Адамның өмірі мен денсаулығына келтірілген моральдық жауапкершіліктер

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

Адамның өмірі мен денсаулығына келтірілген моральдық жауапкершілік

Құқық негіздерін оқуға кірісерден алдын, əлеуметтік қатынастарды тек құқықтың ғана реттемейтіндігін есте ұстау қажет. Бір қоғамда өмір сүретін адамдар өзін-өзі ұстаудың əр алуан ережелеріне мысалы, əдет-ғұрып, мораль нормалары, діни жəне корпоративтік нормаларға бағынады.

Ал, моральдық нормалар адалдық жəне қиянат, əділеттілік жəне əділетсіздік, ар-намыс жəне арсыздық жəне т. б. осы сынды өнегелік құндылықтар жайында қоғамда қалыптасқан түсінікті сипаттайды. Өз жолдастарына сатқындық істемеу, сүйікті адамыңның көзіне шөп салмау, жалған сөйлемеу жəне т. б. ережелер қандай да бір арнайы түсiндіруді талап ете қоймас. (7, 4 б)

Моральдық зиян жәбірленушіге моральдық немесе физикалық азап келтіру фактісі расталған кезде ғана өтеледі.

Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасында әрбір іске моральдық зиянды өтеуді талап етуге болады. Бұл құқықтық институт сұранысқа ие болды. Ол Қазақстан Республикасының Конституциясында бекітілген Құқықтық модельге қисынды сай келді, оған сәйкес адам құқықтары мен бостандықтары ең жоғары құндылық болып табылады. Әрбір азамат өзінің құқықтары мен бостандықтарын заңмен тыйым салынбаған барлық тәсілдермен қорғауға құқылы. Қорғаудың бұл әдісі бұзушыға жәбірленушіге оның құқықтарының бұзылуына байланысты физикалық немесе моральдық азап шеккені үшін ақшалай өтемақы төлеу міндетін жүктеуден тұрады.

Моральдық зиянды өтеу институты материалдық емес игіліктер мен адамның жеке мүліктік емес құқықтарын барынша толық қорғауға ықпал етеді, бұл қоғамдағы демократиялық құқықтық тәртіпті қалыптастыруға және нығайтуға қызмет етеді. Ұзақ уақыт бойы әлеуметтік қоғамдағы моральдық зиян өтелмейді деп есептелді. Негіздеме дәлел келтірді-кеңес адамының жеке басы мұндай қол жетпейтін биіктікте, оны ақшамен бағалау мүмкін емес.

1984 жылдан бастап КСР Одағы мен одақтас республикалардың қылмыстық сот ісін жүргізу негізінде зардап шеккен тарапқа моральдық зиянды өтеу туралы түсінік пайда болды.

Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің 951 -бабына сәйкес (АК мәтіні бойынша бұдан әрі) моральдық зиян термині-жеке және заңды тұлғалардың жеке мүліктік емес игіліктері мен құқықтарын бұзу, кемсіту немесе одан айыру: оған қарсы жасалған құқық бұзушылық нәтижесінде жәбірленушінің басынан кешкен жан азабы (кемсіту, кемсіту, қысым көрсету, ашу, ұят, үмітсіздік, тән азабы, залал, жайсыздық жағдайы және т. б. ) . Моральдық зиянды өтеу жағдайларын, тәртібі мен тәсілдерін белгілейтін Норма АК-нің 951-952-баптарында қамтылған.

Моральдық зиянды жалпы ереже бойынша өтеуге зиян келтірушінің кінәсі болған кезде жол беріледі. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінде моральдық зиян келтірушінің кінәсіне қарамастан өтелетін жағдайлар көзделеді.

Бұл азаматтардың өмірі мен денсаулығына жоғары қауіп көзі ретінде зиян келтіру (мысалы, азаматқа автомобиль соғу) .

- заңсыз соттау нәтижесінде азаматқа зиян келтіру. Қылмыстық жауапкершілікке заңсыз тарту, қамауға алу түріндегі бұлтартпау шарасы ретінде заңсыз қолдану: психиатриялық емдеу үй-жайына заңсыз орналастыру.

- Ар-намысына, қадір-қасиетіне және іскерлік беделіне нұқсан келтіретін мәліметтерді таратумен зиян келтіру

- Заңнамалық актілерде көзделген өзге де жағдайлар.

Моральдық зиян жәбірленушіге моральдық немесе физикалық азап келтіру фактісі расталған кезде ғана өтеледі. Қандай мән-жайларда және қандай іс-әрекеттермен (әрекетсіздікпен) олар келтірілгенін: жәбірленуші қандай азапқа ұшырағанын дәлелдеу міндеті жәбірленушінің өзінде жатыр.

Азаматтық кодекстің 951-бабының 4-бөлігіне сәйкес азаматтың мүліктік құқықтарын бұзатын әрекеттерден (әрекетсіздіктен) келтірілген моральдық зиян, заңнамалық актілерде көзделген жағдайларды қоспағанда, өтелуге жатпайды.

АК-нің 952-бабына сәйкес моральдық зиян ақшалай нысанда өтеледі.

Моральдық зиянның мөлшерін айқындау кезінде жәбірленушінің өзіне келтірілген адамгершілік залалдың ауырлығын субъективті бағалауы, сондай-ақ жәбірленушінің адамгершілік және дене азабының дәрежесін куәландыратын объективті деректер: қол сұғу объектісі болған игіліктің өмірлік маңыздылығы (өмір, денсаулық, Ар-намыс, қадір-қасиет, Бостандық, тұрғын үйге қол сұқпаушылық және т. б. ) ; құқық бұзушылық салдарларының ауырлығы (жақын туыстарын өлтіру, мүгедектікке әкеп соққан дене жарақатын келтіру, бас бостандығынан айыру, жұмыстан немесе тұрғын үйден) ; жалған ұят мәліметтерді таратудың сипаты мен саласы; жәбірленушінің өмір сүру жағдайлары (қызметтік, отбасылық, тұрмыстық, материалдық, денсаулық жағдайы, жасы және т. б. ), назар аударуға тұрарлық өзге де мән-жайлар.

Моральдық зиян өтелуге жататын мүліктік залалға қарамастан өтеледі.

Сот практикасы моральдық зиянның мөлшерін бағалаудың нақты критерийлері мен әдістерінің болмауына байланысты моральдық зиянды өтеудің негіздері мен мөлшерін анықтауда туындайтын айтарлықтай қиындықтарды көрсетеді.

Өкінішке орай, бүгінгі таңда бұл мәселені нақты реттейтін бірыңғай сот тәжірибесі жоқ.

ҚР Жоғарғы Сотының 2001 жылғы 21 маусымдағы №4 "ҚК-нің 67-бабын қолдану жөніндегі сот практикасы туралы" нормативтік қаулысына сәйкес тараптарды татуластыру институтын дұрыс қолдану жәбірленушінің қылмыстық процестегі рөлі мен белсенділігін арттыруға: оның бұзылған құқықтары мен бостандықтарын толық және тез қалпына келтіруге ықпал етеді. Сонымен бірге ол аз және орташа ауыр қылмыс жасаған адамдарға гуманизмді көрсетуге, жәбірленушіге зиянды тегістеуге бағытталған.

Моральдық зиянды өндіріп алу туралы істер бойынша өтемақының мөлшерін сот қана айқындайды және өтемақы мөлшерін айқындау кезінде ол әділеттілік пен жеткіліктілік қағидатын негізге алуға тиіс.

Егер бұзақылықтан мүлiк жойылып немесе қираған, азаматтардың денесiне жарақат түскен, оның өзi еңбек қабiлетiнен уақытша айырылған болса, соттар ҚIЖК-нiң 100, 101, 103, 295-баптарын басшылыққа ала отырып, қылмыстан шеккен материалдық және моральдық зиянның орнын толыұтыру мәселесiн үкiмде шешуге мiндеттi. (8, 17 бап)

Талап арыздарда жәбірленуші тарап көп жағдайда моральдық зиянның үлкен мөлшерін көрсетеді, бірақ сот мұндай талаптарды әділеттілік пен жеткіліктілік қағидатын негізге ала отырып қарайды және сот судьяларының сот практикасы істің барлық мән-жайлары мен екі тараптың материалдық жағдайын ескере отырып, судьялардың 2 500 000 және 4 000 000 теңге шегінде қанағаттандыратынын көрсетеді.

Бұл мақалада шет елдер мен Ресей заңнамасындағы моральдық зиянға салыстырмалы құқықтық талдау жасалады

Ресей заңнамасынан айырмашылығы, онда өтемақы моральдық зиян дамуы жалғасуда, шет мемлекеттерде бұл институтты қолданудың бай тәжірибесі жинақталған. Бұл Англияда, АҚШ-та және басқа елдерде қолданылатын англо-саксондық құқық жүйесінде көрінеді. Ресей Заңындағы "моральдық зиян" ұғымы шетелдік заңнамадағы ұқсас құқықтық институттарға сәйкес келеді, соған қарамастан мұндай терминология басқа жерде қолданылмайды. Англия мен АҚШ-та Ресейдегі моральдық зиянға сәйкес келетін "психикалық зиян" термині қолданылады. Англо-саксондық құқықтағы психикалық зиян "психиатриялық зиян", "психикалық зиян", "жүйке соққысы", "жалпы соққы" ретінде де анықталады»

АҚШ-та психикалық зиянды өтеудің кейбір ерекшеліктері бар. Олардың заңнамасы басқа адамға қасақана немесе абайсызда қатты эмоционалды алаңдаушылық тудырғаны үшін ақшалай өтемақы төлеуді қарастырады. Егер психикалық зиян абайсызда келтірілсе және ауыр зақыммен байланысты болса, онда ол өтелуге жатады. Алайда, егер абайсызда зиян келтіру жәбірленушіге тек моральдық азап әкелсе, моральдық зиян, әдетте, өтелмейді. Ресей заңдарынан айырмашылығы, англо-саксондық құқық жүйесі қасақана немесе немқұрайлылық түрінде зиян келтіруге байланысты жауапкершіліктің айтарлықтай әртүрлі негіздерін белгілейді. Келтірілген зиянды өтеудің құқықтық мақсаты сараланады. Мақсат абайсызда зиян келтірген кезде өтемақы сипатына және қасақана зиян келтірген жағдайда айыппұл сипатына ие. Ресей Федерациясының Азаматтық кодексінің 151 және 1101, өтемақы мөлшерін анықтауда зиян келтірушінің кінәсінің дәрежесін ескереді.

Сот практикасында американдық соттар жәбірленушіге физикалық әсер ету ұғымын кеңейтеді, оның ішінде дене жарақаты ғана емес, сонымен бірге жәбірленушінің киімі, қолындағы зат, ол отырған машина, үй. Физикалық әсер ету кезінде шаң, түтін, газдың жарылуы және т. б. Сонымен, шабуыл кезінде психикалық зиянды өтеу үшін физикалық байланыстарды дәлелдеу қажет емес (ұрып-соғу) . Яғни, жәбірленуші бұзылған құқықты қорғау туралы талаптан басқа, құқық бұзушылықтан туындаған эмоционалды алаңдаушылық үшін өтемақы талап ете алады. Романо-германдық заңда моральдық зиянды өтеу" Schmerzensgeld " деп аталады - азап үшін ақшалай өтемақы. Неміс Азаматтық кодексіне сәйкес азап шеккені үшін жауапкершіліктің негіздері: жеке мүліктік емес игіліктердің төмендеуінен туындаған азаптардың болуы; зиян келтірушінің іс-әрекетінің заңсыздығы; заңсыз әрекет пен азап түрінде туындаған салдардың арасындағы себептік байланыстың болуы; себепкердің кінәсі. Германияда қалыптасқан сот практикасы моральдық зиянды есептеу кезінде осыған ұқсас құқық бұзушылықтар бойынша соттардың бұрын шығарған шешімдерімен анықталған өтемақы мөлшері ескерілетіндігін көрсетеді. Яғни, Англия мен АҚШ-тан айырмашылығы, Германиядағы азап үшін өтемақы мөлшері прецедент принципін қолданады. ( 6, 61-63 б)

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.