Акбаев Жакып (1876–1934 ж. )

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

$C:\Users\User\Desktop\akbaev.jpg.crdownload$ Акбаев Жакып (1876-1934 ж. )

Азаттық қозғалысына қатысушы және Қазақстанның қоғам қайраткері, құқық магистрі. Әкесі өз уақытында жеткілікті білімді адам болған. Жақып Ақбаев 1876 жылы бұрынғы Қарқаралы округі Берікқара ауданындағы Милыбұлақ шатқалында ауқатты шаруа отбасында дүниеге келген. Омбыдағы гимназияны бітіріп, Санкт-Петербург университетінің заң факультетіне оқуға түсті. Оған қазақтардың ішінен бірінші болып құқық магистрі атағы беріледі.

Ресейдегі 1905-1907 жылдардағы Революция Ақбаевтың саяси белсенділігінің оянуына ықпал етті; осы жылдары ол митингілер мен жиналыстарда жиі сөз сөйледі, Петропавл, Семей, Павлодар, Баян-ауыл және Қарқаралы қалаларында демонстрацияларға қатысты. Ж. Ақпаев 1905 жылғы 19-20 қазанда Омбы көшелерінде өткен демонстрация кезінде 11 қазанда патша манифесінің жариялануына байланысты митингіде сөз сөйледі. Кейіннен оған айып тағылып, саяси көзқарастары үшін әділет органдарынан шығарылды. Қарқаралыға келіп, 1905 жылы 15 қарашада өткен демонстрацияны ұйымдастырушылардың бірі болды. Ақбаевқа қарсы қылмыстық іс қозғалды. Ақбаев өзі таңдаған тұрғылықты жерінде 2 жылға жария қадағалауға алынды. Ол Жетісу облысының Қапал елді мекенін таңдады. 1906 жылы ол мемлекеттік қылмыс жасады деген айыппен, императорды қорлағаны, қолданыстағы жүйеге қарсы үгіт-насихат жүргізгені үшін қамауға алынды. 1908 жылы Омбыға жіберіліп, кейіннен Якутияға сілтеме жасалды. 1910 жылы олар қайтадан Антицаристік үгіт-насихатты жалғастырғаны үшін Тобольскке жіберілді. 1910 жылы Ішкі істер министрлігі Семей және Торғай облыстары шегінде өмір сүруге тыйым салу туралы қаулы шығарды. Ол Қарағандыға қоныстанады. Шахтерлер арасында үгіт-насихат жұмыстарын жүргізеді. Тұтқындалып, Семейге жіберілді. 1917 жылғы ақпан демократиялық төңкерісін ж. Ақбаев Якутияда қарсы алды. Жақып Ақбаев-Әлихан Бөкейханның жақын достарының бірі, оның "Алаш-Орда"партиясын ұйымдастырудағы серіктесі. Қарқаралыда "Алаш Орда" уездік комитеті ашылды.

1906-1918 жылдары (үзіліспен) Ақбаев Семей округтік сотында қызмет етті. 1917 жылы наурызда Уақытша үкімет саяси ұрандар ұсынғаны үшін қамауға алынды. 1917 жылы Ақбаев Алаш Орда үкіметінің мүшесі болып сайланды. 1917 жылы шілде айында Орынбор қаласында өткен жалпықазақ съезіне қатысады. Алаш Орданың 2-ші съезіне қатысып, тұрақты армия құру идеясын ұсынды (26, 5 мың адам) . 1918 жылы Алаш Орда Үкіметіндегі қызметін тоқтатқаннан кейін Ақбаев Қарқаралы қазақ комитетін басқарды. 1917 жылдың қазан айынан бастап Ж. Ақбаев Қарқаралы жер уездік комитетін басқарады. Ә. Ермеков: "ыңғайсыз" адам Жақып Уақытша үкімет кезінде тамыр жайған жоқ. Ол опалда және қысқа мерзімді Кеңес өкіметі кезінде болды. Содан кейін ол уездік земство кеңесінің құрамына кірді және оны Колчактың судьялары атып тастады . . . ". Кеңес өкіметінің орнауымен ж. Ақбаев Семей сот органдарында жұмыс істеді. Содан кейін ол Оңтүстік Қазақстандағы адвокат болады. Колчаков әскери-далалық соты 1919 жылғы 7 шілдеде Ақбаевты Колчак әскери-казак диктатурасының және Атаманның жауы ретінде халықты қарулы көтеріліске оны құлату және Кеңес өкіметін қалпына келтіру үшін дайындады деген айыппен атуға үкім шығарды. Құтқарылғаннан кейін, 1919-1927 жылдары Семей облысында сот мекемелерін ұйымдастыруға белсенді қатысып, Семей губерниялық халық судьялар кеңесінің заң бөлімін басқарды, заң бөлімінің меңгерушісі және Сырдария аудандық адвокаттар алқасының мүшесі болды. 1921-1924 жылдары Қарқаралы уезінің халыққа білім беру бөлімінің инспекторы және халық фольклорын жинау жөніндегі комиссияның хатшысы болды.

1929 жылдың соңында Ақбаев заңсыз қуғын-сүргінге ұшырап, Воронежге жер аударылды, 1934 жылы денсаулығына байланысты мерзімінен бұрын босатылды, Алматыға оралды және сол жылы 60 жасында қайтыс болды. Жақыпақбаев әдеттегі құқықты, оның ішінде қазақтардың отбасылық-неке құқығын зерттеді, мерзімді баспасөзде публицистикалық материалдармен сөз сөйледі.

$C:\Users\User\Desktop\Bakhytzhan_Karatayev.jpg$

ҚАРАТАЕВ БАҚЫТЖАН

Қаратаев Бақытжан Бейсәліұлы (1863-1934) - алғашқы қазақ заңгері, мемлекет және қоғам қайраткері, ағартушы, демократ. Батыс Қазақстан облысы Қаратөбе ауданының Ақбақай ауылында дүниеге келген. Сұлтан тұқымы әулетінен тарайды. Кіші жүздің ханы Әбілхайырдың шөбересі. Орынбор гимназиясын, Санкт-Петербор университетінің заң факультетін үздік бітірген. 1891-1897 жылдары Санкт-Петерборда, Кутаисиде, Орынборда сот тергеуші, сот орындаушысы қызметтерін атқарған. 1897-1905 жылдары Қаратөбеде, Жымпитыда, Орынбор, Орал облысында адвокат болып қызмет атқарды. 1905-1914 жылдар аралығында Кадет партиясының мүшесі болған. 1907 жылы екінші Мемлекеттік Думаға Орал облысынан депутат болып қатысып, жер-су мәселесі бойынша қазақ халқының мүддесін қорғап сөз сөйлеген. 1907 - 1916 жылдары ағартушылық жұмыстарымен айналысып, «Қазақстан» газетін, «Айқап» журналын шығаруға көмектеседі. 1917 жылы Ақпан революциясынан кейін большевиктер партиясының қатарына өтеді. Сол жылы Мәскеу қаласында өткен Бүкілресейлік мұсылмандар съезіне қатысқан. 1918 жылы наурыз айында Орал облыстық депутаттар кеңесінің мүшелігіне сайланып, әділет комиссары болды. 1919 жылы В. Чапаев басқарған 25-атқыштар дивизиясында атты әскер бригадасы саяси бөлімінің меңгерушісі және командирі болды. Қазақ өлкесін басқару жөніндегі революциялық комитеттің мүшелігіне енді. Орал облыстық революциалық комитетінің құрамында болып, ұлттар коллегиясының төрағасы, Қазақ АКСР-інің заң істері комиссары қызметтерін атқарған. Қазақстан Кеңестерінің 1-2 Бүкілқазақстандық съездеріне делегат болып қатысқан. Орал губерниялық адвокаттар алқасын басқарған. 1921-1924 жылдары Ақтөбе қаласында адвокаттардың губерниялық коллегиясының төрағасы болып, кейіннен Қазақ АКСР Мемлекеттік мұрағатының қызметкері қызметін атқарған. Халықтың құқын қорғауда көп еңбек сіңірген заңгер Бақытжан Қаратаев большевиктердің қазақ халқына қарсы ұйымдастырған нәубетіне, аштан қырылуына қарсы батыл үн көтеріп, Ақтөбеде халық алдында Бүкілодақтық комитетінің (большевиктер) партиясы Қазақ өлкелік комитетінің 1-хатшысы Ф. Голощекинге қарсы шығып, халықты қырған аштыққа ұрындырған қылмысын бетіне басқан. 1927 жылы діни көзқарастары үшін большевиктер партиясының қатарынан шығарылған. Өмірінің соңына дейін ғылыми - зертханалық жұмыстармен шұғылданған. Ақтөбеде 1934 жылы 28 тамызда дүниеден өткен.

$C:\Users\User\Desktop\c7761f8216befff2c8ce9399390b9493.jpg$ Мұстафа Шоқай

Мұстафа Шоқай 1890 жылы 25 желтоқсанда Сыр бойындағы Наршоқы деген жерде дүниеге келді. Отбасында бес ағайынды еді. Бала кезінен оқу-білімге құштар болды. Мұстафаның сауат ашуына үйде сақталған ескі қолжазбалар түрткі болыпты. Атасы Торғай датқа Сырдария болысын басқарған кезде, кітап жинауды әдет еткен. Әкесі Шоқай болса, өз ортасына сыйлы, қара қылды қақ жаратын би болған. Бес баласын бірдей оқытса да, ерекше ұғымтал, зерек Мұстафаның орысша білім алуын қалап, Перовскідегі орыс мектебіне жібереді. Кейін Мұстафа Шоқай Ташкенттегі ерлер гимназиясына оқуға қабылданады. Аз уақыттың ішінде қатарластарынан оқ бойы озып шығады. Осыдан кейін Санкт-Петербургтегі императорлық университетке заңгерлерді даярлайтын факультетке түседі. Бұл сол замандағы ең үздік оқу орындарының бірі болатын. Бірнеше тілді жетік меңгереді.

Мұстафа Шоқай саясатқа қалай келді?

Мұстафа Шоқай саясатқа Санкт-Петербург университетінде оқып жүрген кезде араласа бастады. Университет қабырғасында жүріп, Шоқай баспасөз бетінде патша өкіметінің ислам діні жөніндегі саясатына қарсы үндеу жариялайды. Бұл үндеуге қазақ, башқұрт, татар және өзбек студенттері қол қойған.

Петерборда Мұстафа Шоқай ұлттық мұсылман қозғалысының өкілдерімен танысады. Мұстафаның үлкен саясатқа араласуына ықпал еткен бірден бір адам Әлихан Бөкейханов еді. Бөкейхановты Шоқайдың саяси ұстазы деуге де болады. Ол Мұстафаның бойындағы қажыр-қайраты мен ұлтжандылығын байқап, жас Шоқайды сол кезде Петербордағы саясаткерлермен, қоғам қайраткерлерімен, мемлекеттік Дума депутаттарымен, оқымысты ғалымдармен және жазушылармен таныстырды. Мұстафаны Ресей мемлекеттік думасы мұсылман фракциясының хатшылығына ұсынған да Әлихан болатын.

1917 жылғы революция нәтижесінде патша өкіметінің құлауы Мұстафа Шоқай үшін үлкен қуаныш еді. Ол түркі халықтары сол төңкеріс кезінде Ресей бодандығынан құтылып, автономия алады деп үміттенді. Алайда 1917 жылы Қазан төңкерісінен кейін Ташкенттегі жұмысшы және солдат депутаттары кеңесі жергілікті халықтың өзін-өзі басқару құқығын мойындаудан бас тартты. Сөйтіп, өлкедегі барлық билік еуропалық нәсілділерден құралған Түркістан халық комиссарлары кеңесіне көшеді деген қаулы қабылдады. Мұстафа Шоқай мұны барып тұрған әділетсіздік деп бағалады.

Түркістан үшін от кешкен күрескер

Осыдан кейін Мұстафа Шоқай бастаған мұсылмандар қозғалысының өкілдері шұғыл жиналып, төтенше съезд өткізді. Съезд шешімімен құрылған Түркістан-Қоқан автономиясының 54 адамнан тұратын уақытша халық кеңесінің құрамына сайланды. Уақытша үкіметтің сыртқы істер министрі болды. Уақытша үкіметтің төрағасы Мұхамеджан Тынышпаев қызметінен кеткеннен кейін, оның орнына Шоқай сайланды. Мұстафа Шоқай автономияны сақтап қалу үшін аянбай еңбек етті. Бірақ, өкінішке қарай автономияның ғұмыры ұзаққа созылмады. Мұстафа Шоқай Қоқанда алғашқы парламенттік сайлауын өткізгісі келген. Бірақ, қолдаушылары аз болып, бұл ойы іске аспай қалды.

1918 жылдың ақпанында Кеңес үкіметінің әскери жасағы Түркістан автономиясын күшпен таратты. Үш күннің ішінде көне қаланың күлі көкке ұшты. Большевиктердің осы қатыгездігіне қарсы "басмашылар" аталып кеткен ұлт-азаттық партизан қозғалысы құрылды. Кеңес өкіметі басмашыларды тек отызыншы жылдары ғана біржолата құртады. Ал Мұстафа Шоқай осы кезде Ташкентке қашып, аман қалды.

Мұстафа Шоқайдың эмиграциядағы өмірі

Түркістан автономиясы құлағаннан кейін, Шоқайды ұстау үшін Кеңес өкіметі оның басына бір миллион рубль тігеді. Мұстафа қашып жүріп, Ташкентке барады. Одан кейін Бакуге, кейін Тбилисиге келеді. Тбилиси кеңес үкіметінің қолына өткен соң, Түркияға барып бас сауғалайды. Бірақ түрік елінде тұрақтап қала алмайды. Ақыры Франция астанасы Парижден бір-ақ шығады. Мұстафа Шоқай 21 жыл бойы Еуропада эмиграцияда жүреді. Жан-тәнімен жақсы көретін туған елін тастап кету қайраткерге оңай соқпағаны анық. Елінен жырақта жүрсе де, қазақтың бостандығы үшін күресіп өткен. Еуропада жүріп, бүкіл әлем назарын Түркістан проблемасына аударды. Туған елі мен Түркістандағы жақтастарымен байланысын үзбей, үнемі хат алысып тұрды. Публицистік қырынан танылды. Өз күшімен шетелде "Яш Түркістан" журналын шығарды. Түрлі басылымдарда саяси мақалалары басылды. Германия, Англия, Франция секілді ірі елдердің саяси мінберінен сөз сөйлеп, түркі халқының кеңестік кертартпа саясаттан кесапат көріп отырғанын ашына айтты. Мұстафаның қайраткерлік абырой-атағы мұхит асып, тіпті АҚШ-қа жетті. Америкалықтар да оны бірнеше рет шақырып, саяси алаң ұсынған. Алайда оның ақшасы болмай, Америкаға жолы түспеді.

Мұстафа Шоқай еңбегі «Яш Түркістан»

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.