ТІЛ БІЛІМІНДЕ НЕОЛОГИЗМДЕРДІҢ ЗЕРТТЕЛУ ТАРИХЫ

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 3 бет
Таңдаулыға:

ТІЛ БІЛІМІНДЕ НЕОЛОГИЗМДЕРДІҢ ЗЕРТТЕЛУ ТАРИХЫ

Бекмаганбетова О.К.
Көкшетау қ., Ш. Уәлиханов ат. Көкшетау мемлекеттік университеті oralsyn90@mail.ru

Соңғы онжылдықтардағы неология мәселесі бойынша жүргізілген көптеген зерттеулерге қарамастан, зерттеу объектісін нақты анықтау мәселесі маңызды міндеттердің қатарында. Кез келген типтегі инновацияны білдіру үшін көбінесе неологизм термині қолданылады. Неологизм сөзі алғаш рет 1735 жылы француз тілінде пайда болған. Кейін француз тілінен ағылшын тіліне жаңа сөздерді, тілдегі инновацияларды қолдану немесе қолдану әдеті, сонымен бірге жаңа сөз немесе сөйлемше деген мағынада енген. Әр түрлі энциклопедиялық сөздіктерде неологизм терминіне түрлі анықтамалар беріледі. БЭС және орыс тілінің энциклопедиясында неологизм дефинициясы кез келген тілде белгілі бір кезеңде пайда болған немесе кез келген мәтінде немесе сөйленімде бір рет қолданылған сөз, сөздің мағынасы немесе сөз тіркестері ретінде түсіндіріледі. Лингвистикалық терминдер сөздігінде ғалым Д.Э. Розенталь: неологизм термині жаңа зат белгісін немесе жаңа ұғымды атау үшін пайда болған сөз және сөз айналымы,- деп анықтама береді [1]. Неологизм ұғымына анықтаманы ағылшын тілінің энциклопедиясынан және Ағылшын сөздері атты оқу құралынан көруге болады. Энциклопедияда неологизм ұғымы жаңа сөз немесе көне сөздердің жаңғырған мағыналары ретінде беріледі. Кейбір лингвист ғалымдар неологизмді денотативті белгісі бойынша анықтап, бұл категорияға мәдениеттің, ғылымның, техниканың және т.б дамуымен байланысты тілде пайда болатын жаңа реалийлерді білдіретін сөздерді жатқызады. Ал Р.Ю. Намитокова, И.Б. Голуб, Н.М.Шанский неологизмге анықтама бергенде оның жаңашылдық белгісін (новизна) негізге алу керектігін айтады. Мысалы, И.Голубтың жұмыстарында неологизм− жаңашылдық реңкі сақталған сөздер, − деп айтса [2], Н.М.Шанский: Неологизмдер - тілімізде тілдік бірліктер ретінде пайда болған, бірақ актив сөздік қорға ене қоймаған сөздер. Тілде өз орнын таппайынша, лексиканың белсенді қорына енбейінше, жаңашылдық реңкі бар сөз ретінде қабылдануына қарай олар тек неологизм болып қала береді, − дейді [3]. Алайда, көптеген жаңа сөздер тілімізге бірден еніп, оның жаңашылдығы жоғалса, ал енді бірі тілден шыққандай болады.
Кейбір лингвистер неологизмнің сөздікке енбеуін неологизмнің жаңашылдығының критерииі ретінде ұсынады. Бірақ бұл сенімді критерий емес. Бұл критериді негізге алған жағдайда, сөздікке абайсызда енбей қалған сөздерді де, авторлар қандай да бір себептерден саналы енгізбеген сөздерді де жатқызатын болады.
Ғалым В.В.Виноградов, Г.М.Степанов жаңа сөз бірліктері деп тілде белгілі бір уақыт шегінен кейін пайда болған сөздерді атайды. Сөздің пайда болу кезеңі дәл көрсетіледі. Сонымен қатар әрбір жаңа сөздің өмір сүру деңгейі өзгеріп отыруы мүмкін: кейбір ұғымдардың атауы болып табылатын сөздер сол ұғым қолданыстан шығып қалғанда, онда олар уақыт өте келе белсенді сөздік қордан шығады. Нақты бір уақытта жаңа сөз болып саналатын сөз кейін барып пассив қорға ауысады. Сөйтіп, тіл тасымалдаушылары жаңа сөзді қанша уақыт жаңа ретінде қабылдайтындығы неологияның тағы бір мәселесі болып қала бермек.
В.И.Заботкина кез келген жаңа сөздің тілдік сана сол сөзді жаңа сөз ретінде қабылдауын тоқтатқанға дейін жаңашылдық сипаты, жаңашылдықтың уақытша коннотациясы болатынын айтады. Бірақ бұл пікірді ғылыми критерий ретінде қабылдай алмаймыз, өйткені бұл субъективті пікір. Кейбір ғалымдар пайда болған жаңа сөздің немесе сөз тіркесін неологизм екендігін анықтаудың нақты мерзімін көрсетеді. Осылайша Г.Д.Маслова жаңа сөздің пайда болу шегін ғарышты игерумен яғни, 1957 жылғы алғашқы жер серігінің іске қосылуымен байланыстырады.
К.Барнхарт сөзді жаңа лексика категориясына жатқызудың критерииі болып табылатын уақыт шегі ретінде 1963 жылды алады. Дж.Эйто Ағылшын тілінің жаңа сөздер сөздігінде ағылшын тілді баспасөздерде жаңа лексиканы анықтауда өткен ғасырдың 80 жылдарымен шектеледі. В.И.Заботкина Қазіргі ағылшын тілінің жаңа лексикасы (прагматикалық аспект) еңбегінде Барнхарт пен Берчфилдтің сөздігіне енген көптеген сөздер жаңа сөз ретінде қабылданбайтындығын айтады. Себебі ол сөздерді тіл тасымалдаушылары екі онжылдықтың шамасында қолданып келе жатқандықтан, олар жаңашылдықтың уақыт коннотациясын жоғалтқан. Нео - грек тіліндегі neos - жаңа деген сөзден шыққан күрделі сөздің бөлігі [4]. Сондықтан да неологизм - жаңа сөз не жаңа айтылым, болмаса ескі сөздің жаңа мағынасы дегенді білдіретін терминде де, неология - жаңа сөздер туралы ілім деген мағынаны білдіретін терминде де құрамдас бөлік сапасында кездеседі.
Қазақ тіл білімінде де неологизм мәселесі біршама қаралған. Ғалым Ә.Болғанбаев: Қоғамдық қатынастар, ғылым мен техника, мәдениет пен шаруашылықтың дамуымен байланысты тілде пайда болған жаңа сөздер мен сөз тіркестері неологизмдер деп аталады деген анықтама береді [5].
Тіл білімі сөздігінде жаңа сөзге мынадай анықтама беріледі: Неологизм (грек. neos - жаңа+iogos - сөз) - жаңа бір затты атау үшін немесе жаңа ұғымды білдіру үшін белгілі бір кезеңде пайда болған сөздер немесе сөз тіркестері. Жаңа сөз кең ауқымда қолданыла бастағаннан кейін ол неологизм болудан қалады. Байырғы сөзге жаңа мағына беру, жаңа сөздер мен кірмелер неологизмнің қайнар көзі бола алады [6].
Ал Ф.Оразбаева, Б.Қасым, Қ.Есенова, Г.Сағидолда, А.Қобыланова,
Ұ.Исабекова, Қ.Қасабек, Ж.Балтабаева, Қ.Мұхаммади, Р.Рахметова, Ж.Көпбаева: Неологизмдер - бүгінгі қазақ қоғамының рухани және заттық әлеміне енген жаңалықтарды бейнелейтін, қазақ ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.