Қазақстандағы индустрияландыру және индустрияландыруға қатысты қазақ қоғам қайраткерлерінің ұстанымдары



Жұмыс түрі:  Материал
Тегін:  Антиплагиат
Көлемі: 15 бет
Таңдаулыға:   
Коммерциялық емес ашық акционерлік қоғам ҒҰМАРБЕК ДӘУКЕЕВ АТЫНДАҒЫ АЛМАТЫ ЭНЕРГЕТИКА ЖӘНЕ БАЙЛАНЫС УНИВЕРСИТЕТІ

Әлеуметтік пәндер кафедрасы

№ 1 С Е М Е С Т Р Л І К Ж Ұ М Ы С

Қазақстанның қазіргі заман тарихы пәні

Тақырып: Қазақстандағы индустрияландыру. Индустрияландыруға қатысты қазақ қоғам қайраткерлерінің ұстанымдары.

Мамандығы : Электроэнергетика

Орындаған: Зайнолла Думан. Тобы: ЭЭК 20-9

Тексерген: профессор Бақдәулет Тұрбекұлы Берлібаев

_____________ ______________ _____ ______________2020__ж.
(бағасы) (қолы)

Алматы, 2020
Кіріспе Тақырыптың өзектілігі. Əр елдің даму қарқыны оның индустриясының даму дəрежесіне байланысты. Сондықтан экономикасы озық елдерді индустриясы дамыған елдер қатарына жатқызады. Ресейде индустрия 19 ғасырдың аяғы мен 20 ғасырдың басында дамыды. Қазақстан сол кезде Ресей қол астында болғандықтан қазақтарға да сол кездегі күн көрісін, айналысатын шаруашылығын осы бағытқа қарай өзгертуге тура келді. Қарастырылып отырған кезеңде индустрияландырудың жетекші саласы ұсақ өндіріс орындары болды. Олар негізінен тұтыну заттары мен мал өнімдері шикізаты жəне егіншілік азық-түлігін дайындайтын кəсіпорындар еді. Ал көмір, мұнай, түсті металлдар жəне басқа да пайдалы қазба көздері енді зерттеле бастаған еді. Осылайша елдегі жаңа құрылыс еш даярлықсыз жүргізілді. Бұған білікті жұмысшылардың, сондай-ақ құрылыс материалдарының, техника, механизмдердің жəне қаражаттың жетіспеушілігі қосылды. Бұл қиыншылықтар 1920 жылдар мен 1930 жылдың басында Қазақстандағы қоғамдық-саяси күштердің арасалмағының күрделі орналасуы, ұлттық жұмысшы кадрларды қалыптастыру мен республикадағы индустрияландыру мəселесі төңірегінде таласты пікірлер туғызды. Соған байланысты мынадай көзқарастар мен ұстанымдар пайда болды: Бірінші ұстаным: түйеден социализмге өтудің мүмкін еместігі жəне көшпелі өмір сүру салты - қазақ халқының ерекшелігі, сондықтан индусрияландыру оны ұлттық тұрмыс-салтынан айыратындығына саяды. Осылайша бұл категориядағы адамдар тобы шын мəнісінде индусрияландыру саясатын қабылдамады; Екінші ұстаным: индустрияландыруды орнату, жұмысшы табын жасау табиғаттан тыс, ғажайып құбылыс, Қазақстан үшін іске аспайтын дүние, артта қалған көшпелі халық ғажайып индусрияландырудың қарқынын көтере алмайды, қазахизация өндірісті тым қымбаттатып жібереді, ал қазақ бəрібір жұмыс ісетемейді, оны даласы өзіне тартып тұрады т.б.
Қарастырылып отырған кезеңде индустрияландырудың жетекші саласы ұсақ өндіріс орындары болды. Олар негізінен тұтыну заттары мен мал өнімдері шикізаты жəне егіншілік азық-түлігін дайындайтын кəсіпорындар еді. Ал көмір, мұнай, түсті металлдар жəне басқа да пайдалы қазба көздері енді зерттеле бастаған еді. Осылайша елдегі жаңа құрылыс еш даярлықсыз жүргізілді. Бұған білікті жұмысшылардың, сондай-ақ құрылыс материалдарының, техника, механизмдердің жəне қаражаттың жетіспеушілігі қосылды. Бұл қиыншылықтар 1920 жылдар мен 1930 жылдың басында Қазақстандағы қоғамдық-саяси күштердің арасалмағының күрделі орналасуы, ұлттық жұмысшы кадрларды қалыптастыру мен республикадағы индустрияландыру мəселесі төңірегінде таласты пікірлер туғызды. Соған байланысты мынадай көзқарастар мен ұстанымдар пайда болды: Бірінші ұстаным: түйеден социализмге өтудің мүмкін еместігі жəне көшпелі өмір сүру салты - қазақ халқының ерекшелігі, сондықтан индусрияландыру оны ұлттық тұрмыс-салтынан айыратындығына саяды. Осылайша бұл категориядағы адамдар тобы шын мəнісінде индусрияландыру саясатын қабылдамады; Екінші ұстаным: индустрияландыруды орнату, жұмысшы табын жасау табиғаттан тыс, ғажайып құбылыс, Қазақстан үшін іске аспайтын дүние, артта қалған көшпелі халық ғажайып индусрияландырудың қарқынын көтере алмайды, қазахизация өндірісті тым қымбаттатып жібереді, ал қазақ бəрібір жұмыс ісетемейді, оны даласы өзіне тартып тұрады т.б. Үшінші ұстаным: одақ құрамындағы республиканың перспективалық даму идеясын қолдады, бірақ оның ерекше мүдделері ескерусіз қалды. Олар ауыл шаруашылығымен байланысты партия қолға алған шикізат базасы ретінде ұсақ өнеркəсіп жұмысын жақсарту жəне ұлғайту бағытының дұрыстығын жақтады. Бұл топтағылар Қазақстанның халық шаруашылығы дамуындағы шикізаттық бағытты қолдады. Қарастырылып отырған кезеңде индустрияландырудың жетекші саласы ұсақ өндіріс орындары болды. Олар негізінен тұтыну заттары мен мал өнімдері шикізаты жəне егіншілік азық-түлігін дайындайтын кəсіпорындар еді. Ал көмір, мұнай, түсті металлдар жəне басқа да пайдалы қазба көздері енді зерттеле бастаған еді. Осылайша елдегі жаңа құрылыс еш даярлықсыз жүргізілді. Бұған білікті жұмысшылардың, сондай-ақ құрылыс материалдарының, техника, механизмдердің жəне қаражаттың жетіспеушілігі қосылды. Бұл қиыншылықтар 1920 жылдар мен 1930 жылдың басында Қазақстандағы қоғамдық-саяси күштердің арасалмағының күрделі орналасуы, ұлттық жұмысшы кадрларды қалыптастыру мен республикадағы индустрияландыру мəселесі төңірегінде таласты пікірлер туғызды. Соған байланысты мынадай көзқарастар мен ұстанымдар пайда болды: Бірінші ұстаным: түйеден социализмге өтудің мүмкін еместігі жəне көшпелі өмір сүру салты - қазақ халқының ерекшелігі, сондықтан индусрияландыру оны ұлттық тұрмыс-салтынан айыратындығына саяды. Осылайша бұл категориядағы адамдар тобы шын мəнісінде индусрияландыру саясатын қабылдамады; Екінші ұстаным: индустрияландыруды орнату, жұмысшы табын жасау табиғаттан тыс, ғажайып құбылыс, Қазақстан үшін іске аспайтын дүние, артта қалған көшпелі халық ғажайып индусрияландырудың қарқынын көтере алмайды, қазахизация өндірісті тым қымбаттатып жібереді, ал қазақ бəрібір жұмыс ісетемейді, оны даласы өзіне тартып тұрады т.б. Үшінші ұстаным: одақ құрамындағы республиканың перспективалық даму идеясын қолдады, бірақ оның ерекше мүдделері ескерусіз қалды. Олар ауыл шаруашылығымен байланысты партия қолға алған шикізат базасы ретінде ұсақ өнеркəсіп жұмысын жақсарту жəне ұлғайту бағытының дұрыстығын жақтады. Бұл топтағылар Қазақстанның халық шаруашылығы дамуындағы шикізаттық бағытты қолдады.
Партияның 1925 жылы (18-31 желтоқсан) өткен ХІY съезі елді соцалистік индустрияландыру жоспарын жүзеге асыру міндетін қойды. Социалистік индустрияландыру саясаты өзінің мазмұны жағынан ірі машиналы өнеркәсіпті, ең алдымен ауыр индустрияны бүкіл халық шаруашылығының салаларын түбегейлі қайта құруды қамтамасыз ететіндей дәрежеде дамытуға бағытталды. Кеңестер одағының экономикалық тәуелсіздігі мен қорғаныс қабілетін қамтамасыз ету үшін алдыңғы қатарлы капиталистік елдерді индустриялды даму жағынан барынша қысқа тарихи мерзімде қуып жетіп, елді индустриялды державаға айналдыру міндетін қойды. Партия мұндай міндетті орындау үшін елдің бүкіл материалдық және өндіргіш күшін толығымен осы мақсатқа бейімдеу қажет деп шешті.
Алайда социалистік индустрияландырудың капиталистік индустриялан- дырудан ерекшелігі болды. Капиталистік мемлекеттер өздерінің индустриялды дамуын, әдетте, пайда тез түсетін жеңіл өнеркәсіп салаларын дамытудан бастайды. Осы салаларға тән болып келетін кәспорындардың шағындылығы мен оған жұмсалатын қаржының (капиталдың) айналымдылығы әуелгі кезде жеңіл өнеркәсіпті өте тиімді салаға айналдырады. Тек уақыт өткен соң ғана жинақталған қаржы біртіндеп ауыр өнеркәсіпке ауысуына байланысты ауыр индустрия салаларын дамытуға мүмкіндік туады.
Кеңестік тарихнамаға партияның 15-ші съезі елді индустрияландыру съезі болып енді. Көптеген кеңестік кезеңдегі зерттеулерде лениндік индустрияландыру саясаты республикалардың ұлттық ерекшеліктерін қатаң ескерді деген пікір басым болды. Алайда большевиктер партиясының басшылығымен жүзеге асырылған елді индустрияландыру саясаты шеткері орналасқан ұлттық аймақтар, оның ішінде, әсіресе, Қазақстан үшін отаршыл бағытта болды.
Жалпы Қазақстанда индустрияландыру саясатының бағыты қандай болу керек деген мәселе сол кездің өзінде өте үлкен пікір-таластар туғызды. Бір топ өлкедегі кеңес және партия қызметкерлері көшпелі халық бірден социализмге өте алмайды деп есептеді, яғни қазақтың көшпелі өмір салты ұлттық ерекшелік болып табылады, олай болса елді индустрияландыру бағыты оның осы ұлттық ерешелігін жояды деп есептеді. Мұндай пікірдегі партия мүшелерін большевиктер негізгі партиялық жолдан ауытқушылар, яғни "уклонистер" деп айыптады.
Келесі бір топтың өкілі С. Садуақасов өнеркәсіптің дамуы қазақ халқын ауыл шаруашылығынан алыстатып, қазақтардың дәстүрлі мал шаруашылығының құлдырауына әкеледі деп есептеді. Бірақ, ол мүлде индустрияландыру саясатына қарсы болды деуге болмайды. Оның пікірі бойынша Қазақстанның өндірістік бағытта алға жылжуы үшін республикада индустриялық өнеркәсіптерді көптеп салып, оны ары қарай дамыту қажет. С. Садуақасов шикізат қоры көздеріне өнеркәсіптерді жақындату мақсатын көздеді. Ол өлкеден шикізаттарды өндірістік аймақтарға тасып, одан кейін ол жақтан дайын өнімді қайта алып келуге кететін шексіз транспорттық қаржы жұмсауға, яғни өлкені тек шикізат көзі ретінде пайдалануға қарсы болды.
Қазақстанға өнеркәсіпті күштеп ендіру мүмкін емес, ол қазақ қоғамының табиғи қалыптасқан жағдайына жат деп есептегендер болды. Олардың пікірінше артта қалған көшпелі халық индустрияландырудың өте жоғарғы қарқынына ілесе алмайды. Сонымен қатар өндіріс орындарына жергілікті ұлт өкілдерін көптеп тарту, яғни жергіліктендіру (коренизация) саясаты өндірісті өте-мөте қымбаттатады, қазақтар жұмыс істей алмайды, олар бәрібір даланы аңсайды деген көзқараста болды. Мұндай пікір айтушы топты большевиктер "ұлыдержавалық шовинистер" деп айыптады.
Осылайша большевиктер социалистік индустрияландыру саясатының бағыттары жөнінде пікір айтушыларға әртүрлі айдар тақты. Ал өздері белгілеген елді "социалистік индустрияландыру" бағытын ешбір қатесі жоқ, толық аяқталған саясат деп қарастырды. Большевиктер белгілеген индустрияландыру саясатында Қазақстан Одақтың шикізаттық бөлшегіне айналуы керек болды. Орталық ұсынған бұл көзқарасты осы кезде өлкенің партия ұйымының басшылығына тағайындалған Ф. Голощекин де қолдады. Республика өмірімен мүлде таныс емес Ф. Голощекин өлкенің шаруашылық жүйесіндегі ерекшелікті мойындамады.
Қазақстанда индустрияландыру саясатын жүзеге асыру барысы елдің орталық аудандарымен салыстырғанда өте күрделі жағдайда жүргізілді. Біріншіден, өлкенің әлеуметтік-экономикалық дамуы Рессейдің орталық аудандарымен салыстырғанда артта қалған еді. Екіншіден, өлкеде соғыстан қираған шаруашылықтарды қайта қалпына келтіру шаралары созылып кетті. Яғни, ол уақыт жағынан бірінші бесжылдықпен сәйкес келді.
Осындай жағдайларға қарамай большевиктер Қазақстанды бүкілодақтық көлемдегі елді индустрияландыру бағытында жетекші орынға қойды. Қазақстанды индустрияландырудың ең алғашқы қарлығашы Түркістан - Сібір темір жолы болды. Индустриаландыру жылдарында Қарағанды-Балқаш, Гурьев - Доссор, Ақмола-Қарағанды, Жарық-Жезқазған, Рубцовка-Риддер темір жолдары салынды. Өлкені индустрияландыру барысында кеңес үкіметі түрлі-түсті металлургия, көмір және мұнай өндіріс орындары мен теміржол саласын одан әрі өркендету міндеттерін қойды. Осыған байланысты жаңа өндіріс орындарын салу және жұмыс істеп тұрған өндіріс орындарын қайта құру үшін тек 1933-34 жылдары 566,6 млн сом қаржы бөлінді. Оның бестен төрті ауыр индустрияны дамытуға жұмсалды. Олардың ішінде Қарағанды шахталары, Шымкент қорғасын және Балхаш мыс қорыту зауыттары, Ақтөбе химия комбинаты болды.
Екінші бесжылдық кезінде республикада Қарағанды көмір бассейні мен Балқаш мыс қорыту комбинатын салу жоспарланды. Республиканың сол кездегі экономикалық ресурстары мұндай күрделі құрлыстарды салуға мүмкіндік бермейтін еді. Алайда соған қарамастан Кеңес үкіметі бұл құрылыстарды тез аяқтау міндетін қойды. Қарағанды көмір өндіріс орындарын да тез қарқынмен дамыту қажет болды. Себебі түрлі-түсті метал өндіру саласын тез дамыту барысы елде көмір өнімдеріне деген сұранысты ұлғайтты. Ал сол кездегі елдегі көмір өндіріс орындары сұранысты қамтамасыз ете алмады. Осыған байланысты большевиктер төтенше жағдайда Қарағанды көмір өндірісінің бар мүмкіндіктерін жұмылдыруға тырысты.
Қазақстанды индустриаландыру барысында Текелі полиметалл және Жезқазған мыс қорыту комбинаттары, Өскемен қорғасын-мырыш зауыттары салына бастады. 1933 жылы ақпан айында Шымкент қорғасын зауытының алғашқы пеші жұмыс істеді. Бұлар Қазақстанда ғана емес бүкіл ел көлеміндегі түрлі-түсті металдардарды өндіруші өте ірі өндіріс орындары болды. 1939 жылы Шымкент зауыты бүкіл Одақтағы қорытылған қорғасынның 73,9 процентін берді. Балқаш мыс қорыту зауыты республикадағы қорытылған мыстың 51 процентін берді. Осының бәрі Қазақстанды түрлі-түсті металдар шығарудан одақ көлемінде 2 орынға шығарды.
Мұнай өндірісінен де Қазақстан алдыңғы орынға шықты. 1940 жылы мұнай өндірудің көлемі 700 мың тоннаға жетті. Мұнай өндіруден Қазақстан Одақ көлемінде 3 орынға шықты. Эмбі мұнай орны игерілді. Сағыз және Құлсары мұнай орындары ашылды.
Қазақстанда химия өндірісі қалыптасты. 1933 жылы қарашада Ақтөбе химия комбинаты мен Аралсульфат комбинаты да іске қосылды. 1928-1940 жж. темір жолдардың өсуі 50 процентке артып, оның ұзындығы 6581 км. жетті.
Қазақстан 20-жылдардың аяғы мен 30 жылдары, өте қысқа мерзімде аграрлы елден индустриялы елге айналды. Большевиктер өлкені индустрияландыруды өте жоғарғы қарқынмен жүргізді. Мысалы: Одақ көлемінде мұнай өндіру 1926-1940 жж. 3 есе көбейсе, Қазақстанда - 5,9 есе көбейді; көмір өндіру Одақ бойынша 5,7 есе артса, Қазақстанда ол 77,4 есеге артқан; электр қуатын өндіру Одақ көлемінде 23,7 есе артса, Қазақстанда - 486 есе артқан, яғни одақтық көлемнен 20 еседен артық болған; темір жолдар салу Одақ бойынша 1,4 есеге, ал Қазақстанда - 3,1 есеге артқан.
Қазақстанда индустрияландырудың өте кең көлемде ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Индустрияландыруға бағыт алу
Қазақстандағы индустрияландыру. Индустрияландыруға қатысты қазақ қоғам қайраткерлерінің ұстанымдары
Қазақстандағы индустрияландыру. Индустрияландыруға қатысты қоғам қайраткерлерінің ұстанымдары
Қазақстанның қазіргі заманғы тарихы пәні және оның міндеттері
Ф. И. Голощекиннің Шағын қазан идеясы: мәні мен салдары. Тоталитарлық жүйені қалыптастыру
ХХ ғ. Қазақстанның қоғамдық-саяси өмірі. Мәдениет, білім, ғылымдағы ұлт мәселесі бойынша таптық-партиялық принциптер және оның ұлыдержавалық астарлары
Қазақстандағы индустрияландыру шаралары
Индустрияландырудың қарқыны
Смағұл Сәдуақасовтың өмірдерегі
Өлкені индустрияландыру саясаты
Пәндер