Бастауыш сыныпта лексиканы сын тұрғысынан ойлау арқылы оқыту
Кіріспе
1
Бастауыш сыныпта лексиканы сын тұрғысынан ойлау арқылы оқытудың теориялық негізі
1.1
Бастауыш сыныпта лексиканы сын тұрғысынан ойлау арқылы оқытудың зерттелу тарихы
1.2
Лексиканы сын тұрғысынан ойлау арқылы оқытудың лингвистикалық негіздері
1.3
Лексиканы сын тұрғысынан оқытудың тәрбиелік негіздері
2
Бастауыш сыныпта лексиканы сын тұрғысынан оқытудың әдістемелік жүйесі
2.1
Лексиканы оқытуда сын тұрғысынан ойлау негізіндегі тапсырмалар және оларды сұрыптау
2.2
Лексиканы сын тұрғысынан ойлау арқылы оқытуда орындалатын әдістер
2.3
Лексиканы бастауыш сыныпта сын тұрғысынан ойлау арқылы оқытуды эксперимент жүзінде дәлелдеу
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Қазіргі заманда жастарға ақпараттық технологиямен байланысты әлемдік стандартқа сай мүдделі жаңа білім беру өте қажет
Н.Ә.Назарбаев
Болашақта өркениетті дамыған елдер қатарына ену үшін заман талабына сай білім қажет. Өйткені, тәуелсіз Қазақстанды дамыған бәсекеге қабілетті елу елдің қатарында, терезесін тең ететін - білім. Сондықтан қазіргі даму кезеңі білім беру жүйесінің алдына оқу үрдісін технологияландыру мәселесін қойып отыр. Жаңа технологиялардың ерекшелігі өсіп келе жатқан жеке тұлғаны жан-жақты дамыту.
Білімнің жаңа мазмұнын жүзеге асыру үшін жаңа технологиялар қажет-ақ. Сондай педагогикалық технологиялардың бірі Сыни тұрғысынан ойлау технологиясы .
Сыни тұрғыдан ойлау - Қазақстандағы білім беруді дамыту үшін маңызды болып табылатын қазіргі ең басты педагогикалық түсінік. Бұл модуль балалардың да, педагогтердің де сыни тұрғыдан ойлауды дамытуды саналы және оймен қабылдауын көздейді. Сын тұрғысынан ойлау дегеніміз-сабақта балалардың қызығушылығын арттыра отырып, өз ойыңды еркін және зерттей талпындырып, тұжырым жасау.Сын тұрғысынан ойлау дегеніміз -- ой қозғай отырып, оқушының өз ойымен өзгелердің ойына сыни қарап, естіген, білгенін талдап, салыстырып, реттеп, сұрыптап, жүйелеп, білмегенін өзі зерттеп, дәлелдеп, тұжырым жасауға бағыттау өз бетімен және бірлесіп шығармашылық жұмыс жасау. Сын тұрғысынан ойлау - оқу мен жазуды дамыту бағдарламасы. Оқушыны мұғаліммен, сыныптастарымен еркін сөйлесуге, пікір таластыруға, бір-бірінің ойын тыңдауға, құрметтеуге, өзекті мәселені шешу жолдарын іздей отырып, қиындықты жеңуге баулитын бағдарлама. Сыни ойлау - белгілі бір мәселе туралы бар идеяларды жинақтап оларды қайта ой елегінен өткізу және шешім қабылдаумен аяқталатын күрделі психологиялық үрдіс екенін атап көрсеткен. Сыни ойлау - адам өмірінің бір саласы.
Сын тұрғысынан ойлауды үйрету үшін қажет әрекеттер
Бұл бағдарлама жаңа буын оқулықтарының талаптарын жүзеге асыруда, білім деңгейін көтеруде, балаларды шығармашылыққа баулуда, ойларын еркін айтуда тез арада дұрыс шешімдер табуға атсалысатын бірден-бір тиімді бағдарлама деп есептеймін.Сын тұрғысынан ойлау-сынау емес, шыңдалған, бірін-бірі толықтырған ойлау десек қателеспейміз.
Орта мектепте меңгерілуге тиісті лексиканың көлемі лексикалық білім берумен анықталады.Белгілі бір тілді мегеру үшін лексиканы оқытудың өзіндік ерекшелігі бар. Адам қай тілде сөйлегісі келсе де, сөздік қордан өзіне қажетті лексикалық тұлғаларды білмесе, біріншіден, айтайын деген ойын жеткізе алмайды, екіншіден, басқа біреудің айтқан сөзін, ойын түсінбейді. Демек, адам сөйлесу, пікірлесу үшін тілдік қолданысқа керекті лексикалық құралдарды үйренбесе, тілдк қатынас та жүзеге аспайды. Лексика бөлімінің білімдік, танымдық маңызы оқушылардың тіл білімі туралы ұғымының кеңеюіне, тілдің ең кіші бөлшегі - сөздің фонетикамен, морфологиямен, синтаксиспен, стилистикамен қатысын түсінуіне, сөйтіп, бүкіл тілдің жүйені тұтас ұғып, оған материалистік көзқарасының қалыптасуына мүмкіндік береді.
Мұғалімдер көп жағдайда оқулықты өздеріне тірек етеді. Онысы дұрыс та. Алайда оқулық оқушы үшін жазылғанын, онда мұғалім үшін көп нәрсенің жасырын сыр болып қалып қоятынын әр кез есте сақтау керек. Егер мұғалім оқулықтағыны ғана білсе, оқушыға берер білімнің түпкі мақсатын, одан шығар нәтижені өзге (грамматикалық) мағынадан жақсы ажырата алуы керек. Мысалы, лексикалық мағынасы бар сөздердің өзі түрлі қосымшалар жалғану арқылы дыбысталу қауызын өзгертіп отырады: адам, адамдар, адамдары, адамдарымыздың, адамдық, адамсу т.б. Ал олар сол қосымша арқылы грамматикалық мағына қабылдады ма, жоқ лексикалық мағына қабылдады ма деген мәселені ерекше ажырату керек. Өйткені атауыш сөздердің ішінде туынды түбір сөздер өте көп кездеседі. Мысалы, жуас, момақан, көнбіс десек, үш сөздің де лексикалық мағынасы бір немесе жақын болғанымен, қолданушының жақсы немесе жек көріп, әлде сүйсініп айтқанын байқауға болады. Сондықтан сөз мағынасын ашып түсіну оқушылардың лексикалық ұғым туралы білімінің сөйлеу, жазуды қолданып, стилистикадан хабардар болуға мүмкіндік береді. Мектеп оқушыларына сөз мағынасының лексикалық мағына және грамматикалық мағына болып екі түрге бөлінетіндігін, сөздің лексикалық мағынасы лексикологияда зерттелетіндігі туралы түсінік беру керек. В. В.Виноградовтың анықтамасы бойынша сөздің лексикалық мағынасы дегеніміз - тілдің грамматикалық заңдарына сай тұлғаланған, оның сөздігіне тән жалпы семантикалық жүйесінің элементі болып табылатын сөздің заттық-материалдық мазмұны.
Лексикалық оқыту барысында баланың сөздік қорын байыту, лексика саласы бойынша теориялық білімді жетілдіру, мектеп оқушыларын сөздерді орынды қолданыла білуге дағдылындыру, түрлі әдіс-тәсілдерді ұйымдастыру арқылы жүргізіледі.
Оқушылардың лексикалық білімін өз дәрежесінде қалыптастыру үшін төмендегідей жұмыстар жүргізілуі қажет: лексикалық білімнің негізі -- сөз және оның мағынасы;сөз мағынасы туралы түсінік; сөздің лексикалық мағынасы; лексиканы оқытудағы білім мен дағды; лексиканы игерту мақсатында жаттығу жұмыстарын жүргізудың әдіс-тәсілдері; мектеп оқушыларының сөйлеу стилін қалыптастырудың теориялық негіздері; көркемдеуіш сөздердің қолданылуы.
Лексиканы игеру үшін грамматикалық, орфографиялық және
стилистикамен байланысты жаттығу жұмыстары жүргізіледі. Өйткені лексикалық ұғымдарды үйрену және оны қолдану аясын толық игеру үшін тілдің басқа салалармен байланыстырылмай, толық мәнге ие бола алмайды. Лексика бойынша тіл дамытуға байланысты берілетін жаттығулардың өзіндік ерекшеліктеріне қарай жіктеліп алынады. Оны келесідегідей жіктеп қарастырдық.
Жүргізілетін жаттығу жұмыстарының бірінші тобы лексикалық жаттығу, яғни теориялық мәліметтері пысықталып, сөз қолданысқа үйретіп дағдыланады. Дұрысында, сөздіктермен танысу, олардың пайдалану жұмысы әрбір тиісті лексикалық ұғымдармен бірге жүргізілуі керек. Мысалы, түсіндірме сөздікпен танысу, оларды пайдалану жұмысы әрбір тиісті лексикалық ұғымдармен бірге жүргізілуі тиіс. Сондай - ақ сөз мағыналарын өткенде (тура және ауыспалы мағына, көпмағыналық, омоним, синоним, антоним) қажет болады. Оқушылар сөздің лексикалық мағынасын сөздікте қалай түсіндірілетін немесе өздері мағынасын аша алмаған сөздердің мәнін ұғу үшін пайдаланады: көпмағыналы сөздердің, омоним сөздердің берілу тәртібін үйренеді.
Ал стилистика саласымен байланысты лексикалық жаттығулар сөзді таңдап қолдануға, айтылатын ойға лайық сөйлем құрай білуге үйретеді. Бұған байланысты жүргізілетін жаттығу жұмыстары. Мысалы:
Берілген сөздер мен сөз тіркестері қандай лексика - сематикалық топтарға, қайсысы қандай әдеби тіл стильдеріне жатады. Мысал;
а) Балалар - балдар, тыныш - тиыш.
ә) Бала - балақай, келін - келіншек, әке - әкей.
б) Шалбар - сым, көйлек - жейде, өңшең - ылғи - кілең.
Лексикалық жаттығулар қазақ тілі лексика жүйесін белгілі бір ұйымдық мәліметтермен танысуға өз практикасында сөздерді қолдана білуге дағдылануға бағытталады. Сондай - ақ лексикаға байланысты жұмыстар, жаттығулар оқушылардың сөз байлығын арттырып, сөзді қолдана білуге бейімділігін дамытуға бағыт алуы тиіс. Оқушыларды әрбір сөзге көңіл бөлуге, мағынасын анық аңғаруға жетелейді, олардың қолданудағы стильдік мәні мен реңдерін тани білуге, логикалық ойлау жүйесін кеңейтеді.
Қорыта келе, сыни тұрғысынан ойлау технологиясын пайдаланудың сабақ сапасына әсері өте мол. Сабақта жаңа технология элементтерін тиімді пайдалану оқушылардың танымдық әрекеттерін, белсенділігін дамытып, оларды шығармашылыққа жетелейді. Баланың логикалық ойлау қабілеті дамып, сабақтың сапасын артады. Ізденушілігін арттырып, өз ісіне сенімін нығайтады. Сабаққа қызығушылығын арттырып, белсенділігі күшейеді. Оқушылар сабаққа зор ынтамен қатысады, сабақ та сапалы өтеді. Егер де жаңа технология элементтерін сабақта өз дәрежесінде ұйымдастыра білсек, өз нәтижесін береді. Ең бастысы оқу үрдісін жаңаша ұйымдастыру, ойлау дағдыларын жетілдіру, өз бетінше білім алу, әрекет ету, мақсатқа жету оқушының өзі арқылы іске асады.
Мақалада бастауыш мектепте практикада қолданылатын RKMPP (оқу және жазу арқылы сыни ойлауды дамыту) заманауи технологияларының біріне талдау берілген. Мақала авторлары екінші буын стандарттарын жүзеге асыру аясында жас оқушылармен жұмыс жасау кезінде технологияны қолдану әдістері мен әдістерін сипаттады. RKMPP технологиясын қолдану бастауыш сынып оқушыларының сөйлеуінің лексикалық жағының дамуына тиімді әсер етеді, бұл оқушылардың сөздік қорын байытуға, нақтылауға және белсендіруге әкеледі. RKMPP технологиясының үш фазалы моделі ашылды, ол қолда бар білімді шақырудан, мазмұнды түсінуден (жаңа ақпарат алу) және рефлексиядан (түсіну, жаңа білімнің пайда болуы) тұрады.әдеби оқу, орыс тілі сабақтарында мәтінмен жұмыс жасау кезінде жүзеге асырылатын технологияның негізгі әдістері анықталды: кластер, идеялар қоржыны, кестелер, дұрыс және дұрыс емес мәлімдемелер, белгілі ақпараттың тізімін жасау, тұжырымдамалық доңғалақ, инсерт, мозаика. Сөйлеудің лексикалық жағымен жұмыс жасау кезінде бастауыш мектепте осы технологияны қолданудың тиімділігі туралы қорытынды жасалды. Мақаланың практикалық бағыты бар, мақала материалдары оқу және оқудан тыс іс-әрекетте қолданыла алады.
Мақалада орыс тілі сабақтарында сыни ойлау технологиясын қолдану мәселелері қарастырылады. Бұл технологияны жүйелі қолдану якут мектептеріндегі оқушыларға орыс тілін оқыту сапасын арттыруға ықпал етеді. Әдістемелік және педагогикалық зерттеулерді зерттеу және талдау негізінде орыс тілі сабақтарында сыни ойлау технологиясын қолданудың орындылығы негізделеді. Бұл технология оқушылардың ойлау және сөйлеу белсенділігін дамытады және олардың оқу-танымдық процеске белсенді қатысуына ықпал етеді. Бұл зерттеуде орыс тілі мен әдебиеті мұғалімдерінің үздік тәжірибелерін талдау, салыстыру және сауалнама жүргізу әдістері қолданылды, сыни ойлау технологиясын қолдануда ұйымдағы қиындықтар, оқушылардың типтік қателіктері анықталды. Зерттеудің квалитативті және квантитативті әдістеріне сүйене отырып, якут мектебі оқушыларының орыс тілі сабақтарында ана тілінің кедергі келтіретін әсерін ескере отырып, үйлесімді орыс тілін дамыту бойынша жұмыс жүйесі ұсынылады. Бұл технологияны студенттердің пәндік, Мета-пәндік және жеке нәтижелерін қалыптастыруда, жеке және ұжымдық қызметті ұйымдастыруда қолданудың тиімділігі негізделген. Осы технологияны қолданатын сабақтар оқушыларды ойлауға, талдауға, дауласуға, дәлелдеуге, сендіруге, дәлелдеуге және жүйелеуге үйретеді.
Ресей Федерациясындағы білім туралы" заңның қабылдануына, негізгі жалпы білім берудің федералды мемлекеттік білім беру стандартын жүзеге асыруға байланысты білім беру парадигмасы өзгерді. Жаңа жағдайларда мектеп ортасына электрондық оқу-әдістемелік кешендерді, оқытудың интерактивті құралдарын белсенді енгізу инновациялық әдістер мен технологияларға қызығушылықты арттыруға ықпал етеді. Қазіргі сабақ ақпараттық-иллюстрациялық оқу технологиясынан іс-әрекетті дамыту технологиясына ауысумен сипатталады. Құзыреттілік және метапәндік тәсілдер білім беру қызметінде негізгі болды. Білім алушы білім беру процесінің субъектісіне айналады. Жеке білім беру бағыты, саралау, инновациялық әдістер мен жаңа технологияларды енгізу қазіргі білім беру процесінің негізгі талаптарына айналуда. Орыс тілін оқытудағы жүйелі және белсенді тәсіл заманауи білім беру технологияларын қолдануды қамтиды. Олардың бірі, Сыни тұрғыдан ойлау технологиясы білім беру міндеттерінің кең спектрін шешуге мүмкіндік береді: оқыту, тәрбиелеу және дамыту.
Білім берудегі құзыреттілік тәсіл білім беру процесін трансформациялауды қамтиды. Сыни тұрғыдан ойлау технологиясын қолдану өзін-өзі бақылау, нәтижелерді болжау, себеп-салдар байланысын орнату, ұсынылған көптеген сценарийлерден шешім табу сияқты дағдыларды қалыптастыруға және дамытуға мүмкіндік береді.
Сыни ойлау технологиясын ұзақ уақыт бойы әдебиет мұғалімдері қолданбаған, өйткені оны орыс тілі сабақтарында қолдану әдістемесі жеткіліксіз дамыған. Сонымен қатар, сыни ойлауды дамыту білім алушылардың ақыл-ой белсенділігін ынталандырады, талқыланатын мәселеге өз пікірін, көзқарасын білдіруге итермелейді, ойлау және сөйлеу белсенділігін дамытады. Технологияның негізгі қағидасы-студенттер өздігінен білім алуды және өзін-өзі бақылау, нәтижелерді болжау, себеп-салдарлық байланыстарды орнату, ұсынылған көптеген нұсқалардың дұрыс шешімдерін табу сияқты құзіреттіліктерді дамытуды үйренуі керек. Сыни тұрғыдан ойлау ақыл-ой әрекетінің басқа түрлерінен ерекшеленеді, өйткені ол дұрыс емес нәрсені дұрысынан ажырату, оқушы келіспейтін пікірлерді дәлелдеу және жоққа шығару қабілетімен анықталады. Сыни тұрғыдан ойлау технологиясы-бұл адамның зияткерлік іс-әрекетінің бір түрі, ол қабылдау, түсіну, қоршаған ақпарат өрісіне көзқарастың объективтілігімен сипатталады [2, 156 бет]. Республиканың білім беру ұйымдарында мақала авторлары әр жылдары жүргізген эксперименттік жұмыстың деректері көрсеткендей, білім алушылар өз көзқарастарын талдай, жинақтай, дәлелдей алмайды, пікірталастарға қатысу қиынға соғады.
Қазіргі уақытта осы ғалымдардың теориялық және практикалық зерттеулерінің арқасында сыни ойлау технологиясын мұғалімдер тек Орыс тілі мен әдебиеті сабақтарында ғана емес, сонымен қатар басқа да пәндер бойынша сәтті қолданады. "Сыни ойлау" ұғымы " сын " ұғымымен синоним емес. Әдетте, бұл теріс эмоциялармен, теріске шығарумен байланысты, бірақ іс жүзінде бұл, ең алдымен, олардың іс-әрекеттерінің нәтижелерін бағалау, мақсаттар мен міндеттерді дұрыс шешуді таңдау, айтылған және жазылған нәрсені түзету және жетілдіру, болып жатқан процестерді сыни тұрғыдан түсіну мүмкіндігі. Осы мәселені дамыта отырып, біз Якутск қаласындағы № 17 жалпы орта білім беретін мектеп пен Саха Республикасының Олекмин ауданындағы (Якутия) Урицка орта мектебінің оқушылары арасында эксперимент жүргіздік. Оған 67 бесінші сынып оқушылары қатысты. Оқушыларға "сыни ойлау "деген не екенін түсіндіріңіз"деген тапсырма берілді. Оқушылар бұл тапсырманы келесідей орындады: эксперименттік сыныпта оқушылардың 89% - ы бұл ұғым сынға байланысты деп санайды, 11% - ы бұл ойлау, пікірталас қабілетімен байланысты деп жазды. Бақылау сыныбында оқушылардың 93% - ы бұл ұғымды сын, келіспеушілік, айыптау сияқты құбылыстармен байланыстырды, сауалнамаға қатысушылардың 5% - ы бұл ұғым әртүрлі тақырыптарды талқылау қабілетімен байланысты деп болжады, ал оқушылардың 2% - ы қойылған сұраққа жауап бере алмады.
Біздің ойымызша, қарастырылып отырған мәселенің мәнін ашуда С.и. Заир-Бектің пікірі назар аударуға тұрарлық: "сыни ойлау белсенді әрекет етуге үйретеді және алынған ақпаратқа сәйкес қалай әрекет ету керектігін түсінуге көмектеседі. Бұл жағдайда талқылау, басқа адамдармен қарым-қатынас жасау дағдылары қажет (тек дау айту ғана емес, сонымен қатар байланыс нүктелерін табу). Біз сыни тұрғыдан ойласақ, тек ақыл ғана емес, эмоциялар мен сезімдер де қатысады. Нәтижесі-сын тұрғысынан ойлау белсенді әрекет ету тәсілдеріне, оның ішінде әлеуметтік маңызды әрекеттерге үйретеді" [3, 5-б.]. Демек, бұл технологияны жүйелі қолдану студенттердің белсенділігін, тәуелсіздігін және шығармашылығын арттыруға мүмкіндік береді. Ең бастысы, сабақта оқушылар басты кейіпкерлерге айналады, мұғалімнің студенттермен бірлесіп құру және ынтымақтастық процесі жүреді. Оларды сабақтың жалпы мақсаты, қойылған міндеттерді шешуде ұжымдық шығармашылық ізденіс біріктіреді. Сыни тұрғыдан ойлау технологиясының басты мақсаты-нақты міндеттерді шешу кезінде білім алушылардың оқуға үйренуіне және өзінің білім беру жолын табуына мүмкіндік беретін олардың зияткерлік қабілеттерін дамыту. Бұл технология үш кезеңнен тұратын келесі негізгі құрылымға ие: қоңырау, мазмұнды түсіну және рефлексия. Әр кезеңнің өзіндік мақсаттары мен міндеттері, сондай-ақ өзіне тән әдістер жиынтығы бар. Мұндай сабақтарда оқушылар сабақтың мақсаттарын өз бетінше тұжырымдайды, міндеттер қояды, нақты өмірге жақын проблемалық жағдайларды жасайды, бұл қарым-қатынас, тәуелсіздік, шығармашылықты дамытуға мүмкіндік береді. Сыни тұрғыдан ойлау - ашық рефлексивті бағалау ойлауы. Осы технологияның көмегімен зерттелетін материалға ойластырылған көзқарас дамиды. Құбылыстарға қатысты әртүрлі көзқарастарды қарастыра білу студенттерге оқу тілдік материалын мұқият оқып қана қоймай, сонымен қатар олардың үйлесімді ауызша және жазбаша сөйлеуін дамытуға мүмкіндік береді, бұл екі тілді студенттер үшін өте маңызды. Сыни ойлауды дамыту зерттелетін пәнге қызығушылықты арттыруға, өзін-өзі тану және одан әрі өзін-өзі тәрбиелеу қабілеттерін алуға мүмкіндік береді. Демек, бұл технология жүйелі және белсенді оқыту принциптерін жүзеге асыруға бағытталған.
Сыни ойлау технологиясын қолданатын сабақтар дәстүрлі сабақтардан түбегейлі ерекшеленеді. Мұндай сабақтарда оқушылар ойлауды, талдауды, дауласуды, дәлелдеуді, сендіруді, дәлелдеуді және жүйелеуді үйренеді. Бұл бастама, Тәуелсіздік, зерттеу дағдыларын дамытуға ықпал ететін өте маңызды қасиеттер. Бұл технологияны орыс тілі сабақтарында қолдану және
әдебиеттер білім беру процесіне басқа қатысушылардың пікірін тыңдау, өз көзқарасын білдіру, ұжымда жұмыс істеу сияқты дағдыларды дамытуға мүмкіндік береді. Сыни тұрғыдан ойлау технологиясының көмегімен дамитын қабілеттер студенттерге оқу материалын терең зерттеп қана қоймай, қалыптасқан құзыреттер негізінде өз пікірлерін шығаруға мүмкіндік береді. Бұл технологияны орыс тілі сабақтарында қолдану оқушылардың әдеби орыс тілінің мазмұнына, логикасына, дәлдігіне, тілдік құралдардың байлығына, олардың әртүрлілігіне, анықтығына, экспрессивтілігіне және дұрыстығына сәйкес келуі керек. Сыни тұрғыдан ойлау дағдыларын дамыту орыс тіліне деген қызығушылықты арттыруға мүмкіндік береді, танымдық, реттеуші және коммуникативті әмбебап оқу әрекеттерін қалыптастыруға ықпал етеді.
Біздің ойымызша, сыни ойлау технологиясын бейресми білім беру жүйесінде кеңінен қолдануға болады. Е.П. Никифорова мен Л. П. Борисованың пікірінше, қосымша білім беру жүйесі оқушылардың жеке қабілеттерін дамытуды қамтамасыз ететін әлеуметтік институттардың бірі болып табылады. Бұл жүйеде жеке дамудың үлкен әлеуеті бар. Орыс тілі мен әдебиетін оқытудың сапасын арттыру мақсатында пікірталас алаңдарын, дөңгелек үстелдерді жүйелі түрде өткізу қажет [4, 152 б.]. Мұндай жұмыс формаларының басты шарты-студенттерді әр түрлі іс-шараларға үнемі тарту, олар сыни тұрғыдан бағалайды, алынған ақпаратты талдайды. Бұл жағдайда жауап маңызды емес, іздеу, зерттеу процесі. Пікірталас, ми шабуылы, виртуалды талқылау сияқты белсенді жұмыс түрлері оқушылардың сыни ойлау мәдениетін қалыптастыруға ықпал етеді. Егер жеке тұлға болса, ойлау сыни болуы мүмкін екенін есте ұстаған жөн, өйткені оқушы басқаларға қарамастан өз пікірін айтады. Бұл технологияны қолданудың құндылығы мынада: студент көптеген ақпараттық материалдарды дербес өңдейді, сұрақтар қояды, оларға жауап береді, егер ол толық сенімді емес деп санаса, жоққа шығарады, дәлелдер іздейді, кейде дұрыс болмауы мүмкін өз көзқарасын қалыптастырады. Студент өзінің ақыл-ой әрекетін осындай алгоритм бойынша жасайды: мақсатты іске асырады, қажетті ақпаратты іздейді, оны қолда бар біліммен, өзінің аз тәжірибесімен салыстырады; ; мәселені талқылау кезінде ол өзінің көзқарасын оқу процесінің басқа қатысушыларымен салыстырады; қорытынды жасайды. Осындай ақыл-ой әрекетінің нәтижесінде жаңа, белгісіз ақпарат өз біліміне айналады.
Сабақтарда сыни ойлау технологиясын қолдану үлкен тәрбиелік мәнге ие. Ол студенттерге сенімділікті, қарама-қайшылыққа дайын болуды дамытады, басқалардың пікіріне құрметпен қарауды үйретеді. И. в. Муштавинская бұл технологияны мектептегі білім беру жүйесіне органикалық қосу жеке өсуге мүмкіндік беретінін айтады, өйткені мұндай жұмыс ең алдымен оқушыға, оның жеке басына бағытталған [5, 19 б.].
Осы мәселені зерттей отырып, біз Ресей Федерациясының Білім және ғылым министрлігі ұсынған оқулықтардың федералды тізіміне енгізілген Т.А. Ладыженская, м. т. Баранов, Л. А. Троцова және т. б. редакциялаған 5-сыныпқа арналған қолданыстағы орыс тіліндегі оқулықты талдадық. Оқулықта 732 жаттығу бар. Олардың көпшілігі танымдық және коммуникативті әмбебап оқу әрекеттерін дамытуға бағытталған, қызықты дидактикалық материалдар, тәрбиелік рөлі бар әртүрлі стильдер мен типтегі мәтіндер берілген. Оқулықты зерттелген проблема тұрғысынан талдау оның сыни ойлауды дамытуға ықпал ететін жаттығулар мен тапсырмалардың 18% - ы бар екенін көрсетті. Мұғалімдерге оқулықта берілген жаттығулар мен тапсырмалар жүйесіне сүйене отырып, реттеуші UUD, жоспарлау дағдыларын, өзін-өзі бақылау және өзін-өзі бағалауды қалыптастыруға ықпал ететін зерттеу және жобалық қызметті, жұпта жұмыс істеуді ұйымдастыру қажет.
Өзінің педагогикалық қызметінде сыни ойлау технологиясын жүйелі түрде қолданатын тау ұлысының атамай ЖОББМ, Якутск қаласының № 17 орта мектебі, Чурапчинск ЖОББМ, Олекмин ауданының Урицкая ЖОББМ орыс тілі мен әдебиеті мұғалімдерінің тәжірибесі оқушылардың пәндік, Мета-пәндік және жеке нәтижелерін қалыптастыруға ықпал етеді, жеке және ұжымдық қызметті ұйымдастырады. Сыни тұрғыдан ойлау технологиясын қамтитын әртүрлі әдістер мен әдістер сабақтың стандартты емес және нәтижелі болуына ықпал етеді, өйткені студенттер оларды ұйымдастыруға және өткізуге белсенді қатысады. Мұндай сабақтарда мұғалім оқушылардың оқу іс-әрекетін ұйымдастырушы және үйлестіруші болады. Мұғалімдердің пікірінше, оқушылар ақыл-ой белсенділігін арттырады, оқушылар бұрын алған білімдерін талдай бастайды, есте сақтау қабілеті мен зейінін дамытады. Сын тұрғысынан ойлау технологиясын қолдану арқылы сабақ өткізу кезінде орыс тілі мен әдебиеті мұғалімдерінің кездесетін қиындықтарын анықтау мақсатында сауалнама жүргіздік. Оған қатысқан мұғалімдер бұл технологияны қолдану стандартты емес тәсілдерді қажет ететінін, сабаққа дайындалу кезінде көп уақыт жұмсалатынын, әдістемелік әзірлемелердің, сөздік мұғалімдердің осындай сабақтарды өткізу тәжірибесінің сипаттамаларының жетіспейтінін атап өтті.
5-сыныпта "етістік" тақырыбын зерттеуде орыс тілі сабақтарында қолданылған кейбір жаттығуларды келтірейік. Сыни тұрғыдан ойлау технологиясы үш кезеңнен тұрады: шақыру, мазмұнды түсіну және рефлексия. Шақыру кезеңінде "етістік" тақырыбын өзектендіру үшін тапсырма берілді: "осы тіркестерді екі бағанға топтастырыңыз - бірге және бөлек". Мысалы: (жоқ)Мен не жазатынымды білемін, ол (емес)мектепке асығады, (емес)өтірік көреді, бірден (емес)ғашық болды, тәтем (жоқ)амандасты, досым (жоқ)бір жыл, (жоқ)оны көрді. Оқушылар сөздерді жазуда қателіктер жіберді. Олар бұл сөздерді бағанға бөлек жазды, сондықтан біз "бөлшектерді етістіктермен емес жазу"тақырыбын бекіту бойынша жұмыс жасадық. "Бірінші бағандағы сөздердің неге бірге, ал екінші бағанда - бөлек жазылғанын дәлелдеңдер" деген тапсырманы барлық оқушылар орындай алмады. Сабақта проблемалық жағдай жасалды, оның барысында студенттер: "бүгін мен бөлшектерді етістіктермен емес, дұрыс жазуды үйренуім керек"деген мақсат қойды. Осылайша олар сабақтың тақырыбын тұжырымдады.
Сабақтың мазмұнын түсіну кезеңінде оқушыларға "Білемін - Білгім келеді - білдім"кестесі ұсынылды.
Кесте
Білемін Менің Білдім
Етістіктермен бөлек жазылмайды етістік бірге жазылған кезде? Етістіктер бар-қолданылмайтын ерекше жағдайлар
Сатысында түсіну оқушылар жазып алды етістіктер в два столбика: жетілген және несовершенный түрі. Содан кейін осы етістіктерді қолдана отырып, әр түрлі типтегі және стильдегі мәтіндер құрастырылды. Берілген тақырып бойынша мәтіндерді өз бетінше жасамас бұрын, студенттер зерттелген материалды жүйелеп, алдымен жобаларда мәтіндер құрастырды, содан кейін оларды редакциялау бойынша бірлесіп жұмыс жасады.
Оқушылар "үйренді" бағанын рефлексия сатысында толтырды. Бұл кезеңде оқушылар келесі тапсырманы орындады: "сөйлемді жалғастырыңыз .... (Бүгін мен сабақта білдім ..; Сабақта маған қиын болды .., өйткені ..; Сабақта маған оңай болды (қызықты) ..; Сабақта маған бәрі түсініксіз болды, өйткені... Сабақтың осы кезеңінде оқушылар зерттелген материалды жүйелеп, тақырыпты қорытындылайды.
Міне, сыни ойлауды дамытуға ықпал ететін ең тиімді әдістер.
Қабылдау "мен Білемін - Білгім келеді - білдім". Оқушыларға мәтін ұсынылады. Дейін онымен танысқан оқушылар өздері толтырады бағаналар "Білемін", "Хочуузнать". Мәтінмен жұмыс істеу немесе оқылған мәтінді талқылау барысында оқушылар "үйренді"бағанын толтырады. Қорытындыларды шығару кезінде бағандардың мазмұнын салыстыра отырып, қосымша басқа бағандарды ұсынуға болады: "ақпарат көздері", "не түсініксіз, ашылмаған".
Келесі әдіс "дұрыс-бұрыс". Зерттелетін жаңа тақырып бойынша тақтаға (карточкаларға) оқушылар дұрыс және дұрыс емес тұжырымдарды жазады. Тапсырманы орындау кезінде оқушылар "+" және "- "белгілерін қояды.
Қабылдау "Шатастырылған логикалық тізбектер". Мұғалім карточкаларға қателері бар құрамы бойынша сөзді талдау ретін жазады. Оқушылардың міндеті-бұл қателіктерді табу және осындай тапсырмаларды өздері жасау.
Оқушылардың "деформацияланған мәтін"қабылдауы үлкен қызығушылық тудырады. Мұғалім студенттермен алдын-ала мәтіндер дайындайды, онда сөздер, сөйлемдер, абзацтар қайта орналастырылады. Оқушылар кіші топтарға бөлініп, орыс тілінде емле, тыныс белгілері, сөз тәртібі ережелерін қолдана отырып, мәтінді құру логикасын сақтай отырып, мәтіндерді қалпына келтіреді, содан кейін орындалған тапсырмаларды бір-біріне тексереді. Мұғалім оларға тек көмектеседі және бағыттайды.
Жақында орыс тілі сабақтарында мұғалімдер бес жолдан тұратын өлеңдерді жиі қолданады. Бұл қабылдау қабілетін дамытады, оқушылардың түйіндеуге ақпаратты мазмұндау, ой қысқаша және сыйымды. Әдетте синквейн рефлексия сатысында қолданылады. Синквейнді жазу ережелерін келтірейік: бірінші жол өлеңнің тақырыбын білдіреді, ол бір сөзбен өрнектеледі және бұл әдетте зат есім; екінші жолда тақырып екі сөзбен, әдетте сын есімдермен ашылады; үшінші жолда осы тақырып шеңберіндегі әрекеттер үш сөзбен, әдетте етістіктермен сипатталады; төртінші жол, әдетте, төрт сөзден тұратын және автордың берілген тақырыпқа қатынасын білдіретін сөйлем; Бесінші жол бірінші сөзбен синоним болып табылатын және эмоционалды-бейнелі деңгейде тақырыптың мәнін қайталайтын бір сөзден тұрады. Оқушылар әдетте мұндай өлеңдерді ұжымдық түрде жазуды, лексиканы мұқият таңдап, синквейннің ережелерін ұстануды үйренеді.
Біздің ойымызша, сабақтарда интроспекцияны қолдану пайдалы. Онымен жұмыс жасай отырып, студенттерге келесі тапсырманы ұсынуға болады: "өз жауабыңызды дәлелдеңіз. 1) сабақта мен белсенді пассивті жұмыс істедім. 2) мен сабақтағы жұмысыма ризамын қанағаттанбаймын. 3) сабақтың Материалы маған қызықты түсінікті скучно және т.б." мұндай тапсырмалар егжей-тегжейлі жауаптарды қажет етеді, талдауға және өз пікірін еркін айтуға үйретеді. Оқушыларда оқытудың осындай белсенді түрлерін қолдану сұрақтар қою, оларға түсініксіз нәрсені сұрау қабілетін қалыптастырады. Олар үнемі сұрақтар мен талқыланатын тақырыптарға жауап іздейді, әртүрлі көздермен жұмыс істеуді үйренеді. Оқушылар жіктеу, жалпылау және жүйелеу, негізделген қорытынды жасау қабілеттерін дамытады. Сыни тұрғыдан ойлау технологиясының тиімділігі-бұл оқушылардың ақыл-ой және зияткерлік қабілеттерін дамытуға мүмкіндік береді, әңгімелесушілердің пікірлерін Құзыретті бағалай алатын, оларды өз көзқарасы мен жеке өмірлік тәжірибесімен салыстыра алатын ойлы адамдардың қалыптасуына жағдай жасауға ықпал етеді. Орыс тілі сабақтарында сыни ойлау технологиясын жүйелі қолдану оқытудың жүйелік-белсенділік тәсілін жүзеге асыру тетіктерінің бірі бола алады, өйткені оның үш жүздік құрылымы танымдық, коммуникативті және рефлексивті дағдыларды қалыптастыруды қамтамасыз етеді.
Қазақстан Республикасының орта білімді дамыту тұжырымдамасында: Бастауыш мектептің негізгі міндеттері - баланың жеке басының алғашқы қалыптасуын қамтамасыз ету, олардың қабілеттерін ашып, дамыту, оқуға деген ынтымақтық тәжірибесінің берік дағдыларын меңгерту делінген. Тәуелсіз еліміздің білім беру жүйесінде болып жатқан оң өзгерістер қоғамның жас ұрпақ тәрбиесі үшін жауапкершілігі терең сезіліп отырған бүгінгі таңда оқу-тәрбие үрдісінің тиімділігін арттыру бағытында барлық мүмкіндіктерді пайдалануды көздейді. Еліміздің болашағы балалардың білім дәрежесінің тереңдігімен өлшенеді. Қазіргі кезде білім беру әлеуметтік құрылымының маңызды элементтерінің біріне айналды. Білімнің әлеуметтік рөлінің артуына байланысты адамдардың болашағы алған білімдерінің деңгейіне, сапасына, көлеміне, дәрежесіне тікелей қатысты болады. Сондықтан мұғалімдерге жауапкершілік, үлкен міндет жүктеледі. Мұндай міндетті шешу мұғалімдерден мектепте оқушыларға берілетін негіздерін олардың болащақ іс-әрекетінің берік негізі әрі тірегі болатындай етіп, оқытуды, оқу-тәрбие үрдісін, білім мазмұнын түбірімен жаңартумен қатар, оқытудың әдіс-тәсілдері мен әр алуан құралдарын қолданудың тиімділігін арттыруды, педагогикалық жаңалықтарды тәжірибеге батыл енгізуді жүзеге асыруды талап етеді.
Жаңа технологияны әр мұғалім өзінің алдында отырған оқушыларының жас ерекшеліктерін ескере отырып, өзінің шеберлігіне байланысты таңдап алады. Жаңа технологияны жүзеге асыру үшін сыныптағы оқушылардың қабілетін байқап, ары қарай дамытуға көп көмегін тигізу қажет.
Бүгінде оқыту процесінде соның ішінде бастауыш сыныптарда жиі қолданып жүрген технологиялардың бірі Сын тұрғыдан ойлау технологиясы.
Оқу мен жазу арқылы Сын тұрғысынан ойлауды дамыту бағдарламасы біздің көптеген тұйыққа тіреліп қалған оқыту мәселелеріне көмектесе алды. Бұл әдістің сын тұрғысынан ойлау деп аталғаны сын көзқараспен қарау деген мағына емес, талдап, ойлаумен ұштастыра білім алуды бағыттайтын оқыту технологиясы.
Сын тұрғысынан ойлау - өте күрделі, маңызды құбылыс. Мұғалім осы әрекетті ұйымдастырушы, бағыттаушы. Оқушы әр түрлі ақпарат көздерінен сусындап, өз түйінін айта білуі керек. Кез келген мазмұнды талдау барысында өз тобымен ұйымдасып пікірлесіп, ең ұтымды жауапты іздеуі керек. Сын тұрғысынан ойлау бағдарламасының стратегияларын пайдалана отырып өткен сабақтардың әсері мол. Сабақта оқушылардың сын тұрғысынан ойлау негіздерін қалыптастырудың алғы шарттары мыналар:
- сыни тұрғыдан ойлауын қалыптастыру үздіксіз түрде жүзеге асырылуы керек;
- оқыту үрдісін айқын түрде демократияландыруды қадағалау.
Сын тұрғысынан ойлауды дамыту технологиясын дамыту төмендегідей нәтиже береді:
- білім алушының белсенділігін арттыру;
- пәнге қызығушылығын арттыру;
- өзіндік көзқарасын білдіруге мүмкіндік беру;
- зерттеуге икемділігін дамыту;
- сөйлесім әрекеті белсенділігін арттыру;
- білім алушылар бір-бірімен қарым-қатынас жасай біледі;
- басқаларды тыңдауды, кез келген жауапқа сыйластық, түсіністікпен қарау.
Жалпы, сын тұрғысыан ойлайтын оқушылар белсенді болады, олар сұрақтар қойып дәлелдерді талдайды.
Сын тұрғысынан ойлауды дамыту бағдарламасы - әлемнің түпкір-түпкірінен жиылған білім берушілердің бірлескен еңбегі. Жобаның негізі Ж. Пиаже, Л.Выгодский теорияларын басшылыққа алады. Мақсаты: Барлық жастағы оқушыларға кез-келген мазмұнға сын тұрғысынан қарап, екі ұйғарым бір пікірдің біреуін таңдауға, саналы шешім қабылдауға сабақтарға үйрету.
Бұл бағдарлама жаңа буын оқулықтарының талаптарын жүзеге асыруда, оқушылардың білім деңгейін көтеруде, балаларды шығармашылыққа баулуға, ойларын еркін айтуға, тез арада дұрыс шешім қабылдауға көмектесетін бірден-бір тиімді технологиясы. Сын тұрғысынан ойлау технологиясын пайдаланатын әр ұстаз өз педагогикалық қызметінде, оқушы мен мұғалім арасындағы қарым-қатынасқа дегенде көзқарасының мүлдем өзгергенін байқайды.
Сын тұрғысынан ойлау дағдыларын дамыту - күрделі міндет, сондықтан когнитивті психологияның негізгі түсініктері мен тұжырымдамаларына көңіл аудару қажет.
Когнитивті психология негізін салушылар ақыл, қабілет критерийлерін айқындады. Бүгінде олардың жекелеген деңгейлерді кеңейтумен немесе таралтумен немесе басқа тәртіппен дәйектелім бойынша бөліп берумен ерекшеленетін бірнешеуі белгілі. Сонымен байланысты алғашқы топтастырулардың ішіндегі ең танымалы Блум Таксономиясын қарастырамыз және бұдан әрі оған үнемі жүгінеміз. Сонымен бірге, осы деңгейлердің негізінде сабақтағы оқушылардың міндеттерін анықтау үшін, материал бойынша сұрақтар дайындап және бақылау кезінде оқушыға сапалы баға қоя білу үшін мұғалімнің деңгейлерді көре білуі маңызды деп санаймын.
Сын тұрғысынан ойлауды дамыту технологиясы - оқушының еркін сөйлеуіне, пікір таластыруына, достарының ойын тыңдауға, проблеманы шешу жолдарын іздей отырып, қиындықты шешуге бағытталған. Оқушылардың да бұл жұмысты дұрыс ұйымдастырған жағдайда өз даму деңгейіне сәйкес ойы шыңдалып, белгілі бір жетістіктерге жетері сөзсіз.
Сын тұрғысынан ойлау технологиясын сабақтарымда қолданамын. Мысалы: 3 сыныптағы ана тілі пәні бойынша"Ғажайып адам" атты мәтінге тоқталсам қызығушылығын ояту кезеңі бойынша мынандай сұрақтар қойдым:
- Балалар, сендер қазақ тарихында әр саладан шыққан қайраткерлердің есімдерін білесіңдер ме?
1. Тұңғыш қазақ ғалым-саяхатшы Шоқан Уәлиханов (1835-1865)
2. Ағартушы ұстаз, оқулық авторы: Ыбырай Алтынсарин (1841-1889)
3. Қазақ әліппесін жазған Ахмет Байтұрсынұлы (1873-1938)
4. Тұңғыш қазақ ғарышкері - Тоқтар Әубәкіров
5. Егеменді Қазақстан Республикасының тұңғыш Президенті - Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев
6. Тұңғыш дүниежүзі чемпионы атағын алған (1909) - палуан Қажымұқан Мұнайтпасов
(1871-1948)
- Яғни, балалар Қажымұқан немен айналысқан?
- Спорт туралы не білесіңдер? Спорт туралы өз ойларымызды ортаға салайық.
"Топтастыру" стратегиясын қолдана отырып, спорт түрлерін атайды.
Мағынаны тану кезеңі бойынша М.Тәнекеевтің Ғажайып адам мәтінін оқып танысқаннан кейін дамыту жұмыстарын ұйымдастырдым. Жұмыс барысында оқушылар палуан дегенді қалай түсінесің,Қажымұқанды қазіргі қай спорт шеберімен, қандай ертегі кейіпкерімен салыстыруға болатыны туралы пікірталас басталады.Бұл оқушылардың жұмыс жасау қызығушылық қабілетін арттырады.
Тірек-сызбалар өз бетінше ойланып, қорытынды жасай білуге, теориялық мәселелерді қолдана білуге, шығармашыл жеке тұлғаны қалыптастыруға көмектеседі. Түртіп алу әдісі мәтінді оқи отырып түсініксіз сөздерді белгілеп отыру, мәтін оқылып біткеннен кейін оқушы өзі белгілеген сөзді ортаға салу арқылы оның ойы ашылады, белсенділігі артады.
Толғаныс кезеңі бойынша оқушылар сабақ бойы алған білімдерін, түсініктерін өз сөздерімен баяндап,алған білімдерін ортаға салады.
Сыни тұрғысынан ойлау технологиясының нәтижесінде мынандай нәтижеге жеттік:
1. Оқушының сабаққа деген белсенділігі артты.
2. Мәтінді оқуға қызығушылығы артты.
3. Өз пікірін дәлелдей алады.
4. Шығармашылықпен сұрақ қоя алады.
5. Достарының ойын тыңдауға тырысады.
6. Болжам жасау арқылы елесі, қиялы дамиды.
7. Оқушылардың сезімі дамиды.
8. Ұйымшылдыққа үйренеді.
Сыни тұрғысынан ойлауды дамыту бағдарламасын қолдана отырып өткен сабақтарда оқушы сыни тұрғысынан ойлап, дәлелдеуге тырысады, ой-өрісін кеңейтеді, еркін ойлай отырып, келе-келе мұғалімнің түсіндіргеніне қарағанда өз ізденісімен қызығу танытып, шығармашылық қабілеттері ұшталады. Сонымен қатар, жекелей жұмыстар, жұптық және топтық жұмыстар жүргізу арқылы өз ойларын ашық айта білу,пікір айтуға үйрену, пікір таластыру, ойланып жауап беру, жолдастарының ойын тыңдау, жауаптарын бағалай білу, сыйластыққа, ұйымшылдыққа, білім деңгейлерінің жоғары болуына көп әсерлерін тигізеді. Оның ішінде ерекше бір жағдай: сынып бойынша көп сөйлемейтін, ойлау дәрежесі төмен оқушылардың да қызығушылығы туып, олардың өз мүмкіндіктеріне қарай топтар бойынша сабаққа қатысуға тырысуы байқалады.
Қорыта айтқанда, әр сабақта оқушының жан-дүниесіне еніп, бар білімді сан түрлі тәсілдер арқылы оқушы бойына дарытқан жөн. Өйткені, бала - өміріміздің болашағы. Оларды біліммен сусындатып, өмірге деген көзқарасын қалыптастырып, саналы азамат етіп тәрбиелеу - барша ұстаздың қасиетті міндеті.
с
Болашақта өркениетті дамыған елдер қатарына ену үшін заман талабына сай білім қажет. Өйткені, тәуелсіз Қазақстанды дамыған бәсекеге қабілетті елу елдің қатарында, терезесін тең ететін - білім. Сондықтан қазіргі даму кезеңі білім беру жүйесінің алдына оқу үрдісін технологияландыру мәселесін қойып отыр. Мектеп өміріне еніп отырған технологиялардың ерекшелігі өсіп келе жатқан жеке тұлғаны жан - жақты дамыту.
Бастауыш мектеп- оқушы тұлғасы мен санасының дамуы қуатты жүретін, ерекше құнды, қайталанбас кезең. Сондықтан бастауыш білім үздіксіз білім берудің алғашқы баспалдағы, қиын да жауапты іс. Оқытудың әртүрлі технологиялары сарапталып, жаңашыл педагогтардың іс- тәжірибесі зерттеліп, мектеп өміріне енуде. Қазіргі заманның талабына сай болу және жаңа формация мектебінде жұмыс істеп жүрген педагогтардың алдында тұрған проблемаларды шешу негізгі мақсат болып табылады, олар:
-баланы оқи білуге үйрету
-баланы ойлауға үйрету
-баланың өзін-өзі тұлға ретінде дамуына жағдай жасау.
Осыған орай мектеп білімі түбегейлі жаңартылып, мұғалімнің қызметінің мақсаттары кеңейіп, үлкен өзгерістер үстінде. Әр педагогтың міндеті-оқушының шығармашылық ойына бағыт беру, шығармашылық ізденісті қолдау, жағдаяттар туғызып, оның шешімін табуға бағыттау, жаңаны іздеуге, жүйелі зерттеулерге талдау жасауға талпыныс беру.
Бұл технология несімен өзіне баурап алғандығын бірнеше сұрақ- жауап ретінде бергім келіп отыр.
Сын тұрғысынан ойлауға үйрету модульі немен қызықтырады?
:: Кез келген ұстазға сапалы сабақ беруге мүмкіндік беретіндігімен.
:: Оқыту мен ұйымдастырудың тиімді әдістерінің стратегияларының көптігімен.
:: Оқу мотивацияларын өзгертуге пайдалы екендігімен. Сын тұрғысынан ойлаға үйрету модуль өзге технологиялардан қандай ерекшеліктері бар?
:: Сын тұрғысынан ойлаға үйрету модульінің сабақтарының құрылымы қызығышылықты ояту, мағынаны ажырату, ой толғаныс .
:: Негізгі үш кезенінің маңыздылығы.
:: Стратегиялардың психологиялық астары мен ерекшеліктері. Осы жобамен жұмыс жасау барысында мұғалім оқушының өзін ізденуге жетелейді, ойлануға үйретеді. Педагогикалық технология оқушылардың жеке басын дамыту мен білім беру мақсатына жету жолындағы педагогикалық қызметтің, іс- әрекеттің жүйелі дамып отыратын жобасы ретінде оқушы белсенділігін арттыруды көздейді. Ал, оқушы белсенділігінің артуы оны шығармашылыққа жетелейді. Шығармашылық дегеніміз - адамның өмір шындығында өзін-өзі тануға , жаңалық ашуға, жаңа тәсілдер табуға ұмтылуы,ізденуі. Шығармашылық қабілет әр баланың табиғатында болуы мүмкін. Біздің міндетіміз - оқушыға оның бойында жасырынып жатқан мүмкіндіктерін ашып көрсету. Өз тәжірибемде бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық қабілеттерін, сабақта және сабақтан тыс уақытта дамытуда Сын тұрғысынан ойлаға үйрету модульінің көптеген әдіс- тәсілдерін қолданамын:
:: Тақырыпты мазмұнына қарай жинақтау,арнаулы бір тақырыпқа пікірталас тудыру ой қозғау, инсерт кестесі
:: Берілген тапсырманы түрлендіру бағыттағы жұмыс эссе,шығарма, сауаттылықты ашатын хаттар т.б стратегиялар
:: әңгіменің ұқсастығын салыстыру, бөліктерге бөлу, ат қойғызу, мәтіндегі ұқсастық пен айырмашылықты табуға Вендиаграммасы, аялдамамен оқу стратегиясы
:: Қиялдау арқылы сурет салғызу сурет салу стратегиясы :: Кейіпкерге мінездеме беру өз ойын жазғызу авторға, кейіпкерге хат жазу стратегиясы
:: Шығармада екі кейіпкердің қарама - қарсы элементтерін сипаттау қарама-қайшы элементтер стратегиясы :: Өлең шұмақтарын құрастыру 5 жолды өлең Мен үшінші деңгейлік оқыту курсынан өтіп, өзімнің іс-тәжірибемде Сын тұрғысынан ойлауға үйрету модульдерін қолданып жүрмін. Сын тұрғысынан ойлаға үйрету бағдарламасының модулдерін ұтымды пайдалану оқушылардың шығармашылық қасиетін анықтауда, күшейтуде, оқытудың тиімділігін, сапасын арттыруда ерекше маңызды. Бұл бағдарламаның мақсаты - барлық жастағы, соның ішінде бастауыш сынып оқушыларының кез келген мазмұнын түсінікке сын тұрғыдан қарап, ең керекті пікір, ұйғарым таңдауға, шешім қабылдауға үйрету. Оқушылардың білім деңгейін көтеруге, шығармашылыққа баулуға, ойларын еркін айтуға жетелеу. Сын тұрғысынан ойлау ойлау туралы ойлау немесе сынау емес, шыңдалған, бірін - бірі толықтырған ойлау. Сын тұрғысынан ойлау бақылау, тәжірибе,толғану және пайымдау нәтижесінде алынған ақпаратты ұғыну,бағалау,талдау және синтездеуде қолданылатын әдіс болып табылады. Ең бастысы жекелей, топта, сыныпта оқушылардың білім деңгейін көтеруге ретімен сұрыптап қолданған модульдердің қай - қайсысы болсын сабақтың сапасын арттыруда үлесі зор. Жаңа білімді қабылдау, бекіту, іскерлік пен дағдыны тәрбиелеу барысында жұмыс жүйесін, оқушылардың дербес белсенді әрекетін дамытуда, өздік жұмысының тиімділігін арттыруда Сын тұрғысынан ойлау барысындағы әдіс-тәсілдер білімді меңгертудің әр түрлі кезеңінде қолдануға болатынын тәжірибе көрсетті.Сын тұрғысынан ойлауды дамыту модульі ұстаз бен оқушыны ізденуге жетелейтін, шығармашылық шабыт беретін, болашаққа деген үмітті арттыратын бағыт. Әр оқушыда өзін - өзі дамыта, жетілдіре бақылай алатын дағды қалыптастыру, соған сәйкес өз бетінше білім алуға үйрету, дамудың ең биік шыңына жету болып ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1
Бастауыш сыныпта лексиканы сын тұрғысынан ойлау арқылы оқытудың теориялық негізі
1.1
Бастауыш сыныпта лексиканы сын тұрғысынан ойлау арқылы оқытудың зерттелу тарихы
1.2
Лексиканы сын тұрғысынан ойлау арқылы оқытудың лингвистикалық негіздері
1.3
Лексиканы сын тұрғысынан оқытудың тәрбиелік негіздері
2
Бастауыш сыныпта лексиканы сын тұрғысынан оқытудың әдістемелік жүйесі
2.1
Лексиканы оқытуда сын тұрғысынан ойлау негізіндегі тапсырмалар және оларды сұрыптау
2.2
Лексиканы сын тұрғысынан ойлау арқылы оқытуда орындалатын әдістер
2.3
Лексиканы бастауыш сыныпта сын тұрғысынан ойлау арқылы оқытуды эксперимент жүзінде дәлелдеу
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Қазіргі заманда жастарға ақпараттық технологиямен байланысты әлемдік стандартқа сай мүдделі жаңа білім беру өте қажет
Н.Ә.Назарбаев
Болашақта өркениетті дамыған елдер қатарына ену үшін заман талабына сай білім қажет. Өйткені, тәуелсіз Қазақстанды дамыған бәсекеге қабілетті елу елдің қатарында, терезесін тең ететін - білім. Сондықтан қазіргі даму кезеңі білім беру жүйесінің алдына оқу үрдісін технологияландыру мәселесін қойып отыр. Жаңа технологиялардың ерекшелігі өсіп келе жатқан жеке тұлғаны жан-жақты дамыту.
Білімнің жаңа мазмұнын жүзеге асыру үшін жаңа технологиялар қажет-ақ. Сондай педагогикалық технологиялардың бірі Сыни тұрғысынан ойлау технологиясы .
Сыни тұрғыдан ойлау - Қазақстандағы білім беруді дамыту үшін маңызды болып табылатын қазіргі ең басты педагогикалық түсінік. Бұл модуль балалардың да, педагогтердің де сыни тұрғыдан ойлауды дамытуды саналы және оймен қабылдауын көздейді. Сын тұрғысынан ойлау дегеніміз-сабақта балалардың қызығушылығын арттыра отырып, өз ойыңды еркін және зерттей талпындырып, тұжырым жасау.Сын тұрғысынан ойлау дегеніміз -- ой қозғай отырып, оқушының өз ойымен өзгелердің ойына сыни қарап, естіген, білгенін талдап, салыстырып, реттеп, сұрыптап, жүйелеп, білмегенін өзі зерттеп, дәлелдеп, тұжырым жасауға бағыттау өз бетімен және бірлесіп шығармашылық жұмыс жасау. Сын тұрғысынан ойлау - оқу мен жазуды дамыту бағдарламасы. Оқушыны мұғаліммен, сыныптастарымен еркін сөйлесуге, пікір таластыруға, бір-бірінің ойын тыңдауға, құрметтеуге, өзекті мәселені шешу жолдарын іздей отырып, қиындықты жеңуге баулитын бағдарлама. Сыни ойлау - белгілі бір мәселе туралы бар идеяларды жинақтап оларды қайта ой елегінен өткізу және шешім қабылдаумен аяқталатын күрделі психологиялық үрдіс екенін атап көрсеткен. Сыни ойлау - адам өмірінің бір саласы.
Сын тұрғысынан ойлауды үйрету үшін қажет әрекеттер
Бұл бағдарлама жаңа буын оқулықтарының талаптарын жүзеге асыруда, білім деңгейін көтеруде, балаларды шығармашылыққа баулуда, ойларын еркін айтуда тез арада дұрыс шешімдер табуға атсалысатын бірден-бір тиімді бағдарлама деп есептеймін.Сын тұрғысынан ойлау-сынау емес, шыңдалған, бірін-бірі толықтырған ойлау десек қателеспейміз.
Орта мектепте меңгерілуге тиісті лексиканың көлемі лексикалық білім берумен анықталады.Белгілі бір тілді мегеру үшін лексиканы оқытудың өзіндік ерекшелігі бар. Адам қай тілде сөйлегісі келсе де, сөздік қордан өзіне қажетті лексикалық тұлғаларды білмесе, біріншіден, айтайын деген ойын жеткізе алмайды, екіншіден, басқа біреудің айтқан сөзін, ойын түсінбейді. Демек, адам сөйлесу, пікірлесу үшін тілдік қолданысқа керекті лексикалық құралдарды үйренбесе, тілдк қатынас та жүзеге аспайды. Лексика бөлімінің білімдік, танымдық маңызы оқушылардың тіл білімі туралы ұғымының кеңеюіне, тілдің ең кіші бөлшегі - сөздің фонетикамен, морфологиямен, синтаксиспен, стилистикамен қатысын түсінуіне, сөйтіп, бүкіл тілдің жүйені тұтас ұғып, оған материалистік көзқарасының қалыптасуына мүмкіндік береді.
Мұғалімдер көп жағдайда оқулықты өздеріне тірек етеді. Онысы дұрыс та. Алайда оқулық оқушы үшін жазылғанын, онда мұғалім үшін көп нәрсенің жасырын сыр болып қалып қоятынын әр кез есте сақтау керек. Егер мұғалім оқулықтағыны ғана білсе, оқушыға берер білімнің түпкі мақсатын, одан шығар нәтижені өзге (грамматикалық) мағынадан жақсы ажырата алуы керек. Мысалы, лексикалық мағынасы бар сөздердің өзі түрлі қосымшалар жалғану арқылы дыбысталу қауызын өзгертіп отырады: адам, адамдар, адамдары, адамдарымыздың, адамдық, адамсу т.б. Ал олар сол қосымша арқылы грамматикалық мағына қабылдады ма, жоқ лексикалық мағына қабылдады ма деген мәселені ерекше ажырату керек. Өйткені атауыш сөздердің ішінде туынды түбір сөздер өте көп кездеседі. Мысалы, жуас, момақан, көнбіс десек, үш сөздің де лексикалық мағынасы бір немесе жақын болғанымен, қолданушының жақсы немесе жек көріп, әлде сүйсініп айтқанын байқауға болады. Сондықтан сөз мағынасын ашып түсіну оқушылардың лексикалық ұғым туралы білімінің сөйлеу, жазуды қолданып, стилистикадан хабардар болуға мүмкіндік береді. Мектеп оқушыларына сөз мағынасының лексикалық мағына және грамматикалық мағына болып екі түрге бөлінетіндігін, сөздің лексикалық мағынасы лексикологияда зерттелетіндігі туралы түсінік беру керек. В. В.Виноградовтың анықтамасы бойынша сөздің лексикалық мағынасы дегеніміз - тілдің грамматикалық заңдарына сай тұлғаланған, оның сөздігіне тән жалпы семантикалық жүйесінің элементі болып табылатын сөздің заттық-материалдық мазмұны.
Лексикалық оқыту барысында баланың сөздік қорын байыту, лексика саласы бойынша теориялық білімді жетілдіру, мектеп оқушыларын сөздерді орынды қолданыла білуге дағдылындыру, түрлі әдіс-тәсілдерді ұйымдастыру арқылы жүргізіледі.
Оқушылардың лексикалық білімін өз дәрежесінде қалыптастыру үшін төмендегідей жұмыстар жүргізілуі қажет: лексикалық білімнің негізі -- сөз және оның мағынасы;сөз мағынасы туралы түсінік; сөздің лексикалық мағынасы; лексиканы оқытудағы білім мен дағды; лексиканы игерту мақсатында жаттығу жұмыстарын жүргізудың әдіс-тәсілдері; мектеп оқушыларының сөйлеу стилін қалыптастырудың теориялық негіздері; көркемдеуіш сөздердің қолданылуы.
Лексиканы игеру үшін грамматикалық, орфографиялық және
стилистикамен байланысты жаттығу жұмыстары жүргізіледі. Өйткені лексикалық ұғымдарды үйрену және оны қолдану аясын толық игеру үшін тілдің басқа салалармен байланыстырылмай, толық мәнге ие бола алмайды. Лексика бойынша тіл дамытуға байланысты берілетін жаттығулардың өзіндік ерекшеліктеріне қарай жіктеліп алынады. Оны келесідегідей жіктеп қарастырдық.
Жүргізілетін жаттығу жұмыстарының бірінші тобы лексикалық жаттығу, яғни теориялық мәліметтері пысықталып, сөз қолданысқа үйретіп дағдыланады. Дұрысында, сөздіктермен танысу, олардың пайдалану жұмысы әрбір тиісті лексикалық ұғымдармен бірге жүргізілуі керек. Мысалы, түсіндірме сөздікпен танысу, оларды пайдалану жұмысы әрбір тиісті лексикалық ұғымдармен бірге жүргізілуі тиіс. Сондай - ақ сөз мағыналарын өткенде (тура және ауыспалы мағына, көпмағыналық, омоним, синоним, антоним) қажет болады. Оқушылар сөздің лексикалық мағынасын сөздікте қалай түсіндірілетін немесе өздері мағынасын аша алмаған сөздердің мәнін ұғу үшін пайдаланады: көпмағыналы сөздердің, омоним сөздердің берілу тәртібін үйренеді.
Ал стилистика саласымен байланысты лексикалық жаттығулар сөзді таңдап қолдануға, айтылатын ойға лайық сөйлем құрай білуге үйретеді. Бұған байланысты жүргізілетін жаттығу жұмыстары. Мысалы:
Берілген сөздер мен сөз тіркестері қандай лексика - сематикалық топтарға, қайсысы қандай әдеби тіл стильдеріне жатады. Мысал;
а) Балалар - балдар, тыныш - тиыш.
ә) Бала - балақай, келін - келіншек, әке - әкей.
б) Шалбар - сым, көйлек - жейде, өңшең - ылғи - кілең.
Лексикалық жаттығулар қазақ тілі лексика жүйесін белгілі бір ұйымдық мәліметтермен танысуға өз практикасында сөздерді қолдана білуге дағдылануға бағытталады. Сондай - ақ лексикаға байланысты жұмыстар, жаттығулар оқушылардың сөз байлығын арттырып, сөзді қолдана білуге бейімділігін дамытуға бағыт алуы тиіс. Оқушыларды әрбір сөзге көңіл бөлуге, мағынасын анық аңғаруға жетелейді, олардың қолданудағы стильдік мәні мен реңдерін тани білуге, логикалық ойлау жүйесін кеңейтеді.
Қорыта келе, сыни тұрғысынан ойлау технологиясын пайдаланудың сабақ сапасына әсері өте мол. Сабақта жаңа технология элементтерін тиімді пайдалану оқушылардың танымдық әрекеттерін, белсенділігін дамытып, оларды шығармашылыққа жетелейді. Баланың логикалық ойлау қабілеті дамып, сабақтың сапасын артады. Ізденушілігін арттырып, өз ісіне сенімін нығайтады. Сабаққа қызығушылығын арттырып, белсенділігі күшейеді. Оқушылар сабаққа зор ынтамен қатысады, сабақ та сапалы өтеді. Егер де жаңа технология элементтерін сабақта өз дәрежесінде ұйымдастыра білсек, өз нәтижесін береді. Ең бастысы оқу үрдісін жаңаша ұйымдастыру, ойлау дағдыларын жетілдіру, өз бетінше білім алу, әрекет ету, мақсатқа жету оқушының өзі арқылы іске асады.
Мақалада бастауыш мектепте практикада қолданылатын RKMPP (оқу және жазу арқылы сыни ойлауды дамыту) заманауи технологияларының біріне талдау берілген. Мақала авторлары екінші буын стандарттарын жүзеге асыру аясында жас оқушылармен жұмыс жасау кезінде технологияны қолдану әдістері мен әдістерін сипаттады. RKMPP технологиясын қолдану бастауыш сынып оқушыларының сөйлеуінің лексикалық жағының дамуына тиімді әсер етеді, бұл оқушылардың сөздік қорын байытуға, нақтылауға және белсендіруге әкеледі. RKMPP технологиясының үш фазалы моделі ашылды, ол қолда бар білімді шақырудан, мазмұнды түсінуден (жаңа ақпарат алу) және рефлексиядан (түсіну, жаңа білімнің пайда болуы) тұрады.әдеби оқу, орыс тілі сабақтарында мәтінмен жұмыс жасау кезінде жүзеге асырылатын технологияның негізгі әдістері анықталды: кластер, идеялар қоржыны, кестелер, дұрыс және дұрыс емес мәлімдемелер, белгілі ақпараттың тізімін жасау, тұжырымдамалық доңғалақ, инсерт, мозаика. Сөйлеудің лексикалық жағымен жұмыс жасау кезінде бастауыш мектепте осы технологияны қолданудың тиімділігі туралы қорытынды жасалды. Мақаланың практикалық бағыты бар, мақала материалдары оқу және оқудан тыс іс-әрекетте қолданыла алады.
Мақалада орыс тілі сабақтарында сыни ойлау технологиясын қолдану мәселелері қарастырылады. Бұл технологияны жүйелі қолдану якут мектептеріндегі оқушыларға орыс тілін оқыту сапасын арттыруға ықпал етеді. Әдістемелік және педагогикалық зерттеулерді зерттеу және талдау негізінде орыс тілі сабақтарында сыни ойлау технологиясын қолданудың орындылығы негізделеді. Бұл технология оқушылардың ойлау және сөйлеу белсенділігін дамытады және олардың оқу-танымдық процеске белсенді қатысуына ықпал етеді. Бұл зерттеуде орыс тілі мен әдебиеті мұғалімдерінің үздік тәжірибелерін талдау, салыстыру және сауалнама жүргізу әдістері қолданылды, сыни ойлау технологиясын қолдануда ұйымдағы қиындықтар, оқушылардың типтік қателіктері анықталды. Зерттеудің квалитативті және квантитативті әдістеріне сүйене отырып, якут мектебі оқушыларының орыс тілі сабақтарында ана тілінің кедергі келтіретін әсерін ескере отырып, үйлесімді орыс тілін дамыту бойынша жұмыс жүйесі ұсынылады. Бұл технологияны студенттердің пәндік, Мета-пәндік және жеке нәтижелерін қалыптастыруда, жеке және ұжымдық қызметті ұйымдастыруда қолданудың тиімділігі негізделген. Осы технологияны қолданатын сабақтар оқушыларды ойлауға, талдауға, дауласуға, дәлелдеуге, сендіруге, дәлелдеуге және жүйелеуге үйретеді.
Ресей Федерациясындағы білім туралы" заңның қабылдануына, негізгі жалпы білім берудің федералды мемлекеттік білім беру стандартын жүзеге асыруға байланысты білім беру парадигмасы өзгерді. Жаңа жағдайларда мектеп ортасына электрондық оқу-әдістемелік кешендерді, оқытудың интерактивті құралдарын белсенді енгізу инновациялық әдістер мен технологияларға қызығушылықты арттыруға ықпал етеді. Қазіргі сабақ ақпараттық-иллюстрациялық оқу технологиясынан іс-әрекетті дамыту технологиясына ауысумен сипатталады. Құзыреттілік және метапәндік тәсілдер білім беру қызметінде негізгі болды. Білім алушы білім беру процесінің субъектісіне айналады. Жеке білім беру бағыты, саралау, инновациялық әдістер мен жаңа технологияларды енгізу қазіргі білім беру процесінің негізгі талаптарына айналуда. Орыс тілін оқытудағы жүйелі және белсенді тәсіл заманауи білім беру технологияларын қолдануды қамтиды. Олардың бірі, Сыни тұрғыдан ойлау технологиясы білім беру міндеттерінің кең спектрін шешуге мүмкіндік береді: оқыту, тәрбиелеу және дамыту.
Білім берудегі құзыреттілік тәсіл білім беру процесін трансформациялауды қамтиды. Сыни тұрғыдан ойлау технологиясын қолдану өзін-өзі бақылау, нәтижелерді болжау, себеп-салдар байланысын орнату, ұсынылған көптеген сценарийлерден шешім табу сияқты дағдыларды қалыптастыруға және дамытуға мүмкіндік береді.
Сыни ойлау технологиясын ұзақ уақыт бойы әдебиет мұғалімдері қолданбаған, өйткені оны орыс тілі сабақтарында қолдану әдістемесі жеткіліксіз дамыған. Сонымен қатар, сыни ойлауды дамыту білім алушылардың ақыл-ой белсенділігін ынталандырады, талқыланатын мәселеге өз пікірін, көзқарасын білдіруге итермелейді, ойлау және сөйлеу белсенділігін дамытады. Технологияның негізгі қағидасы-студенттер өздігінен білім алуды және өзін-өзі бақылау, нәтижелерді болжау, себеп-салдарлық байланыстарды орнату, ұсынылған көптеген нұсқалардың дұрыс шешімдерін табу сияқты құзіреттіліктерді дамытуды үйренуі керек. Сыни тұрғыдан ойлау ақыл-ой әрекетінің басқа түрлерінен ерекшеленеді, өйткені ол дұрыс емес нәрсені дұрысынан ажырату, оқушы келіспейтін пікірлерді дәлелдеу және жоққа шығару қабілетімен анықталады. Сыни тұрғыдан ойлау технологиясы-бұл адамның зияткерлік іс-әрекетінің бір түрі, ол қабылдау, түсіну, қоршаған ақпарат өрісіне көзқарастың объективтілігімен сипатталады [2, 156 бет]. Республиканың білім беру ұйымдарында мақала авторлары әр жылдары жүргізген эксперименттік жұмыстың деректері көрсеткендей, білім алушылар өз көзқарастарын талдай, жинақтай, дәлелдей алмайды, пікірталастарға қатысу қиынға соғады.
Қазіргі уақытта осы ғалымдардың теориялық және практикалық зерттеулерінің арқасында сыни ойлау технологиясын мұғалімдер тек Орыс тілі мен әдебиеті сабақтарында ғана емес, сонымен қатар басқа да пәндер бойынша сәтті қолданады. "Сыни ойлау" ұғымы " сын " ұғымымен синоним емес. Әдетте, бұл теріс эмоциялармен, теріске шығарумен байланысты, бірақ іс жүзінде бұл, ең алдымен, олардың іс-әрекеттерінің нәтижелерін бағалау, мақсаттар мен міндеттерді дұрыс шешуді таңдау, айтылған және жазылған нәрсені түзету және жетілдіру, болып жатқан процестерді сыни тұрғыдан түсіну мүмкіндігі. Осы мәселені дамыта отырып, біз Якутск қаласындағы № 17 жалпы орта білім беретін мектеп пен Саха Республикасының Олекмин ауданындағы (Якутия) Урицка орта мектебінің оқушылары арасында эксперимент жүргіздік. Оған 67 бесінші сынып оқушылары қатысты. Оқушыларға "сыни ойлау "деген не екенін түсіндіріңіз"деген тапсырма берілді. Оқушылар бұл тапсырманы келесідей орындады: эксперименттік сыныпта оқушылардың 89% - ы бұл ұғым сынға байланысты деп санайды, 11% - ы бұл ойлау, пікірталас қабілетімен байланысты деп жазды. Бақылау сыныбында оқушылардың 93% - ы бұл ұғымды сын, келіспеушілік, айыптау сияқты құбылыстармен байланыстырды, сауалнамаға қатысушылардың 5% - ы бұл ұғым әртүрлі тақырыптарды талқылау қабілетімен байланысты деп болжады, ал оқушылардың 2% - ы қойылған сұраққа жауап бере алмады.
Біздің ойымызша, қарастырылып отырған мәселенің мәнін ашуда С.и. Заир-Бектің пікірі назар аударуға тұрарлық: "сыни ойлау белсенді әрекет етуге үйретеді және алынған ақпаратқа сәйкес қалай әрекет ету керектігін түсінуге көмектеседі. Бұл жағдайда талқылау, басқа адамдармен қарым-қатынас жасау дағдылары қажет (тек дау айту ғана емес, сонымен қатар байланыс нүктелерін табу). Біз сыни тұрғыдан ойласақ, тек ақыл ғана емес, эмоциялар мен сезімдер де қатысады. Нәтижесі-сын тұрғысынан ойлау белсенді әрекет ету тәсілдеріне, оның ішінде әлеуметтік маңызды әрекеттерге үйретеді" [3, 5-б.]. Демек, бұл технологияны жүйелі қолдану студенттердің белсенділігін, тәуелсіздігін және шығармашылығын арттыруға мүмкіндік береді. Ең бастысы, сабақта оқушылар басты кейіпкерлерге айналады, мұғалімнің студенттермен бірлесіп құру және ынтымақтастық процесі жүреді. Оларды сабақтың жалпы мақсаты, қойылған міндеттерді шешуде ұжымдық шығармашылық ізденіс біріктіреді. Сыни тұрғыдан ойлау технологиясының басты мақсаты-нақты міндеттерді шешу кезінде білім алушылардың оқуға үйренуіне және өзінің білім беру жолын табуына мүмкіндік беретін олардың зияткерлік қабілеттерін дамыту. Бұл технология үш кезеңнен тұратын келесі негізгі құрылымға ие: қоңырау, мазмұнды түсіну және рефлексия. Әр кезеңнің өзіндік мақсаттары мен міндеттері, сондай-ақ өзіне тән әдістер жиынтығы бар. Мұндай сабақтарда оқушылар сабақтың мақсаттарын өз бетінше тұжырымдайды, міндеттер қояды, нақты өмірге жақын проблемалық жағдайларды жасайды, бұл қарым-қатынас, тәуелсіздік, шығармашылықты дамытуға мүмкіндік береді. Сыни тұрғыдан ойлау - ашық рефлексивті бағалау ойлауы. Осы технологияның көмегімен зерттелетін материалға ойластырылған көзқарас дамиды. Құбылыстарға қатысты әртүрлі көзқарастарды қарастыра білу студенттерге оқу тілдік материалын мұқият оқып қана қоймай, сонымен қатар олардың үйлесімді ауызша және жазбаша сөйлеуін дамытуға мүмкіндік береді, бұл екі тілді студенттер үшін өте маңызды. Сыни ойлауды дамыту зерттелетін пәнге қызығушылықты арттыруға, өзін-өзі тану және одан әрі өзін-өзі тәрбиелеу қабілеттерін алуға мүмкіндік береді. Демек, бұл технология жүйелі және белсенді оқыту принциптерін жүзеге асыруға бағытталған.
Сыни ойлау технологиясын қолданатын сабақтар дәстүрлі сабақтардан түбегейлі ерекшеленеді. Мұндай сабақтарда оқушылар ойлауды, талдауды, дауласуды, дәлелдеуді, сендіруді, дәлелдеуді және жүйелеуді үйренеді. Бұл бастама, Тәуелсіздік, зерттеу дағдыларын дамытуға ықпал ететін өте маңызды қасиеттер. Бұл технологияны орыс тілі сабақтарында қолдану және
әдебиеттер білім беру процесіне басқа қатысушылардың пікірін тыңдау, өз көзқарасын білдіру, ұжымда жұмыс істеу сияқты дағдыларды дамытуға мүмкіндік береді. Сыни тұрғыдан ойлау технологиясының көмегімен дамитын қабілеттер студенттерге оқу материалын терең зерттеп қана қоймай, қалыптасқан құзыреттер негізінде өз пікірлерін шығаруға мүмкіндік береді. Бұл технологияны орыс тілі сабақтарында қолдану оқушылардың әдеби орыс тілінің мазмұнына, логикасына, дәлдігіне, тілдік құралдардың байлығына, олардың әртүрлілігіне, анықтығына, экспрессивтілігіне және дұрыстығына сәйкес келуі керек. Сыни тұрғыдан ойлау дағдыларын дамыту орыс тіліне деген қызығушылықты арттыруға мүмкіндік береді, танымдық, реттеуші және коммуникативті әмбебап оқу әрекеттерін қалыптастыруға ықпал етеді.
Біздің ойымызша, сыни ойлау технологиясын бейресми білім беру жүйесінде кеңінен қолдануға болады. Е.П. Никифорова мен Л. П. Борисованың пікірінше, қосымша білім беру жүйесі оқушылардың жеке қабілеттерін дамытуды қамтамасыз ететін әлеуметтік институттардың бірі болып табылады. Бұл жүйеде жеке дамудың үлкен әлеуеті бар. Орыс тілі мен әдебиетін оқытудың сапасын арттыру мақсатында пікірталас алаңдарын, дөңгелек үстелдерді жүйелі түрде өткізу қажет [4, 152 б.]. Мұндай жұмыс формаларының басты шарты-студенттерді әр түрлі іс-шараларға үнемі тарту, олар сыни тұрғыдан бағалайды, алынған ақпаратты талдайды. Бұл жағдайда жауап маңызды емес, іздеу, зерттеу процесі. Пікірталас, ми шабуылы, виртуалды талқылау сияқты белсенді жұмыс түрлері оқушылардың сыни ойлау мәдениетін қалыптастыруға ықпал етеді. Егер жеке тұлға болса, ойлау сыни болуы мүмкін екенін есте ұстаған жөн, өйткені оқушы басқаларға қарамастан өз пікірін айтады. Бұл технологияны қолданудың құндылығы мынада: студент көптеген ақпараттық материалдарды дербес өңдейді, сұрақтар қояды, оларға жауап береді, егер ол толық сенімді емес деп санаса, жоққа шығарады, дәлелдер іздейді, кейде дұрыс болмауы мүмкін өз көзқарасын қалыптастырады. Студент өзінің ақыл-ой әрекетін осындай алгоритм бойынша жасайды: мақсатты іске асырады, қажетті ақпаратты іздейді, оны қолда бар біліммен, өзінің аз тәжірибесімен салыстырады; ; мәселені талқылау кезінде ол өзінің көзқарасын оқу процесінің басқа қатысушыларымен салыстырады; қорытынды жасайды. Осындай ақыл-ой әрекетінің нәтижесінде жаңа, белгісіз ақпарат өз біліміне айналады.
Сабақтарда сыни ойлау технологиясын қолдану үлкен тәрбиелік мәнге ие. Ол студенттерге сенімділікті, қарама-қайшылыққа дайын болуды дамытады, басқалардың пікіріне құрметпен қарауды үйретеді. И. в. Муштавинская бұл технологияны мектептегі білім беру жүйесіне органикалық қосу жеке өсуге мүмкіндік беретінін айтады, өйткені мұндай жұмыс ең алдымен оқушыға, оның жеке басына бағытталған [5, 19 б.].
Осы мәселені зерттей отырып, біз Ресей Федерациясының Білім және ғылым министрлігі ұсынған оқулықтардың федералды тізіміне енгізілген Т.А. Ладыженская, м. т. Баранов, Л. А. Троцова және т. б. редакциялаған 5-сыныпқа арналған қолданыстағы орыс тіліндегі оқулықты талдадық. Оқулықта 732 жаттығу бар. Олардың көпшілігі танымдық және коммуникативті әмбебап оқу әрекеттерін дамытуға бағытталған, қызықты дидактикалық материалдар, тәрбиелік рөлі бар әртүрлі стильдер мен типтегі мәтіндер берілген. Оқулықты зерттелген проблема тұрғысынан талдау оның сыни ойлауды дамытуға ықпал ететін жаттығулар мен тапсырмалардың 18% - ы бар екенін көрсетті. Мұғалімдерге оқулықта берілген жаттығулар мен тапсырмалар жүйесіне сүйене отырып, реттеуші UUD, жоспарлау дағдыларын, өзін-өзі бақылау және өзін-өзі бағалауды қалыптастыруға ықпал ететін зерттеу және жобалық қызметті, жұпта жұмыс істеуді ұйымдастыру қажет.
Өзінің педагогикалық қызметінде сыни ойлау технологиясын жүйелі түрде қолданатын тау ұлысының атамай ЖОББМ, Якутск қаласының № 17 орта мектебі, Чурапчинск ЖОББМ, Олекмин ауданының Урицкая ЖОББМ орыс тілі мен әдебиеті мұғалімдерінің тәжірибесі оқушылардың пәндік, Мета-пәндік және жеке нәтижелерін қалыптастыруға ықпал етеді, жеке және ұжымдық қызметті ұйымдастырады. Сыни тұрғыдан ойлау технологиясын қамтитын әртүрлі әдістер мен әдістер сабақтың стандартты емес және нәтижелі болуына ықпал етеді, өйткені студенттер оларды ұйымдастыруға және өткізуге белсенді қатысады. Мұндай сабақтарда мұғалім оқушылардың оқу іс-әрекетін ұйымдастырушы және үйлестіруші болады. Мұғалімдердің пікірінше, оқушылар ақыл-ой белсенділігін арттырады, оқушылар бұрын алған білімдерін талдай бастайды, есте сақтау қабілеті мен зейінін дамытады. Сын тұрғысынан ойлау технологиясын қолдану арқылы сабақ өткізу кезінде орыс тілі мен әдебиеті мұғалімдерінің кездесетін қиындықтарын анықтау мақсатында сауалнама жүргіздік. Оған қатысқан мұғалімдер бұл технологияны қолдану стандартты емес тәсілдерді қажет ететінін, сабаққа дайындалу кезінде көп уақыт жұмсалатынын, әдістемелік әзірлемелердің, сөздік мұғалімдердің осындай сабақтарды өткізу тәжірибесінің сипаттамаларының жетіспейтінін атап өтті.
5-сыныпта "етістік" тақырыбын зерттеуде орыс тілі сабақтарында қолданылған кейбір жаттығуларды келтірейік. Сыни тұрғыдан ойлау технологиясы үш кезеңнен тұрады: шақыру, мазмұнды түсіну және рефлексия. Шақыру кезеңінде "етістік" тақырыбын өзектендіру үшін тапсырма берілді: "осы тіркестерді екі бағанға топтастырыңыз - бірге және бөлек". Мысалы: (жоқ)Мен не жазатынымды білемін, ол (емес)мектепке асығады, (емес)өтірік көреді, бірден (емес)ғашық болды, тәтем (жоқ)амандасты, досым (жоқ)бір жыл, (жоқ)оны көрді. Оқушылар сөздерді жазуда қателіктер жіберді. Олар бұл сөздерді бағанға бөлек жазды, сондықтан біз "бөлшектерді етістіктермен емес жазу"тақырыбын бекіту бойынша жұмыс жасадық. "Бірінші бағандағы сөздердің неге бірге, ал екінші бағанда - бөлек жазылғанын дәлелдеңдер" деген тапсырманы барлық оқушылар орындай алмады. Сабақта проблемалық жағдай жасалды, оның барысында студенттер: "бүгін мен бөлшектерді етістіктермен емес, дұрыс жазуды үйренуім керек"деген мақсат қойды. Осылайша олар сабақтың тақырыбын тұжырымдады.
Сабақтың мазмұнын түсіну кезеңінде оқушыларға "Білемін - Білгім келеді - білдім"кестесі ұсынылды.
Кесте
Білемін Менің Білдім
Етістіктермен бөлек жазылмайды етістік бірге жазылған кезде? Етістіктер бар-қолданылмайтын ерекше жағдайлар
Сатысында түсіну оқушылар жазып алды етістіктер в два столбика: жетілген және несовершенный түрі. Содан кейін осы етістіктерді қолдана отырып, әр түрлі типтегі және стильдегі мәтіндер құрастырылды. Берілген тақырып бойынша мәтіндерді өз бетінше жасамас бұрын, студенттер зерттелген материалды жүйелеп, алдымен жобаларда мәтіндер құрастырды, содан кейін оларды редакциялау бойынша бірлесіп жұмыс жасады.
Оқушылар "үйренді" бағанын рефлексия сатысында толтырды. Бұл кезеңде оқушылар келесі тапсырманы орындады: "сөйлемді жалғастырыңыз .... (Бүгін мен сабақта білдім ..; Сабақта маған қиын болды .., өйткені ..; Сабақта маған оңай болды (қызықты) ..; Сабақта маған бәрі түсініксіз болды, өйткені... Сабақтың осы кезеңінде оқушылар зерттелген материалды жүйелеп, тақырыпты қорытындылайды.
Міне, сыни ойлауды дамытуға ықпал ететін ең тиімді әдістер.
Қабылдау "мен Білемін - Білгім келеді - білдім". Оқушыларға мәтін ұсынылады. Дейін онымен танысқан оқушылар өздері толтырады бағаналар "Білемін", "Хочуузнать". Мәтінмен жұмыс істеу немесе оқылған мәтінді талқылау барысында оқушылар "үйренді"бағанын толтырады. Қорытындыларды шығару кезінде бағандардың мазмұнын салыстыра отырып, қосымша басқа бағандарды ұсынуға болады: "ақпарат көздері", "не түсініксіз, ашылмаған".
Келесі әдіс "дұрыс-бұрыс". Зерттелетін жаңа тақырып бойынша тақтаға (карточкаларға) оқушылар дұрыс және дұрыс емес тұжырымдарды жазады. Тапсырманы орындау кезінде оқушылар "+" және "- "белгілерін қояды.
Қабылдау "Шатастырылған логикалық тізбектер". Мұғалім карточкаларға қателері бар құрамы бойынша сөзді талдау ретін жазады. Оқушылардың міндеті-бұл қателіктерді табу және осындай тапсырмаларды өздері жасау.
Оқушылардың "деформацияланған мәтін"қабылдауы үлкен қызығушылық тудырады. Мұғалім студенттермен алдын-ала мәтіндер дайындайды, онда сөздер, сөйлемдер, абзацтар қайта орналастырылады. Оқушылар кіші топтарға бөлініп, орыс тілінде емле, тыныс белгілері, сөз тәртібі ережелерін қолдана отырып, мәтінді құру логикасын сақтай отырып, мәтіндерді қалпына келтіреді, содан кейін орындалған тапсырмаларды бір-біріне тексереді. Мұғалім оларға тек көмектеседі және бағыттайды.
Жақында орыс тілі сабақтарында мұғалімдер бес жолдан тұратын өлеңдерді жиі қолданады. Бұл қабылдау қабілетін дамытады, оқушылардың түйіндеуге ақпаратты мазмұндау, ой қысқаша және сыйымды. Әдетте синквейн рефлексия сатысында қолданылады. Синквейнді жазу ережелерін келтірейік: бірінші жол өлеңнің тақырыбын білдіреді, ол бір сөзбен өрнектеледі және бұл әдетте зат есім; екінші жолда тақырып екі сөзбен, әдетте сын есімдермен ашылады; үшінші жолда осы тақырып шеңберіндегі әрекеттер үш сөзбен, әдетте етістіктермен сипатталады; төртінші жол, әдетте, төрт сөзден тұратын және автордың берілген тақырыпқа қатынасын білдіретін сөйлем; Бесінші жол бірінші сөзбен синоним болып табылатын және эмоционалды-бейнелі деңгейде тақырыптың мәнін қайталайтын бір сөзден тұрады. Оқушылар әдетте мұндай өлеңдерді ұжымдық түрде жазуды, лексиканы мұқият таңдап, синквейннің ережелерін ұстануды үйренеді.
Біздің ойымызша, сабақтарда интроспекцияны қолдану пайдалы. Онымен жұмыс жасай отырып, студенттерге келесі тапсырманы ұсынуға болады: "өз жауабыңызды дәлелдеңіз. 1) сабақта мен белсенді пассивті жұмыс істедім. 2) мен сабақтағы жұмысыма ризамын қанағаттанбаймын. 3) сабақтың Материалы маған қызықты түсінікті скучно және т.б." мұндай тапсырмалар егжей-тегжейлі жауаптарды қажет етеді, талдауға және өз пікірін еркін айтуға үйретеді. Оқушыларда оқытудың осындай белсенді түрлерін қолдану сұрақтар қою, оларға түсініксіз нәрсені сұрау қабілетін қалыптастырады. Олар үнемі сұрақтар мен талқыланатын тақырыптарға жауап іздейді, әртүрлі көздермен жұмыс істеуді үйренеді. Оқушылар жіктеу, жалпылау және жүйелеу, негізделген қорытынды жасау қабілеттерін дамытады. Сыни тұрғыдан ойлау технологиясының тиімділігі-бұл оқушылардың ақыл-ой және зияткерлік қабілеттерін дамытуға мүмкіндік береді, әңгімелесушілердің пікірлерін Құзыретті бағалай алатын, оларды өз көзқарасы мен жеке өмірлік тәжірибесімен салыстыра алатын ойлы адамдардың қалыптасуына жағдай жасауға ықпал етеді. Орыс тілі сабақтарында сыни ойлау технологиясын жүйелі қолдану оқытудың жүйелік-белсенділік тәсілін жүзеге асыру тетіктерінің бірі бола алады, өйткені оның үш жүздік құрылымы танымдық, коммуникативті және рефлексивті дағдыларды қалыптастыруды қамтамасыз етеді.
Қазақстан Республикасының орта білімді дамыту тұжырымдамасында: Бастауыш мектептің негізгі міндеттері - баланың жеке басының алғашқы қалыптасуын қамтамасыз ету, олардың қабілеттерін ашып, дамыту, оқуға деген ынтымақтық тәжірибесінің берік дағдыларын меңгерту делінген. Тәуелсіз еліміздің білім беру жүйесінде болып жатқан оң өзгерістер қоғамның жас ұрпақ тәрбиесі үшін жауапкершілігі терең сезіліп отырған бүгінгі таңда оқу-тәрбие үрдісінің тиімділігін арттыру бағытында барлық мүмкіндіктерді пайдалануды көздейді. Еліміздің болашағы балалардың білім дәрежесінің тереңдігімен өлшенеді. Қазіргі кезде білім беру әлеуметтік құрылымының маңызды элементтерінің біріне айналды. Білімнің әлеуметтік рөлінің артуына байланысты адамдардың болашағы алған білімдерінің деңгейіне, сапасына, көлеміне, дәрежесіне тікелей қатысты болады. Сондықтан мұғалімдерге жауапкершілік, үлкен міндет жүктеледі. Мұндай міндетті шешу мұғалімдерден мектепте оқушыларға берілетін негіздерін олардың болащақ іс-әрекетінің берік негізі әрі тірегі болатындай етіп, оқытуды, оқу-тәрбие үрдісін, білім мазмұнын түбірімен жаңартумен қатар, оқытудың әдіс-тәсілдері мен әр алуан құралдарын қолданудың тиімділігін арттыруды, педагогикалық жаңалықтарды тәжірибеге батыл енгізуді жүзеге асыруды талап етеді.
Жаңа технологияны әр мұғалім өзінің алдында отырған оқушыларының жас ерекшеліктерін ескере отырып, өзінің шеберлігіне байланысты таңдап алады. Жаңа технологияны жүзеге асыру үшін сыныптағы оқушылардың қабілетін байқап, ары қарай дамытуға көп көмегін тигізу қажет.
Бүгінде оқыту процесінде соның ішінде бастауыш сыныптарда жиі қолданып жүрген технологиялардың бірі Сын тұрғыдан ойлау технологиясы.
Оқу мен жазу арқылы Сын тұрғысынан ойлауды дамыту бағдарламасы біздің көптеген тұйыққа тіреліп қалған оқыту мәселелеріне көмектесе алды. Бұл әдістің сын тұрғысынан ойлау деп аталғаны сын көзқараспен қарау деген мағына емес, талдап, ойлаумен ұштастыра білім алуды бағыттайтын оқыту технологиясы.
Сын тұрғысынан ойлау - өте күрделі, маңызды құбылыс. Мұғалім осы әрекетті ұйымдастырушы, бағыттаушы. Оқушы әр түрлі ақпарат көздерінен сусындап, өз түйінін айта білуі керек. Кез келген мазмұнды талдау барысында өз тобымен ұйымдасып пікірлесіп, ең ұтымды жауапты іздеуі керек. Сын тұрғысынан ойлау бағдарламасының стратегияларын пайдалана отырып өткен сабақтардың әсері мол. Сабақта оқушылардың сын тұрғысынан ойлау негіздерін қалыптастырудың алғы шарттары мыналар:
- сыни тұрғыдан ойлауын қалыптастыру үздіксіз түрде жүзеге асырылуы керек;
- оқыту үрдісін айқын түрде демократияландыруды қадағалау.
Сын тұрғысынан ойлауды дамыту технологиясын дамыту төмендегідей нәтиже береді:
- білім алушының белсенділігін арттыру;
- пәнге қызығушылығын арттыру;
- өзіндік көзқарасын білдіруге мүмкіндік беру;
- зерттеуге икемділігін дамыту;
- сөйлесім әрекеті белсенділігін арттыру;
- білім алушылар бір-бірімен қарым-қатынас жасай біледі;
- басқаларды тыңдауды, кез келген жауапқа сыйластық, түсіністікпен қарау.
Жалпы, сын тұрғысыан ойлайтын оқушылар белсенді болады, олар сұрақтар қойып дәлелдерді талдайды.
Сын тұрғысынан ойлауды дамыту бағдарламасы - әлемнің түпкір-түпкірінен жиылған білім берушілердің бірлескен еңбегі. Жобаның негізі Ж. Пиаже, Л.Выгодский теорияларын басшылыққа алады. Мақсаты: Барлық жастағы оқушыларға кез-келген мазмұнға сын тұрғысынан қарап, екі ұйғарым бір пікірдің біреуін таңдауға, саналы шешім қабылдауға сабақтарға үйрету.
Бұл бағдарлама жаңа буын оқулықтарының талаптарын жүзеге асыруда, оқушылардың білім деңгейін көтеруде, балаларды шығармашылыққа баулуға, ойларын еркін айтуға, тез арада дұрыс шешім қабылдауға көмектесетін бірден-бір тиімді технологиясы. Сын тұрғысынан ойлау технологиясын пайдаланатын әр ұстаз өз педагогикалық қызметінде, оқушы мен мұғалім арасындағы қарым-қатынасқа дегенде көзқарасының мүлдем өзгергенін байқайды.
Сын тұрғысынан ойлау дағдыларын дамыту - күрделі міндет, сондықтан когнитивті психологияның негізгі түсініктері мен тұжырымдамаларына көңіл аудару қажет.
Когнитивті психология негізін салушылар ақыл, қабілет критерийлерін айқындады. Бүгінде олардың жекелеген деңгейлерді кеңейтумен немесе таралтумен немесе басқа тәртіппен дәйектелім бойынша бөліп берумен ерекшеленетін бірнешеуі белгілі. Сонымен байланысты алғашқы топтастырулардың ішіндегі ең танымалы Блум Таксономиясын қарастырамыз және бұдан әрі оған үнемі жүгінеміз. Сонымен бірге, осы деңгейлердің негізінде сабақтағы оқушылардың міндеттерін анықтау үшін, материал бойынша сұрақтар дайындап және бақылау кезінде оқушыға сапалы баға қоя білу үшін мұғалімнің деңгейлерді көре білуі маңызды деп санаймын.
Сын тұрғысынан ойлауды дамыту технологиясы - оқушының еркін сөйлеуіне, пікір таластыруына, достарының ойын тыңдауға, проблеманы шешу жолдарын іздей отырып, қиындықты шешуге бағытталған. Оқушылардың да бұл жұмысты дұрыс ұйымдастырған жағдайда өз даму деңгейіне сәйкес ойы шыңдалып, белгілі бір жетістіктерге жетері сөзсіз.
Сын тұрғысынан ойлау технологиясын сабақтарымда қолданамын. Мысалы: 3 сыныптағы ана тілі пәні бойынша"Ғажайып адам" атты мәтінге тоқталсам қызығушылығын ояту кезеңі бойынша мынандай сұрақтар қойдым:
- Балалар, сендер қазақ тарихында әр саладан шыққан қайраткерлердің есімдерін білесіңдер ме?
1. Тұңғыш қазақ ғалым-саяхатшы Шоқан Уәлиханов (1835-1865)
2. Ағартушы ұстаз, оқулық авторы: Ыбырай Алтынсарин (1841-1889)
3. Қазақ әліппесін жазған Ахмет Байтұрсынұлы (1873-1938)
4. Тұңғыш қазақ ғарышкері - Тоқтар Әубәкіров
5. Егеменді Қазақстан Республикасының тұңғыш Президенті - Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев
6. Тұңғыш дүниежүзі чемпионы атағын алған (1909) - палуан Қажымұқан Мұнайтпасов
(1871-1948)
- Яғни, балалар Қажымұқан немен айналысқан?
- Спорт туралы не білесіңдер? Спорт туралы өз ойларымызды ортаға салайық.
"Топтастыру" стратегиясын қолдана отырып, спорт түрлерін атайды.
Мағынаны тану кезеңі бойынша М.Тәнекеевтің Ғажайып адам мәтінін оқып танысқаннан кейін дамыту жұмыстарын ұйымдастырдым. Жұмыс барысында оқушылар палуан дегенді қалай түсінесің,Қажымұқанды қазіргі қай спорт шеберімен, қандай ертегі кейіпкерімен салыстыруға болатыны туралы пікірталас басталады.Бұл оқушылардың жұмыс жасау қызығушылық қабілетін арттырады.
Тірек-сызбалар өз бетінше ойланып, қорытынды жасай білуге, теориялық мәселелерді қолдана білуге, шығармашыл жеке тұлғаны қалыптастыруға көмектеседі. Түртіп алу әдісі мәтінді оқи отырып түсініксіз сөздерді белгілеп отыру, мәтін оқылып біткеннен кейін оқушы өзі белгілеген сөзді ортаға салу арқылы оның ойы ашылады, белсенділігі артады.
Толғаныс кезеңі бойынша оқушылар сабақ бойы алған білімдерін, түсініктерін өз сөздерімен баяндап,алған білімдерін ортаға салады.
Сыни тұрғысынан ойлау технологиясының нәтижесінде мынандай нәтижеге жеттік:
1. Оқушының сабаққа деген белсенділігі артты.
2. Мәтінді оқуға қызығушылығы артты.
3. Өз пікірін дәлелдей алады.
4. Шығармашылықпен сұрақ қоя алады.
5. Достарының ойын тыңдауға тырысады.
6. Болжам жасау арқылы елесі, қиялы дамиды.
7. Оқушылардың сезімі дамиды.
8. Ұйымшылдыққа үйренеді.
Сыни тұрғысынан ойлауды дамыту бағдарламасын қолдана отырып өткен сабақтарда оқушы сыни тұрғысынан ойлап, дәлелдеуге тырысады, ой-өрісін кеңейтеді, еркін ойлай отырып, келе-келе мұғалімнің түсіндіргеніне қарағанда өз ізденісімен қызығу танытып, шығармашылық қабілеттері ұшталады. Сонымен қатар, жекелей жұмыстар, жұптық және топтық жұмыстар жүргізу арқылы өз ойларын ашық айта білу,пікір айтуға үйрену, пікір таластыру, ойланып жауап беру, жолдастарының ойын тыңдау, жауаптарын бағалай білу, сыйластыққа, ұйымшылдыққа, білім деңгейлерінің жоғары болуына көп әсерлерін тигізеді. Оның ішінде ерекше бір жағдай: сынып бойынша көп сөйлемейтін, ойлау дәрежесі төмен оқушылардың да қызығушылығы туып, олардың өз мүмкіндіктеріне қарай топтар бойынша сабаққа қатысуға тырысуы байқалады.
Қорыта айтқанда, әр сабақта оқушының жан-дүниесіне еніп, бар білімді сан түрлі тәсілдер арқылы оқушы бойына дарытқан жөн. Өйткені, бала - өміріміздің болашағы. Оларды біліммен сусындатып, өмірге деген көзқарасын қалыптастырып, саналы азамат етіп тәрбиелеу - барша ұстаздың қасиетті міндеті.
с
Болашақта өркениетті дамыған елдер қатарына ену үшін заман талабына сай білім қажет. Өйткені, тәуелсіз Қазақстанды дамыған бәсекеге қабілетті елу елдің қатарында, терезесін тең ететін - білім. Сондықтан қазіргі даму кезеңі білім беру жүйесінің алдына оқу үрдісін технологияландыру мәселесін қойып отыр. Мектеп өміріне еніп отырған технологиялардың ерекшелігі өсіп келе жатқан жеке тұлғаны жан - жақты дамыту.
Бастауыш мектеп- оқушы тұлғасы мен санасының дамуы қуатты жүретін, ерекше құнды, қайталанбас кезең. Сондықтан бастауыш білім үздіксіз білім берудің алғашқы баспалдағы, қиын да жауапты іс. Оқытудың әртүрлі технологиялары сарапталып, жаңашыл педагогтардың іс- тәжірибесі зерттеліп, мектеп өміріне енуде. Қазіргі заманның талабына сай болу және жаңа формация мектебінде жұмыс істеп жүрген педагогтардың алдында тұрған проблемаларды шешу негізгі мақсат болып табылады, олар:
-баланы оқи білуге үйрету
-баланы ойлауға үйрету
-баланың өзін-өзі тұлға ретінде дамуына жағдай жасау.
Осыған орай мектеп білімі түбегейлі жаңартылып, мұғалімнің қызметінің мақсаттары кеңейіп, үлкен өзгерістер үстінде. Әр педагогтың міндеті-оқушының шығармашылық ойына бағыт беру, шығармашылық ізденісті қолдау, жағдаяттар туғызып, оның шешімін табуға бағыттау, жаңаны іздеуге, жүйелі зерттеулерге талдау жасауға талпыныс беру.
Бұл технология несімен өзіне баурап алғандығын бірнеше сұрақ- жауап ретінде бергім келіп отыр.
Сын тұрғысынан ойлауға үйрету модульі немен қызықтырады?
:: Кез келген ұстазға сапалы сабақ беруге мүмкіндік беретіндігімен.
:: Оқыту мен ұйымдастырудың тиімді әдістерінің стратегияларының көптігімен.
:: Оқу мотивацияларын өзгертуге пайдалы екендігімен. Сын тұрғысынан ойлаға үйрету модуль өзге технологиялардан қандай ерекшеліктері бар?
:: Сын тұрғысынан ойлаға үйрету модульінің сабақтарының құрылымы қызығышылықты ояту, мағынаны ажырату, ой толғаныс .
:: Негізгі үш кезенінің маңыздылығы.
:: Стратегиялардың психологиялық астары мен ерекшеліктері. Осы жобамен жұмыс жасау барысында мұғалім оқушының өзін ізденуге жетелейді, ойлануға үйретеді. Педагогикалық технология оқушылардың жеке басын дамыту мен білім беру мақсатына жету жолындағы педагогикалық қызметтің, іс- әрекеттің жүйелі дамып отыратын жобасы ретінде оқушы белсенділігін арттыруды көздейді. Ал, оқушы белсенділігінің артуы оны шығармашылыққа жетелейді. Шығармашылық дегеніміз - адамның өмір шындығында өзін-өзі тануға , жаңалық ашуға, жаңа тәсілдер табуға ұмтылуы,ізденуі. Шығармашылық қабілет әр баланың табиғатында болуы мүмкін. Біздің міндетіміз - оқушыға оның бойында жасырынып жатқан мүмкіндіктерін ашып көрсету. Өз тәжірибемде бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық қабілеттерін, сабақта және сабақтан тыс уақытта дамытуда Сын тұрғысынан ойлаға үйрету модульінің көптеген әдіс- тәсілдерін қолданамын:
:: Тақырыпты мазмұнына қарай жинақтау,арнаулы бір тақырыпқа пікірталас тудыру ой қозғау, инсерт кестесі
:: Берілген тапсырманы түрлендіру бағыттағы жұмыс эссе,шығарма, сауаттылықты ашатын хаттар т.б стратегиялар
:: әңгіменің ұқсастығын салыстыру, бөліктерге бөлу, ат қойғызу, мәтіндегі ұқсастық пен айырмашылықты табуға Вендиаграммасы, аялдамамен оқу стратегиясы
:: Қиялдау арқылы сурет салғызу сурет салу стратегиясы :: Кейіпкерге мінездеме беру өз ойын жазғызу авторға, кейіпкерге хат жазу стратегиясы
:: Шығармада екі кейіпкердің қарама - қарсы элементтерін сипаттау қарама-қайшы элементтер стратегиясы :: Өлең шұмақтарын құрастыру 5 жолды өлең Мен үшінші деңгейлік оқыту курсынан өтіп, өзімнің іс-тәжірибемде Сын тұрғысынан ойлауға үйрету модульдерін қолданып жүрмін. Сын тұрғысынан ойлаға үйрету бағдарламасының модулдерін ұтымды пайдалану оқушылардың шығармашылық қасиетін анықтауда, күшейтуде, оқытудың тиімділігін, сапасын арттыруда ерекше маңызды. Бұл бағдарламаның мақсаты - барлық жастағы, соның ішінде бастауыш сынып оқушыларының кез келген мазмұнын түсінікке сын тұрғыдан қарап, ең керекті пікір, ұйғарым таңдауға, шешім қабылдауға үйрету. Оқушылардың білім деңгейін көтеруге, шығармашылыққа баулуға, ойларын еркін айтуға жетелеу. Сын тұрғысынан ойлау ойлау туралы ойлау немесе сынау емес, шыңдалған, бірін - бірі толықтырған ойлау. Сын тұрғысынан ойлау бақылау, тәжірибе,толғану және пайымдау нәтижесінде алынған ақпаратты ұғыну,бағалау,талдау және синтездеуде қолданылатын әдіс болып табылады. Ең бастысы жекелей, топта, сыныпта оқушылардың білім деңгейін көтеруге ретімен сұрыптап қолданған модульдердің қай - қайсысы болсын сабақтың сапасын арттыруда үлесі зор. Жаңа білімді қабылдау, бекіту, іскерлік пен дағдыны тәрбиелеу барысында жұмыс жүйесін, оқушылардың дербес белсенді әрекетін дамытуда, өздік жұмысының тиімділігін арттыруда Сын тұрғысынан ойлау барысындағы әдіс-тәсілдер білімді меңгертудің әр түрлі кезеңінде қолдануға болатынын тәжірибе көрсетті.Сын тұрғысынан ойлауды дамыту модульі ұстаз бен оқушыны ізденуге жетелейтін, шығармашылық шабыт беретін, болашаққа деген үмітті арттыратын бағыт. Әр оқушыда өзін - өзі дамыта, жетілдіре бақылай алатын дағды қалыптастыру, соған сәйкес өз бетінше білім алуға үйрету, дамудың ең биік шыңына жету болып ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz