік иесіне немесе өзге иеленушіге материалдық залал келтіретінін біледі және сондай тәсілмен сол залалды келтіруді тілейді.Қылмыс пайдакүнемдік ниет және сондай мақсатпен жүзеге асырылады.
Қызметті субъектісі болып 14-ке толған адамдар танылады.
Кылмыстық занда ұрлықты ауырлатын және өте ауырлататын құрамдары корсетілген.
Олар мыңдар:
а) адамдар тобын алдын ала сөз байласуы бойынша;
б) бірнеше рет;
в) Тұрғын, кызметтік немесе өңдірістік үй-жайға, қоймаға заңсыз кірумен жасалған ұрлық -ауырлататын, ал мынадайы:
а) ұймдаскан топ;
б) ipi мөлшерде;
в) ұрлық не қорқытып алушылық үшін бұрын екі немесе одан да көп рет сотталған адам жасаған ұрлық - өте ауырлататын ұрлык құрамдары болып табылады.
Осы қылмысты бірлесіп жасау туралы күні бұрын-уағдаласкан екі немесе одан да көп адамдар катысса, ол адамдар тобы алдын ала ала ұрлықты сөз байласып жасау ,адамдар тобының алдын сөз байласуы бойынша жасалған ұрлық деп (188-бап - 2-тармағының "а" тармақшасы ) танылады.
Бірнеше рет жасалған ұрлык. Қызметті бірнеше мәрте жасалуының түсінігі. Қылмыстық кодекстің 11-бабында берілген. Қылмыстық кодекті 188-194-баптарындағы бірнеше рет жасалған қылмыс деп осы баптарды, сондай - ақ Қылмыстық кодекстің басқа да баптарында көзделген бір немесе одан да көп қылмыстардан кейін жасалған қылмыс танылады. Бұрынғы істеген қылмысының аякталғаны немесе қылмыска даярлангандығы,оқталғандығы я болмаса қылмысқа кез келген рөлді атқаруға бірлесіп катысуы да қылмысты бірнеше мәрте істегендік деп танылады. Созылмалы, жалған қылмыстар бірнеше рет жасалған қылмыс деп саналмайды.
Тұрғын, кызметтік немесе өңдірлік үй-жайларға, қоймаға заңсыз кірумен жасалған ұрлық.
Тұрғын жай дегенімізді адамдардың тұрақты немесе уақытша тұруына арналған немесе олардың демалуға, мүлікті сақтауға, адамдардың баска да мұқтаждықтарын өтеуге арналған (қойма, балкон, әйнектелген дәліз) құрылыстарды айтамыз. Адам тұруға арналмаған құрылыстар тұрғын жай деп танылмайды).Мысалы: шаруашылық қоймалары, мал қамайтын сарай, по - греб жене т. б.). Қызметтік немесе өңдірістік үй-жай дегенімізді адамдарды немесе материалдық игіліктерді уақытша немесе тұрақты орналастыруға арналған құрылыстар болып табылады.
Бұған жататындар: зауыт, цех, корабль, сақтық кассалары, мұражай, байланыс бөлімшесі, магазин,театр, оқу орындары, спорт құрылымдары жэне т. б. Қоймаға - тұрақты немесе уақытша материалдық игіліктерді сақтайтын,қоршалған немесе қоршалмаған күзетпен қамтамасыз етілген, сондай-ақ осы мақсатқа қызмет ететін арнаулы (сейф, вагон, кассалық аппараттар, контейнер) жарқыраған объектілер жатады. Көрсетілген объектілерге заңсыз кіру деп тұрғын, қызметтік немесе өңдірістік үй-жайға бөтеннің мүлкін жасырын ұрлау мақсатымен кіруді айтамыз.Бұл жерде бөтеннің мүлкін ұрлау мақсатында көрсетілген объектілерге заңсыз кіруідің итермелеуші күші болуы керек. Тұрғын, қызметтік немесе өңдірістік үй - жайға,қоймаға,өзінің қызмет бабына немесе аткаратын жұмысына, сол объектілерге яки біржолғы кіруге заңды негізгі болуына байланысты кіріп,ұрлық жасау заңсыз кіру ретінде саналмайды.
Ұрлықтың аса аурлататын түрі ұйымдасқан топпен жасалған ұрлык болып табылады.
Егер қылмысты бір немесе бірнеше қылмыс жасау үшін күні бұрын біріккен адамдардың тұрақты тобы жасаса, ол ұйымдаскан топ жасаған ұрлық деп танылады (KK-тін 31-бабын 3-тармағы).
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сот Пленумының 1996 жылғы 25 шілдедегі "Ботенің мүлкін ұрлауды саралаудың кейбір мәселелері туралы" №9 қаулысында "Ұйымдасқан қылмыстық топқа бірнеше қылмыс жасамақшы оймен алдын ала біріккен екі немесе одан да көп адамнан тұратын тұрақты топ жатады,сонымен бірге олар қылмыс істеуге жоғарғы денгейдегі ұйымшылдығымен, мұқият дайындығымен, катысушылардың өзара рөлдерден белісуімен айрықшаланған" деп көрсетілген. Ұйымдасқан топ болып ұрлық жасағандардың әрекеті топқа кіргендердің аткарған рөлдеріне қарамастан, қылмыстың қоса орындаушылары болып танылып, олардың әрекеті Қылмыстық кодекстің 31-бабына сілтеме жасалмастан, тікелей Қылмыстық кодекстің , 188-бабы 3-тармағына "а" тар мақшасымен сараланады.
Ұрлықтың аса ауырланатын тағы бір түрі -ірі мөлшердегі ұрлық болып табылады.Ірі мөлшердегі ұрдықтың түсінігі Қылмыстық кодекстің 188-бабының 2-тармағында арнайы берілген.Осыған орай 6-тараудың баптарындағы ірі мөлшер немесе ірі залал деп қылмыс жасау сәтіне Қазақстан Республикасының заңдарымен белгіленген айлық есептік көрсеткіштен бес жүз есе асып түсетін мүліктің құны мен залалдың мөлшері танылады.
Ұрлықтың аса ауырлататын тағы бір түрі-ұрлық не қорқытып алушылық үшін бұрын екі немесе одан да көп рет сотталған адам жасаған ұрлық болып табылады.
Алаяқтық (190-бап)
Нарықтық экономика жағдайына және кәсіпкерлік қызметтің кең өрістеуіне байланысты талан-тараждың ең көп тараған нысаны алаяқтық болып табылады.
Қылмыстық заңда Алаяқьық,яғни бөтен мүлікті талан-таражға салу немесе сенімге қиянат жасау арқылы алу,-деп көрсетілген (ҚК- тің 190-бабы)
Алаяктың заты бөтеннің мүлкі немесе бөтен мүлікке құқық алу болып табылады. Объективтік жағынан алаяктық бөтен мүлікті талан-таражға салу немесе бөтен мүлікке құқықты алу заңда көрсетілген екі тәсіл арқылы: алдау немесе сенімге қиянат жасаумен жүзеге асырылады. Осы қылмысты жасағанда жәбірленуші мүлікті қылмыскерге оған сеніп өз қолымен тапсырады. Алданып немесе сеніп қалған меншік иесі немесе өзге де заңды иеленуші қылмыскерге мүлкін немесе мүлкіне құқықты өз еркімен тапсырады. Алаяктық жолмен алу дегенімізді шыңдыкка жатпайтын фактілерді көрнеу бұрмалап, жалған хабар беру, мәлімдемеде жасау, жалған құжаттар көрсету арқылы өзін құқық қорғау органың қызметкері етіп көрсету, әртүрлі келісімдер бойынша бұйымның, заттың саны, сапасы, бағасы жөнінде көрінеу шатастыру, жалған сенім хаттар көрсетіп, басқа біреугеге тиесілі қаражатты немесе мүлікке құқықты алу, осындай әдіспен біреудің үйін, көлігін және басқа мүлкін сатып, айырбастап жіберу т. б.болып табылады. Мұндай реттерде жасаған құжаттарды пайдалану алдаудың бір тәсілі болып табылғандықтан кінәлінің ic-әректі Қылмыстық кодекстың 325-бабымен қосымша сарлануға жатпайды. Алаяқты жалған құжаттарды пайдалануы көп реттерде заңсыз зейнетақыны, жердемақыны, баска да төлемдерді алуда жиі пайдаланылады. Кінәлі адам осы құжаттарды пайдалану арқылы алаяқтықпен алдауда өзінің жасы, денсаулық жағдайы, еңбек стажы,ортақ айлық,жылдық табысы туралы жалған мәліметтер енгізеді, Мұндай реттерде жалған құжаттарды кінәлінің өзі жасаса, онда онын әрекеті қосымша Қылмыстық кодегін 325-бабымен саралануға жатады.
Алаяқтықты екінші бір тәсілі сенімге қиянат жасау болып табылады. Сенімде қиянат жасау деп кінәлі адамның меншік иесімен немесе мүліктің өзге де заңды иеленушісімен пайда болған турлы сенімге негіз боларлық қатынастарды пайдалану арқылы олардың мүлкін заңсыз иеленуі немесе иеленуге құқық алуы болып табылады. Мысалы, кінәлі адамнаң әр түрлі азаматтық-қылмыстық келісімдерді пайдалануы: тұрмыстық прокат шарты, сауда-саттықка табыс алушылар, белгілі бір жұмысты істеуге, бағып-қағуға міндеттемелік шарттар болып табылады. Осындай сенімге ие болу арқалы олар жәбірленушіге қарсы алаяқтық әрекеттер істейді.
Алаяқтың кұрамы - материалдық. Оның субъективтік жағының міндетті белгілерінің бірі қылмыстың зардабы - меншік иесіне мүліктік залал келтіру болып табылады. Бұл қылмыс кінәлы адамның иелігіне мүліктің заңсыз өтуіне байланысты немесе кінәлының жәбірленушінің мүлкіне заңыз құқық алған уақытынан бастап аяқталған деп сараланады.
Субъективтік жағынан алаяқтық тек қана тікелей қасақаналықпен істеледі және қылмыс пайдакүнемдік ниет және мақсатпен орындалады. Бұл қылмыстың субъектісі де ұрлық субъектісімен (175-бап) бірдей:
a) адамдар тобының алдын ала сөз байласуы бойынша;
б) бірнеше рет;
в) қызмет пайдаланып жасалған алаяқтық - осы қыл- мыстың ауырлататын түрі болып табылады. Қылмыстык кодекстің 177-бабы 2-тармағының "а" және "б" тармақшаларының мазмұны ұрлықтың (175-бабы) ауырлататын түрінде көрсетілген осыған ұқсас ұғымдармен бірдей, қызмет пайдаланып жасалған алаяқтық (177-бабы 2-тармағының "a" "а" тармақшасы) мемлекеттік қызметтің немесе коммерциялык, өзге де ұйымдардың басқару функциясын атқарған адамдар- дың қызмет бабын теріс пайдаланып, бөтеннің мүлкін алдау немесе сенімге киянат, жасау иеленуі немесе соған иелік етуге құқық алуы болып табылады.
Алаяқтықтың аса ауырлататын түрлері (ҚК-тің 177-ба- бының 3-тармағы) ұрлықтың аса ауырлататын түрлерімен (175-баптың 3-тармағы) бірдей, мазмұны ұқсас.
Сеніп тапсырылған бөтен иеленіп алу немесе ысырап ету (189-бап)
Иеленіп немесе ысырап ету - кінәлы адамға тапсырыл- бөтен мүлікті талан-таражға салудың бір нысаны болып табылады.
Қылмыстың объективтік жағы сеніп тапсырылған бөтен мүлікті иелену немесе ысырап ету белгілерімен сипатталады. Осыған байланысты бұл жерде талан-тараждың екі нысаны: иеленіп алу немесе ысырап құрамдары туралы сөз болып отыр. Иеленіп алу дегеніміз кінәлының өзіне сеніп тапсырылған бөтеннің мүлкін өзінің пайдасына заңсыз айналдыруы мақсатымен оған заңсыз иелік етуі болып табылады. Мұндай ретте иеленген мүлік кінәлының билігінде болады. Ол меншік иесіне негізсіз қайтарылмайды немесе бөтен адамға берілмейді.
Мүліктің жоғалуы, іріп-шіріп кету, жойылуы, басқа адам- ның ұрлауы нәтижесінде меншік иесіне қайтарылмаса, онда бұл иеленіп кетуге жатпайды. Иеленіп кетуді бөтеннің мүлкін уақытша пайдалана тұрумен шатастыруға болмайды. Егер өзіне мүлік сеніп тапсырылған адам оны заңсыз пайдалана отырып, оны заңды иесіне кай- таруға немесе оның құнын төлеуге деген ниетте болса, онда оның әрекеті иеленіп кету емес, нақты жағдайларға қарай Қыл- мыстық кодекстің 228, 307 немесе 327-баптарымен саралануы мүмкін.
Ысырап етуге кінәлы адамның өзіне сеніп тапсырылған бөтен мүлікті заңсыз және тегін өзінің пайдалануы немесе бас- қа біреуге сыйлауы, сатуы, қарызға беруі және т.б. әрекеттері жатады.
Сеніп тапсырылған мүлікті иелену ысырап етудің негізгі айырмашылықтары мынадай: сеніп тапсырылған бөтен мүлікті иеленуде кінәлы адам бөтеннің мүлкін жөнсіз, негізсіз, заңға қайшы әрекеттермен ұстап тұрады, иесіне қайтармайды, ал ысырап етуге осы аталған түрлі жолмен талан- таражға салуы, пайдаланып кетуі, шашылып-төгілуі, рәсуә болуы, тегін немесе ақысын тарату жатады.
Иеленіп алу мен ысырап етудің ортақ белгісі: екі қылмыс құрамы бойынша да кінәлы адамға мүлік уақытша сеніп тап- сырылады; мүлікті талан-тараж жасау үшін бұл ретте кінәлы адамдар өздеріне берілген мүлікке иеліктерді қылмысты әре- кетке пайдаланады.
Қылмыстың субъективтік жағы тікелей қасақаналық ныса- ны арқылы сипатталады. Кінәлы адам өзіне сеніп тапсырыл- ған бөтеннің мүлкін иеленетінін немесе ысырап ететінін және өз әрекеті арқылы меншік иесіне мүліктік залал келтіргенін күні бұрын біледі сондай залалдың болуын тілейді. Бұл кінәлы адам пайдакүнемдік ниетті басшы- лықка отырып, заңсыз бөтеннің мүлкі есебінен пайда табу мақсатында көздейді.
Қылмыстың субъектісі болып арнаулы субъект - талан-таражға түскен мүлік өзіне зан, шарт, контракт негізінде немесе қызметтік жағдайына байланысты сеніп тапсырылған мүлікке кұзыретті адам танылады. патаынца Сеніп тапсырылған бөтен мүлікті иеленіп алу немесе ысы- рап құрамының ауырлататын (189-баптың 2-тармағы) және аса ауырлататын түрлері (189-баптың 3-тармағы) алаяқтықтың ауырлататын және аса ауырлататын құрамдары белгісімен ұқсас, соларға сай келеді, Сондықтан осы құрамдағы белгілердің мәнін қайталап ашып көрсетудің қажеті жоқ.
Тонау (191-бап)
Ұрлыққа, алаяқтыққа, сеніп тапсырылған бөтен мүлікті иеленіп алу немесе ысырап етуге қарағанда тонау талан-тараж- ға жататын қылмыс нысандарының қауіпті түрі болып табылады.
Қылмыстық кодекстің 178-бабында "тонау, яғни бөтен мүлікті ашық талан-таражға салу деп" көрсетілген. Тонаудың тікелей объектісі болып бөтеннің мүлкіне қол сұғу болып табылады. Сонымен бірге тонау көп өбъектілі қыл- мысқа жатады. Сондықтан да оның қосымша тікелей объектісі болып жеке адамның денсаулығы, бостандығы да жатады.
Тонау объективтік жағынан белсенді әрекет күйінде бөтеннің мүлкін ашықтан ашық талан-таражға салу арқылы жүзеге асырылады. Сондықтан да тонаудың объективтік жа- ғының ерекшелігі - қылмыстың істелу тәсіліне, кінәлының бөтеннің мүлкін ашықтан ашық талан-таражға салуымен ерекшеленеді.
Ашықтан-ашық талан-таражға салу деп танылу үшін біріншіден меншік иесі немесе өзге иеленуші, сондай-ақ бас- қа да адамдар кінәлының құқыққа қайшы әрекеттерін көріп тұрумен бірге оның қылмыстық мәнін сезінуі қажет, екіншіден кінәлы адам осы жағдайларды сезіп, көріп тұра отырып, соған қарамастан қылмысты әрекет істеуі қажет.
Егер кінәлы адам талан-таражды жасырын түрде жүзеге асы- ру ниетінде болып, бірақ қылмысты істеу кезінде қалса, соған қарамастан ол өз әрекетін ары қарай жалғастыр- са, онда оның істеген әрекетін тонау деп бағалау керек. Мұндай ретте, яғни ұрлықтың тонауға ұласып кетуі - мүлікке толык иелік еткенге дейін жүзеге асырылуы мүмкін.
Тонаудың жиі кездесетін түрі бөтеннің мүлкін жәбірленушінің көзінше оған күш қолдану ниетінсіз тартып алып қашу болып табылады. Тонау бөтеннің мүлкіне иелік етумен бірге оған өзінің қалауынша толық билік жүргізу мүмкіндігін алған уақыттан бастап аяқталған деп танылады. Бөтеннің мүлкін ашықтан ашық иеленуге бағытталған, бірақ толық іске аспаған әрекет тоауға оқталғандық деп танылады.
Бөтеннің мүлкін қасақаналықпен немесе бұзақылық ниет пен бүлдіру, я болмаса осы мүлікке өзінің нақты немесе болжамалы құқығын өз бетінше жүзеге асыру мақсатымен, сон- дай-ақ оған уақытша пайдалану ниетімен иелік ету тонау деп қарастырылмайды, мұндай реттерде кінәлының әрекеті істің нақты жағдайларына қарай Қылмыстық кодекстің 187, 257, 327- баптары бойынша саралануы мүмкін.
Тонаудың субъектісі болып 14-ке толған есі дұрыс адам танылады. Субъективтік жағынан тонау тікелей қасаналықпен және пайдакүнемдік мақсатпен сипатталады.
Тонаудың ауырлататын түріне:
а)жәбірленушінің өмірі мен денсаулығына қауіпті емес күш қолданумен, не осындай күш қолданамын деп қорқыту арқылы;
б) бірнеше рет;
в) адамдар ала сөз байласуы бойынша;
г) тұрғын, қызметтік, өндірістік үй-жайға не қоймаға заң- сыз кірумен жасалған тонау;
ауырлататын түріне:
а)ұйымдасқан топ;
б) ipі мөлшерде;
в) ұрлық немесе қорқытып алушылығы үшін бұрын не- месе одан көп рет сотталған адам жасаған тонау жатады.
Тонаудың ауырлататын немесе аса ауырлататын түрлері ұрлықтың (175-бап) осы тұрғыдағы түрлерімен ұқсас. Бірақта тонаудың ауырлататын мына түрлерінің - жәбірленушінің өмірі мен денсаулығына қауіпті емес қолданумен осын- дай күш қолданамын қорқыту арқылы; адамдар тобының сөз байласуы бойынша; тұрғын, қызметтік, өндірістік үй-жайға не қоймаға заңсыз кірумен жасалған тонаудың ұрлықтың осын- дай ауырлататын түрлерінен өзіндік өзгешелігі екенін айтқан жөн.
Тонаудың ауырлататын түрлерінің - жәбірленушінің өмірі мен денсаулығына қауіпті емес күш қолдану осындай күш данамын деп қорқыту болып табылады (191-баптың 2-тарма- ғының "а" тармақшасы). Бұл ауырлататын белгіні дұрыс қолдану үшін мынадай мән-жайды еске алу керек: біріншіден - жаңа Қылмыстық кодексте күш қолданумен бірге күш қолда- намын деп қорқытуды ауырлататын ретінде көрсеткен. Бұл жерде күш қолдану дегеніміз жәбірленушінің өмірі мен ден- саулығына қауіпті емес түрде қол тигізу арқылы Қылмыстық кодекстің 105-бабына жатпайтын болмашы жарақат салу, тырнау, дақ түсіру болып табылады.
Жәбірленушінің өмірі мен денсаулығына қауіпті емес түрде күш қолданамын деп қорқытуына - кінәлының сөз жүзінде немесе ым көрсету арқылы жәбірленушінің немесе басқа адам- дардың карсылығын жоюға бағытталған іс-әрекеттерін жаткызамыз. Мұндай қорқытулар нақты жағдайларға байланысты әр түрлі болып келеді, оны нақты мән-жайына карай тергеу, органдары анықтайды.
Екіншіден: тонауда күш қолдану немесе күш қолданамын деп қорқыту кінәлының пікірінше тонауға нақты бөгет келтіреді-ау деп жорамалданған меншік иесіне, өзге де иеленушіге немесе басқа адамдарға қарсы бағытталады.
Үшіншіден: тонау арқылы күш қолдану немесе күш қолда- намын деп қорқыту өзінің мәні жөнінен адамның өмірі мен денсаулығына қауіп туғызбайды.
Тонауға байланысты күш қолдану немесе күш қолданамын деп қорқыту бөтеннің мүлкін алу немесе оны ұстап тұру мақ- сатымен істеледі. Осыған орай егер кінәлы адам мүлікке күш қолданбастан ашықтан ашық иелік етсе, бірақ өзін ұстау ба- рысында қарсыласып күш қолданса, онда оның әрекеті күш қолданумен ұштасқан тонауға жатпайды. Кінәлы адам мұндай ретте жәй тонағаны үшін (178-баптың 1-тармағы) және жеке адамға қарсы қылмыс істегені үшін жауапқа тартылады.
Тонаудың ауырлататын түрі адамдар тобының алдын ала сөз байласуы бойынша қылмыс істеу құрамында ұрлықтағы осыған ұқсас құрамға қарағанда өзгешелігі бар. Бұл жерде адам- дар тобы алдын ала тонау құрамын істеу туралы сөз байласа- ды, сондықтан да осы қылмысты істеуге қатысқандардың лығы да қылмыс құрамының (бірге) орындаушылары бо- лып табылады.
Тонаудың тағы бір ауырлататын түрі - тұрғын, қызметтік, өндірістік үй-жайға қоймаға заңсыз кірумен жасалған қыл- мыс кұрамы болып табылады. Мұндай ретте кінәлы адам тұрғын, қызметтік, өндірістік үй-жайға не коймаға заңсыз кіріп, бөтеннің мүлкін тек қана ашықтан-ашық талан-таражға салу ниетін басшылыққа алады. Тонауды оған ұқсас қылмыс құрам- дарынан ажырата білу керек. Тонау ұрлықтан мүлікті алу тәсіліне байланысты ажыратылады. Тонау мүлікті ашықтан- ашық алса, ұрлықта ол жасырын жүзеге асырылады. Тонау мен қарақшылық бір-бірінен біріншіден күш қолдану мәніне бай- ланысты ажыратылады. Тонау күш колданбау арқылы да істеледі, ал қарақшылықтың объективтік жағынын міндетті белгісі күш қолдану болып табылады. Сондай-ақ тонаудағы күш колдану немесе күш қолданамын деп қорқыту адамның өмірі мен денсаулығына қауіпті емес, қарақшылықтағы күш қол- дану әрдайым қауіпті. Тонаудың құрамы материалдық құрам- ға жатады, ал қарақшылық формальдык қылмыс құрамына жатады. Яғни қарақшылық шабуыл жасаған уақыттан бастап зардаптың болған болмағанына қарамастан аяқталған қылмыс деп танылады. Тонау мен қорқытып алушылық құрамдарының да өзара өзгешелігі бар. Тонауға күш қолдану немесе күш қол- данамын деп қорқыту бөтеннің мүлкіне иелік немесе оны ұстап тұру үшін қолданылады. Ал қорқытып алушылықта қор- қыту қылмыскердің қойған талаптарының жәбірленушінің тез орындауына бағытталған қорқыту кұралы болып табылады. Тонауда қорқыту және мүлікке иелік ету мезгілде жүзеге асырылады, ал қорқытып алушылықта бөтен мүлікті немесе мүлікке құқықты беруді қорқыту арқылы талап ету болашақтың ісі болып табылады.
Тонауды бұзақылықтан ажырата білген жөн. Тонауда бөтеннің мүлкі кінәлының пайдасына ашықтан-ашық тегін алынады, ал бұзақылықта меншікке қол сұғу бұзақылық ниет- пен бөтеннің мүлкін жою немесе бүлдіру арқылы жүзеге асырылады.
Қарақшылық (192-бап)
Қарақшылық - талан-таражға салудың ең қауіпті түрі болып табылады. Қылмыстық заңда "қарақшылык, яғни бөтен мүлікті талан-таражға салу мақсатында шабуыл жасауға ұшы- раған адамның өмірі мен денсаулығына қауіпті күш көрсету- мен немесе тікелей күш қолданамын деп қорқытумен ұштас- қан шабуыл жасау" деп (192-бап) анықталған.
Қарақшылықтың қауіптілігі бөтеннің меншігіне қол сұғу- мен бірге, қол сұғудың өте қауіпті тәсілі - шабуыл жа- сауға ұшыраған адамның өмірі денсаулығына қауіпті күш қолданумен тікелей күш қолданамын қорқытумен ұштасқанында болып табылады. Қылмыстың бұл түрінің қоғамға қауіптілігінің көтеріңкі жағдайы оның екі бірдей объектісі - меншікке және адамның өмірі мен денсаулығына бір мезетте қылмысты қол сұғуы арқылы сипатталады.
Қаракшылықтың объективтік жағы адамның өмірі мен ден- саулығына кауіпті күш көрсетумен немесе тікелей осындай қолданамын деп қорқытумен ұштаскан шабуыл жасау арқылы белгіленеді. Осыған орай қарақшылыктың объективтік жағы негізінен екі әрекет арқылы: шабуыл жасау және күш көрсету арқылы жүзеге асырылады.
Шабуыл жасау деп кінәлы адамның жәбірленушіге кенет- тен, оның карсылығын тойтару максатында өте үрдіс түрде күш қолдануы болып табылады. Шабуылға ашық түрде жасалған зорлық әрекеттерінен бөтен жәбірленушіні ту сыртынан ұру, тасада тұрып оған ату, жәбірленушінің өміріне, денсаулы- ғына қауіп келтіретін жағдайда оған қатты әсер ететін, улан- дыратын немесе жындандыратын нәрселер арқылы оны есеңгірететін жағдайға келтіру сияқты әрекеттер жатады.
Адамның өмірі мен денсаулығына қауіпті күш көрсету, жәбірленушінің денсаулығына қасақана ауыр зиян келтіру (103-бап), орташа ауырлықтағы зиян келтіру (104-бап) денсаулықтың қысқа уақытқа бұзылуының немесе еңбек қабілетін айтарлықтай емес тұрақты жоғалтуға әкеліп соқкан зиян келтіру (105-бап), сондай-ақ жәбірленушінің өміріне тікелей қауіп тудырған басқадай күш қолданулар жатады.
Өмірге, денсаулыққа қауіпті күш қолдануға адамның ты- ныс жолдарын бекіту, биіктен жерге тастау, жүріп бара жатқан немесе тұрған көліктен итеріп жіберунемесе жәбірленушіні уландыратын немесе оның нерв жүйесіне қатты әсер ететін нәрселер қолдану жатады. қолданудың осы түрлерін қолданудың өзі жәбірленушінің денсаулығына ешқандай зиян келтірілмегеніне қарамастан қарақшылық әрекеті ретінде сараланады.
Қарақшылықтың құрамын күш қолданумен бірге адамның өмірі мен денсаулығына қауіпті күш қолданамын деп қорқытумен де ұштасқан әрекеттер құрайды. Мұндай ретте қорқыту шын мәнінде адамның өмірі мен денсаулығына қауіпті болуы және қарсыласқан жағдайда ол қорқытудың нақты іс жүзіне асатынына жәбірленушінің ешбір күмәні болмауы керек.
Қарақшылықтағы күш қолдану бөтеннің мүлкіне иелік етудің құралы болып табылады. Сондықтан күш қолдану иелік етуден бұрын жүзеге асырылады. Егер кінәлы адам бөтеннің мүлкін жасырын түрде ұрлауды жүзеге асыру меншік иесінің немесе өзге адамдардың қарсылығына тап болып күш қолданса, онда оның әрекеті қарақшылык ретінде сараланады. Егер кінәлы адам бөтеннің мүлкін жасырын ұрлап, бірақ қылмыс істеген жерде көзге түсіп қалып, қашып құтылу мақсатымен жәбірлеушіге күш қолданса, онда оның әрекеті қарақшылық емес, ұрлық және жеке адамға қарсы қылмыс ретінде сараланады.
Қарақшылық шабуыл жасаған уақыттан бастап, онын бөтеннің мүлкіне иелік жасағанына немесе жасамағанына кара- аяқталды саналады. Сондықтан да қарақшылық кұрамы заңда формальдық күрам ретінде қарастырылған.
Қарақшылық субъективтік жағынан тікелей касақаналық- пен және пайдакүнемдік мақсатпен сипатталады.
Қаракшылықтың субъектісі болып 14-ке толған есі дұрыс кез келген адам танылады.
Қарақшылық құрамының ауырлататын түрлері болып:
a) адамдар тобынын алдын ала сөз байласуы бойынша;
б) бірнеше рет;
в) тұрғын, қызметтік, өндірістік үй-жайға не қоймаға заң- сыз кірумен жасалған;
г) қару немесе қару ретінде пайдаланылатын заттарды қол- данумен жасалған;
д) денсаулыққа ауыр зиян келтірумен жасалған қарақшы- лық танылады (192-баптың 2-тармағы). Осы 192-баптың 2-тармағында көрсетілген алдыңғы үш ауырлататын белгілер ұрлықта немесе тонауда айтылған ауыр- лататын белгілермен мәні бірдей. Бұл жерде қару немесе қару ретінде пайдаланылатын заттарды қолданумен жасалған қарақ- шылыққа ғана тән әрекеттердің мәнін ашу қажет.
Бұл жерде қылмыстың құралы: а) қару; б) қару емес, бірақ кару ретінде пайдаланылатын заттар болып табылады.
Қаруға атылатын және суық қарулар жатады. Атылатын қаруға тапанша, автомат, пулемет, гранотомет, мылтық, гранат, мина және басқа жарылатын заттар жатады. Аңшылық мылтығы, пистолеті және баллондары қаруға жатпайды, бірақ қарақшылық істеуде қару ретінде пайдаланылғанда осы құрамның ауырлататын түрін құрайды.
Қару ретінде пайдаланылатын заттарға жәбірленушінің өмірі мен денсаулығына қауіп туғызатын, соның көмегімен олардың өмірін жоятын, оларға дене жарақатын келтіретін кез келген заттар жатады. Мысалы, балта, тас, балға, отвертка, лом темір, шоқпар, пышақ, сақал, мұрт алғыш және т.б. Осы заттардың алдын ала қарақшылық қылмысын істеуге бейімделуі немесе қылмыс болған жерден кездейсоқ табылып, кінәлының пайдалануы қылмысты саралауға ешбір әсер етпейді. Ең бастысы осы көрсетілген заттар қарақшылықта жәбірленушінің өмірі мен денсаулығына кауіп келтіретін қару ретінде қолда- нылуы қажет.
Қаруды немесе басқа заттарды қолдану деп кінәлының оны адамның денсаулығына зиян келтіру үшін шын мәнінде пайдалануы немесе шабуыл барысында оны дереу колданбақшы болып қорқытатын әрекеттерді істеуі болып табылады.
Іске жарамсыз қарумен немесе қарудың макеті арқылы жәбірленушіге оның өмірі мен денсаулығына қауіпті дене жа- рақатын салу ниетінсіз қорқыту қару қолданған қарақшылық деп саналмайды. Бірақта, жөбірленуші мұндай әрекетті өз өмірі мен денсаулығына нақты қауіп тудырды деп санағандықтан, мұндай шабуыл Қылмыстық кодекстің 192-бабының 1-тармағы бойынша сараланады.
Қарақшылықта қару қолданып шабуыл жасаған адам заң бойынша белгіленген тәртіппен қаруды алып жүруге тиісті рұқсаты жоқ болса, онда оның әрекеті қылмыстардың жиын- тығы бойынша Кылмыстық кодекстің 192және 251-баптары- мен саралануға жатады.
Денсаулыққа ауыр әсер келтірумен ұштасқан карақшылык деп, меншік иесіне меншіктің өзге де иеленушісіне немесе басқа адамдарға мүлікке байланысты олардың қарсылығын жою мақсатымен Кылмыстық кодекстің 103-бабында тізбектелген жарақаттардың бірін келтіруді айтамыз. Мұндай ретте кінәлының әрекеті Кылмыстық кодекстің 192-бабымен тікелей сара- ланады. 103-баппен қосымша саралануға жатпайды.
Егер қарақшылықпен шабуыл жасау нәтижесінде адамның өміріне қасақана қол сұғылатын болса, онда кінәлының іс- әрекеті қарақшылық құрамы шегінен шығып кетеді. Мұндай ретте жәбірленушіге қаза келтіру қосымша саралауды қажет етеді. Қарақшылықпен шабуыл жасау кезінде адам өлтіру орын алса, онда кінәлының әрекеті қарақшылық құрамымен қоса "a" пайдакүнемдікпен адам өлтіру (96-баптың 2-тармағының "а" тармақшасы) құрамымен қосымша сараланады. Егер кінәлы- ның ниеті жәбірленушінің денсаулығына ауыр зиян келтірумен ғана шектеліп, оның адам өлтіруге деген ниеті анықталмаса, бірақ денсаулыққа осындай ауыр келтіруден абайсызда жәбірленушінің өлімі орын алса онда оның әрекеті Қылмыс- тық кодекстің 179-бабының 3-тармағының "б" тармақшасы бойынша сараланады.
Қарақшылық құрамының аса ауыр түріне:
a) ұйымдаскан топ;
б) денсаулыққа ауыр зиян келтірумен абайсызда жәбірленушінің өліміне әкеп соққан;
в) мүлікті ірі мөлшерде ұрлау мақсатында;
г) үрлық немесе корқытып алушылығы үшін бұрын екі не- месе одан көп рет сотталған адам жасаған қарақшылық жа- тады (192-баптың 3-тармағы).
Осы белгілердің біріншісінің және соңғысының мазмұны талан-тараждың басқа нысандарындағы осындай ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz