Инфляцияның экономикалық салдарлары

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 13 бет
Таңдаулыға:

Қазақстандағы инфляция: себептері, сипаты, болашағы.

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ . . .

КІРІСПЕ . . .: 1. ИНФЛЯЦИЯНЫҢ МӘНІ ТҮРЛЕРІ ЖӘНЕ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ . . .

КІРІСПЕ . . .: 1. 1 Инфляция ұғымы және оған әсер етуші факторлары . . .

КІРІСПЕ . . .: 1. 2 Инфляцияның экономикалық салдарлары . . .

КІРІСПЕ . . .: 1. 3 Инфляцияны алдын алудын және тежеудің шетелдік тәжірибелері . . .

КІРІСПЕ . . .: 2. ҚАЗАҚСТАНДА ҚАЗІРГІ ИНФЛЯЦИЯЛЫҚ ЖАҒДАЙДЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІН ТАЛДАУ . . .

КІРІСПЕ . . .: 2. 1 Елдегі инфляциялық жағдайдың әлеуметтік -экономикалық салдарын талдау . . .

КІРІСПЕ . . .: 2. 2 Қазақстандағы қазіргі инфляциялық процесін болжау және туындау себептерін анықтау . . .

КІРІСПЕ . . .: 3. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ИНФЛЯЦИЯНЫҢ ӨСУ ҚАРҚЫНЫҢ ТӨМЕНДЕТУ ЖӘНЕ ЖОЮ ЖОЛДАРЫ . . .

КІРІСПЕ . . .: 3. 1 Мемлекеттің инфляция деңгейін болдырмау үшін қолданылатын нақты шараларды ұсыну . . .

КІРІСПЕ . . .: 3. 2 Елде инфляцияға қарсы саясатты тиімді жүргізу жолдары . . .

КІРІСПЕ . . .: ҚОРЫТЫНДЫ . . .

КІРІСПЕ . . .: ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ . . .

Кіріспе

Экономика саласында инфляция ұғымы көп қолданылады. Инфляция - кең мағынада ақшаның құнсыздануы болып есептелінеді. Бұл процесс осы күндері бүкіл дүние жүзін толғандырып отырған кең ауқымды мәселе, сонымен қатар ол Қазақстанның экономикалық тұрақтылығын, өндірісті, қаржы мен баға жүйелерін бұзып отыруда.

Бұл курстық жұмыстың мақсаты: инфляцияның құрамы мен құрылымына, әсер етуші факторларына тоқталу, елдегі әлеуметтік-экономикалық салдарын табу және олардың алдын алу немесе тежеу тәжірибелерін қарастырып, анализ жасау.

Курстық жұмыстың міндеттері: Қазақстандағы инфляцияның жалпы сипаттамасын және болашақтағы жағдайын анықтау.

Курстық жұмыстың өзектілігі: елдегі ақшаның құнсыздануының алдын алу шараларын қарастырып, еліміздегі экономикалық рөлін айқындау.

Курстық жұмыстың құрылымы:

Бірінші тарау “Инфляцияның мәні түрлері және теориялық аспектілері”. Бұл тарауда жалпы инфляция ұғымын, оған әсер етуші факторларын, оның экономикалық салдарын, сонымен қатар, алдын алу шараларын және тежеудің шетелдік тәжірибелерін ашып талқылау.

Екінші тарау “Қазақстанда қазіргі инфляциялық жағдайдын ерекшеліктерін талдау”. Бұл тарауда еліміздегі осыған дейінгі және қазіргі кездегі ақша құнсыздану мәселесінің салдарын анализдейтін боламыз, осыған қоса, болашақта туындау мүмкін себептерін анықтаймыз.

Үшінші тарау “Қазақстан Республикасында инфляцияның өсу қарқының төмендету және өсу салдары”. Бұл тарауда мемлекеттегі инфляция деңгейін болдырмау үшін қолданылатын шараларды нақты анықтау және ұсыну. Сонымен қатар, ақша құнсыздануына қарсы саясатты тиімді жүргізу жолдарын көрсету.

Курстық жұмыстың теориялық және практикалық маңыздылығы - инфляцияға экономикалық жоғары оқу студенттерінің теориялық тұрғыдан да, ақша құнсыздануының болдырмауы, онадағы шараларын қарастыруға байланысты практикалық тұрғыдан да қызығушылығын туғызады.

1. Инфляцияның мәні түрлері және теоряилық аспектілері.

1. 1 Инфляция ұғымы және әсер етуші факторлары.

Инфляция латыншадан “inflation” аударғанда “қампию” дегенді білдіреді. Инфляция түсінігі 1861-1865 жж. Азаматтық соғыс кезінде пайда болған. Алайда, инфляция құбылысының өзі айналымға ақша енгізумен байналысты ежелгі Рим мен ежелгі Қытайда болып тұрған. Жоғарыда айтқанымыздай, алтын мен күміс ақша айналымында инфляция болмайды, өйткені олар артық болған жағдайда қазынаға салынып, ал қажеттілік туған кезде қазынадан айналымға келіп түседі. Осылайша, ақша айналымында, яғни толымсыз ақша көрсеткіштері, нақты ақша өкілдері айналымында міндетті түрде инфляция болады. Инфляция мәселесі барлық елдерде болады және ол экономика мен қоғамға шындап қауіп-қатер төндірді. Сонымен, инфляция тек қана қағаз ақшаның айналымына тән, айналым арнасы тауар айналымына тән, айналым арнасы тауар айналымы қажеттілігімен салыстырғанда қағаз ақшамен артық шамада толып кетуі, олардың бағасының төмендеуі және тауарлар мен қызметтер бағаларының көтерілуін, ақшаның сатып алатын қабілетінің жатүсуіне мән беретін әлеуметтік-экономикалық феномен. Онда экономикалық, әлеуметтік, саяси мәселелер ұштады. Инфляция-табиғи апаттар және қоғам сілкіністерінің жиі серігі, саяси және әлеуметтік жанжалдар нәтижесі екенін тәжірибеде көрсетеді.

“Инфляция” дегеніміз не? Әр түрлі экономистер бұл сұраққа әр түрлі жауап береді.

• Инфляция-ақша айналымы арналарынаң алтынға, тауарларға, шетел валютасына қатысты құнсыздануына әкелетін, нақты бұрынғы құндылығын сақтайтын немесе аз дәрежеде құнсызданған артық қағаз ақшамен толуы.

• Инфляция-бағаның өсуінде көрінетін сұраныс пен ұсыныстың, ұлттық экономиканың басқа пропорцияларының теңгерімсіздігі;

• Инфляция-бұл біржақты түсіндірмесі жоқ көп факторлы процесс.

Қазіргі экономикалық энциклопедия инфляцияға келесі анықтама береді: “Инфляция-халық шаруашылығының нақты қажеттіліктерін артық қағаз ақшамен айналым арналарының толып кетуі және қоғамдық өндірістің бүұзылуына байланысты олардың құнсыздануы. Инфляция-бұл ақша айналымының бұзылуы және бағаның айқын немесе жасырын өсіруінен көрінеді”. Осының бәрін қорыта келе, инфляция дегеніміз- айналымдағы ақша массасының артуынан туындаған бағаның тұрақты және үздіксіз өсуінде көрінетін ақша құбылысы. Басқаша айтқанда, бұл проблема кәсіпкерлер мен тұтынушылардың қолма-қол ақшасы нақты қажеттіліктен асатын жағдайда туындайды.

Жалпы инфляция адамзат тарихында жаңа құбылыс емес. Инфляция дүние жүзіндегі көптеген елдердің экономикалық өндірісіндегі ең өткір мәселелердің бірі болғандықтан әлем экономистері осы мәселені терең зерттеп, одан шығу жолдарын іздестіруде. Бұл процесс біздің елімізде тәуелсіздік алғаннан кейін байқалса, ал басқа елдерде бұл мәселе 19 ғасырдың орта шенінен белгілі. Осы мәселені ең алғаш терең зерттеген шет елдің ғалымдары болды. Олар ағылышын экономисі:О. Филлипс, Р. Липси, кейіннен американ экономистері: Р. Солоу және П. Самуэльсон, М. Фридмен. Сонымен қатар швед экономист ғалымдары: Еста Рен мен Рудельф Майднерлер. Олар инфляцияның пайда болу себептерін, әлеуметтік және экономикалық зардаптарын зерттеп аңғара білді. Олар инфляцияны бәсеңдету шараларын іздестірді. Ал біздің елде бұл процесті зерттеу тек оншақты жыл бұрын ғана қолға алынған. Оны зерттеуге еліміздің А. Әубәкіров, А. Жүнісов, С. Сахариев, Қ. Шеденов, Н. Кәрібаев, Қ. Қабдиев сынды экономист-ғалымдарымыз ат салысуда. Олар Қазақстан жағдайындағы инфляцияның ерекшеліктерін көрсетіп, оған нақты баға береді.

Инфляцияның түрлері.

Экономистер инфляцияның екі түріне ажыратады.

Олар:

1-сызба. Инфляцияның түрлері.

Сұраныс инфляциясы. Дәстүр бойынша, ьаға деңгейіндегі өзгерістер шамадан тыс жиынтық сұраныспен түсіндіріледі. Экономика өндіре алуына қарағанда, көп ақша жұмсауға тырысуы мүмкін. Өндіріс секторы бұл артық сұранысқа өнімнің нақты көлемін ұлғайту арқылы жауап бере алмайды, өйткені қолда бар барлық ресурстар толығымен пайдаланылған. Сондықтан, бұл артық сұраныс тұрақты нақты өнім көлемінің өымбаттауына әкеледі және сұраныстың инфляциясын тудырады. Сұраныс инфляциясының мәні кейде бір сөйлеммен түсіндіріледі. “Тым көп ақша тым аз тауарларды іздейді”.

Ұсыныс инфляциясы. Өндіріс шығындарының өсуіне немесе жинынтық ұсыныстың төмендеуіне байланысты болатын инфляция түрі. Шығындардың өсуіне байланысты инфляция теориясы бағаның өсуін өнім бірлігіне шығындардың өсуіне әкелетін факторлармен түсіндіріледі. Өнім бірлігіне шығындар-өндірістің белгілі бір көлеміндегі орташа шығындар, сонымен қатар шығындардың жалпы шығындарын өндірілген өнім санына бөлу арқылы алуға болады:

Өнім бірлігіне шығындар=жалпы шығындар/өнім бірлігінің саны.

Экономикада өнім бірлігіне шығындардың артуы фирмалар қазіргібаға деңгейінде ұсынуға дайын пайда мен өнім көлімін азайтады, нәтежиесінде бүкіл экономика ауқымында тауарлар мен қызметтерді ұсыну азайды. Бұл ұсыныстың төмендеуі, өз кезегінде, баға деңгейін арттырады.

Критерийлерге байланысты инфляцияның әртүрлі түрлері бөлінеді.

2-сызба. Инфляцияның критерийлерге байланысты түрлері.

Бағаның өсу қарқынына қарай:

Баяу инфляция - бағалар өсуінің орташа жылдық қарқыны он пайыздан төмен болғанда, бағалардың бірітіндеп ұзақ өсумен сипатталатын инфляция. Инфляцияның бұл түрі қазіргі экономика үшін қалыпты болып саналады және тіпті өндіріс көлемін ұлғайтуға ынталандыру болыпи саналады.
Орташа инфляция - баға өсуінің ораташа жылдық қарқыны 10-50 пайызды құрағанда, баға өсуінің секірмелі түріндегі инфляция. Дамыған елдер үшін маңызды экономикалық проблема болып табылады.
Қарқынды инфляция - бағалар өсуінің өте жоғары қарқынды инфляция, бағалардың өсуі жылына жүз пайыздан асады. Бұл көптеген дамушы елдерде және өтпелі экономикалы елдерде байқалады.

Пайда болу сипатына қарай:

Әкімшілік инфляция - “әкімшілікті” басқарулы бағалардан туындаған бағаның өсуі мен пайда болатын инфляция.
Шығын инфляциясы - ресурстар мен өндіріс факторларына бағаның өсуі мен көрінетін инфляция, соның әсерінен өндірістік шығындар мен тауарлардың бағалары өседі.
Сұраным инфляциясы - ұсынысқа қарағанда сұраныстың көп болуымен, яғни тауарлар мен қызметтердің өсуіне қарағанда халық пен мекемелердің жиынтық табыстарының тез артыунан туындайтын инфляция.
Ұсыным инфляциясы - өндірістік ресурстарды толық пайдаланбаған жағдайда өндіріс шығындарының өсуі мен байланысты бағалардың өсуәнен туындайтын инфляция.
Кредиттік инфляция - шамадан тыс кредиттік экспансиядан туындаған инфляция.
Импортталған инфляция - сыртқы факторлар әркетінен туындаған инфляция.

Инфляция формалараның көрінісі бойынша:

Ашық - тауарлар мен өндіріс ресурстар бағаларының еркін өсу есебінен болатын инфляция.
Жабық - мемлекеттің бағаларды бұрынғы деңгейде ұстау ұмтылысымен қоса жүретін тауар тапшылығынан туындаған инфляция.

Инфляцияның даму факторлары әр-түрлі, олар ішкі және сыртқы, ақшалай және ақшалай емес сипатта болуы мүмкін. Ақшалай факторлармен туындаған инфляция сұраныс инфляциясын, ал ақшалай емес шығын инфляциясын білдіреді. Бұл екеуі де ішкі факторға жатады. Ақшалай факторларға мемлекеттік бюджеттің тапшылығы, ақша белгілерінің эмиссиясы, өнімділігінің төмендеуі, экономиканың циклдік дамуы, директивалық бағаның түзелуі жатады.

Инфляция факторларын былайша топтаймыз:

3-сызба. Инфляцияның факторлары.

- ұдайы өндірістік факторлар: тауарлардың өндірісінің тоқырауы немесе қндіріс көлемінің азаюы жағдайында пайда болды.

- қазыналық факторлар - ақша эмиссиясы есебінен бюджеттік тапшылықты жабу, жанама салықтардың өсуі.

- ақшалай факторлар - ұлттық валютаның валюталық бағамның құлдырауы үнемі сипат алып отырды.

- сыртқы факторлар - экспорттың артуынан шетел валюталарының түсімінің ұлғаюы.

Жоғарыда айтып кеткеніміздей, инфляция сұранымның артуынын қалыптасқан тепе-теңдіктің бұзылуына байланысты пайда болған елдегі баға деңгейінің жалпы өсуін айтамыз. Бірақ бағаның кез келген өсуі де инфляция емес. Сондықтан баға өсуінің инфляциялық себептеріне нені, қандай жағдайларда жатқызуға болатынын анықтап алу қажет.

Инфляция негізінен шаруашылықта қалыптасқан әр түрлі диспропорцияларға байланысты болатынын еске ала отырып, оның негізгі себептерін қарастырайық.

Біріншіден, бұл мемлекеттік шығындар мен табыстар арасында қалаптасқын диспропорция немесе тепе-теңдіктің бұзылуы. Бұл мемлекет бюджетінің тапшылығы ретінде көрінеді. Егер тапшылық орталық банктің несиесі, яғни қосымша ақша шығару арқылы қаржыланған болса, онда бұл айналымдағы ақша массасын арттырады және инфляцияны қалыптастыруы әбден мүмкін.

Екіншіден, егер инвестицияларды қаржыландыру, яғни орталық банктің несие беруімен жүргізілген болса, түптеп келегенде, бұл да инфляцияның себебіне айналуы мүмкін.

Үшіншіден, осы күнге экономикалық теория бағалардың жалпы өсуін 20 ғасырда нарық құрылымының өзгерумен түсіндіреді. Бүгінге нарық 19 ғасырдағы нарық түріне тіпті ұқсамайды. 20 ғасырдағы нарықты өзара толық бәсекелі тауарлар сатылатын. Бұл тауарларды көптеген өндірушілер өзара еркін бәсеке негізінде өндіріп сататын, салалық және салааралық бәсеке жағдайы болған, капитал кедергісіз бір саладан екінщі салаға ауысатын еді. Қазіргі рынок-көбіне алигопия түрінде қалыптасқан. Осы күнгі ірі фирмалар (тауар өндірушілер, ұсынушылар) белгілі бір деңгейде нарық бағасына ықпал жасап, өз өніміне бағаны өзі белгілей алады. Фирма-алигополия бағаның өсуін қолдамаса да оның деңгейін түсірмеуге ұмтылады, нарықта қалыптасқан баға деңгейінің тұрақты болуына мүдделі. Бағаның төмендеуімен өз рыногындағы жағдайды “бұзып алмау” мақсатында ірі фирмалар ұсыным икемділігінің артуына кедергі жасауға тырысады. Қалыптасқан өндіріс түріне жаңа фирмалардың келуіне шек қою арқылы алигополиялық фирмалар жалпы сұраным мен ұсыным арасындағы диспропорцияны мүмкін болғанша ұзақ уақыт ұстап қалуға ұмтылады.

Төртіншіден, ұлттық экономикалардың “атына” түсуіне, олардың дүние жүзілік шаруашылық қатыстары жүйесіне тартылуына байланысты инфляцияның бір елден екінші елге ауысу қаупі артады. “Импортталған инфляциямен” күресу мүмкіндіктері де шектеулі келеді. Әрине, ұлттық валютаның бағасын арттырып импортты арзандатуға болады, бірақ бұл жағдайда импорт қымбаттап, ұлттық өнімнің әлем нарығындағы өтімділігі кемиді.

Бесіншідіен, “инфляцияны тосу” деген жағдайға байланысты инфляциялық процесс өзін өзі қолдап жалғаса береді, психологиясын жеңу антиинфляциялық саясаттың негізгі мақсаты деп анықталады.

“Инфляцияны тосу” механизмі экономикаға қалай әсер етеді?

Мәселе мынада: адамдар ұзақ уақыт бағалардың өсуін көріп, олардың болашақта төмендеуінен күдер үзеді де, жаппай тауар сатып алуға көшеді. Сонымен қатар олар еңбекақы деңгейін көтеру туралы үмітке талап қояды. Еңбек ақының өсуі тұтынушылық сұранымын одан әрі арттыра түседі. Өндірушілер де шикізат пен материалдарға және энергияға бағаның өсуін болжап, өздерінің өнімдеріне бағаны арттыра түседі. Әрбір өндіруші өзін инфляциядан алдын ала сақтандыру мақстында өніміне бағаны еселеп көтереді. Нәтежиесінде, бағалар сұраным көлемі анықтайтын деңгейден артып, “инфляцины тосу” деңгейіне көтеріледі.

Инфляция қағаз ақшаның құнсыздануына байланысты болатын әлуметтік-экономикалық құбылыстар жиынтығы, басқаша айтқанда айналыстағы ақша өлшемдері мөлшерінің тауарлар бағаларының қосындысынан артып кетіп, осының нәтежиесінде тауарлармен қамтамасыз етілмеген ақшаның пайда болуы инфляцияны білдіреді. Оның мәнін түсіну үшін мынандай мысал келтірейік. Айталық, тауар айналымы үшін 10 млрд. алтын доллар керек екен, ол қағаз ақша 20 млрд. доллар шамасында шығарылады делік. Мұның өзі қағаз ақшаны екі есе құнсыздануына әкеп соқтырады. Инфляция жұмысшылардың тұрмыс жағдайына зардапты ықпалын тигізеді. Себебі тауар бағасына бірнеше есе өседі, ал мемлекет жалақыны бұрынғы дәрежесінен арттырмауғы тырысады. Ақшаның құнсыздануы халықтың әл-ауқатының дәрежесін төмендетуге әкеп соқтырады.

Инфляция өндірісте де біраз зардап шегеді. Инфляцияның деңгейінің көтерілуіне байланысты еңбекке деген ынта да бұзылады. Инфляция тауар тапшылығының басты себебі бола тұрып, тауар мен азық-түлікті белгіліенген норма бойынша бөлуге мәжбүр етеді.

Инфляция кешенді себептердің негізінде пайда болады және оның маңыздылығы болып мыналар саналады: мемлекеттік бюджеттің тапшылығы, оны азайту мақсатында мемлекеттік бағалы қағаздар немесе жай қағаз ақшалар шығарылады. Тұтыну игіліктерінің көбейуіне айналмайтын, адамзат еңбегінің мақсатынсыз шығындарына жол беретін мемлекеттік өндірістік емес шығындары (әсіресе іскери шығындар) .

1. 2 Инфляцияның экономикалық салдарлары.

Инфляцияның экономикалық және әлеуметтік салдары күрделі және әртүрлі. Қарқыны баяу инфляция баға деңгейі мен пайда нормасын өсіреді, сондықтан экономикалық жағдаяттың уақытша жандануына ықпал жасайтын фактор болады. Бірақ, уақыт артып инфляция тереңдегенде ол ұдайы өндірістің кедергісіне айналады, қоғамдағы әлеуметтік және экономикалық жағдай қиындайды.

Инфляция экономиканы бейтараптандырады. Қарқынды инфляция шаруашылық тәртіпті бұзады, ірі корпорацияларғада, кіші бизнеске де айтарлықтай экономикалық зиян келтіреді. Қарқынды инфляция кезінде конъктура екі ұшты болып қалыптасады: нарықты болжау мүмкін емес болғандықтан бизнесте тәуекелдік жоғарылайды, іскерлік әрекеттер күрт қысқарады. Инфляция тиімді макроэкономикалық саясат жүргізуде де кедергі жасайды. Оған қоса бағалардың әр-түрлі өсуі экономикадағы сала аралық сәйкессіздіктерді ұлғайтады, тұтынушылық сұраным құрылымын бұрмалайды. Баға өзінің негізгі қызметін-нарықтық объктивті өлшем құралы болу қызметін дұрыс атқармайды.

Оған қоса, инфляция жағдайында халықтың жинақтары құнсызданады, шығындарды банктер мен несие беретін мекемелер көтереді. Экономиканың интернациялануы (ұлттық шеңберден шығуы) инфляцияның бір елден екінші елге аусуына мүмкіндік береді, бұл халық аралық валюта және төлем қатынастарын қиындатады. Инфляция қоғамда ақшадан қашу белсенділігін арттырады бұл процесс қарқынды да ұлғаймалы түрде жүреді, тауар тапшылығы асқындайды, ақшалай қор жинау мүддесі жойылады, ақша-несие жүйесінің қызметі бұзылады, тауарды тауарға тікелей айрбастау туындап кеңейеді. Инфляция жағдайында тұрғындардың қолында сақталған ақша қоры құнсызданады, несие беруші мекемелер және банктер шығын шегеді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.