Стиль - тарихи категория. Әдеби тілдің бір түрі

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

Стиль - ежелгі грек тілінен шыққан термин (балауыз тақтайшаларында жазу үшін қолданылған таяқшаны білдіреді).
Стилистика тілді қалай қолдану керек екендігін үйрететін ғылым саласы болып табылады.
Стилистиканың лингвистикадан айырмашылығы лингвистика тілдің қалай құрылғандығын, ал стилистика оны қалай дұрыс қолдану керек екенін зерттейді.
Стилистика - тіл білімінің, тілдің көркемдегіш амал-тәсілдерін, қолданылу аясын, қатысымдық әрекет-қызметін зерттейтін саласы. Стилистика тілдің фонетикалық, лексикалық, грамматикалық тәсілдерді қолдану принциптерін реттейді, сөйлеу процесінде тілді пайдаланудың заңдылықтарын қарастырады, сондай-ақ тілдік амал-тәсілдер мен стилистикалық мүмкіндіктер арқылы коммуникативті-прагматикалық, эстетикалық қызметті үйретеді.
Бүгінгі таңда стилистика ғылымының негізгі теориялық әрі практикалық мәні артып, функционалды стильдерінің қоғамдық қызметі артқаны белгілі, сондықтан тілдің стильдік табиғатты жан-жақты тану, тереңнен зерттеу талабын міндетке алып отыр. Стиль туралы М.Серғалиев 4 түрлі қасиетін былай түйіндейді:
Әдеби тілдің бір түрі; демек сол тілде сөйлейтін баршаға түсінікті сөздер мен конструкциялар;
Стиль - тарихи категория;
Стиль- қоғамдық қызметтің бір саласында жұмсалады;
Тілдік кұралдардың қалай болса тіркескен тобы емес, шартты тұйықталған тобы.
Функционалды стилистика дегеніміз - әртүрлі қарым қатынас саласында, адамның іс әрекеті түрлеріне сай қолдану заңдылығын, сонымен қатар функционалды түрлерде, оларға тілдік құралдарды таңдау мен үйлестіруді шоғырландырылған сөйлеу жүйелілігін зерттейтін лингвистикалық ғылым.
Тіл фактілерін саналы түрде өңдеу көбінесе тілдік қатынастың жиі қолданылатын нормаларынан ауытқу деп түсінді. Сондықтан ол былай деп жазады: Сөйлеу фигурасы дегеніміз - әсерді күшейту үшін әдеттегі сөйлеу мәнерінен ауытқу.
Осыған байланысты Вандристің келесі тұжырымында быдай делінген: Көркемдік стиль - бұл әрқашан жалпы тілге қарсы реакция; белгілі бір дәрежеде бұл әр түрлі сорттарға ие бола алатын әдеби аргот ...
Осыған ұқсас ойды Бондарко да айтады: Стильдің шын құпиясы - бұл фразалар, сөйлемдер мен абзацтар жасалатын ережелерді бұзу немесе ескермеу.
Стилистикалық құрылғының мәні көп қолданылатын нормалардан ауытқуында жатпайтыны айтпаса да түсінікті, өйткені бұл жағдайда шын мәнінде стилистикалық құрал лингвистикалық нормаға қарсы қойылады. Шындығында, стилистикалық құралдар тілдік норманы пайдаланады, бірақ оны қолдану барысында олар осы норманың өзіне тән белгілерін қабылдайды, жинақтайды, жалпылайды және типтейді. Демек, стилистикалық құрал дегеніміз - тілдің бейтарап және экспрессивті фактілерінің әр түрлі әдеби сөйлеу мәнерлерінде жалпыланған, типтендірілген көбейту.
Функционалды стилистикада стилистиканың орталық бағыттарының бірі болып табылады. Қазіргі негізгі мақсаттардың бірі - сөйлеу түрлерінің негізгі функцияларын жүзеге асыру үшін қандай лингвистикалық және сөйлеу құралдары қолданылатындығын, стильдердің экстралингвистикалық негіздері сөйлеуді ұйымдастырудың, стильдердің сөйлеу жүйелілігінің қалыптасуына қалай әсер ететіндігін анықтау. Бұл тілдің бір стилі түсінің немесе бір деңгейінің ғана емес, көп деңгейлі құралдардың өзара әрекеттесуін де ескереді.
Тіл стилистикасы әлі күнге дейін лингвистиканың ең аз дамыған саласы болып табылады, қазір барған сайын лингвистердің назарын аударуда. Осы сөйлеудің тыңдаушыға немесе оқырманға тигізетін әсері тұрғысынан сөйлеуді талдау жасалған хабарламаға қажетті жауап беретін экспрессивті сөйлеу құралдары туралы мәселені көтерді. Екінші жағынан, әр түрлі сөйлеу мәнерлерінің болуы ғылыми дифференциация мәселесін тудыруымүмкін, сондықтан ең алдымен осы әр түрлі жүйелердің тарихи дамуы мен қалыптасуындағы ғылыми сипаттамаларын қою.
Лингвистикалық стилистика - бұл сөйлеу стильдерін, стилистикалық құралдарды және тілдің экспрессивтік құралдарын олардың көрсетілген мазмұнмен байланысын зерттеумен айналысатын тіл білімінің салыстырмалы түрде жаңа саласы. Сонымен, бұл анықтаманың компоненттері а) сөйлеу мәнері б) мәнерлі тіл және стилистикалық құралдар болып табылады. Ең алдымен, бұл ұғымдарды нақтылау қажет, әйтпесе өзін-өзі анықтауды сөйлеу стилі, тілдің экспрессивті құралдары, стилистикалық құралдар ұғымдарына енгізілген әр түрлі мазмұнға байланысты қате түсіндіру мүмкін.
Әдеби стилистика әдеби шығармаға, авторға, әдеби ағымға немесе бүкіл дәуірге тән көркемдік бейнелеу құралдарының жиынтығын және көркем экспрессивтілік тәуелді факторларды зерттейді. Кеңестік және шетелдік әдебиеттанушылардың Уильям Шекспир, Герберт Спенсер, Джон Милтон, Джордж Ноэль Гордон Байрон, Джон Китс және басқалардың стилистикалық жүйесі мен тілі туралы көптеген еңбектері бар. Стилистикалық талдаулардың едәуір бөлігі көркем мәтіндерді талдауға арналғандықтан, стилистиканың бұл бөлігі поэтика мен әдебиет теориясына кіреді.
Тілдің барлық экспрессивтік құралдары (лексикалық, морфологиялық, синтаксистік, фонетикалық) лексикологияның да, грамматиканың да, фонетиканың да, стилистиканың да зерттеу объектісі болып табылады. Тіл туралы ғылымның алғашқы үш бөлімі экспрессивтік құралдарды олардың тілдік табиғатын нақтылай отырып, тіл фактілері ретінде қарастырады. Стилистика экспрессивті құралдарды оларды әртүрлі сөйлеу мәнерлерінде қолдану, көпфункционалдылық, стильдік құрал ретінде потенциалды қолдану тұрғысынан зерттейді.
Көркем шығарма стильі - бұл ағылшын тілінің жүйесінде тарихи дамыған, бірқатар жалпы белгілері бар, сонымен қатар тарихи өзгермелі және осы көрініс формаларына байланысты өзгеріп отыратын стиль түрі.
Көркем шығарма стильі - бұл стильді қазіргі ағылшын әдеби тілінің барлық басқа стильдерінен ерекшелендіретін белгілердің күрделі бірлігі. Бұл стильдің басқа стильдердің элементтерін пайдалануға мүмкіндік беруі, бұл стильдің жалпы, типтік ерекшеліктеріне сәйкес өңделгенімен, оны басқа сөйлеу мәнерлеріне қатысты біршама ерекше жағдайға қояды. Сонымен қатар, көркем сөйлеу мәнері тілдің осындай элементтерін қолдануға мүмкіндік береді. Қазіргі ағылшын жазушыларының көркем әдебиет тілінде әдеби тілдің нормаларынан асып түсетін лингвистикалық фактілерді табуға болады, мысалы, жаргон, вулгаризм, диалектизм және т.б. Көркем сөйлеу мәнеріндегі бұл элементтер өңделген, терілген, таңдалған түрде ұсынылған. Олар бұл жерде, былайша айтқанда, табиғи түрінде қолданылмайды; әдеби емес сөздерді осылайша қолдану тілді бұзады осыдан тілдің әдеби нормасын байытуға және дамытуға кедергі келтіреді.
Көркем шығарма стильі - бұл жай ғана күрделі, көп қабатты, көп өлшемді құбылыс емес, ол сонымен қатар мағынасын логикалық тұрғыдан ғана жеткізе алмайтын терең концептуалды құбылыс және оны әртүрлі мәтіндерден сезіну оңай емес.
Жалпы, көркем аударманың алдында басқа аударма түрлерімен бірдей міндеттер тұр. Сонымен, көркем аударма, басқалары сияқты, түпнұсқа тілде берілген ақпараттың аударма тілі арқылы көбейтуден тұрады. Көркем аударманың ерекшеліктері және онымен байланысты мәселелердің ерекшелігі, ең алдымен, көркем мәтіннің өзіндік ерекшеліктерімен және мәтіндердің басқа түрлерінен айтарлықтай айырмашылықтарымен анықталады. Г.Гачечиладзенің пікірінше, көркем аударма сөзбе-сөз, бірақ көркемдік жағынан ақаулы және көркемдік жағынан толық, бірақ түпнұсқалық аудармадан алыс аралық позицияны алады. Теориялық тұрғыдан осы екі қағиданы жай синтездеп, түпнұсқа мәтінді идеал ретінде дәл шығаратын көркемдік толық аударманы қарастыру жеткілікті. Алайда іс жүзінде мұндай қағида мүмкін емес, өйткені әр түрлі тілдерде бір ойды білдіру үшін мүлде басқа құралдар қолданылады, сондықтан сөзбе-сөз дәлдік пен шеберлік үнемі қайшылықта болады. Көркем мәтіндерден олардың аудармасына ауыса отырып, зерттеу жұмысының мақсатын, объектісі мен тақырыбын анықтау керек.
Сөйлеу фигуралары - бұл белгілі бір лексикалық құралдар мен синтаксистік құрылымдардың арқасында оның әсерін күшейтетін сөйлеу формалары. Фигураларға антитеза, оксиморон, градация, параллелизм, инверсия, т.б.
Антитеза -- шендестіру (грек. antіthesіs -- қарама-қарсылық) мүлде қарама-қарсы ұғымдарды, жағдайларды, образдарды салыстыра не қарама-қарсы қоя отырып, ой мен сезімді әсерлі жеткізуге ұмтылатын стильдік, эстетикалық бейнелеу құралын көркемдік әдісінің бірі.
Оксюморон -- бірін-бірі теріске шығаратын қарама-қайшы ұғымдардан, мағынасы жағынан қарама-қарсы сөздерден құралып, соншалықты соны, тапқырлық, көркемдік әсер, образды ұғым тудыратын біртұтас сөз тізбегі, стильдік тәсіл. Мысалы: тірі өлік, шал жігіт, алпыстағы бозбала, дәрменсіз алып, жақсы өлім.
Диалектизмдер - ереже бойынша, олар ауызекі сөздікпен толтырылады; жаргон және қара сөздер бірдей стильдік бояумен тілдің сөздік қорын қолдану арқылы беріледі.
Зеугма - сөйлемнің немесе біртұтас сөйлемнің біртекті мүшелері тізбегінде семантикалық біртектіліктің бұзылуы немесе мағыналық келісімнің орын алуы, көңілі қалған күту әсеріне негізделген комикс әсерін туғызатын сөйлеу фигурасы.
Градация -- қалыптасу жағдайы ұқсас таужыныстардың әр қилы литологиялық түрлерін біріктіретін парагенетикалық ассоциация, геологиялық формацияның жекелеген бөлшегі. Бүл көркемдік тәсіл синтаксистік қайталаулар мен мағыналық өрістің кеңеюіне құрылады. Ахмет Байтұрсынұлы бұл стилистикалық тәсілді дамыту деп атаған. Және осыған:
1) Бар. Жүгір. Ұш
2) Мен саған он рет, жүз рет, мың рет айттым
3) Халықты қаңсылату -обал,халықты зар жылату -мейірімсіздік, халықты тамақ үшін сату -иттік деген мысалдар келтірген.
Параллелизм -- бір-біріне ұқсас құрылымды сөйлемдер мен сөз тіркестерінің, формалас сөйлем мүшелерінін қабаттаса қатар қолданылуы.
Мысалы:
1) Ереуіл атқа ер салмай,
Егеулі найза қолға алмай,
Еңку-еңку жер шалмай (Махамбет).
2) Алдыңғы кезек менікі, соңғы кезек сенікі (Ауыз әдебиет).
Инверсия - сөздердің әдеттегі грамматикалық түзілу тәртібінен тыс, орындарын ауыстырып өзгеше тіркестер құратын фигураның бір түрі. Поэзияда да, прозада да қолданылады. Мысалы, "Сен құрметте оны. Түсіндің бе, қарағым. Ол ақшаға сатқан жоқ, Тізеден кесіп аяғын" (Ә.Сәрсенбаев). Қазақ жазушыларының ішінде инверсияны Ғ.Мұстафин жиі пайдаланды: "Сапардың Аманы ... шаңқан боздың басынан аса секірердей, еріне көтеріле, ұмтыла берді алға..." ("Дауылдан кейін").
Ирония дегеніміз - сөзді немесе тіркесті қарама-қарсы мағынада жіңішке немесе жасырын мазақ ету мақсатында қолдану. Иронияны бағалау және оны ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.