Пландық геодезиялық торларды құру
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Қ. Тұрысов атындағы Геология, мұнай және тау-кен ісі институты
Маркшейдерлік іс және геодезия кафедрасы
Шүкірбай Мұхамед-Әли Әділбекұлы
Алматы облысы Жамбыл ауданында талшықты оптикалық кабельді жүргізуді геодезиялық қамтамасыз ету
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
5В071100 - Геодезия және картография мамандығы
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Сәтбаев университеті
Геология, мұнай және тау-кен ісі институты
Маркшейдерлік іс және геодезия кафедрасы
Шүкірбай Мұхамед-Әли Әділбекұлы
Тақырыбы Алматы облысы Жамбыл ауданында талшықты оптикалық кабельді жүргізуді геодезиялық қамтамасыз ету
Дипломдық жобаға
ТҮСІНДІРМЕЛІК ЖАЗБА
5В071100 - Геодезия және картография мамандығы
Алматы 2021
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Сәтбаев университеті
Геология, мұнай және тау-кен ісі институты Кафедра Маркшейдерлік іс және геодезия
ҚОРҒАУҒА РҰҚСАТ
Кафедра меңгерушісі,
Доктор PhD.
Э.О.Орынбасарова
01 06 2021ж.
Дипломдық жобаның
ТҮСІНДІРМЕ ЖАЗБАСЫ
Алматы облысы Жамбыл ауданында талшықты оптикалық кабельді жүргізуді геодезиялық қамтамасыз ету
Орындаған: Шүкірбай М.Ә (аты, жөні тегі)
Жетекші доктор PhD
(ғылыми дәрежесі, атағы)
Қожаев Ж.Т.
_27 05 2021ж.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Сәтбаев университеті
Геология, мұнай және тау-кен ісі институты
Маркшейдерлік іс және геодезия кафедрасы 5В071100- Геодезия және картография
БЕКІТЕМІН
Кафедра меңгерушісі,
Доктор PhD
Э.О.Орынбасарова
_01 06 2021 ж.
Дипломдық жобаны орындауға
ТАПСЫРМА
Білім алушы: Шүкірбай Мұхамед-Әли Әділбекұлы
Тақырыбы: Алматы облысы Жамбыл ау данында талшықты оптикалық кабельді жүргізуді геодезиялық қамтамасыз ету
Университет Ректорының №1113-б 08 қазан 2020 бұйрығымен бекітілген
Орындалған жобаның өткізу мерзімі: _27_ 05 2021жыл Дипломдық жұмыстың бастапқы мәліметтері: практика уақытында
алған тәжірибе және дәріс мәліметтері
Есеп - түсініктеме жазбаның талқылауға берілген сұрақтарының тізімі топографиялық түсіріс, талшықты оптикалық кабельді жүргізудегі жұмыстарды геодезиялық қамтамасыз ету, алынған мәліметтерді камеральдық өңдеу
Графикалық материалдардың тізімі: топографиялық түсірістің планы, бас план, көлденең және бойлық профиль, координаттарға отырғызылған сұлба.
Ұсынылған негізгі әдебиеттер: 1.Пеллинен Л.П. Высшая геодезия. Москва, издательство Недра, 1978. 2.Брыкин П.А. Экономика, организация и планирование топографо-геодезических работ. Москва, издательство
Недра, 1979. 3.Прокофьев Ф.И. Охрана труда в геодезии. Москва, издательство Недра, 1981.4.Беспалов. К.В. Экономика топографо- геодезического производства. Москва, издательство Недра, 1982. 5. Утепов Е.Б., Утепов Т.Е., Кораблев В.П. Охрана труда и окружающей среды в вопросах и ответах. Алматы, 2001. 6. Видуев Н.Г., Ракитов Д.И. Гедезические разбивочные работы. Киев, 1952.
Дипломдық жобаны (жұмысты) даярлау КЕСТЕСІ
Бөлім атаулары, дайындалатын сұрақтардың тізімі
Ғылыми жетекшіге, кеңесшілерге өткізу
мерзімі
Ескерту
Геодезиялық бөлім
19.04.2021
Ескерту жоқ
Арнайы бөлім
15.05.2021
Ескерту жоқ
Аяқталған дипломдық жобаның және оларға қатысты диплом жобасының бөлімдерінің кеңесшілерінің және қалып бақылаушының
Қолтаңбалары
Бөлімдер атауы
Ғылыми жетекші, кеңесшілер (аты- жөні, тегі, ғылыми дәрежесі,
атағы)
Қолтаңба қойылған мерзімі
Қолы
Геодезиялық
бөлім
Қожаев Ж.Т.
доктор PhD
22.02.2021
Арнайы бөлім
Қожаев Ж.Т.
доктор PhD
21.04.2021
Қалып
бақылаушы
Нукарбекова Ж.
т.ғ.м., ассистент
20.05.2021
Тапсырма берілген мерзімі 16.01.2021 ж
Кафедра меңгерушісі Орынбасарова Э.О. (аты, жөні тегі, қолы)
Ғылыми жетекшісі Қожаев Ж.Т.
(аты, жөні, тегі)
Тапсырманы орындаған студент Шүкірбай МӘ.. (аты, жөні, тегі, қолы)
АҢДАТПА
Бұл дипломдық жұмыста Алматы облысы, Жамбыл ауданындағы талшықты оптикалық кабельді салу кезіндегі геодезиялық жұмыстармен қамтамасыз ету болды.
Дипломдық жұмыс кіріспе, 3 бөлім және қорытындыдан тұрады.
Дипломдық жұмыстың бірінші бөлімінд е жалпы геодезиялық топографиялық түсіріс туралы түсінік.
Негізгі бөлімде геодезиялық топографиялық түсірістерде қолданылған аспаптар туралы баяндалған.
Дипломдық жұмыстың үшінші бөлімінде жалпы тақырыпты қорыта, түсіндірме жұмыстары.
АННОТАЦИЯ
В данной дипломной работе отражено обеспечение геодезическими работами при прокладке волоконно-оптического кабеля в Жамбылском районе Алматинской области.
Дипломная работа состоит из введения, 3 разделов и заключения.
Понятие общей геодезической топографической съемки в первой части дипломной работы.
Основная часть содержат использование специальных геодезических приборов в геодезической топографической съемке.
В третьей части дипломной работы об общение общей темы, пояснительная работа.
ANNOTATION
In this thesis, the main task was to provide geodesic work on the construction of a fiber-optic cable in Zhambyl district, Almaty region.
The thesis consists of an introduction, 3 parts and a conclusion.
The concept of general geodesic topographic survey in the first part of the thesis.
In the main part, a reference to the instruments used in geodesic topographic surveys.
In the third part of the thesis, explanatory work is carried out, summarizing the general topic.
МАЗМҰНЫ
Кіріспе
1 Геодезия 10
1.1 Геодезиялық тірек торлар жайлы түсінік 11
1.1.1 Тірек пункттерінің жіктелуі және оларды құру әдістері 12
1.1.2 МГТ пункттері 13
1.1.3 1-2 разрядты полигонометрия 16
1.1.4 Геодезиялық жиілендіру тораптары 22
1.0.1 Топографиялық түсіріс обьектісінің физико-географиялық орналасу жағдайы 25
2.0.2 Топографиялық түсіріс барысында пайдаланылған аспаптар, түсіріс методикасы және нәтижелерді өңдеу 27
3.0.3 Жер учаскесіндегі геодезиялық бөлу жұмыстары 46
4.0.4 Жер учаскелерін бөлу әдістері 47
4.0.4 Жобаны жер бетіне көшіру үшін мәліметтерді геодезиялық дайындау 47
5.0.5 Жобалық бұрышы, қашықтығы, биіктіктігі және ылдилығы белгілі жазықтықты жер бетіне көшіру 47
Қорытынды Пайдаланылған әдебиеттер
КІРІСПЕ
Геодезиялық жұмыстардың бастамасынсыз ешқандай құрылыс жұмыстарды бастау мүмкін емес.
Менің дипломдық жұмысым Алматы облысы, Жамбыл ауданындағы талшықты оптикалық кабельді салу кезіндегі геодезиялық жұмыстармен қамтамасыз ету қарастырылған. Ең алдымен, Алматы облысының бас сәулетшісінің тапсырысы бойынша 1:2000 масштабта топографиялық түсіріс жасау қажет болды, яғни кабельді тартатын жерлерді өзара келісу және ауыл ішін 1-500 масштабта жасау тапсырылды. Топографо - геодезиялық түсірісті бастамастан бұрын, бізге реперлер қажет болды. Яғни, трасса бойынша бұрын геодезиялық жұмыстар атқарылмағандықтан, біздің ең бірінші жұмыс 2 разрядты тірек пункттерін орнату болып табылды. Одан кейін, орнатылған пункттерге еркін түрде координаталар берілді. Әр пунктке П1, П2, П3, П4 деген атау беріліп, темір қадалармен тану белгілері қағылды. Осы пункттерден 1:2000 масштабтағы топотүсіріс басталды. Бұл біздің бірінші атқаратын жұмысымыз еді. Ал одан кейін, ауылдың ішінде Мектептерге жүргізу детапсырманың ішінде болғандықтан, түсіріс жағынан 4-5 категорияға жататын застроенный аумақтарды да топографиялық - геодезиялық жұмыстары қажет болды.
1 Геодезия
1.1 Геодезиялық тірек торлар жайлы түсінік
Геодезиялық түсірістің қай түрі болмасын, олар алдын ала жер бетінде бекітілген және өте жоғары дәлдікпен пландық координаталары (X,Y) және биіктік координатасы (Н) анықталған нүктелерге сүйенеді. Мұндай пункттерді тірек пункттер дейді. Координаталары геодезиялық тәсілмен біртұтас координаталар жүйесінде анықталған тірек жүйелерін геодезиялық тірек жүйелері деп атайды.
Жалпыдан жалқыға көшу принципіне қарай мемлекетіміздегі барлық тірек жүйелері бірнеше кластарға бөлінеді.
Оларды құру ең жоғарғы кластан төменгі, күрделі және дәл геометриялық құрылымдардан ұсақ, дәлдігі төмендеу кластарға көшеді. Жоғарғы класты пункттер бір-бірінен (бірнеше ондаған километр) әжептәуір үлкен арақашықықта орналасады. Одан кейін олардың аралары, төменгі кластарда жиілетіледі. Геодезиялық жұмыстарды осындай принциппен жүргізу қысқа мерзім ішінде үлкен территорияны біртұтас координаталық жүйемен қамтамасыз ете алады. Геодезиялық жұмыстың ең негізгісі болып, осы негізгі геодезиялық тірек торларын құру болып табылады. Оларды құру кезінде жоғарғы дәлдікті астрономиялық, гравиметриялық және бұрыштық, сызықтық өлшеулер жүргізіледі. Геодезиялық тірек торларын құру екі кезеңнен тұрады: далалық және камералдық. Далалық кезең кезінде, атрономо-геодезиялық өлшеулер арнайы геодезиялық аспаптар көмегімен жүргізілсе, камералдық кезеңде алынған өлшеулерді математикалық өңдеп,бір жүйеге келтіріп, графикалық безендіру және құжаттық очет дайындалады. Геодезиялық тірек торлар пландық және биіктік жүйелер болып бөлінеді. Пландық жүйеде тірек пункттерінің тік бұрышты жазық координаталары (X пен Y) анықталады, ал нүктелердің биіктіктері (Н) Балтық теңізінің биіктік жүйесімен есептеледі. Келесі жұмыс жергілікті жерде пункттерді бекіту келесі жерде - белгілерді орнату, центрін беру. Геодезиялық пункт белгісі екі мағынада қолданылады: біріншісі, белгіге аспап орнатылып өлшеулер жүргізіледі. Екіншісі, басқа пункттерден бақылау үшін. Бұл жұмыстың қиындығы белгілі центр мен аспаптың визерлік центрі бір сызықтың бойында орналасу керек.
Қала, ірі өндіріс жерлерде, энергетикалық және т.б. объектілер территориясында құрылған геодезиялық тірек торлары өндірістегі болу жұмыстары мен ғимаратты эксплуатациялауда қолданылады.
Инженерлік-геодезиялық торап-ізденістермен, құрылыспен, жер қойнауын пайдаланумен, жерге орналастырумен, басқа да толып жатқан халық-шаруашылық және ғылыми міндеттер мен байланысты инженерлік- геодезиялық есептерді шешу үшін құрылады. 1:500 ,1:1000 масштабтағы геодезиялық торап дәлдігіне жоғары талап қойылады. Инженерлік- геодезиялық торап дәлдігін есептегенде геодезиялық жұмыс дәлдігіне
қойылатын талаптардан басқа тұрақты қолданудағы екі негізігі нұсқауды білу керек.
Біріншіден, бөлу негізінің дәлдәгіне қойылатын талаптар, түсіріс негізінің дәлдігімен бірдей тәртіпте болуы мүмкін. Бұл жағдайда геодезиялық тірек торы жалпыдан жекеге қарай принцибінде жүреді, яғни жоғары класс торлары мен разрядтарын бастапқы негізі ретінде қолданады.
Екішіден, бөлу жұмыстарының дәлдігіне қойылатын талаптар топорафиялық жұмыстардың дәлдігінен жоғары мүмкін. Бұл жағдайда арнайы геодезиялық тірек торлары құрылады [2].
Арнайы геодезиялық тірек торларының дәлдігі мен тығыздығы құрылыс жұмыстарындағы бір этаптан келесісіне өтуде өзгеруіне болады. Бірақ, геодезиялық өлшеулердің дәлдігіне қойылатын талап этаптан этапқа жоғарлайды. Карта мен пландарды құруда, геодезиялық есептерді шығаруда, сонымен қатар құрылысты геодезиялық қамтасыз етуде жергілікті жер бетінде бір координат жүйесімен байланысқан нүктелер орналасқан. Бұл нүктелер жер бетінде, құрылыс орындарында арнайы белгілермен көрсетіледі. Бір координат жүйесінде орналасқан нүктелер геодезиялық торап деп аталады.
Қазіргі кезде мемлекеттік геодезиялық тор жүйесін құруда спутниктік өлшеулер қолданылады.
Осы мақсатта мемлекеттік геодезиялық спутниктік жүйенің үш деңгейін құру концепциясы қабылданды:
oo фундаментальді астраномиялық - геодезиялық торап;
oo жоғарғы дәлдікті астраномияық - геодезиялық торап;
oo I классты спутникті геодезиялық торап;
Жиілету торын мемлекеттік торапты одан әрі жиілету үшін құрады.
Планды жиілету торы 1,2 разрядқа бөлінеді.
Түсіру торабы - бұл жиілету торының бір түрі, бірақ, үлкен тығыздықта. Түсіру торабының нүктелерінен әр түрлі масштабтағы карта мен пландар құру үшін жергілікті жер мен бедер түсіріледі.
Арнайы геодезиялық тораптар құрылысты геодезиялық қамтамасыз ету үшін құрылады. Пункттердің тығыздығы, құру кестесі мен осы торлардың дәлдігі құрылыс түріне байланысты.
Планды инженерлік-геодезиялық торап, қалалар мен ауылдарда, ірі өндіріс объектілерінің құрылыс алаңдарында, тау-кен өндіріс територияларында атқарылатын ірі масштабтағы түйірулерді, сондай-ақ инженерлік және геодезиялық жұмыстарды негіздеу үшін қызмет етеді. Пландық инженерлік-геодезиялық торап триангуляция түрінде және геодезиялық құрылыс торлары түрінде құрылады.
Планды инженерлік-геодезиялық торап дәлдігі мен тығыздығына қойылатын талап әртүрлі. Бұл инженерлік ғимарттардың жүргізілген ізденістердің, проетілеудің құрылысы мен эксплуатациялаудағы есептердің әртүрлілігіне байланысты. Инженерлік-геодезиялық тораптар ары қарай жиілету мүмкіндігі, негізгі бөлу жұмыстары мен 1:500 масштабтағы
топографиялық түсірісті ескере отырып құрады. Бірақ құрылыс ауданының физио-географиялық жағдайы мен ғимараттың көлеміне байланысты үлкеюі мүмкін. Инженерлік геодезиялық тораптарды құғанда мемлекеттік тірек торлары қолданылады.
Планды мемлекеттік торлардың дәлдігі ірі масштабтағы түсіріс жұмыстарының координаталарын бір жүйеге келтіруге есептелген.
Геодезиялық жүйе мемлекеттік жиілету және түсіріс жүйелері болып бөлінеді, ал олардың өз дәлдігіне қарай өзара кластарға бөлінеді.
Тірек пункттердің жер бетіндегі мәні астрономиялық және геодезиялық әдістермен анықталады.
Астрономиялық әдіспен берілген пункттің годезиялық координаталары (геодезиялық ендік В және геодезиялық бойлық L) аспан шырақтарын бағдарлау арқылы анықталады. Астрономиялық бағдарлаудың нәтижесінде пункттерге бағытталған сызықтардың геодезиялық азимуттарында А анықтауға болады. Азимуттар, сонымен қатар, гирокомпастың не гиротеодолиттің көмегімен анықталады. Бұдан әрі қарай геодезиялық координаталардан (В, L) және геодезиялық азимуттан (А) тікбұрышты координаталарға (Х, Ү) және дирекциондық бұрышқа (α) өтуге болады.
Пункттердің координаталарын тәуелсіз анықталуы бұл әдістің құндылығына жатады. Бірақ та нүктелердің геодезиялық координаталарын анықтауда пайда болатын аз қателер тіктеуіш сызығының эллипсоид бетіндегі нормальдан ауытқу қатесімен есептегенде, тікбұрышты координаталарда шамасы 60-100 м-ге дейін үлкен қателердің пайда болуына әкеледі. Сондықтан, астрономиялық әдістің басты кемшілігі жер бетіндегі нүктелердің тікбұрышты координаталарын біршама аз дәлдікпен анықталынады.
Геодезиялық әдісті қолданғанда тек кей нүктелердің (негізгі нүктелер) тікбұрышты координаталары астрономиялық бағдарлаумен анықталады. Тірек торларының қалған пункттері жердің бетінде төбелері тірек пункттері болатын геометриялық фигуралардың қабырғаларымен бұрыштары өлшеу арқылы негізгі нүктелермен байланыстырылады. Тірек нүктелерін осылай құру схемасы қателердің жиналуына шек қояды, өлшеуге сенімді бақылауды қамтамасыз етеді және әртүрлі жердің бөліктерінде геодезиялық жұмысты тәуелсіз істеуге мүмкіншілік береді.
Пункттердің координаталары бірыңғай координаталар жүйесінде геодезиялық әдіспен анықталатын тірек торларын геодезиялық тірек торлар деп атайды [3].
0.5.1 Тірек пункттерінің классификациясы және оларды құру әдістері Бүкіл тірек торлары жалпыдан жекеге өту принципі бойынша топтарға
бөлінеді және олар бірнеше сатымен жасалынады, жоғарғы топтардың торларынан төменгі топтарға, ірі және дәл геометриялық құрылудан ұсақ және аз дәлдікті геометриялық құрылуға өтеді.Жоғарғы топтың пункттері
бір-бірінен өте алшақ (ондаған километр) орналасады, кейін олар кіші топтардың торларымен толықтырылып дамытылады. Бұндай тәсіл өте қысқа мерзімде үлкен дәлдікпен бүкіл территорияға бірыңғай координаталар жүйесін таратуға мүмкіншілік жасайды. Жалпы геодезиялық торлар пландық және биіктік торлар болып бөлінеді. Пландық геодезиялық торлар әр пункттің жалпы мемлекеттік жүйесіндегі тікбұрышты координаталары (Х, Ү) анықталады, ал биіктік геодезиялық торларда әр пункттің Балтық биіктік жүйесі бойынша (Н) анықталады. Геодезиялық торлар мемлекеттік геодезиялық торларына, геодезиялық толықтыру торларына бөлінеді. Пландық геодезиялық торларды құру. Геодезиялық торлар, егер өлшеу кезінде нүктенің тек координаталары алынса пландық, ал нүктенің тек биіктік айырымы алынса биіктік торлар болып бөлінетіні бізге белгілі. Ал егерде, екі өлшемі де алынған болса, онда пландық-биіктік торлар деп аталады. Қазіргі геодезиялық өлшеулерде осы тор түрі жиі кездеседі. Пландық-биіктік торларды құрудың негізгі әдістеріне болып триангуляция, трилатерация және полигонометрия болып табылады.1:100000 масштабтан ұсақ масштабтарды құру үшін, әсіресе қолайсыз аудандарда (Арктика, антарктида және т.б) бұл әдістер ыңғайлы болып келеді [1], [4].
0.5.2 Мемлекеттік геодезиялық торлар
Мемлекеттік геодезиялық торлар жиілету және түсіріс торларын одан әрі дамытудың, сонымен қатар ізденіс, құрылыс, жер қойнауын пайдалану, жерге орналастыру, т.б көптеген есептерді шешудің негізі болып табылады. Сондықтан, геодезиялық тораптарды құрудың дәлдігін қамтамасыз ету үшін оның бұрыштық және ұзындық өлшеулері тиісті аспаптар мен тәсілдер арқылы жүргізілуге тиісті.Мемлекеттік геодезиялық торларға мыналар жатады:
1, 2, 3, 4 класты пландық жүйелер, олар өзара бұрыштық және ұзындыұ өлшеулер дәлдігімен, жүйе қабырғаларының ұзындықтарымен ерекшеленеді. Пландық жүйелер триангуляция, трилатерация, полигонометрия әдістерімен құрылады.
І, ІІ, ІІІ және ІV класты биіктік нивелирлік тораптар. Олар геометриялық нивелирлеу әдісімен құрылады.
Геодезиялық жүйелер жалпыдан жекеге көшу принципімен: жоғары жүйеден, яғни І-кластан төменге қарай неғұрлым дәл құрылғаннан, соғұрлым ұсақтау және дәлдігі кемдеу класқа қарай құрылады. І-класты жүйе мейілінше жоғары дәлдікке ие болады және ол төменгі кластарға геодезиялық жүйелердің дамуы мен орлардың пункттерінің координаталарын біртұтас жүйеде есептеу үшін, негіз қызметін атқарады. Өндірісте берілген учаскеде алаңдық жұмыс геодезиялық тордың техникалық проектісін құру болады. Жобаланатын жұмыстың ұйымдастыру және техникалық принципі, оның мазмұны, көлемі, әдісі, орналасуы және уақыты техникалық проекті құжатында көрсетіледі. Жобалаудың негізгі міндетінде берілген учаскіге
геодезиялық тор құруда қолайлы техникалық жағдайды іздеу. Геодезиялық тор сапасы және бағасы техникалық жобаның сапасына тура тәуелді [2].
МГТ құрудың негізгі этапының құрылымдық сұлбасы төмендегі 1- суретте көрсетілген:
Тірек торы
Рекогносцировка
Жоспарлау
Центрді беттестіру және таңбаны келтіру
Алаңдық өлшеу (бұрышты қ, сызықтық, төбелік).
өлшемнің нәтижесін математик алық өңдеу
1-сурет. МГТ құрудың негізгі этапының құрылымдық сұлбасы Триангуляция - әдісі жергілікті жерде үшбұрыштар жүйесін құрудан
тұрады, оларда барлық бұрыштар және кейбір базис қабырғаларының ұзындығы өлшенеді. Базистік торапта қысқа диагональ, базис және барлық бұрыштар өлшенеді.
І класс триангуляцияның тұтас жүйесін орасан зор территорияда құру едәуір уақыт пен материалдық қаражатты жұмсауды керек етеді. Сондықтан І класты геодезиялық жүйені, мүмкіндігінше меридиан және параллель бағытында бір-бірінен 200 километрг е дейінгі алыс қашықтықтарда орналасқан үшбұрыштар қатары түрінде құрады. І класты триангуляция қатарының периметрі 800 километрге дейінгі тұйық полигоды құрастырады. ІІ класты триангуляция бірінші класты полигонның бүкіл ауданын толтыратын және І класты пункттер імен сенімді байланыстағы
үшбұрыштардың жаппай жүйелі түрінде дамиды.
ІІІ және ІV кластытриангуляциялар мемлекеттік геодезиялық жүйелердің одан арғы жиілендіруі болып табылады.
Буынның (звено) бастапқы пункт координаттары мен қабырға азимутын астраномиялық бақылаулар арқылы анықтайды. Басқа қабырғалардың ұзындықтары мен азимуттарын, сонымен қатар қабылданған элипсоид үстіндегі немесе Гаусс проекциясының жазықтығындағы биіктік координаттарын өлшеулер арқылы алады.
Триагуляцияның байланыстырылмаған торын құруда бастапқы берілгендер ретінде бір пунктің бастапқы координаттары, бір қабырғаның ұзындығы және осы қабырғаның азимуты немесе бастапқы координаттары белгілі екі пункт қолданылады.
2-сурет. ІV класты триангуляция
Триангуляция әдісінің негізі - үшбұрыштар есебін қабырғалар және екі бұрыш арқылы, яғни синустар теоремасы арқылы шешу.
Бұл теореманы триангуляцияның үшбұрыштар тізбесіне қолдану, кезекті ( i+1 ) үшбұрышты кезекті i - қабырғамен байланысқан, яғни:
sin A1 sin A2 ...sin An
a sin Cn
an = b
sin B1
sin B2 ...sin Bn ;
cn =
n 1
sin Bn
(1)
І класс торы ең жоғары дәлдікпен сипатталады және еліміздің барлық территориясын қамтаған. Қалған класс торы жоғарғы класс торларының негізінде құрылады. ІІ класс торын бірінші класс торына сүйене отырып, ІІІ класс торын жоғарыға екеуін негізге ала отырып құрады. Бұл құрылу кесте түрін триянгуляция әдісі деп атайды.
1-4 класты триянгуляция жүйесінің техникалық мінездемесі 1- кестеде көрсетілген. Пландық негіздеудің мемлекеттік жүйесі полигонометрия мен 1,2 разрядты триянгуляция торабымен толықтырылады.
Трилатерация әдісі барлық қабырғалар ұзындықтары ретінде құрылады. Үшбұрыштарды шешу арқылы горизонталь бұрыштарын, алудан қабырғаларының деррикциондық бұрыштарын анықтайды.
Пункттердің координаталарын есептеу триангуляциялаудағыдай жүргізіледі. Байланыстырылмаған трилатерация торын құруда бастапқы деррикциондық бұрыштары белгілі болу керек.
Трилатерация жүйесінде қабырғаларының ұзындығы әдеттегідей радио және жарық қашықтық өлшеуіштермен өлшенеді. Бұл жағдайда қабырғаларды өлшеудің салыстырмалы қателігі мынадан аспауы керек: ІІІ класс үшін - 1:100000, ІV класс үшін - 1:40000 [3].
1 - кесте. 1 - 4 класс триангуляция торабының техникалық мінездемесі
Триангуляция Кластары
Қабырға ұзындығы, км
Бұрыш өлшеудің ОК шекті қателігі
Үшбұрыштар дағы шекті қателігі
Базисті қабырғаның өлшенген салыстырм. шекті қателігі
1
20-25
0,7׳׳
3,0׳׳
1:400000
2
7-20
1,0׳׳
4,0׳׳
1.300000
3
5-8
1,5׳׳
6,0׳׳
1.200000
4
2-5
2,0׳׳
8,0׳׳
1.200000
0.5.3 1-2 разрядты полигонометрия
Орианды жазық жерлерде триангуляция жүйелерінің дамуы қиындау немесе жергілікті жағдайдың күрделілігінен экономикалық жағынан орынсыз кезде полигонометрия әдісі қолданылады.
3-сурет. Полигонометрия жүрістері
Егер ab базисі полигонометриялық жүрістің АВ қабрғасына перпендикуляр болса және онымен екіге бөлінсе, онда АВ қабырғасының ұзындығын анықтау үшін ab - базисін және φ1 мен φ2 параллактикалық бұрыштарын өлшеу жеткілікті.
І класты полигонометрия меридиан және параллель бағытында созылған жүріс түрінде құрылады, олар бірінші класты периметрі 700-800 км полионның буындарын құрады, 2 класты полигонометрия 1 класты триангуляция мен полигонометрияның ішінде периметрі 150-180 километрлік тұйық полигон жүйесі ретінде дамиды.
3 және 4 класты полигонометриясы торапты пункттері бар жүрістер жүйесі немесе жоғарғы класты мемлекеттік геодезиялық жүйенің пунктеріне сүйенетін жекелеген жүрістер түрінде құрылады.
Полигонометрияның негізгі сипаттамалары 2-кестеде келтірілген
2- кесте Полигонометрия сипаттамалары
Полигономет- рия кластары
Қабырғалар саны
Қабырғалар ұзындығы, км.
Бұрыш өлш.
ОКҚ
Ұзындық өлшемінің салыстырмалы
қателігі
1
12
8-30
0,4׳׳
1:400000
2
6
5-18
1,0׳׳
1:200000
3
6
3-10
1,5׳׳
1:100000
4
20
0,25-2
2,0׳׳
1:40000
Әдетте, инженерлік-геодезиялық торлар топографиялық түсірістерді және геодезиялық бөлу жұмыстарын жүргізген кезде жобаланады және жиілендіріледі. Инженерлік-геодезиялық торларды құрған кезде Мемлекеттік геодезиялық торлар қолданылады. Топографиялық түсіріс және құрылыс алаңындағы геодезиялық жұмыстарды жобалау кезінде 1-2 разрядты полигонометриялық жүрістер қолданылады. 1:5000 - 1:500 масштабтағы топографиялық пландарды құрған кезде, территориядағы геодезиялық пункттердің тығыздығы 1 км² 4 пункттен 1 пункке дейін келу керек.
1-2 разрядты полигонометрия жеке жүріс немесе тор түрінде құрылады. Еер екі қатарлас орналасқан полигонометриялық пункттер ір-бірінен өте алшақ орналасқан жағдайда, сәйкес разрядты және класты жүріс жүргізілуі қажет. Әр түрлі дәлдікте, мысалы 1-разрядты және 4-класты полигонометриялық жүрістер параллель жүргізілген болса және пункттер арасындағы ара-қашықтық 1,5 км ден аспаса, онда бұл жүрістер аралығында міндетті түрде 1-разрядты полигонометриялық жүріс жүргізілуі қажет. Барлық пункттер міндетті түрде жергілікті жерде талапқа сай арнайы белгілермен орнатылуы керек.
Ірі масштабты түсірістердің обьектілерінде 4 класс полигонометриясы Мемлекеттік полигонометрияның 4 класына қарағанда төмен дәлдікпен орындалады.
1 және 2 разрядты 4 класс полигонометриясының негізгі көрсеткіштері 1.3-кестеде берілген. Полигонометрияның жеке жүрісі екі бастапқы пункттерге тірелуі тиіс, бұл жағдайда міндетті түрде жанасатын екі бұрыш өлшенуі керек. Немесе бір бастапқы пунктке тірелетін 1 және 2 разрядты полигонометриялық жабық жүрістерді жүргізіп, оларды жоғарғы класс пункттерімен координаттар арқылы байланыстыруға болады. Соңғы жағдайда бұрыштық өлшеулерді тексеру үшін азимуттардың астрономиялық және гидротеодолиттық бақылаулары пайдаланылады. Байланыстырылмаған аспалы(висячий) жүрістерді жүргізуге болмайды.
Инструкциямен бекітілген таблицадағы талаптардан аздаған ауытқулар болуы мүмкін. Сәулелік қашық өлшеуіштермен өлшенген байланыстырушы қабырғалардың ұзындығы 30 % дейін ұзартуға болады. Параллель орналасқан жүрістердің ұзыдығы шет мәнге жақын болса, 4 класс
жүрістерінің аралықтары 2,5 км. кем, ал І разрядтағы 1,5 км кем болса, оларды сол класс және разрядтардағы жүрістермен қосады.
3- кесте 1 және 2 разрядты полигонометрияның негізгі көрсеткіштері
Негізгі көрсеткіштер
Полигонометрия
4 класс
1 разряд
2 разряд
Жүрістің шекті ұзындығы,км: жеке жүріс
15
5
3
Бастапқы және түйін нүктелер аралығындағы
10
3
2
Түйін нүктелер аралығындағы
7
2
1.5
Полигон периметрінің шекті мәні, км
30
15
9
Жүріс қабырғасының ұзындығы, км: Ең үлкені
Ең кіші Орташа
2
0,25
0,50
0.8
0.12
0.30
0.35
0.08
0.20
Жүрістегі қабырғалар саны, артық емес
15
15
15
Соңғы қабырғасының салыстырмалы қатесі, артық емес
1200000
150000
120000
Бұрышты өлшеудің ОКҚ (жүрістегі және полигондағы
үйлеспеушіліктер бойынша) артық емес
3
5
10
Жүрістегі және полигондағы бұрыштық үйлеспеушіліктер, n - жүрістегі бұрыштың саны
5√n
10√m
5√n
Полигонометриялық жүйенің бекітілген пункттерінің биіктіктері геометриялық нивелирлеумен анықталады.
4 класс, 1 және 2 разрядты полигонометриялық жүйелерді және ірі масштабты түсіру негізін жобалау үшін кейін орындалатын түсірістердің масштабтарын және әдістерін есепке ала отырып жасалады. Жобалау келесі негіздерде: түсіру обьектісінің геодезиялық зерттелінуі жайында мәліметтерді; аспаптардың бар екендігі; жұмыс жасау аймағының физико- географиялық және экономикалық зерттелуі жайында деректерді жинау және талдау, материалдардың және жұмыс күшінің, аймақты зерттеу нәтижелерінің бар екендігін, аймақтың 10-15 жылдан кем емес уақыттағы дамуын есепке ала отырып жасалады.
Жүйенің жобасы 1:10000 немесе 1:25000 масштабтардағы топографиялық карталарда құрылады. Құрылған жоба бағаланады. Жиілендіру жүйесінің дәлдігін есептеудің бастапқы талабы, үйлестірілген түсіру негіздерінің нүктелерінің орналасқан орындарының қателерінің шет мәні: олар планда, ашық және құрылыс салынған жерлерде 0,2 мм, яғни 1:500 масштабта 10 см болуы керек. Жүйелерді жобалауда ЭЕМ қолдануы оптимальды шешім табу мүмкіндігін береді: аз қаржылай шығынмен берілген жоғарғы дәлдіктегі жүйені құруды.
Мысалы, бастапқы кезеңдегі салыстырмалы орташа квадраттық қатенің мәні - 1Тн, ал соңғы кезеңдегі - 1Тк болуына талап қойылуы керек. Егер n болатын болса, алдыңғы кезеңнен келесі кезеңге өтудегі дәлдікті қамтамасыз ету коэффициенті анықталады.
K= n√[Тн]
Тк
(2)
Мысалы: Тб=50000, Тс=10000 (4 класс полигонометриясынан 2 разряд полигонометриясына ауысу).
Бастапқы деректердің қосымша қателерінің бар болғандығына байланысты, олардың жүйенің келесі кезеңінің салыстырмалы қатесінің нәтижесінің ұлғаюына тигізетін әсерін сипаттайтын формулада коэффициент пайда болады. Коэффициентті шамамен 1,5 ең қылып алу ұсынылады. Онда формула келесі түрде болады:
K= [1]
1,5
√Тб
Тс
(3)
Мысалы, бастапқы кезеңнен 1Тб = 150000 (4 класс полигонометриясының) дәлдігінде және 1 Тс = 14000 (теодолиттік жүрістің) дәлдігінде, негіздің үш кезеңдік даму схемасында n=3 дәлдікті қамтамасыз ету коэффициенті
K=11.5 [3]√12.5=1.55 (4)
Бастапқы пунктілерге және бастапқы дирекциондық бұрыштарға сүйенетін жеке полигонометриялық жүрісті жобалауда пунктінің орналасуындағы және диррекциондық бұрыштағы қатені жүрістің ортасында, оны үйлестіріп болғаннан кейін анықтайды.
Жүрісті үйлестіргеннен кейін оның осал жерінде ОКҚ келесідей
болады:
Мос=12М (5)
Мұндағы, М - үйлестірілгенге дейінгі жүрістің соңғы пунктінің орнындағы кез-келген формадағы жүріске есептелінетін ОКҚ.
Рекогноцировкалауда жүйе құру жобасы, жүрістердің бағыттары тексеріледі және полигонометриялық таңбалардың орналастыру орындары белгіленеді. Полигонометриялық пункттерді орналастыруға өтуге ыңғайлы, жақсы танылатын, олардың ұзақ уақыт сақталуларын қамтамасыз ететін және түсіру жүйесінің нүктелері ретінде ыңғайлы жерлер таңдалып алынады.
Центрлер мен белгілер қазіргі кезде қолданылатын инструкцияның талабына сәйкес таңдалып аынады және орналастырылады. Құрылыс жүргізілген территорияда көбінесе қабырғада орналастырылатын белгілер таңдалып алынады.
Полигонометриялық белгілерді көшелердің жүретін бөліктерінде, егістіктерде, батпақтарда, топырақпен көміліп қалатын жерлерде,
жылжымалы топырақтарда және карьерлердің котлавандардың, басқа да қауіпті жерлердің қасында орналастыруға тиым салынады.
Әр орналастырылған полигонометриялық белгі кем дегенде үш өлшеумен (1 см-ге дейін) жергілікті жердегі тұрақты заттармен байланыстырылады, ал орналасқан орнының суреті ұқыпты түрде карточкаға салынады.
Полигонометрия разряды, жүрістердің жалпы ұзындығы, пунктер саны. Өндірістік алаң территориясында 1 разряд тиангуляциясына 1-ші разрядты полигометрия құру жобаланып отыр.
Полигонометрия шартты нүктелер арқылы жүрістер жүйесін құрайды.
Таңбалар мен орталықтар түрі:
1 разрядты полигонометрия пункттері үшін, топографиялық түсірулер бойынша инструкциялар, қиылған пирамида формасы тәріздес 2 бетон блоктарынан тұратын 5 типті орталықты ұсынады. Әр блоктың тік сызығында марка салынған. Инструменттер, сызық өлшеу әдістері және бұрыш өлшемінің орташа квадраттық қатесі.
1 разрядты полигонометрия жүрісіндегі линия ұзындығы, 1:10000 салыстырмалы қате жіберушілік есебімен, кіші топографиялық светодальномермен немесе аспалы өлшеу приборымен өлшенеді.
1 разрядты полигонометрияда бұрыштарды Т-2 теодолитпен, 2 әдіспен өлшейді, ол Т-5 теодолитімен 3 әдіспен өлшейді. Горизонтальді бұрыштарды өлшеуде орташа квадраттық қате жіберушілік +-5″. Бұрыштарды өлшеу үшін визирлік марка компактісінің үш штативті жүйесін қолданады. Теодалитті орташа дәл кестіру және визирлік мақсат дәлдігі 1мм шамасында болу керек. Полигонометрияны жобалау. Полигонометрияны жобалау кезінде, жүрісті ыңғайлы жолдары қарастырылып, центрлік нүктелер орнатылатын
жер бекітіліп, өндірістік бақылау және өңдеу жұмыстары орындалады.
Светодальномерлі 1 - 4 класты полигонометрия 1:100000 - 1:200000 масштабтарда жобаланады. 1 - 2 разрядты полигонометриялық торлардың жобасы 1:5000 - 1:25000 масштабты топографиялық карталарда құрылады. Ал жобаны нақтырақ зерттеу үшін, одан да үлкен масштабты топографиялық карталар қолданылады. Картаға ең алдымен аумақта бұрын орнатылған геодезиялық пункттер, яғни триангуляция полигонометриялық пункттер белгіленеді. Жобаланатын жүріс ең алдымен жағарғы кластарға, одан кейін төменгі кластарға келесі жағдайларды қамти отырып жобаланады:
Жүріс сызықтары жолдың, көшенің, өзеннің, шетінен немесе түсіріске және бұрышты өлшеуге ыңғайлы жер учаскелерінде орналастырылады; пункттер обьект түсірісіне немесе құрылыс салынатын алаңның геодезиялық бөлу жұмыстарына ыңғайлы жерлерге орнатылады;
Жүрістерді жоғарғы класты немесе жоғарғы разрядты пункттерге байланыстыру жоолдары қарастырылады;
Полигонометриялық жүрістер техникалық нұсқамаларға сәйкес, түзу және талапқа сай болуы керек;
Полигонометриялық жобалауды толықтырсақ, жасалынған картада құрылған пункктердің әдістемелік нұсқасы, бұрыштарды, қабырғаларды қалай өлшегені жайлы және координаталарды бір жүйеге келтіруі жайлы түсініктеме болуы қажет. Жұмыстың сметалық бөліміне: жобаның жұмыс көлемі, жұмысқа кеткен шығындар, қолданылған аспаптарға кеткен шығындар, көлік және т.б. кеткен шығындар, жұмыстың қаншаға бағалануы жатады.
Полигонметрия пункттерін рекогносцировкілеу және бекіту Рекогносцировка барысында, картада жобаланған пункттер орны
анықталып, сол пункттердің басқа орнатылған пункттермен көріну қабілеті тексеріледі. Пункт орнатылатын жер шаруашылық жүргізілетін, егіншілік жүргізілетін, жол бойынан, жоғарғы вольтті жерлерден, жерасты комуника- цияларынан(су құбырлары, кабельдер, дренажды желілер, т.б.) тыс жерлерде орнатылуы керек. Құрылыс салынған аймақтарда пункттер кварталдардың және тротуардың бұрышына, жүріс линиясы фасад лииясына параллель ететіндей орнатылады. Бұл жағдайда, 1-4 класты светодальномерлі полигонометрияның талабы бойынша визирлік сәуле бөгеттерге қатысты 2 м-ге жақындамауы керек болса, 1 және 2 разрядты полигонометрияда 1,0 - 0,5 м жақын болмауы керек. Рекогносцировка барысында, сыртқы геодезиялық белгілердің сәйкес түрі және биіктігі және центр типі, яғни пункт жағдайына байланысты орнатылады.
Сондай-ақ, рекогносцировка барысында полигонометриялық пункттердің жоғарғы класты және разрядты пункттерге байланысу тәсілдері және жыралар мен өзендерден өту мәселелері қарастырылады. Және де, қосымша шет жағынан орнатылатын пункттердің орны анықталады, яғни бұл пункттер жергілікті жерді қашықтан кең көлемде бақылау үшін орнатылады. Анықталған пункт орнына темір қазықтар немесе штырлар қағылып, цементтеледі немесе бетондалады.
Рекогносцировкілеу процесі аяқталғаннан кейін, полигонометриялық жүрістің схемасы жасалып, пункттер нөмірленеді.
1 - 4 класты полигонометриялық пункттерде триангуляциядағыдай пункттердің центрі орнатылып, арнайы белгілермен орнатылады.
1 және 2 разрядты полигонометрияның белгілері ретінде, полигонометриялық маркалар(штативтағы) және вешкалар пайдаланылады. Топырақты, жұмсақ жерлерде центр ретінде, биіктігі 65-70 см кем емес төрт кырлы пирамида тәріздес темірлер, трубалар, рельс т.б. қағылып, бетондалып немесе цементті растворменен толтырылып, белгі орнатылады. Қағылған темір басына крестик немесе дюбль шегемен тесіліп, нүкте ретінде белгі салынады. Яғни, пункт басында центр нүктесі орнатылуы керек.
Топырақтық пункттен басқа, қалалы жерлерде қабырғалық пункт бар. Олар топырақтық пунктке қарағанда мықты және көпке дейін сақталады[4], [5].
0.5.4 Геодезиялық жиілендіру тораптары
Мемлекеттік геодезиялық тірек тор негізінде геодезиялық жиілендіру торлары құрылады және олар топографиялық түсіріс кезінде, сол түсірістің негізі болып табылады. Пландық жиілету торлары мемлекеттік геодезиялық торлар құру принципі бойынша құрылады, яғни триангуляциялық, полигонометриялық және трилатерациялық әдіспенен құрылады. Кейде сызықтық-бұрыштық әдіс бойынша құрылады. Жиілету торлары 1 және 2 разрядқа бөлінеді.1 және 2 разрядты триангуляция - тор түрінде және жеке пункт түрінде құрылады. Әр пункт кем дегенде үш триангуляциялық пункттен, яғни үшбұрыштар әдісімен барлық қабырғалары мен бұрыштарын өлшеу арқылы анықталу керек. Үшбұрыштар әдісінде бұрыштардың минималды бұрышы - 20°-30° болу керек. Геодезиялық жиілету пункттері жергілікті жерде арнайы белгілермен цементтеліп орнатылады және орнатылған нүкте центрінің солтүстік жағына арнайы белгі қағылуы қажет. 1 және 2 разрядты полигонометрияның белгілері ретінде, полигонометриялық маркалар(штативтағы) және вешкалар пайдаланылады. Топырақты, жұмсақ жерлерде центр ретінде, биіктігі 65-70 см кем емес төрт кырлы пирамида тәріздес темірлер, трубалар, рельс т.б. қағылып, бетондалып немесе цементті растворменен толтырылып, белгі орнатылады. Қағылған темір басына крестик немесе дюбль шегемен тесіліп, нүкте ретінде белгі салынады. Яғни, пункт басында центр нүктесі орнатылуы керек.
Мемлекеттік геодезиялық торлардың жиілендіруін жобалау кезінде 4 класты полигонометрия жүрісі геодезиялық түсірістерді қанағаттандыру қажет. Яғни, жобалау кезінде топографиялық түсіріске 1:5000, 1:2000, 1:1000, 1:500 масштабқа арналған 4 - кестедегі әдістемелік нұсқауға жүгіну керек:
4 - кесте Полигонометрия нұсқаулары
Полигонометрия
4 класс
1 разряд
2 разряд
Жүріс ұзындығы, км.
Тұрақты пункттер арасында
15
5
3
Тұрақты және узелды нүктелер арасында
10
3
2
Узелды нүктелер арасында
7
2
1,5
Қабырға ұзындығы, км
Smax
2,00
0,80
0,35
Smin
0,25
0,12
0,08
Sпред
0,50
0,30
0,20
Жүріс кезіндегі қабырға саны
15
15
15
Жүріске қатысты қателік
1200000
1100000
120000
СКО бұрышты өлшеу
3
5
10
Бұрыштық қиылыспаушылық шегі
5 n 1
10 n 1
20 n 1
Сонымен, геодезияда жиілету торлары мемлекеттік геодезия торларының негізінен дамиды. Олар ірі масштабты түсірістердің, сонымен қатар қала мен елді-мекендерде, ірі өндіріс обьектерінің құрылыс алаңдарында және т.б. орындалатын инженерлік геодезия жұмыстарының негізі ретінде қолданылады.
Пландық-геодезиялық толықтыру торлары 1 және 2 разрядты (немесе триангуляция торлары) және полигонометрия түрінде құрылады.
1 разрядты триангуляция тор үшбұрыштан жасалған торлар мен тізбектер түрінде дамиды, үшбұрыштың қабырғаларының ұзындығы 1-5 км- ге дейін болады. Бұрыштарды өлшеудегі орта квадраттық қате 5"-тен аспайды, ал сыртқы (базистік) қабырғаларының ұзындығын өлшегендегі салыстырмалы қателік 1:50000-нан артық болмауы керек.
2 разрядты триангуляция тор 1 разрядты триангуляция торлары сияқты құрылады, олардың пункттерінің жәйін тура, кері және біріккен геодезиялық қиылысу әдістерімен анықтайды. 2 разрядты торларға үшбұрыш қабырғаларының ұзындығы 0,5-тен 3 км-ге дейін болады. Бұрышты өлшеудің салыстырма қатесі -10, сыртқы кабырғаларын өлшеудің салыстырма қатесі 1:20000-нан аспау керек.
Геодезия толықтыру торларының барлық пункттеріне 4 класты нивелирлеу немесе техникалық нивелирлеу арқылы биіктік мәндері беріледі. Таулы жерлерде биіктік беру тригонометриялық нивелирлеу әдісімен орындалады. Таулы жерлерде биіктік беру тригонометриялық нивелирлеу әдісімен орындалады [2], [11].
2.1 Топографиялық түсіріс обьектісінің физико-географиялық орналасу жағдайы
Жыл мезгіліндегі сыртқы ауа температурасы жобамен: Жел қысымының нормативті мәні - 75 кгм.
Түсіріс ауданының сейсмологиясы - 7 балл. Желді күндер өте аз болды.
Түсіріс жүргізілетін аумақты зерттеуде жұқпалы аурулар, радиоктивті жұқпалы аурулар көзі анықталмады, сондықтан түсірісті жүргізуге болады.
Объект Алматы облысы Жамбыл ауданында орналасқан.
Аймақтың климатына келетін болсақ, конинентальды болып келеді. Өңтүстік бөлігін Алатау тауларының жоталары алып жатыр. Гидрографиясына келетін болсақ, суы мол аймақ болып келеді.
5 - кесте. Алматы облысының климаты
Алматы облысының климаты
Ай
Қаң
Ақп
Нау
Сәу
Мам
Мау
Шіл
Там
Қыр
Қаз
Қар
Жел
Жыл
Абсолю ттік максиму м, °C
18
20
28
33
35
40
42
41
38
31
25
19
42
О
рташа максиму м, °C
1
7
2
7
0
9
4
6
5
Орташа темпера тура, °C
-6
-5
-2
11
16
21
24
22
17
9
2
-4
9
Орташа миниму м, °C
-12
-9
-2
6
11
15
18
16
11
4
-3
-8
4
Абсолю ттік миниму м, °C
-30
-38
-25
-11
-7
2
7
5
-3
-12
-34
-32
-38
Жауын- шашын, мм
32
37
71
104
107
64
32
26
30
62
55
33
653
0.2.1 Кабельді жүргізу кезіндегі 1:2000 масштабтағы жергілікті топографиялық түсірісі
Инженерлік жұмыстарды жобалау және оны ары қарай салу аранаулы инженерлік ізденіс деп аталатын үрдісті жұмыстар негізінде жүргізіледі. Инженерлік ізденістердің негізгі атқаратын істері - түсіріс жүргізілетін ауданның табиғи және экономикалық жағдайларын, түсіріс жұмыстарының оны қоршаған ортамен өзіндік байланасы, оларды қорғаудың инженерлік жолдары және жұмыс ауданындағы жұмысшылардың қауіпсіздік техникасымен қамтамасыз етілу жағдайларын зерттеу.
Инженерлік ізденістің әр түрі жобалаудың өзіне тән сатысын материалдық қамтасыз етуі керек. Сондықтан ізденісті бірнеше түрге бөледі:
1) алдын алалық, техника экономикалық негізін анықтау немесе техника- экономикалық есептеу;
2) жобалау кезіндегі;
3) жұмыс істеу құжаттарын дайындау кезіндегі;
Ізденіс экономикалық және техникалы қ болып екіге бөлінеді. Экономикалық ізденістер түсірісті, сол жерде керекті материалдармен,
заттармен, көлікпен, энергиямен, жұмыс күшімен, т.с.с. қамтамасыз ете ала ма және объект түсірісі болған соң осы түсірісс экономикалық тұрғыдан тимді ме, осы аталған шартарды есепке ала отырып жасалады. Экономикалық ізденіс техникалық ізденістің алдын алып отырады. Техникалық ізденіс түсіріс жасалатын жер аумағының табиғи жағдайын егжейлі-тегжейлі зерттеу және жобалау, құрылыс салу кездерінде сол жердің табиғи байлықтарын мүмкіндігінще толық пайдалану және есепке алу үшін жүргізіледі.
Инженерлік-геодезиялық ізденіс сол ауданның жер бедері және ондағы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қ. Тұрысов атындағы Геология, мұнай және тау-кен ісі институты
Маркшейдерлік іс және геодезия кафедрасы
Шүкірбай Мұхамед-Әли Әділбекұлы
Алматы облысы Жамбыл ауданында талшықты оптикалық кабельді жүргізуді геодезиялық қамтамасыз ету
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
5В071100 - Геодезия және картография мамандығы
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Сәтбаев университеті
Геология, мұнай және тау-кен ісі институты
Маркшейдерлік іс және геодезия кафедрасы
Шүкірбай Мұхамед-Әли Әділбекұлы
Тақырыбы Алматы облысы Жамбыл ауданында талшықты оптикалық кабельді жүргізуді геодезиялық қамтамасыз ету
Дипломдық жобаға
ТҮСІНДІРМЕЛІК ЖАЗБА
5В071100 - Геодезия және картография мамандығы
Алматы 2021
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Сәтбаев университеті
Геология, мұнай және тау-кен ісі институты Кафедра Маркшейдерлік іс және геодезия
ҚОРҒАУҒА РҰҚСАТ
Кафедра меңгерушісі,
Доктор PhD.
Э.О.Орынбасарова
01 06 2021ж.
Дипломдық жобаның
ТҮСІНДІРМЕ ЖАЗБАСЫ
Алматы облысы Жамбыл ауданында талшықты оптикалық кабельді жүргізуді геодезиялық қамтамасыз ету
Орындаған: Шүкірбай М.Ә (аты, жөні тегі)
Жетекші доктор PhD
(ғылыми дәрежесі, атағы)
Қожаев Ж.Т.
_27 05 2021ж.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Сәтбаев университеті
Геология, мұнай және тау-кен ісі институты
Маркшейдерлік іс және геодезия кафедрасы 5В071100- Геодезия және картография
БЕКІТЕМІН
Кафедра меңгерушісі,
Доктор PhD
Э.О.Орынбасарова
_01 06 2021 ж.
Дипломдық жобаны орындауға
ТАПСЫРМА
Білім алушы: Шүкірбай Мұхамед-Әли Әділбекұлы
Тақырыбы: Алматы облысы Жамбыл ау данында талшықты оптикалық кабельді жүргізуді геодезиялық қамтамасыз ету
Университет Ректорының №1113-б 08 қазан 2020 бұйрығымен бекітілген
Орындалған жобаның өткізу мерзімі: _27_ 05 2021жыл Дипломдық жұмыстың бастапқы мәліметтері: практика уақытында
алған тәжірибе және дәріс мәліметтері
Есеп - түсініктеме жазбаның талқылауға берілген сұрақтарының тізімі топографиялық түсіріс, талшықты оптикалық кабельді жүргізудегі жұмыстарды геодезиялық қамтамасыз ету, алынған мәліметтерді камеральдық өңдеу
Графикалық материалдардың тізімі: топографиялық түсірістің планы, бас план, көлденең және бойлық профиль, координаттарға отырғызылған сұлба.
Ұсынылған негізгі әдебиеттер: 1.Пеллинен Л.П. Высшая геодезия. Москва, издательство Недра, 1978. 2.Брыкин П.А. Экономика, организация и планирование топографо-геодезических работ. Москва, издательство
Недра, 1979. 3.Прокофьев Ф.И. Охрана труда в геодезии. Москва, издательство Недра, 1981.4.Беспалов. К.В. Экономика топографо- геодезического производства. Москва, издательство Недра, 1982. 5. Утепов Е.Б., Утепов Т.Е., Кораблев В.П. Охрана труда и окружающей среды в вопросах и ответах. Алматы, 2001. 6. Видуев Н.Г., Ракитов Д.И. Гедезические разбивочные работы. Киев, 1952.
Дипломдық жобаны (жұмысты) даярлау КЕСТЕСІ
Бөлім атаулары, дайындалатын сұрақтардың тізімі
Ғылыми жетекшіге, кеңесшілерге өткізу
мерзімі
Ескерту
Геодезиялық бөлім
19.04.2021
Ескерту жоқ
Арнайы бөлім
15.05.2021
Ескерту жоқ
Аяқталған дипломдық жобаның және оларға қатысты диплом жобасының бөлімдерінің кеңесшілерінің және қалып бақылаушының
Қолтаңбалары
Бөлімдер атауы
Ғылыми жетекші, кеңесшілер (аты- жөні, тегі, ғылыми дәрежесі,
атағы)
Қолтаңба қойылған мерзімі
Қолы
Геодезиялық
бөлім
Қожаев Ж.Т.
доктор PhD
22.02.2021
Арнайы бөлім
Қожаев Ж.Т.
доктор PhD
21.04.2021
Қалып
бақылаушы
Нукарбекова Ж.
т.ғ.м., ассистент
20.05.2021
Тапсырма берілген мерзімі 16.01.2021 ж
Кафедра меңгерушісі Орынбасарова Э.О. (аты, жөні тегі, қолы)
Ғылыми жетекшісі Қожаев Ж.Т.
(аты, жөні, тегі)
Тапсырманы орындаған студент Шүкірбай МӘ.. (аты, жөні, тегі, қолы)
АҢДАТПА
Бұл дипломдық жұмыста Алматы облысы, Жамбыл ауданындағы талшықты оптикалық кабельді салу кезіндегі геодезиялық жұмыстармен қамтамасыз ету болды.
Дипломдық жұмыс кіріспе, 3 бөлім және қорытындыдан тұрады.
Дипломдық жұмыстың бірінші бөлімінд е жалпы геодезиялық топографиялық түсіріс туралы түсінік.
Негізгі бөлімде геодезиялық топографиялық түсірістерде қолданылған аспаптар туралы баяндалған.
Дипломдық жұмыстың үшінші бөлімінде жалпы тақырыпты қорыта, түсіндірме жұмыстары.
АННОТАЦИЯ
В данной дипломной работе отражено обеспечение геодезическими работами при прокладке волоконно-оптического кабеля в Жамбылском районе Алматинской области.
Дипломная работа состоит из введения, 3 разделов и заключения.
Понятие общей геодезической топографической съемки в первой части дипломной работы.
Основная часть содержат использование специальных геодезических приборов в геодезической топографической съемке.
В третьей части дипломной работы об общение общей темы, пояснительная работа.
ANNOTATION
In this thesis, the main task was to provide geodesic work on the construction of a fiber-optic cable in Zhambyl district, Almaty region.
The thesis consists of an introduction, 3 parts and a conclusion.
The concept of general geodesic topographic survey in the first part of the thesis.
In the main part, a reference to the instruments used in geodesic topographic surveys.
In the third part of the thesis, explanatory work is carried out, summarizing the general topic.
МАЗМҰНЫ
Кіріспе
1 Геодезия 10
1.1 Геодезиялық тірек торлар жайлы түсінік 11
1.1.1 Тірек пункттерінің жіктелуі және оларды құру әдістері 12
1.1.2 МГТ пункттері 13
1.1.3 1-2 разрядты полигонометрия 16
1.1.4 Геодезиялық жиілендіру тораптары 22
1.0.1 Топографиялық түсіріс обьектісінің физико-географиялық орналасу жағдайы 25
2.0.2 Топографиялық түсіріс барысында пайдаланылған аспаптар, түсіріс методикасы және нәтижелерді өңдеу 27
3.0.3 Жер учаскесіндегі геодезиялық бөлу жұмыстары 46
4.0.4 Жер учаскелерін бөлу әдістері 47
4.0.4 Жобаны жер бетіне көшіру үшін мәліметтерді геодезиялық дайындау 47
5.0.5 Жобалық бұрышы, қашықтығы, биіктіктігі және ылдилығы белгілі жазықтықты жер бетіне көшіру 47
Қорытынды Пайдаланылған әдебиеттер
КІРІСПЕ
Геодезиялық жұмыстардың бастамасынсыз ешқандай құрылыс жұмыстарды бастау мүмкін емес.
Менің дипломдық жұмысым Алматы облысы, Жамбыл ауданындағы талшықты оптикалық кабельді салу кезіндегі геодезиялық жұмыстармен қамтамасыз ету қарастырылған. Ең алдымен, Алматы облысының бас сәулетшісінің тапсырысы бойынша 1:2000 масштабта топографиялық түсіріс жасау қажет болды, яғни кабельді тартатын жерлерді өзара келісу және ауыл ішін 1-500 масштабта жасау тапсырылды. Топографо - геодезиялық түсірісті бастамастан бұрын, бізге реперлер қажет болды. Яғни, трасса бойынша бұрын геодезиялық жұмыстар атқарылмағандықтан, біздің ең бірінші жұмыс 2 разрядты тірек пункттерін орнату болып табылды. Одан кейін, орнатылған пункттерге еркін түрде координаталар берілді. Әр пунктке П1, П2, П3, П4 деген атау беріліп, темір қадалармен тану белгілері қағылды. Осы пункттерден 1:2000 масштабтағы топотүсіріс басталды. Бұл біздің бірінші атқаратын жұмысымыз еді. Ал одан кейін, ауылдың ішінде Мектептерге жүргізу детапсырманың ішінде болғандықтан, түсіріс жағынан 4-5 категорияға жататын застроенный аумақтарды да топографиялық - геодезиялық жұмыстары қажет болды.
1 Геодезия
1.1 Геодезиялық тірек торлар жайлы түсінік
Геодезиялық түсірістің қай түрі болмасын, олар алдын ала жер бетінде бекітілген және өте жоғары дәлдікпен пландық координаталары (X,Y) және биіктік координатасы (Н) анықталған нүктелерге сүйенеді. Мұндай пункттерді тірек пункттер дейді. Координаталары геодезиялық тәсілмен біртұтас координаталар жүйесінде анықталған тірек жүйелерін геодезиялық тірек жүйелері деп атайды.
Жалпыдан жалқыға көшу принципіне қарай мемлекетіміздегі барлық тірек жүйелері бірнеше кластарға бөлінеді.
Оларды құру ең жоғарғы кластан төменгі, күрделі және дәл геометриялық құрылымдардан ұсақ, дәлдігі төмендеу кластарға көшеді. Жоғарғы класты пункттер бір-бірінен (бірнеше ондаған километр) әжептәуір үлкен арақашықықта орналасады. Одан кейін олардың аралары, төменгі кластарда жиілетіледі. Геодезиялық жұмыстарды осындай принциппен жүргізу қысқа мерзім ішінде үлкен территорияны біртұтас координаталық жүйемен қамтамасыз ете алады. Геодезиялық жұмыстың ең негізгісі болып, осы негізгі геодезиялық тірек торларын құру болып табылады. Оларды құру кезінде жоғарғы дәлдікті астрономиялық, гравиметриялық және бұрыштық, сызықтық өлшеулер жүргізіледі. Геодезиялық тірек торларын құру екі кезеңнен тұрады: далалық және камералдық. Далалық кезең кезінде, атрономо-геодезиялық өлшеулер арнайы геодезиялық аспаптар көмегімен жүргізілсе, камералдық кезеңде алынған өлшеулерді математикалық өңдеп,бір жүйеге келтіріп, графикалық безендіру және құжаттық очет дайындалады. Геодезиялық тірек торлар пландық және биіктік жүйелер болып бөлінеді. Пландық жүйеде тірек пункттерінің тік бұрышты жазық координаталары (X пен Y) анықталады, ал нүктелердің биіктіктері (Н) Балтық теңізінің биіктік жүйесімен есептеледі. Келесі жұмыс жергілікті жерде пункттерді бекіту келесі жерде - белгілерді орнату, центрін беру. Геодезиялық пункт белгісі екі мағынада қолданылады: біріншісі, белгіге аспап орнатылып өлшеулер жүргізіледі. Екіншісі, басқа пункттерден бақылау үшін. Бұл жұмыстың қиындығы белгілі центр мен аспаптың визерлік центрі бір сызықтың бойында орналасу керек.
Қала, ірі өндіріс жерлерде, энергетикалық және т.б. объектілер территориясында құрылған геодезиялық тірек торлары өндірістегі болу жұмыстары мен ғимаратты эксплуатациялауда қолданылады.
Инженерлік-геодезиялық торап-ізденістермен, құрылыспен, жер қойнауын пайдаланумен, жерге орналастырумен, басқа да толып жатқан халық-шаруашылық және ғылыми міндеттер мен байланысты инженерлік- геодезиялық есептерді шешу үшін құрылады. 1:500 ,1:1000 масштабтағы геодезиялық торап дәлдігіне жоғары талап қойылады. Инженерлік- геодезиялық торап дәлдігін есептегенде геодезиялық жұмыс дәлдігіне
қойылатын талаптардан басқа тұрақты қолданудағы екі негізігі нұсқауды білу керек.
Біріншіден, бөлу негізінің дәлдәгіне қойылатын талаптар, түсіріс негізінің дәлдігімен бірдей тәртіпте болуы мүмкін. Бұл жағдайда геодезиялық тірек торы жалпыдан жекеге қарай принцибінде жүреді, яғни жоғары класс торлары мен разрядтарын бастапқы негізі ретінде қолданады.
Екішіден, бөлу жұмыстарының дәлдігіне қойылатын талаптар топорафиялық жұмыстардың дәлдігінен жоғары мүмкін. Бұл жағдайда арнайы геодезиялық тірек торлары құрылады [2].
Арнайы геодезиялық тірек торларының дәлдігі мен тығыздығы құрылыс жұмыстарындағы бір этаптан келесісіне өтуде өзгеруіне болады. Бірақ, геодезиялық өлшеулердің дәлдігіне қойылатын талап этаптан этапқа жоғарлайды. Карта мен пландарды құруда, геодезиялық есептерді шығаруда, сонымен қатар құрылысты геодезиялық қамтасыз етуде жергілікті жер бетінде бір координат жүйесімен байланысқан нүктелер орналасқан. Бұл нүктелер жер бетінде, құрылыс орындарында арнайы белгілермен көрсетіледі. Бір координат жүйесінде орналасқан нүктелер геодезиялық торап деп аталады.
Қазіргі кезде мемлекеттік геодезиялық тор жүйесін құруда спутниктік өлшеулер қолданылады.
Осы мақсатта мемлекеттік геодезиялық спутниктік жүйенің үш деңгейін құру концепциясы қабылданды:
oo фундаментальді астраномиялық - геодезиялық торап;
oo жоғарғы дәлдікті астраномияық - геодезиялық торап;
oo I классты спутникті геодезиялық торап;
Жиілету торын мемлекеттік торапты одан әрі жиілету үшін құрады.
Планды жиілету торы 1,2 разрядқа бөлінеді.
Түсіру торабы - бұл жиілету торының бір түрі, бірақ, үлкен тығыздықта. Түсіру торабының нүктелерінен әр түрлі масштабтағы карта мен пландар құру үшін жергілікті жер мен бедер түсіріледі.
Арнайы геодезиялық тораптар құрылысты геодезиялық қамтамасыз ету үшін құрылады. Пункттердің тығыздығы, құру кестесі мен осы торлардың дәлдігі құрылыс түріне байланысты.
Планды инженерлік-геодезиялық торап, қалалар мен ауылдарда, ірі өндіріс объектілерінің құрылыс алаңдарында, тау-кен өндіріс територияларында атқарылатын ірі масштабтағы түйірулерді, сондай-ақ инженерлік және геодезиялық жұмыстарды негіздеу үшін қызмет етеді. Пландық инженерлік-геодезиялық торап триангуляция түрінде және геодезиялық құрылыс торлары түрінде құрылады.
Планды инженерлік-геодезиялық торап дәлдігі мен тығыздығына қойылатын талап әртүрлі. Бұл инженерлік ғимарттардың жүргізілген ізденістердің, проетілеудің құрылысы мен эксплуатациялаудағы есептердің әртүрлілігіне байланысты. Инженерлік-геодезиялық тораптар ары қарай жиілету мүмкіндігі, негізгі бөлу жұмыстары мен 1:500 масштабтағы
топографиялық түсірісті ескере отырып құрады. Бірақ құрылыс ауданының физио-географиялық жағдайы мен ғимараттың көлеміне байланысты үлкеюі мүмкін. Инженерлік геодезиялық тораптарды құғанда мемлекеттік тірек торлары қолданылады.
Планды мемлекеттік торлардың дәлдігі ірі масштабтағы түсіріс жұмыстарының координаталарын бір жүйеге келтіруге есептелген.
Геодезиялық жүйе мемлекеттік жиілету және түсіріс жүйелері болып бөлінеді, ал олардың өз дәлдігіне қарай өзара кластарға бөлінеді.
Тірек пункттердің жер бетіндегі мәні астрономиялық және геодезиялық әдістермен анықталады.
Астрономиялық әдіспен берілген пункттің годезиялық координаталары (геодезиялық ендік В және геодезиялық бойлық L) аспан шырақтарын бағдарлау арқылы анықталады. Астрономиялық бағдарлаудың нәтижесінде пункттерге бағытталған сызықтардың геодезиялық азимуттарында А анықтауға болады. Азимуттар, сонымен қатар, гирокомпастың не гиротеодолиттің көмегімен анықталады. Бұдан әрі қарай геодезиялық координаталардан (В, L) және геодезиялық азимуттан (А) тікбұрышты координаталарға (Х, Ү) және дирекциондық бұрышқа (α) өтуге болады.
Пункттердің координаталарын тәуелсіз анықталуы бұл әдістің құндылығына жатады. Бірақ та нүктелердің геодезиялық координаталарын анықтауда пайда болатын аз қателер тіктеуіш сызығының эллипсоид бетіндегі нормальдан ауытқу қатесімен есептегенде, тікбұрышты координаталарда шамасы 60-100 м-ге дейін үлкен қателердің пайда болуына әкеледі. Сондықтан, астрономиялық әдістің басты кемшілігі жер бетіндегі нүктелердің тікбұрышты координаталарын біршама аз дәлдікпен анықталынады.
Геодезиялық әдісті қолданғанда тек кей нүктелердің (негізгі нүктелер) тікбұрышты координаталары астрономиялық бағдарлаумен анықталады. Тірек торларының қалған пункттері жердің бетінде төбелері тірек пункттері болатын геометриялық фигуралардың қабырғаларымен бұрыштары өлшеу арқылы негізгі нүктелермен байланыстырылады. Тірек нүктелерін осылай құру схемасы қателердің жиналуына шек қояды, өлшеуге сенімді бақылауды қамтамасыз етеді және әртүрлі жердің бөліктерінде геодезиялық жұмысты тәуелсіз істеуге мүмкіншілік береді.
Пункттердің координаталары бірыңғай координаталар жүйесінде геодезиялық әдіспен анықталатын тірек торларын геодезиялық тірек торлар деп атайды [3].
0.5.1 Тірек пункттерінің классификациясы және оларды құру әдістері Бүкіл тірек торлары жалпыдан жекеге өту принципі бойынша топтарға
бөлінеді және олар бірнеше сатымен жасалынады, жоғарғы топтардың торларынан төменгі топтарға, ірі және дәл геометриялық құрылудан ұсақ және аз дәлдікті геометриялық құрылуға өтеді.Жоғарғы топтың пункттері
бір-бірінен өте алшақ (ондаған километр) орналасады, кейін олар кіші топтардың торларымен толықтырылып дамытылады. Бұндай тәсіл өте қысқа мерзімде үлкен дәлдікпен бүкіл территорияға бірыңғай координаталар жүйесін таратуға мүмкіншілік жасайды. Жалпы геодезиялық торлар пландық және биіктік торлар болып бөлінеді. Пландық геодезиялық торлар әр пункттің жалпы мемлекеттік жүйесіндегі тікбұрышты координаталары (Х, Ү) анықталады, ал биіктік геодезиялық торларда әр пункттің Балтық биіктік жүйесі бойынша (Н) анықталады. Геодезиялық торлар мемлекеттік геодезиялық торларына, геодезиялық толықтыру торларына бөлінеді. Пландық геодезиялық торларды құру. Геодезиялық торлар, егер өлшеу кезінде нүктенің тек координаталары алынса пландық, ал нүктенің тек биіктік айырымы алынса биіктік торлар болып бөлінетіні бізге белгілі. Ал егерде, екі өлшемі де алынған болса, онда пландық-биіктік торлар деп аталады. Қазіргі геодезиялық өлшеулерде осы тор түрі жиі кездеседі. Пландық-биіктік торларды құрудың негізгі әдістеріне болып триангуляция, трилатерация және полигонометрия болып табылады.1:100000 масштабтан ұсақ масштабтарды құру үшін, әсіресе қолайсыз аудандарда (Арктика, антарктида және т.б) бұл әдістер ыңғайлы болып келеді [1], [4].
0.5.2 Мемлекеттік геодезиялық торлар
Мемлекеттік геодезиялық торлар жиілету және түсіріс торларын одан әрі дамытудың, сонымен қатар ізденіс, құрылыс, жер қойнауын пайдалану, жерге орналастыру, т.б көптеген есептерді шешудің негізі болып табылады. Сондықтан, геодезиялық тораптарды құрудың дәлдігін қамтамасыз ету үшін оның бұрыштық және ұзындық өлшеулері тиісті аспаптар мен тәсілдер арқылы жүргізілуге тиісті.Мемлекеттік геодезиялық торларға мыналар жатады:
1, 2, 3, 4 класты пландық жүйелер, олар өзара бұрыштық және ұзындыұ өлшеулер дәлдігімен, жүйе қабырғаларының ұзындықтарымен ерекшеленеді. Пландық жүйелер триангуляция, трилатерация, полигонометрия әдістерімен құрылады.
І, ІІ, ІІІ және ІV класты биіктік нивелирлік тораптар. Олар геометриялық нивелирлеу әдісімен құрылады.
Геодезиялық жүйелер жалпыдан жекеге көшу принципімен: жоғары жүйеден, яғни І-кластан төменге қарай неғұрлым дәл құрылғаннан, соғұрлым ұсақтау және дәлдігі кемдеу класқа қарай құрылады. І-класты жүйе мейілінше жоғары дәлдікке ие болады және ол төменгі кластарға геодезиялық жүйелердің дамуы мен орлардың пункттерінің координаталарын біртұтас жүйеде есептеу үшін, негіз қызметін атқарады. Өндірісте берілген учаскеде алаңдық жұмыс геодезиялық тордың техникалық проектісін құру болады. Жобаланатын жұмыстың ұйымдастыру және техникалық принципі, оның мазмұны, көлемі, әдісі, орналасуы және уақыты техникалық проекті құжатында көрсетіледі. Жобалаудың негізгі міндетінде берілген учаскіге
геодезиялық тор құруда қолайлы техникалық жағдайды іздеу. Геодезиялық тор сапасы және бағасы техникалық жобаның сапасына тура тәуелді [2].
МГТ құрудың негізгі этапының құрылымдық сұлбасы төмендегі 1- суретте көрсетілген:
Тірек торы
Рекогносцировка
Жоспарлау
Центрді беттестіру және таңбаны келтіру
Алаңдық өлшеу (бұрышты қ, сызықтық, төбелік).
өлшемнің нәтижесін математик алық өңдеу
1-сурет. МГТ құрудың негізгі этапының құрылымдық сұлбасы Триангуляция - әдісі жергілікті жерде үшбұрыштар жүйесін құрудан
тұрады, оларда барлық бұрыштар және кейбір базис қабырғаларының ұзындығы өлшенеді. Базистік торапта қысқа диагональ, базис және барлық бұрыштар өлшенеді.
І класс триангуляцияның тұтас жүйесін орасан зор территорияда құру едәуір уақыт пен материалдық қаражатты жұмсауды керек етеді. Сондықтан І класты геодезиялық жүйені, мүмкіндігінше меридиан және параллель бағытында бір-бірінен 200 километрг е дейінгі алыс қашықтықтарда орналасқан үшбұрыштар қатары түрінде құрады. І класты триангуляция қатарының периметрі 800 километрге дейінгі тұйық полигоды құрастырады. ІІ класты триангуляция бірінші класты полигонның бүкіл ауданын толтыратын және І класты пункттер імен сенімді байланыстағы
үшбұрыштардың жаппай жүйелі түрінде дамиды.
ІІІ және ІV кластытриангуляциялар мемлекеттік геодезиялық жүйелердің одан арғы жиілендіруі болып табылады.
Буынның (звено) бастапқы пункт координаттары мен қабырға азимутын астраномиялық бақылаулар арқылы анықтайды. Басқа қабырғалардың ұзындықтары мен азимуттарын, сонымен қатар қабылданған элипсоид үстіндегі немесе Гаусс проекциясының жазықтығындағы биіктік координаттарын өлшеулер арқылы алады.
Триагуляцияның байланыстырылмаған торын құруда бастапқы берілгендер ретінде бір пунктің бастапқы координаттары, бір қабырғаның ұзындығы және осы қабырғаның азимуты немесе бастапқы координаттары белгілі екі пункт қолданылады.
2-сурет. ІV класты триангуляция
Триангуляция әдісінің негізі - үшбұрыштар есебін қабырғалар және екі бұрыш арқылы, яғни синустар теоремасы арқылы шешу.
Бұл теореманы триангуляцияның үшбұрыштар тізбесіне қолдану, кезекті ( i+1 ) үшбұрышты кезекті i - қабырғамен байланысқан, яғни:
sin A1 sin A2 ...sin An
a sin Cn
an = b
sin B1
sin B2 ...sin Bn ;
cn =
n 1
sin Bn
(1)
І класс торы ең жоғары дәлдікпен сипатталады және еліміздің барлық территориясын қамтаған. Қалған класс торы жоғарғы класс торларының негізінде құрылады. ІІ класс торын бірінші класс торына сүйене отырып, ІІІ класс торын жоғарыға екеуін негізге ала отырып құрады. Бұл құрылу кесте түрін триянгуляция әдісі деп атайды.
1-4 класты триянгуляция жүйесінің техникалық мінездемесі 1- кестеде көрсетілген. Пландық негіздеудің мемлекеттік жүйесі полигонометрия мен 1,2 разрядты триянгуляция торабымен толықтырылады.
Трилатерация әдісі барлық қабырғалар ұзындықтары ретінде құрылады. Үшбұрыштарды шешу арқылы горизонталь бұрыштарын, алудан қабырғаларының деррикциондық бұрыштарын анықтайды.
Пункттердің координаталарын есептеу триангуляциялаудағыдай жүргізіледі. Байланыстырылмаған трилатерация торын құруда бастапқы деррикциондық бұрыштары белгілі болу керек.
Трилатерация жүйесінде қабырғаларының ұзындығы әдеттегідей радио және жарық қашықтық өлшеуіштермен өлшенеді. Бұл жағдайда қабырғаларды өлшеудің салыстырмалы қателігі мынадан аспауы керек: ІІІ класс үшін - 1:100000, ІV класс үшін - 1:40000 [3].
1 - кесте. 1 - 4 класс триангуляция торабының техникалық мінездемесі
Триангуляция Кластары
Қабырға ұзындығы, км
Бұрыш өлшеудің ОК шекті қателігі
Үшбұрыштар дағы шекті қателігі
Базисті қабырғаның өлшенген салыстырм. шекті қателігі
1
20-25
0,7׳׳
3,0׳׳
1:400000
2
7-20
1,0׳׳
4,0׳׳
1.300000
3
5-8
1,5׳׳
6,0׳׳
1.200000
4
2-5
2,0׳׳
8,0׳׳
1.200000
0.5.3 1-2 разрядты полигонометрия
Орианды жазық жерлерде триангуляция жүйелерінің дамуы қиындау немесе жергілікті жағдайдың күрделілігінен экономикалық жағынан орынсыз кезде полигонометрия әдісі қолданылады.
3-сурет. Полигонометрия жүрістері
Егер ab базисі полигонометриялық жүрістің АВ қабрғасына перпендикуляр болса және онымен екіге бөлінсе, онда АВ қабырғасының ұзындығын анықтау үшін ab - базисін және φ1 мен φ2 параллактикалық бұрыштарын өлшеу жеткілікті.
І класты полигонометрия меридиан және параллель бағытында созылған жүріс түрінде құрылады, олар бірінші класты периметрі 700-800 км полионның буындарын құрады, 2 класты полигонометрия 1 класты триангуляция мен полигонометрияның ішінде периметрі 150-180 километрлік тұйық полигон жүйесі ретінде дамиды.
3 және 4 класты полигонометриясы торапты пункттері бар жүрістер жүйесі немесе жоғарғы класты мемлекеттік геодезиялық жүйенің пунктеріне сүйенетін жекелеген жүрістер түрінде құрылады.
Полигонометрияның негізгі сипаттамалары 2-кестеде келтірілген
2- кесте Полигонометрия сипаттамалары
Полигономет- рия кластары
Қабырғалар саны
Қабырғалар ұзындығы, км.
Бұрыш өлш.
ОКҚ
Ұзындық өлшемінің салыстырмалы
қателігі
1
12
8-30
0,4׳׳
1:400000
2
6
5-18
1,0׳׳
1:200000
3
6
3-10
1,5׳׳
1:100000
4
20
0,25-2
2,0׳׳
1:40000
Әдетте, инженерлік-геодезиялық торлар топографиялық түсірістерді және геодезиялық бөлу жұмыстарын жүргізген кезде жобаланады және жиілендіріледі. Инженерлік-геодезиялық торларды құрған кезде Мемлекеттік геодезиялық торлар қолданылады. Топографиялық түсіріс және құрылыс алаңындағы геодезиялық жұмыстарды жобалау кезінде 1-2 разрядты полигонометриялық жүрістер қолданылады. 1:5000 - 1:500 масштабтағы топографиялық пландарды құрған кезде, территориядағы геодезиялық пункттердің тығыздығы 1 км² 4 пункттен 1 пункке дейін келу керек.
1-2 разрядты полигонометрия жеке жүріс немесе тор түрінде құрылады. Еер екі қатарлас орналасқан полигонометриялық пункттер ір-бірінен өте алшақ орналасқан жағдайда, сәйкес разрядты және класты жүріс жүргізілуі қажет. Әр түрлі дәлдікте, мысалы 1-разрядты және 4-класты полигонометриялық жүрістер параллель жүргізілген болса және пункттер арасындағы ара-қашықтық 1,5 км ден аспаса, онда бұл жүрістер аралығында міндетті түрде 1-разрядты полигонометриялық жүріс жүргізілуі қажет. Барлық пункттер міндетті түрде жергілікті жерде талапқа сай арнайы белгілермен орнатылуы керек.
Ірі масштабты түсірістердің обьектілерінде 4 класс полигонометриясы Мемлекеттік полигонометрияның 4 класына қарағанда төмен дәлдікпен орындалады.
1 және 2 разрядты 4 класс полигонометриясының негізгі көрсеткіштері 1.3-кестеде берілген. Полигонометрияның жеке жүрісі екі бастапқы пункттерге тірелуі тиіс, бұл жағдайда міндетті түрде жанасатын екі бұрыш өлшенуі керек. Немесе бір бастапқы пунктке тірелетін 1 және 2 разрядты полигонометриялық жабық жүрістерді жүргізіп, оларды жоғарғы класс пункттерімен координаттар арқылы байланыстыруға болады. Соңғы жағдайда бұрыштық өлшеулерді тексеру үшін азимуттардың астрономиялық және гидротеодолиттық бақылаулары пайдаланылады. Байланыстырылмаған аспалы(висячий) жүрістерді жүргізуге болмайды.
Инструкциямен бекітілген таблицадағы талаптардан аздаған ауытқулар болуы мүмкін. Сәулелік қашық өлшеуіштермен өлшенген байланыстырушы қабырғалардың ұзындығы 30 % дейін ұзартуға болады. Параллель орналасқан жүрістердің ұзыдығы шет мәнге жақын болса, 4 класс
жүрістерінің аралықтары 2,5 км. кем, ал І разрядтағы 1,5 км кем болса, оларды сол класс және разрядтардағы жүрістермен қосады.
3- кесте 1 және 2 разрядты полигонометрияның негізгі көрсеткіштері
Негізгі көрсеткіштер
Полигонометрия
4 класс
1 разряд
2 разряд
Жүрістің шекті ұзындығы,км: жеке жүріс
15
5
3
Бастапқы және түйін нүктелер аралығындағы
10
3
2
Түйін нүктелер аралығындағы
7
2
1.5
Полигон периметрінің шекті мәні, км
30
15
9
Жүріс қабырғасының ұзындығы, км: Ең үлкені
Ең кіші Орташа
2
0,25
0,50
0.8
0.12
0.30
0.35
0.08
0.20
Жүрістегі қабырғалар саны, артық емес
15
15
15
Соңғы қабырғасының салыстырмалы қатесі, артық емес
1200000
150000
120000
Бұрышты өлшеудің ОКҚ (жүрістегі және полигондағы
үйлеспеушіліктер бойынша) артық емес
3
5
10
Жүрістегі және полигондағы бұрыштық үйлеспеушіліктер, n - жүрістегі бұрыштың саны
5√n
10√m
5√n
Полигонометриялық жүйенің бекітілген пункттерінің биіктіктері геометриялық нивелирлеумен анықталады.
4 класс, 1 және 2 разрядты полигонометриялық жүйелерді және ірі масштабты түсіру негізін жобалау үшін кейін орындалатын түсірістердің масштабтарын және әдістерін есепке ала отырып жасалады. Жобалау келесі негіздерде: түсіру обьектісінің геодезиялық зерттелінуі жайында мәліметтерді; аспаптардың бар екендігі; жұмыс жасау аймағының физико- географиялық және экономикалық зерттелуі жайында деректерді жинау және талдау, материалдардың және жұмыс күшінің, аймақты зерттеу нәтижелерінің бар екендігін, аймақтың 10-15 жылдан кем емес уақыттағы дамуын есепке ала отырып жасалады.
Жүйенің жобасы 1:10000 немесе 1:25000 масштабтардағы топографиялық карталарда құрылады. Құрылған жоба бағаланады. Жиілендіру жүйесінің дәлдігін есептеудің бастапқы талабы, үйлестірілген түсіру негіздерінің нүктелерінің орналасқан орындарының қателерінің шет мәні: олар планда, ашық және құрылыс салынған жерлерде 0,2 мм, яғни 1:500 масштабта 10 см болуы керек. Жүйелерді жобалауда ЭЕМ қолдануы оптимальды шешім табу мүмкіндігін береді: аз қаржылай шығынмен берілген жоғарғы дәлдіктегі жүйені құруды.
Мысалы, бастапқы кезеңдегі салыстырмалы орташа квадраттық қатенің мәні - 1Тн, ал соңғы кезеңдегі - 1Тк болуына талап қойылуы керек. Егер n болатын болса, алдыңғы кезеңнен келесі кезеңге өтудегі дәлдікті қамтамасыз ету коэффициенті анықталады.
K= n√[Тн]
Тк
(2)
Мысалы: Тб=50000, Тс=10000 (4 класс полигонометриясынан 2 разряд полигонометриясына ауысу).
Бастапқы деректердің қосымша қателерінің бар болғандығына байланысты, олардың жүйенің келесі кезеңінің салыстырмалы қатесінің нәтижесінің ұлғаюына тигізетін әсерін сипаттайтын формулада коэффициент пайда болады. Коэффициентті шамамен 1,5 ең қылып алу ұсынылады. Онда формула келесі түрде болады:
K= [1]
1,5
√Тб
Тс
(3)
Мысалы, бастапқы кезеңнен 1Тб = 150000 (4 класс полигонометриясының) дәлдігінде және 1 Тс = 14000 (теодолиттік жүрістің) дәлдігінде, негіздің үш кезеңдік даму схемасында n=3 дәлдікті қамтамасыз ету коэффициенті
K=11.5 [3]√12.5=1.55 (4)
Бастапқы пунктілерге және бастапқы дирекциондық бұрыштарға сүйенетін жеке полигонометриялық жүрісті жобалауда пунктінің орналасуындағы және диррекциондық бұрыштағы қатені жүрістің ортасында, оны үйлестіріп болғаннан кейін анықтайды.
Жүрісті үйлестіргеннен кейін оның осал жерінде ОКҚ келесідей
болады:
Мос=12М (5)
Мұндағы, М - үйлестірілгенге дейінгі жүрістің соңғы пунктінің орнындағы кез-келген формадағы жүріске есептелінетін ОКҚ.
Рекогноцировкалауда жүйе құру жобасы, жүрістердің бағыттары тексеріледі және полигонометриялық таңбалардың орналастыру орындары белгіленеді. Полигонометриялық пункттерді орналастыруға өтуге ыңғайлы, жақсы танылатын, олардың ұзақ уақыт сақталуларын қамтамасыз ететін және түсіру жүйесінің нүктелері ретінде ыңғайлы жерлер таңдалып алынады.
Центрлер мен белгілер қазіргі кезде қолданылатын инструкцияның талабына сәйкес таңдалып аынады және орналастырылады. Құрылыс жүргізілген территорияда көбінесе қабырғада орналастырылатын белгілер таңдалып алынады.
Полигонометриялық белгілерді көшелердің жүретін бөліктерінде, егістіктерде, батпақтарда, топырақпен көміліп қалатын жерлерде,
жылжымалы топырақтарда және карьерлердің котлавандардың, басқа да қауіпті жерлердің қасында орналастыруға тиым салынады.
Әр орналастырылған полигонометриялық белгі кем дегенде үш өлшеумен (1 см-ге дейін) жергілікті жердегі тұрақты заттармен байланыстырылады, ал орналасқан орнының суреті ұқыпты түрде карточкаға салынады.
Полигонометрия разряды, жүрістердің жалпы ұзындығы, пунктер саны. Өндірістік алаң территориясында 1 разряд тиангуляциясына 1-ші разрядты полигометрия құру жобаланып отыр.
Полигонометрия шартты нүктелер арқылы жүрістер жүйесін құрайды.
Таңбалар мен орталықтар түрі:
1 разрядты полигонометрия пункттері үшін, топографиялық түсірулер бойынша инструкциялар, қиылған пирамида формасы тәріздес 2 бетон блоктарынан тұратын 5 типті орталықты ұсынады. Әр блоктың тік сызығында марка салынған. Инструменттер, сызық өлшеу әдістері және бұрыш өлшемінің орташа квадраттық қатесі.
1 разрядты полигонометрия жүрісіндегі линия ұзындығы, 1:10000 салыстырмалы қате жіберушілік есебімен, кіші топографиялық светодальномермен немесе аспалы өлшеу приборымен өлшенеді.
1 разрядты полигонометрияда бұрыштарды Т-2 теодолитпен, 2 әдіспен өлшейді, ол Т-5 теодолитімен 3 әдіспен өлшейді. Горизонтальді бұрыштарды өлшеуде орташа квадраттық қате жіберушілік +-5″. Бұрыштарды өлшеу үшін визирлік марка компактісінің үш штативті жүйесін қолданады. Теодалитті орташа дәл кестіру және визирлік мақсат дәлдігі 1мм шамасында болу керек. Полигонометрияны жобалау. Полигонометрияны жобалау кезінде, жүрісті ыңғайлы жолдары қарастырылып, центрлік нүктелер орнатылатын
жер бекітіліп, өндірістік бақылау және өңдеу жұмыстары орындалады.
Светодальномерлі 1 - 4 класты полигонометрия 1:100000 - 1:200000 масштабтарда жобаланады. 1 - 2 разрядты полигонометриялық торлардың жобасы 1:5000 - 1:25000 масштабты топографиялық карталарда құрылады. Ал жобаны нақтырақ зерттеу үшін, одан да үлкен масштабты топографиялық карталар қолданылады. Картаға ең алдымен аумақта бұрын орнатылған геодезиялық пункттер, яғни триангуляция полигонометриялық пункттер белгіленеді. Жобаланатын жүріс ең алдымен жағарғы кластарға, одан кейін төменгі кластарға келесі жағдайларды қамти отырып жобаланады:
Жүріс сызықтары жолдың, көшенің, өзеннің, шетінен немесе түсіріске және бұрышты өлшеуге ыңғайлы жер учаскелерінде орналастырылады; пункттер обьект түсірісіне немесе құрылыс салынатын алаңның геодезиялық бөлу жұмыстарына ыңғайлы жерлерге орнатылады;
Жүрістерді жоғарғы класты немесе жоғарғы разрядты пункттерге байланыстыру жоолдары қарастырылады;
Полигонометриялық жүрістер техникалық нұсқамаларға сәйкес, түзу және талапқа сай болуы керек;
Полигонометриялық жобалауды толықтырсақ, жасалынған картада құрылған пункктердің әдістемелік нұсқасы, бұрыштарды, қабырғаларды қалай өлшегені жайлы және координаталарды бір жүйеге келтіруі жайлы түсініктеме болуы қажет. Жұмыстың сметалық бөліміне: жобаның жұмыс көлемі, жұмысқа кеткен шығындар, қолданылған аспаптарға кеткен шығындар, көлік және т.б. кеткен шығындар, жұмыстың қаншаға бағалануы жатады.
Полигонметрия пункттерін рекогносцировкілеу және бекіту Рекогносцировка барысында, картада жобаланған пункттер орны
анықталып, сол пункттердің басқа орнатылған пункттермен көріну қабілеті тексеріледі. Пункт орнатылатын жер шаруашылық жүргізілетін, егіншілік жүргізілетін, жол бойынан, жоғарғы вольтті жерлерден, жерасты комуника- цияларынан(су құбырлары, кабельдер, дренажды желілер, т.б.) тыс жерлерде орнатылуы керек. Құрылыс салынған аймақтарда пункттер кварталдардың және тротуардың бұрышына, жүріс линиясы фасад лииясына параллель ететіндей орнатылады. Бұл жағдайда, 1-4 класты светодальномерлі полигонометрияның талабы бойынша визирлік сәуле бөгеттерге қатысты 2 м-ге жақындамауы керек болса, 1 және 2 разрядты полигонометрияда 1,0 - 0,5 м жақын болмауы керек. Рекогносцировка барысында, сыртқы геодезиялық белгілердің сәйкес түрі және биіктігі және центр типі, яғни пункт жағдайына байланысты орнатылады.
Сондай-ақ, рекогносцировка барысында полигонометриялық пункттердің жоғарғы класты және разрядты пункттерге байланысу тәсілдері және жыралар мен өзендерден өту мәселелері қарастырылады. Және де, қосымша шет жағынан орнатылатын пункттердің орны анықталады, яғни бұл пункттер жергілікті жерді қашықтан кең көлемде бақылау үшін орнатылады. Анықталған пункт орнына темір қазықтар немесе штырлар қағылып, цементтеледі немесе бетондалады.
Рекогносцировкілеу процесі аяқталғаннан кейін, полигонометриялық жүрістің схемасы жасалып, пункттер нөмірленеді.
1 - 4 класты полигонометриялық пункттерде триангуляциядағыдай пункттердің центрі орнатылып, арнайы белгілермен орнатылады.
1 және 2 разрядты полигонометрияның белгілері ретінде, полигонометриялық маркалар(штативтағы) және вешкалар пайдаланылады. Топырақты, жұмсақ жерлерде центр ретінде, биіктігі 65-70 см кем емес төрт кырлы пирамида тәріздес темірлер, трубалар, рельс т.б. қағылып, бетондалып немесе цементті растворменен толтырылып, белгі орнатылады. Қағылған темір басына крестик немесе дюбль шегемен тесіліп, нүкте ретінде белгі салынады. Яғни, пункт басында центр нүктесі орнатылуы керек.
Топырақтық пункттен басқа, қалалы жерлерде қабырғалық пункт бар. Олар топырақтық пунктке қарағанда мықты және көпке дейін сақталады[4], [5].
0.5.4 Геодезиялық жиілендіру тораптары
Мемлекеттік геодезиялық тірек тор негізінде геодезиялық жиілендіру торлары құрылады және олар топографиялық түсіріс кезінде, сол түсірістің негізі болып табылады. Пландық жиілету торлары мемлекеттік геодезиялық торлар құру принципі бойынша құрылады, яғни триангуляциялық, полигонометриялық және трилатерациялық әдіспенен құрылады. Кейде сызықтық-бұрыштық әдіс бойынша құрылады. Жиілету торлары 1 және 2 разрядқа бөлінеді.1 және 2 разрядты триангуляция - тор түрінде және жеке пункт түрінде құрылады. Әр пункт кем дегенде үш триангуляциялық пункттен, яғни үшбұрыштар әдісімен барлық қабырғалары мен бұрыштарын өлшеу арқылы анықталу керек. Үшбұрыштар әдісінде бұрыштардың минималды бұрышы - 20°-30° болу керек. Геодезиялық жиілету пункттері жергілікті жерде арнайы белгілермен цементтеліп орнатылады және орнатылған нүкте центрінің солтүстік жағына арнайы белгі қағылуы қажет. 1 және 2 разрядты полигонометрияның белгілері ретінде, полигонометриялық маркалар(штативтағы) және вешкалар пайдаланылады. Топырақты, жұмсақ жерлерде центр ретінде, биіктігі 65-70 см кем емес төрт кырлы пирамида тәріздес темірлер, трубалар, рельс т.б. қағылып, бетондалып немесе цементті растворменен толтырылып, белгі орнатылады. Қағылған темір басына крестик немесе дюбль шегемен тесіліп, нүкте ретінде белгі салынады. Яғни, пункт басында центр нүктесі орнатылуы керек.
Мемлекеттік геодезиялық торлардың жиілендіруін жобалау кезінде 4 класты полигонометрия жүрісі геодезиялық түсірістерді қанағаттандыру қажет. Яғни, жобалау кезінде топографиялық түсіріске 1:5000, 1:2000, 1:1000, 1:500 масштабқа арналған 4 - кестедегі әдістемелік нұсқауға жүгіну керек:
4 - кесте Полигонометрия нұсқаулары
Полигонометрия
4 класс
1 разряд
2 разряд
Жүріс ұзындығы, км.
Тұрақты пункттер арасында
15
5
3
Тұрақты және узелды нүктелер арасында
10
3
2
Узелды нүктелер арасында
7
2
1,5
Қабырға ұзындығы, км
Smax
2,00
0,80
0,35
Smin
0,25
0,12
0,08
Sпред
0,50
0,30
0,20
Жүріс кезіндегі қабырға саны
15
15
15
Жүріске қатысты қателік
1200000
1100000
120000
СКО бұрышты өлшеу
3
5
10
Бұрыштық қиылыспаушылық шегі
5 n 1
10 n 1
20 n 1
Сонымен, геодезияда жиілету торлары мемлекеттік геодезия торларының негізінен дамиды. Олар ірі масштабты түсірістердің, сонымен қатар қала мен елді-мекендерде, ірі өндіріс обьектерінің құрылыс алаңдарында және т.б. орындалатын инженерлік геодезия жұмыстарының негізі ретінде қолданылады.
Пландық-геодезиялық толықтыру торлары 1 және 2 разрядты (немесе триангуляция торлары) және полигонометрия түрінде құрылады.
1 разрядты триангуляция тор үшбұрыштан жасалған торлар мен тізбектер түрінде дамиды, үшбұрыштың қабырғаларының ұзындығы 1-5 км- ге дейін болады. Бұрыштарды өлшеудегі орта квадраттық қате 5"-тен аспайды, ал сыртқы (базистік) қабырғаларының ұзындығын өлшегендегі салыстырмалы қателік 1:50000-нан артық болмауы керек.
2 разрядты триангуляция тор 1 разрядты триангуляция торлары сияқты құрылады, олардың пункттерінің жәйін тура, кері және біріккен геодезиялық қиылысу әдістерімен анықтайды. 2 разрядты торларға үшбұрыш қабырғаларының ұзындығы 0,5-тен 3 км-ге дейін болады. Бұрышты өлшеудің салыстырма қатесі -10, сыртқы кабырғаларын өлшеудің салыстырма қатесі 1:20000-нан аспау керек.
Геодезия толықтыру торларының барлық пункттеріне 4 класты нивелирлеу немесе техникалық нивелирлеу арқылы биіктік мәндері беріледі. Таулы жерлерде биіктік беру тригонометриялық нивелирлеу әдісімен орындалады. Таулы жерлерде биіктік беру тригонометриялық нивелирлеу әдісімен орындалады [2], [11].
2.1 Топографиялық түсіріс обьектісінің физико-географиялық орналасу жағдайы
Жыл мезгіліндегі сыртқы ауа температурасы жобамен: Жел қысымының нормативті мәні - 75 кгм.
Түсіріс ауданының сейсмологиясы - 7 балл. Желді күндер өте аз болды.
Түсіріс жүргізілетін аумақты зерттеуде жұқпалы аурулар, радиоктивті жұқпалы аурулар көзі анықталмады, сондықтан түсірісті жүргізуге болады.
Объект Алматы облысы Жамбыл ауданында орналасқан.
Аймақтың климатына келетін болсақ, конинентальды болып келеді. Өңтүстік бөлігін Алатау тауларының жоталары алып жатыр. Гидрографиясына келетін болсақ, суы мол аймақ болып келеді.
5 - кесте. Алматы облысының климаты
Алматы облысының климаты
Ай
Қаң
Ақп
Нау
Сәу
Мам
Мау
Шіл
Там
Қыр
Қаз
Қар
Жел
Жыл
Абсолю ттік максиму м, °C
18
20
28
33
35
40
42
41
38
31
25
19
42
О
рташа максиму м, °C
1
7
2
7
0
9
4
6
5
Орташа темпера тура, °C
-6
-5
-2
11
16
21
24
22
17
9
2
-4
9
Орташа миниму м, °C
-12
-9
-2
6
11
15
18
16
11
4
-3
-8
4
Абсолю ттік миниму м, °C
-30
-38
-25
-11
-7
2
7
5
-3
-12
-34
-32
-38
Жауын- шашын, мм
32
37
71
104
107
64
32
26
30
62
55
33
653
0.2.1 Кабельді жүргізу кезіндегі 1:2000 масштабтағы жергілікті топографиялық түсірісі
Инженерлік жұмыстарды жобалау және оны ары қарай салу аранаулы инженерлік ізденіс деп аталатын үрдісті жұмыстар негізінде жүргізіледі. Инженерлік ізденістердің негізгі атқаратын істері - түсіріс жүргізілетін ауданның табиғи және экономикалық жағдайларын, түсіріс жұмыстарының оны қоршаған ортамен өзіндік байланасы, оларды қорғаудың инженерлік жолдары және жұмыс ауданындағы жұмысшылардың қауіпсіздік техникасымен қамтамасыз етілу жағдайларын зерттеу.
Инженерлік ізденістің әр түрі жобалаудың өзіне тән сатысын материалдық қамтасыз етуі керек. Сондықтан ізденісті бірнеше түрге бөледі:
1) алдын алалық, техника экономикалық негізін анықтау немесе техника- экономикалық есептеу;
2) жобалау кезіндегі;
3) жұмыс істеу құжаттарын дайындау кезіндегі;
Ізденіс экономикалық және техникалы қ болып екіге бөлінеді. Экономикалық ізденістер түсірісті, сол жерде керекті материалдармен,
заттармен, көлікпен, энергиямен, жұмыс күшімен, т.с.с. қамтамасыз ете ала ма және объект түсірісі болған соң осы түсірісс экономикалық тұрғыдан тимді ме, осы аталған шартарды есепке ала отырып жасалады. Экономикалық ізденіс техникалық ізденістің алдын алып отырады. Техникалық ізденіс түсіріс жасалатын жер аумағының табиғи жағдайын егжейлі-тегжейлі зерттеу және жобалау, құрылыс салу кездерінде сол жердің табиғи байлықтарын мүмкіндігінще толық пайдалану және есепке алу үшін жүргізіледі.
Инженерлік-геодезиялық ізденіс сол ауданның жер бедері және ондағы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz