Ерте сәбилік шақта ісәрекеттің жаңа түрлерінің пайда болуы

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 25 бет
Таңдаулыға:

Қожа Ахмет Яссауи атындағы Халықаралық қазақ түрік унверситеті
Әлеуметтік-Гуманитарлық ғылымдар факультеті
Педагогикалық ғылымдар кафедрасы

ОБӨЖ

Тақырыбы: Адам өмірінің басталуы.

Қабылдаған:Умбетова.А
Орындаған:Эргашваева.Р
Тобы:ППП-111

Түркістан 2021
Жоспар

1)Ерте балалық шақтың жалпы сипаттамасына тоқталу;
2)Ерте жастағы баланың дамуының ғылыми-психологиялық негіздерін анықтау;
3)Ерте сәбилік шақтың аса маңызды жетістіктерін жіктеу;
4)Ерте сәбилік шақтағы баланың ақыл-ойының дамуы туралы мағлұмат беру;
5)Баланың жеке басын қалыптастырудың бастапқы кезеңіне тоқталу.

Бір жастан бала дамуының жаңа кезеңі басталады. Нәрестелік кезеңонықарауға, тыңдауға және қолының қимылын басқаруға үйретті.Ос кезденбастап бала дәрменсіз жан емес,ол өзінің ісәрекетінде және үлкендермен қарымқатынасқа ұмтылуында ерекше белсенділік көрсете бастайды.Дүниеге келген алғашқы жылында нәрестеде адамға тән психикалық ісәрекеттердің басқа формалары қалыптасады.Психикалықдамудың алғышарттары енді оның нақты тарихына жол береді.Онан кейінгі екі жылерте балалық шақ баланы жаңадан үлкен жетістіктерге жеткізеді.
Баланың бойында алғашқы үш жылда пайда болатын сапалық
өзгерістердің елеулі екендігі соншалық , кейбір психологтар адамның туған күнінен бастап кәмелеттік жасқа дейінгі аралықта дамудың орта мөлшері уралы ойлағанда, оны үш жас деп есептеп жүр.Шынында үш жасар бала күнделікті тұрмыста қолданылатын заттардың көпшілігін ұстап тұтудыбіледі.Ол өзінеөзі қызмет жасауға қабілетті айналасындағы адамдармен және өзіндей балалармен араласады, мінезқұлықтың қарапайым элементтерін орындайды.Тік жүруге үйрену заттық ісәрекетті дамыту және сөйлеуді үйрену бала психикасының дамуын анықтайтын ерте балалық шақтың негізгі жетістігі болып табылады.
Тік жүру.Нәрестелік кезеңнің аяғында бала тәй басып алғашқы қадам жасайды.Тік қозғалу қиын іс. Кішкене аяқтар үлкен қиыншылықпен аттайды.Жүріс қимылын басқаруға әлі үйренбеген, сондықтан бала үнемі тең басып тұра алмайды. Айналып өтуге тиіс отырғыш немесе табанының астында қалған кішкене нәрсе баланың жүрісін қиындатып,бірекі аттағаннан кейінақ үлкендердің қолына немесе еденге құлап түседі. Баланыңқұлағына қарамастан,қайтақайта жығылып тұрып, қайткенде де алғашқы қадамын жасауға ұмтылатын себебі неліктен? Алғашқыда оның тәй басуына үлкендерде қатысып,қолдап отырғандықтан.Бірақ,кешікпей,алғашқ ы табысқа жеткен соң, бала өз денесін ұстай білгенге мәз болады да,енді осы ісәрекетін қайталап, өзінөзі ұстау мерзімін көбейтіп, кедергілерден сүрінбей өтуге тырысады.Оның үстіне, еңбектеуді қойғаннан кейін, жүру қозғалудың, өзі қажет еткен затқа жақындаудың негізгі құралына айналады.

Жүруге жаттығу арқылы үлкен орнықтылыққа қол жетеді Баланың құлауы азайып, көздеген жеріне қарай неғұрлым сенімді түрде аяқ басатын болады,алайда қозғалыстың өзі әлі де ұзақ уақыт бір қалыпқа келмейд Біртіндеп бала әлдеқайда еркін қозғалатын болады. Қозғалған кезде
бұрынғыдай көп қиындық кездеспейді.Тіпті қозғалған кезде баланыңөзі сол қиындық, кедергілерді әдейі іздейтіндей көрінедіқайдағы ойлықырлы,баспалдақты жермен жүруге әуес келеді.Жас жарымдағы балақимыл үстінде жаттығады. Жәй жүгіріс және қарапайым жүріс енді оны қанағаттандырмайды.Балалар өз жүрісін өзі әдейі қиындатады: әр түрлі ұсақ нәрселерді басакөктей жүреді, арқасын беріп жүреді, айналып дөңгеленеді, жанында ашық жер бола тұра бұтабұтаның арасынан жүгіреді, көзін жұмып алып жүреді.Бұл жаста олар тәрбиешілердің басшылығыме арнаулы жаттығулармен қызыға айналысады.Сонымен, бала үшін жүріп үйрену толғаныстарға толы ерекше міндет болып табылады. Қозғалудыңбұл әдісі біртебірте ғана автоматтанады,сөйтіп ол бала үшіндербес ынтықтық болудан қалады.Аяғынан басып тік жүруге қабілеттіліктің арқасында бала сыртқы дүниемен неғұрлым еркін және өздігінен байланыс жасайтын кезеңге өтеді.Жүріп үйрену оның кеңістікте дұрыс бағдарлауын дамытады. Бұлшық еттерінің өлшеміне айналады Көзі түскен затқа жақындағанда бала шын мәнінде оның бағытын, басталған қимылдың өзі тұрған жерден қашықтығын біліп алады.Жүруге үйренгеннен кейін баланың түсінігіндегі бұйымдар саныедәуір көбейеді.Ол бұрын атаанасы нәрестеге көрметудің қажеті жоқ деп есептеген әр түрлі нәрселермен ісәрекет жасау мүмкіндігін алады.Есік алдынан бастап анау тұрған ағашқа дейін бару үшінжапырақтары қылтанақты бұтаны айналып өту керек екенін, жолдағытерең сайға құлап қалмау керектігін, бет тақтайы түрпідей отырғыштың шөңгесі кіріп кетуі мүмкіндігін, тауық балапандары әлжуаз болғанымен мекиенің тұмсығы өткірлігін, үш доңғалақты велосипедті рулінен ұстап жүргізуге болатынын, ал үлкен қол арбаны орнынан қозғауға болмайтынын т.б. бала өз тәжірибесінен жақсы біледі. Жүру баланың тәуелсіздігін арттыра отырып, сонымен бірге заттармен, оның қасиеттерімен танысуые ұлғайтады, онымен іс-әрекет жасауға үйретеді. Заттық іс-әрекетті дамыту. Нәрестелік шақта-ақ бала заттармен едәуір
күрделі ісәрекеттер жасайды, үлкендер көрсеткен кейбір қимылдарды үйренеді,ісәрекеттерін басқа затқа аудара алады. Бірақ нәрестенің бұл
ісәрекеттері заттардың сыртқы қасиеттері мен қатынастарына ғана байланысты болады, мысалы, ол қасықты таяқша, қарындаш немене кішкене күрек сияқты пайдаланады.
Нәрестелік шақтан ерте сәбилік шаққа ауысу заттар дүниесіне жаңаша көзқарастың дамуына байланысты болады олар бала үшін тек іс-әрекет жасауға ыңғайлы объект қана емес,сонымен бірге белгілі бір міндеті бар және пайдаланудың белгілі әдісі бар, яғни қоғамдық тәжірибеде оған бекітілген функциясы бар ұйымдар ретінде көріне бастайды.
Баланың негізгі ынтасы затқа жаңа ісәрекет жасауға үйренуге ауады, енді үлкендер осы істе ұстаз, көмекші, қызметші рөлін атқарады. Ерте сәбилік шақта бүкілкезең бойына жетекші ісәрекет болып табылатын заттық ісәрекетке көшужүзеге асады.Заттық ісәрекеттің өзіндік ерекшелігі мынада, мұнда бала алдында заттың қызметі алғаш рет ашылады.Нәрсенің қызметі, міндеті олардың жасырын қасиеті болып табылады.Ол жай ісәрекетпен ашылмайды.Мысалы,бала шкафтың есігін шексіз ашыпжауып, қасықпен ұзақ уақыт бойы еденді ұрғылауы мүмкін, бірақ бұл арқылы заттың қызметін, қасиетін білуде ешқандай да ілгері баспайды. Шкафтың немесе қасықтың не үшін керек екенін ажыратуға тек үлкендер ғана қабілетті.
Баланың заттардың қасиеті мен міндетін ажыратуы, мысалы маймылдың олардан бақыланатын еліктеу формасынан түбірімен өзгеше. Маймыл бақырашпен су ішіп үйренуі мүмкін, бірақ ол үшін бақыраш әрқашан сұйық нәрсе ішетін ыдыс ретінде қабылданбайды. Егер шөлдеп бақыраштан су көрсе, оны ішеді. Мал, егер дәл керек кезінде алдынан табылса суды шелектен де,немесе жердегі шалшықтан да іше береді. Дәл осы сияқты, маймыл бақырашты, су ішкісі келмеген уақытта басқа бір ісәрекет үшін пайдаланады: оны лақтырады, онымен әр нәрсені соққылайды т.б. Бала заттың қоғам бекіткен, сол сәттегі қажеттілікке қарай өзгермейтін тұрақты қасиетін үйрене бастайды.
Әрине, бұдан бала заттың қасиетін үйренгеннен кейін, оны тек қана сол мақсатқа пайдаланады деген ұғым шықпайды. Мысалы, ол қарындашпен қағаз сызғылауды үйрене тұра, сонымен бірге қарындашты домалатуы да, одан құдық жасауы да мүмкін. Бұл жердегі ең маңыздысы солбала заттың шын мағынасындағы не үшін керек екендігін біледі.Екі жасар бала бәтіңкесін басына киген кезде, өзінеөзі күледі, себебі бәтіңкенің қызметі басқа кию емес екенін түсінеді.
Заттық ісәрекет дамуының бастапқы кезінде қимыл мен зат өзара қатаң байланыста болады: бала өзі үйренген қимылды тек қана осыған арналған нәрсемен орындай алады. Егер оған шыбықпен шашыңды тара немесекубикпен су іш десе, ол мұны орындай алмайды да, ісәрекеті босқа кетеді. Тек біртебірте ғана қимылды заттан бөліп қарау жүзеге асады. Соның нәтижесінде сәбилік шақтағы балалар нәрсені өзінің негізгі қызметінен басқа мақсатқа пайдалануды немесе қазіргі ісәрекетіне ыңғайланбаған нәрсемен қимыл жасауды үйренеді. Сонымен ісәрекеттің затпен байланысы дамудың үш фазасынан өтедіОның біріншісінде бала затпен өзіне таныс ісәрекеттің кез келгенін жасай алады. Екінші фазада зат тек ө қызметіне ғана пайдаланылады. Ақырында,үшінші фазада ескі ісәрекетті қайталау жүзеге асады. Мұнда зат еркін, бірақ мейлінше басқа дәрежеде пайдаланылады, бала заттың негізгі қызметін біледі. Ұстаптұтатын затты пайдалану жөніндегіісәрекетті үйренгеннен бала сонымен бірге осы нәрсеге байланысты қоғамдағы мінезқұлық тәртібіне депжаттығуының мәні зор.Мысалы, үлкендерге ашуланған бала шыны аяқ еденге лақтырып жіберуі мүмкін. Әйтседе, сол бойда оның жүзінде үрей менөкініш белгісі пайда болады: ол затты пайдалану тәртібін орындаужұрттың бәріне міндетті екенін түсінеді.Заттық қимылды игеруге байланысты баланың ол үшін жаңа жағдайдағы жаңа заттармен кездескенде бағдарлау мінезі өзгереді. Егер бала қолынатаныс емес затты алып, онымен өзіне бұрыннан белгілі тәсілдерді қолданып, ісәрекет жасаса,кейін оның назары жаңағы заттың неге керек екенін, оны қалай пайдалануға болатынын анықтауға ауады. Бұл не?деген бағдар мұнымен не істеуге болады?-дегенге ауысады.Осы кезеңде игерген қимылдың бәрі бір типтес емес жәнебаланың психикалық дамуы үшін оның бәрінің маңызы бірдей емес. Ісәрекеттің ерекшелігі, алдымен,заттың ерекшелігіне байланысты. Кейбір заттар анық белгілі бір пайдалану тәсілінбұрмалау мінезқұлық ережесін бұзғанмен бірдей бағаланады. Басқа заттармен әлдеқайда еркін айналысуға болады.Оған ойыншықтар жатады Соның өзінде олардың арасындағы айырмашылық та өте үлкен.Кейбір ойыншықтар әдейі арнаулы әрекет жасауға бейімделіпжасалған(пирамидалар, матрешкалар, шаробростар), сондайақ түрліше жағдайда қолдануға бола беретін ойыншықтар да бар(кубиктердоптар). Баланың пихикалық дамуы үшін пайдалануы біртекті заттармен ісәрекет жасап үйрену неғұрлым маңызды. Екінші жағынан алғанда, әр затты пайдалану әдісі де түрліше болады.Кейбір жағдайда затты пайдалану үшін жай қимыл жасаудың (мысалы,шкафтың есігін ашу үшін құлақшасынан тарту) өз жеткілікті. Ал, екіншіден неғұрлым күрделі, заттың қасиетін , оның басқа заттармен байланысын есепке алуды қажет ететін (мысалы, құмнан орды қалақшамен қазу)қимыл керек.
Психикаға көбірек талап қоятын ісәрекет психикалық дамуға көп жағдай жасайды.Баланың ерте шақта сәбилік кезеңде игеретін қимыл-әрекетінің ішінен оның психикалық дамуына әсер ететіні өзара байланысты әрі құралсайманмен атқарылатын ісәрекет болып табылады. Өзара байланысты ісәрекет дегеніміз екі немесе бірнеше затты (немесе олардың бөлшектерін) белгілі бір кеңістікте өзара қатынасқа келтіру.Мысалы, шығыршықтан шағын пирамидалар тұрғызу,әр түрлі құрастырмалыжиырмалы ойыншықтарды пайдалану, қорапшалардың қақпағын жабу.
Сәбилік шақтаақ балалар екі түрлі нәрсемен ісәрекет жасай бастайды
бірінебірін өткізеді,текшелейді,жабадыт.б.Бұл ісәрекеттердің ерекшелігі сол, мұнда балалар заттың қасиеттерін ескермейдізаттарды олардың формасы мен көлеміне қарап іріктемейді, оларды әлдебір ретімен алмайды. Ал, ерте балалық шақта игерілетін өзара байланысты іс-әрекет осыларды есепке алуды талап етеді.Мысалы, пирамиданы дұрыссалу үшін шығыршықтардың көлемін ескеру керек:әуелі ең үлкен шығыршықты кигізіп, содан соң ретретімен кішіректерін кигізе беру қажет Матрешканыжинағанда біртектес іріктеп,алдымен ең кішкенесін құрастырыпсонан соң оны үлкеннің ішіне салады т.б.Басқа да құрастырмалыжиырылмалы ойыншықтармен ісәрекет жасағанда заттардың қасиеттерін ескеру, бірдей немесе бір-біріне сай келетін
элементтерді іріктеу оларды белгілі тәртіппен орналастыру қажет. Бұл ісәрекеттер алынатын нәтижемен (әзір пирамида матрешка) реттелу керек.Бірақ бала өздігінен мұндай нәтижеге жете алмайды, тіпті алғашқыда оған ұмытылмайды да.Пирамидалар тұрғызған кезде олшығыршықтарды тік таяқшаға қалай болса солай өткізіп, қалпағын кигізгеніне мәз болады. Оған көмекке үлкен адам келеді. Ол балаға қалай,қандай тәртіппен жасау керектігін түсіндіреді.Жіберген қателігіне назар аударғанды дұрыс нәтижеге қол жеткізгенді үйренеді.Ақырында балаісәрекетті үйренеді.Бірақ ол әр түрлі жолмен орындалуы мүмкін. Бірде бала пирамиданы талдай отырып әр шығыршықты қайда қойғанынесіне сақтай отырып, қайтадан жинаған кезде дәл бұрынғытұрған орнына өткізуге тырысады. Екіншіде ол байқап қарау әдісін қолданады-өзі жіберген қатесін өзі түзеп отырады.Үшіншіде қандай
шығыршықты қашанқай жерге қою керек екенін көзбен мөлшерлеп аладыда,сол ретімен өткізеді.
Балаларда қалыптасатын байланысты ісәрекеттерді орындау тәсілдері үйрету ерекшеліктеріне байланысты болады. Егер үлкендер пирамиданы баланың өз алдында қайтақайта құрастырып ажыратып тек қанаорындау үлгісін көрсетсе ол көбінекөп әр шығыршықты орнын жаттап алады.Егер үлкендер баланың назарын оның жіберген қателерінкөрсетуге және оны түзетудің жолдарына аударса, онда бала байқапқарау жомен іс-әрекет жасайтын болады. Ақырында, шығыршықты алдын ала өлшеп алуға, алдымен
олардың ішінен ең үлкенін іріктеуге жаттықтыру арқылы,оларды көзбен мөлшерлеуге үйретеді. Осы соңғы әдіс қана мақсатқа сай келеді, әрекеті әр түрлі жағжайда (алдыңғы екі әдіске үйретілген балалар әдеттегі бес шығыршықтың орнына он екі шығыршық берілсе пирамидан құрастырып шыға алмайды) орындай алады.Құрал-сайманмен іс-әрекет жасау дегеніміз бір заттың, құралдың екінші бір затқа әсер ету үшін қолданылуы. Машиналарды айтпағанның өзінде, жай қолмен істеу құралдарын қолдану адамның табиғи күшін арттырып қана
қоймайды,сонымен бірге оған құр қолмен атқарылуымүмкін емес әр түрлі ісәрекеттерді орындауға жағдай жасайды Құрал адамның өзі мен табиғат арасына қоятын жасанды мүшесі іспеттес.Ең болмағанда балта, қасық, ара, балға, қысқыш, сүргіні алып қарайықшы... Әрине, бала еңқарапайым бірнеше құралдыңқасық, шыны аяқ, қалақша, күрек, қарындаштың-пайдалану жолымен танысады. Бірақ осының өзінің-ақ
психикалық даму үшін маңызы зор,өйткені осы құралдарда барлық басқа құралжабдықтарға тән қасиеттер бар. Оларды пайдаланудың қоғамқалыптастырған әдістері бұлардың құрылымында белгіленген.
Құрал-сайман баланың қолымен ықпал жасалатын заттың арасын
байланыстырушы рөлін атқарады.Бірақ бұл ісәрекеттің қалай жасалатын құралсайманның құрылымына байланысты. Қалақшамен топырақ қазу немесе қасықпен ботқа алу осы жұмыстарды қолмен атқарғаннан мүлдем өзгеше болатыны белгілі. Сондықтан да құрал-сайманмен іс-әрекет жасау баланың қол қимылын түгелдей қайта өзгертуді, оны құралсайманның құрылымына бейімдеуді талап етеді.Мұны қасықты пайдалану мысалынан талдап көрелік. Қасықтың құрылымы оған тамақ толтырып алғаннан кейін оны қисайтпай тік көтеріп, сол тура жолмен ауызға апаруды талап етеді. Ал, қолмен ұстаған тағам олай емес, бірден ауызға апарылады. Демек, қасық ұстаған қол соған ыңғайлануы керек. Бірақ, қимылды ыңғайлау үшін бала құрал-сайманмен іс-
әрекет жасалуға тиіс заттыңқасық пен тағамның, қалақша мен топырақтың, қарындаш пен қағаздыңарасындағы байланысты есептей білуге үйренуі қажет. Бұл оңай міндет емес. Ісәрекеттің бүкіл тәжірибесібаланы оның нәтижесі басқа заттың көмегімен емес өз қолының әсеретуімен байланыстыруға үйретеді.
Бала құралсайманмен ісәрекет жасауды үйрену барысында,көрсетіп,
қолын бағыттап,нәтижесіне назарын аударып отыратын үлкенлердіңтұрақты басшылығымен игереді. Соның өзінде де құрал-сайманмен іс-әрекет жасау бірден болмайды. Ол бірнеше сатыдан өтеді. Алғашқы сатыда құралсайман бал үшін қолының жалғасы сияқты рөль атқарады. Сондықтан да бала оны қолымен жасағандай ісәрекет жасауға тырысады.Жаңағы қасықты бала уысына қысып,басына таман ұстайды.Сонан соң үлкендердің көмегімен, оған ас іліп алған кезде оны жұдырығымен аузына қисық апарады. Мұндай да оның бүкіл назары қасыққа емес,алдындағытағамға ауады. Осыдан да қасыққа ілінгенмен тағамның көпшілігі жолшыбай төгіліпшашылыпбаланың ауызына құр қасық барады.Бұл сатыдабала қасықты ұстағанымен, оның ісәрекеті құралсаймандық емес,қол қимылы болады. Одан кейінгі сатыда бала құралсайманмен ісәрекет жасалуға тиіс заттың арасындағы (тағам мен қасық) байланысты бағдарлап, түсіне бастайды.Бірақ оны андасанда ғана дәл орындайды да сосын осы қимылын қайталауға тырысады. Ең ақырында ғана
қолды құралсайманның ерекшелігіне қарай ыңғайлау жүзеге асады да, құрал-саймандық іс-әрекет пайда болады.
Сәбилік шақтағы бала игеретін құрал-саймандық іс-әрекет жөнді
жетелмегенОлар одан әрі жетілдіріле беруде. Бұл жерде маңыздысы баланың тиісті ісәрекетті қалай игергені емес, керісінше, адам қызметінің негізгі принциптерінің бірі болып табылатын құрал-сайманды пайдалану принципінің өзін қалай игеретіндігінде жатыр.Құралсайманмен ісәрекет жасау принципін игеру балаға кей жағдайда заттарды қарапайым құрал ретінде пайдалануға(мысалы шыбықты жоғарыда тұрған нәрсені алуға пайдалану ) мүмкіндік береді.
Ерте сәбилік шақта ісәрекеттің жаңа түрлерінің пайда болуы. Ерте сәбилік шақтың соңында (үш жасқа аяқ басқанда) кейінірек неғұрлым кең өркен жаятын және психикалық дамуыды анықтайтын ісәрекеттің жаңа түрлері қалыптаса бастайды. Бұл ойын және ісәрекеттің өнімді (сурет салу, жапсыру,құрастыру) түріОйынның, бала ісәрекетінің ерекше түрі ретінде, баланың қоғамдағы
орнының өзгеруімен байланысты өзінің даму тарихы бар. Баланың ойының жануарлар төлінің қылықтарының формасы тұқым қуалап қайталайтын жаттығулар сияқты ойынымен байланыстыруға болмайдыБалалар өз ойындарының мазмұнынын мінезқұлықтың табиғи инстинктінен емес, айналасындағы үлкендердің өмірден алатынын білеміз.
Қоғам дамуының алғашқы сатысында азықтүлік табудың негізгі әдісі
қарапайым құралсаймандарды (таяқ) пайдалану арқылы жеуге жарайтын түбірлерді қазып алу болды. Балалар өмірінің алғашқы жылынанбастапақ үлкендердің қызметіне араласып, азықтүлік табудың және қарапайым құралсайманды қолданудың әдістерін іс жүзінде үйренеді. Еңбектен бөлек ойын болған емес.
Аңшылыққа, мал шаруашылығына және кетпенмен егін егуге көшкен
кезде балалар түсіне бермейтін дәне арнайы даярлықты керек ететін еңбек құралдары пайда болады. Болашақ аңшыны, малшыны т.б. даярлаудың қоғамдық қажеттілігі туады. Үлкендер балаларға арнап негізг құралсайманның (пышақ, садақ, сақпан, қармақ, арқан) кішіректерін жасап береді.Осы бір ойыншық құралсаймандар баламен бірге өседі,біртебірте олардың да көлемі ұлғайып, үлкендер қолданатындай болады.Қоғам балаларды еңбектің әр саласына қатыстыруға әзірлеуге мүдделі, үлкендер де балалардың жаттығуларынаойындарына мейлінше көмектеседі. Мұндай қоғамда әзірге арнаулы мекеме сияқты мектеп жоқ. Балалар жаттығу процесінде үлкендердің басшылығымен құралсаймандарды пайдалану тәсілдерін игереді. Ойынжарыстар балалардың еңбек құралдарын қалай игергенін анықтайтын қоғамдық байқау іспетті болады.
Еңбек құралдары мен оларға байланысты өндірістік қатынастар барған сайын күрделене түседі. Қиын әрі олардың қолынан келмейтін іс-әрекеттерге балалар қатыстырылмайтын болады.Еңбек құралдарыныңкүрделенуі себепті балалар олардың кішірейтілген модельдерімен ойынжаттығу кезінде пайдалану әдістерін игере алмайды. Еңбек құралдары кішірейтілгенде, сыртқы ұқсастығын сақтағанымен, негізгі функциясынанайырылып қалады. Мысалы, садақтың кішірейтілген түрінен жебені атып, көздеген жерге тигізуге болғанымен, мылтықтың кішірейтілгентүрі өз рөлін толық атқармайды−одан оқ атуға болмайды, тек атқан сияқты белгі жасалады. Міне, ойыншықтар ойлап табу осылайша пайдаболады. Сонымен бірге балалар қоғамның ересек мүшелерімен қатынасжасаудан да ығыстырыла бастайды.
Қоғам дамуының осы сатысында ойынның жаңа түрі−рөльдік ойын пайда болады.Бұл ойын арқылы балалар өздерінің негізгі әлеуметтік қажеттілігінүлкендермен бірге өмір сүруге ұмтылысын қанағаттандырады, өйткені бұл қажеттілік олардың еңбегіне қатысудың негізінде қанағаттандырылуы мүмкін емес. Өзіменөзі жүрген балалар өзара бірігіп, қоғамдасып, үлкендердің әлеуметтік қатынасымен еңбек ісәрекеттеріні негізгі белгілерін қайталайтын ойын ұйымдастырып, өздері үлкендерддің рөлін орындауды алады.Сөйтіп, өндіріс пен өндірістік қатынастардың күрделенуіне байланысты баланың қоғамдағы ерекше орнына олардың үлкендермен ортақ өмірінің ерекше формасы ретінде біреудің рөлін ойнау пайда болады Рөльдік ойында заттық ісәрекеттердіжаңғырту екінші кезекке ығысады да, қоғамдық қатынастармен еңбек функциясын жаңғырту бірінші кезекке шығады. Сол арқылы баланың үлкендермен байланыс жасауы мен ортақ өмірінің қоғам мүшесі ретіндегі негізгі қажеттілігі қанағаттандырылады. Рөльдік ойынның алғы шарттары ерте балалық шақ бойына заттық ісәрекетте пайда болады. Олар заттың ерекше тегініңойыншықтардың ісәрекеттерін игеруден тұрады. Ерте балалық шақтың өзіндеақ балалар үлкендермен бірлесе қимыл жасап, ойыншықтарды ұстаптұтудың кейбір әдістерін үйренеді, ал кейінірек оны өздігінен атқаратын болады. Мұндай ісәрекеттерді, әдетте, ойын деп атайды, бірақ дәл мына жағдайда осылайша тек
шартты түрде ғана айтылуы мүмкін.
Бастапқы ойындардың мазмұны екіүш ісәрекетпен, мысалы, қуыршақты
немесе ойыншық малдарды тамақтандырумен, ұйықтатумен шектеледі. Шынында, бұл жастағы балалар өз өмірінің кейбір шақтарын бейнелемейді (кейін солай істейтін болады), затты үлкендер қалай көрсетсе, солай ұстаптұтады. Олар әзірге қуыршақты тамақтандырмайды, әлдилемейді, ештеңені бейнелемейді, тек қана үлкендерге еліктепшыны аяқты қуыршақтың аузына жақындатады немесе оны төсекке жатқызып арқасынан қағады. Мұндай ойынның ерекшелігі сол, бала үлкендермен бірлесе ойнаған кезде ұстаған ойыгшықтарды ғана пайдаланып, сонда жасаған ісәрекеттерді қайталайды.Бұл ісәрекетті басқа затқа қолданбайды. Дегенмен, көп кешікпей бала үлкендердің іс-әрекетін басқа нәрсеге де қолдана бастайды. Алдымен баланың күнделікті өмірде байқағандары жаңаша қолданылып, ойынға айналады.
Өмірден бақылаған ісәрекеттерді ойыншықтарға тасымалдау бала іс-
ірекеттерінің мазмұнын байытады.Көптеген жаңа ойындар пайда болады: балалар қуыршақтың үстіне су құйып, шомылдырады, оларды диваннан еденге секірткен сияқтанады, биіктен төмен сырғытады, қуыршағымен сереуенге шығады. Осы кезде бала түрлі ісәрекеттер жасайды.Ол ішінде ештеңе де жоқ бос ыдыстан тамақ жейді, шыбықпен үстел үстіне жазу жазады, ботқа пісіріп, кітап оқиды. Бұл кездерде балаға кеңес беру арқылы, егер тиісті ісәрекет оған бұрыннан белгілі болса, оның ойынына жаңа мазмұн беруге болады. Ісәрекетті бір заттан екінші затқатасымалдау, затпен босаңсыту, баланың ісәрекетінде едәуір ілгері басқандықты көрсетеді. Бұл жерде әлі де болса затты ойын үшін басқа нәрсеге айналдыру, бір заттың орнына екіншісін пайдалану болмайды.
Мұндай жаңа құрылымдар кейінірек жүзеге асады да, сол заттық іс-әрекетті өзінің ойын әрекетіне айналдыруға жасалған алғашқы қадам болып табылады.Балалар сюжетті ойыншықтарға қосымша әртүрлі заттардың баламаларын пайдаланып, жоқ заттардың орынын солармен толтырады. Мысалы, балалар қуыршақты жуғанда текшені, қайрақты, катушканы, тасты сабын орнына пайдаланады, құрылыс материалдарының қалдығынцилиндрді, кірпішті, сүйек шығыршықтарды қуыршақтытамақтандыру ыдысы ретінде қолданады; шыбықпен, сіріңкемен, пеналмен қуыршақтың қызуын өлшейді; шпилькамен, кегльмен, шыбықпен, сіріңкемен тырнақ алып шаш қияды т.б.Бір затты екінші
затпен алмастыра отырып, бала алғашқыда оған басқаша ат қоймайды да бұрынғыша атай береді.
Келесі сатыда балалар бір заттың орнына екіншісінің баламасын
пайдаланады да оған өздігінен ат қояды. Сәбилік шақтағы балалар алдымен затпен ісәрекет жасайды да, оның ойын кезіндегі мәнін кейін ұғады. Мұндай жағдайда бала бір заттың орнына қолданған сол заттыңбаламасымен нақты сол заттың өзіндей-ақ іс-әрекет
жасауы тиіс. Әзірге олардың түсінің, формасының, көлемінің, материалының ұқсас болуы талап етілмейді.
Сәбилік шақтағы балалар ойындарында кең жайылған рөлдер болмаса да
рөлдері бар ойындардың біртіндеп қалыптасйуына алғышарттардың барын байқауға болады. Ойында заттардың баламасының пайда болуына байланысты балалар белгілі бір кісінің (мамасының, тәрбиешісінің, күтушісінің, дәрігердің, шаштараздың) іс-әрекеттерін бейнелей бастайды.
Әдетте,баланың өзін үлкендердің есімімен атауы ерте балалық шақта ісәрекеттенкейін болады.Бала әуелі ойнайды,сосын өзін бір үлкен кісінің есімімен атайды, өйткені жасаған ісәрекетін соған ұқсатады. Рөлдік ойындардың алғышарттары заттың атын өзгертуі, баланың ісәрекетін үлкендердің ісәрекетімен теңестіру өзін басқа біреудің есімімен атауы,басқа біреудің ісәрекетін қайталауы үлкендердің басшылығымен үйренеді. Сәбидің заттық ісәрекетінің дамуына байланысты ерте ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.