білім алушылардың тілдік дағдыларын, көркемдік көкжиегін дамытатын, шыңдайтын драмалық шығармаларды түсіндіру мен оқытудың ең тиімді шарттары мен әдістерін, инновациялық технологияларын анықтау
Мазмұны
Кіріспе
Инновациялық оқыту технологиясы
Инновациялық оқыту түрлері
Инновациялық әдіс-тәсілдерге қойылатын педагогикалық талаптар мен шарттар
Инновациялық оқыту арқылы оқушының шығармашылық қабілетін қалыптастыру жолдары
Драмалық шығармаларды инновациялық оқыту әдістемесі
Драмалық шығармаларды инновациялық оқытудың теориялық негіздері
Драманы деңгейлеп оқыту технологиясы
Қазақ тілінде оқытпайтын мектептерде Ә.Нұрпейісовтың Қан мен тер драмасын оқыту әдістемесі
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
Қосымшалар
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. Оқыту қазақ тілінде жүргізілмейтін жалпы орта білім беру деңгейінің 5-11-сыныптарына арналған Қазақ тілі мен әдебиеті пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасы (оқыту қазақ тілінде емес) Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы №1080 қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес әзірленген. Аталған оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрі міндетін атқарушысының 2017 жылғы 25 қазандағы № 545 бұйрығымен бекітілген.
Оқу бағдарламасында айқындалған Қазақ тілі мен әдебиеті пәнін оқытудың мақсаты - оқушылардың тілдік дағдыларын дамыту, қазақ тілін қадірлейтін, қоғамдық мәнін түсінетін тұлға қалыптастыру, тіл нормаларын сақтап, дұрыс қолдана білуге, еркін сөйлесуге және сауатты жазуға үйрету.
Жоғарыда көрсетілген мақсатқа сәйкес, Қазақ тілі мен әдебиеті оқу бағдарламасының негізгі міндеттері:
шығармашылық тұрғыда жұмыс істеуге, сын тұрғысынан ойлауға дағдыландыру;
білім деңгейі жоғары, ой-өрісі дамыған тұлға қалыптастыру;
туындаған мәселелерді шеше білетін, шынайы өмірге бейім жаңашыл ұрпақ тәрбиелеу;
оқушыларды сөйлесім әрекетінің түрлерін әлеуметтік ортада қолдана білуге үйрету;
оқушылардың тілдік дағдысы мен ойлау қабілетін дамыту;
оқушыны қазақ халқының мәдениетімен, әдебиетімен, ұлттық салт- дәстүрімен таныстырып, мәдени ортада пайдалануға баулу, қазақ еліне, мемлекеттік тілге деген құрмет сезімін тәрбиелеу.
Жаңартылған оқу бағдарламасы бойынша берілген көркем мәтіндер мен шығармалар әдебиеттің үш тегін де қамтиды, яғни, эпостық, лирикалық және драмалық шығармалар да кездеседі. Біздің негізгі зерттеу нысанымыз - драмалық шығармаларды оқытудың инновациялық әдіс-тәсілдері.
Әдебиет сабақтарында оқу және әдеби құзіреттілікті қалыптастыру білім алушыларға көркем мәтінді мұқият оқу және оның мазмұнын тұтас талдау үдерісінде түсіну дағдыларын игеруді қамтиды. Бүгінгі таңда бұл - қажетті дағды. Көркем мәтінге талдау жүргізудің барлық қырлары оны түсінуден басталады.
Көркем шығарма аз оқылатын қазіргідей кезеңде драмалық шығармаларды оқыту - күрделі әрі өзекті мәселе. Драма әдебиеттің бір тегі, түрі ретінде ауызша және сахналық өнердің элементтерін біріктіреді. Мұнда автордың сөзі эпизодтық, ал драманың негізгі мәтіні қазіргі заманның бейнесін көрсететін кейіпкерлердің ішкі толқыныстары мен динамикалық іс-әрекеттерінен тұрады. Драма - жазушы үшін ғана емес, оқырман үшін де әдебиеттің қиын түрі. Драмалық шығармадағы кейіпкерді белгілі бір жағдайда елестету үшін бейнелі ойлау қажет. Ал, білім алушыларды дәл сондай ойлау деңгейіне жеткізу мен дағдыландыру мұғалімді шығармашылық және инновациялық мүмкіндіктерді пайдалана білуге бағыттайды.
Зерттеу жұмысының мақсаты - білім алушылардың тілдік дағдыларын, көркемдік көкжиегін дамытатын, шыңдайтын драмалық шығармаларды түсіндіру мен оқытудың ең тиімді шарттары мен әдістерін, инновациялық технологияларын анықтау.
Осы мақсатты жүзеге асыру үшін мынадай міндеттер алға қойылды:
Драманың әдебиеттің тегі, түрі ретіндегі ерекшелігін зерттеу;
Білім алушылардың драмалық шығарманы қабылдау, оқу және талдау мәселелерін зерттеу;
Драмалық шығарманы талдаудың әдістемелік бағыттары мен жолдарын, ең оңтайлы әдістері мен тәсілдерін анықтау, осы әдеби түрдің өзіндік ерекшелігін түсінуге ықпал ету, оқырмандық интерпретацияның дамуын ынталандыру; жұмыста қарастырылған әдістемелік жүйенің қолжетімділігі мен тиімділігін тәжірибе жүзінде тексеру;
Инновация, педагогикалық технология, инновациялық технология ұғымдары мен олардың түрлерін айқындау;
Инновациялық әдіс-тәсілдерге қойылатын педагогикалық талаптар мен шарттарды анықтау;
Инновациялық оқыту арқылы оқушының шығармашылық қабілетін қалыптастыру жолдары мен мүмкіндіктерін қарастыру;
Драмалық шығармаларды оқытудың инновациялық аспектілерін анықтау;
Драмалық шығармаларды инновациялық оқытудың теориялық негіздерін жүйелеу;
Драмалық шығармаларды деңгейлеп оқыту технологиясы арқылы ұйымдастырудың ерекшеліктерін саралау;
Қазақ тілінде оқытпайтын мектептерде оқытудың иллюстративті әдістерін талдау (М.Әуезовтің Көксерек шығармасы негізінде).
Зерттеу жұмысының нысаны - драмалық шығармаларды инновациялық оқыту әдістемесі.
Зерттеудің болжамы. Драмалық шығармаларды инновациялық технологиялармен оқыту үдерісі оқушылардың әдеби, мәдени, рухани білім қоры мен танымдық әлеуетін арттырып, келесідей оң өзгерістерге негіз болады:
драмалық шығарманы түсіндіру сахналық образдар арқылы бейнеленген мәтінді қабылдаудың, талдаудың салыстырмалы түрде тұрақты нәтижесі ретінде қарастырылады;
білім алушылардың жас ерекшеліктері мен мүмкіндіктері, олардың әдеби білім деңгейі, драмалық шығармаларды қабылдау деңгейі ескеріліп, дамытылады;
сабақтың әртүрлі формалары мен драмалық мәтінді оның көркемдік ерекшелігін ескере отырып түсіндіруге дайындаудың әдістемелік тәсілдері қолданылады;
тапсырмалар жүйесі көркем шығарманы шығармашылық кезең-кезеңмен дамытуға арналған, драмалық мәтінді түсінудің субъективті-интуитивті және рационалды-логикалық жолдарын біріктіруге мүмкіндік береді;
теориялық-әдеби және тарихи-мәдени білім оқушылардың іс-әрекетінде, көркем мәтінді түсіндіру барысында жинақталып, шығармашылықпен қолданылады;
драмалық шығармаларды оқыту адамның рухани әлемін байытып, жеке тұлғаның құндылықтарын қалыптастыруға әсер етеді.
драмалық шығармаларды инновациялық технологиялармен оқыту білім алушының әдебиетке, жалпы гуманитарлық ғылымдарға деген қызығушылығын оятады.
Зерттеудің теориялық маңызы. Зерттеу жұмысында драмалық шығарма, оқыту технологиясы, инновация, әдістеме ұғымдарына берілген анықтамалар мен олардың түрлері қарастырылды. Драмалық шығарма және оны оқыту әдістемесінің негізгі ерекшеліктері ажыратылды. Қазіргі педагогика және әдебиеттану ғылымдары тоғысында драмалық шығармаларды оқыту әдістемесінің зерттелу деңгейі анықталды. Қазақ тілінде оқытпайтын мектептерде оқыту үдерісін иллюстративті әдістерге бағдарлаудың нәтижелері айқындалып, талданды.
Зерттеудің тәжірибелік маңызы. Жұмыста драмалық шығармаларды талдау бойынша ұсыныстар берілді, білім алушылардың шығармашылық ойлауы мен қиялын дамытуға ықпал ететін және оларды қабылдау мен түсінуді белсенді етуге бағытталған жаттығулар мен тапсырмалар жүйесі ұсынылды. Сондықтан, зерттеу жұмысын филолог және педагог мамандар, әдістеме саласына қатысты ізденушілер оқу құралы ретінде қолдана алады. Сонымен қатар, инновация ұғымының ғылыми-теориялық негіздеріне қатысты материалдарды жоғарғы оқу орындарында арнайы курс, лекциялар мен семинарларда пайдалануға болады.
Зерттеудің әдіснамалық негіздері. Қазіргі уақыттағы педагогика, әдістеме және әдебиеттану ғылымдары қол жеткізген құндылықтар және осы салалардағы ғылыми жаңалықтар мен еңбектер.
Зерттеудің әдістері: теориялық (негізгі зерттеу нысаны бойынша әдебиеттану, психологиялық-педагогикалық, социологиялық, философиялық, өнертану, әдістемелік әдебиеттерді зерделеу); педагогикалық (оқу құралдарын, мектеп, театр бағдарламаларын, әдеби, педагогикалық журналдарды талдау); эксперименттік (негізгі ережелер мен әдістемелік ұсынымдарды тексеру); статистикалық (мұғалімдермен, оқушылармен, педагогикалық ЖОО студенттерімен әңгімелесу; мұғалімдерге, оқушылар мен студенттерге сауалнама жүргізу; ауызша жауаптар мен жазбаша жұмыстарды талдау); салыстыру (оқытуға байланысты әдістемелік бағытта жазылған еңбектердің тиімді нәтижелерін салыстыру).
Зерттеудің ғылыми жаңалығы:
драмалық шығарманы оқытудағы оқырмандық интерпретацияның даму кезеңдері нақтыланды;
драмалық шығарманы қабылдауды жандандыру үшін интерпретациялық қызмет тетіктерін қолдану қажеттілігі дәлелденді;
білім алушылардың шығарманы түсіну үдерісін жандандыру мақсатында қолданылатын инновациялық технологиялар анықталды;
әдебиет сабағында сахналық ойын қызметін интерпретациялық қызмет ретінде пайдалану теориялық тұрғыдан негізделді;
жаңартылған білім беру мазмұны жағдайында драмалық шығармаларды оқу мақсаттарымен үйлестіре оқытудың инновациялық әдістері айқындалды.
Зерттеу жұмысының құрылымы. Диссертация жұмысы кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан және әдебиеттер тізімінен тұрады.
Инновациялық оқыту технологиясы
Инновациялық оқыту түрлері
Елбасымыз Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан - 2030 Қазақстан халқына арналған жолдауында көрсетілгендей-ақ, ертеңгі келер күннің бүгінгіден гөрі нұрлы болуына ықпал етіп, адамзат қоғамын алға апаратын құдіретті күш пен білімге тән. Жас мемлекетіміздің болашағы - бүгінгі мектеп оқушылары. Оларға бірдей талап қойып, олардың табиғи қабілеттерін, нақты мүмкіндіктерін анықтап, соған негіздеп оқыту - бүгінгі күннің мәселесі.
Білім беру саласы қызметкерлерінің алдына қойылып отырған басты міндеттерінің бірі - оқытудың әдіс-тәсілдерін үнемі жетілдіру.
Білім беру саласы қызметкерлерінің алдында қойылып отырған басты міндеттерінің бірі - оқытудың әдіс-тәсілдерін үнемі жетілдіру. Жаңашыл мұғалімдер лекция. Семинар, практикум, конференция, іскер ойын сияқты әдістерді дәстүрге айналдырып отыр. Мұның өзі оқытушының бірыңғай мақсатын - өзін-өзі дамыту, өзін-өзі тәрбиелеудегі еңбегін ортақ арнаға тоғыстырады.
Еліміздегі тәуелсіздіктің әсері қоғам дамуының барлық салаларын қамтып, әлемдегі жаңа мазмұнды озық тәжірибелерге негізделген оқу-тәрбие жүйесінің қалыптасуына ықпал етті. Әрбір өсіп келе жатқан ұрпаққа тәлім-тәрбие беру, олардың рухани жаңарып жандануына тірек те, тетік те болатын мектеп екендігі бәрімізге белгілі.
Сондықтан да оқушылардың ой-өрісін, ұлттық мәдениетін, ұлттық рух пен сана-сезімін дамытып, алғыр тұлғаны қалыптастыруда тәрбие жүйесіндегі инновациялық іс-әрекеттердің ендірілуі үлкен жетістіктерге жетелеуде.
Бүгінгі ғылыми-техникалық прогрестің қарыштап өскені, кезінде өндірісті автоматтандыру, компьютерлендіру мәселесімен тығыз байланысты өркендетіп отырған өтпелі кезеңде мектеп оқушыларына ғылым негіздерін меңгеруде білімді әлемдік стандартқа жақындатып, оқушылардың мазмұны мен әдістерін жаңарту арқылы білім сапасын көтеру мемлекеттік проблема болып отыр. Бұл проблемаларды ойдағыдай шешу мектептің материалдық базасына, оқу-әдістемелік құралдардың ғылыми-әдістемелік негізде жасалуына, мұғалімдердің ұстаздық еңбекті жаңа технологиялық тұрғыда ұйымдастыруына, сонымен бірге мектеп басшыларының педагогикалық білгірлігіне, сөйтіп, оқу-тәрбие жүйесін бүгінгі күн талабына сай шебер ұйымдастыра білуіне байланысты болмақ.
Қазақстан тағдыры, келешегі мол ел болуы мектептің қандай негізге құрылуына тірелді. Мектебімізді сау, берік һәм өз жанымызға қыбысатын, үйлесетін негізге құра білсек, келешегімізге тыйынбай серттесуіне болады. Ал сондай негізге құра алмасақ, келешегіміз күңгірт - деп Ұлы педагог М. Жұбанов айтқан. Мектеп - мемлекеттің, қоғамның және жеке адамның білім беру саласына сұраныстарын қанағаттандыратын қоғамдық-мемлекеттік жүйе. Өсіп келе жатқан ұрпақтың тәрбиесінің дене және жан сұлулығының, интеллектуалды потенциалының қалын ойлау - тәуелсіз Қазақстанның алдында тұрған ең маңызды мәселесінің бірі.
Білім туралы Заңымызда білім беру саласындағы мемлекеттік саясаттың интеллектуалдық дамуы, психологиялық- физикалық және жеке ерекшеліктері ескеріле отырып, халықтың барлық деңгейіндегі білімге қол жеткізді;... білім берудің зайырлы сипаты,... білім ізгілікті және дамытушы сипаты.
ХІХ ғасыр табалдырығында тұрған адамзат дамуының жаңа кезеңі - білім беру прогрестің ең маңызды факторының бірі болып саналатын кезеңге келіп жетті.
Қазақстан Республикасының орта білімді дамыту Тұжырымдамасында қазіргі мектептер:
практикалық қызметте жинақталған барлық игіліктердің сақталуы;
қоғамның интеллектуалдық қуатын жетілдіру;
еліміздің материалдық-қаржылық әл-ауқатын әрі қарай дамыту;
орта білім беру жүйесін әрі қарай дамыту т.с.с. міндеттерді көздейді.
Бұл міндеттерді шешу үшін мектеп ұжымдары, әр мұғалім күнделікті ізденіс арқылы барлық жаңалықтар мен өзгерістерге батыл жол ашарлық қарым-қатынас жасаулары керек. Оқыту түрлерін, әдістері мен құралдарын одан әрі жетілдіріп, тиімді тәсілдерді нәтижелі қолданудың жолдарын іздестірулер қажет.
Ғылыми-педагогикалық әдебиеттерді іс жүзінде анықталып табылған оқыту үрдісінің нәтижесін көтеретін әдіс-тәсілдері, түрлері көбінде жаңашыл, инновациялық деп атайды.
Мектеп практикасымен танысу барысында мұғалімдердің инновациялық технологияларды ұмтылғаны көзімізге түсті. Бірақта олар инновациялық әдіс-тәсілдердің жалпы әдістерден айырмашылығы, оларды қолданудың тиімді жолдары қандай деген мәселелерді анық айқын біле алмайды. Сондықтан, бұл мәселені шешу қажеттілігін көре отырып, біз ең алдымен педагогикалық инновация қалай дүниеге келіп, қалай дамыды? Оның қолдану ерекшеліктері қандай? деген сұрақтарға жауап іздегенді жөн көрдік. Жұмысымыздың жүру барысында тарихи негізге сала отырып, біз ғылыми-педагогикалық әдебиеттерді зерттедік. Инновация ұғымы педагогиканың сөздік қорына ежелден енген екен. Ол кейбір ғалымдардың еңбектеріне жаңа жаңалық еегізу деп көрсетіледі екен. Кейбіреулер оны өзгеріс деген терминмен анықтайды. Біздің ойымызша бұл түсініктер кең мағынадағы терминдермен білім беру жүйесіндегі кез-келген өзгерісті сипаттайды.
Инновация термині қазір де білім берудің теориясы мен практикасында кеңінен қолданылуда. Бірақ, ғылымда бұл терминнің нақтылы анықтамасы белгілі бір категория ретінде берілмеген. Берілетін анықтамалардың көпшілігі бұл ұғымды кеңінен терең таныта алмайды. Инновацияның білім беру жүйесіндегі жаңалық енгізу деп айтсақ, Введение принципиального в образовательную систему ұғымының мағынасын тарылтқан болар едік.
Инновация ұғымы ең бірінші ХІХ ғасырда мәдениет танушылардың зерттеуінен пайда болды, яғни бір мәдениет түрлерін, екінші ел мәдениетіне енгізу дегенді білдіреді және бұл ұғым этнографияда әлі күнге дейін сақталған.
Инновация (латын сөзі іn - в, novis - жаңа) жаңа, жаңалық, жаңарту дегенді білдіреді екен. С.И. Оженов сөздігі бойынша; инновация бірінші рет шыққан, жасалған, жуық арада пайда болған, бұрынғының орнын басатын, алғаш ашылған, бұрынна таныс емес енгізілген жаңалық.
Инновация ұғымын әр елде әр түрлі түсінген, кейбір мемлекеттерде (АҚШ, Нидерланды) бұл термин кең тараған, ал Арабия, Жапония тәріздес инновация ұғымын сөздіктерде кезіктіру мүкін емес. Сондықтан әр елде бұл құбылысқа қандай көзқарас қалыптасқанын анықтау мақсатымен ғылыми-педагогикалық техникалық саяси әдебиеттерді, баспа беттерін зертей келе Ресейде, шет елдерде, социалистік елдерде, Қазақстан мемлекетінде инновация ұғымына берілген анықтамаларды жинадық.
Ғылыми қайнар көзі - Ресейде инновация ұғымына өте күдікпен қараған: ХІХ-ХХғ. басындағы бірден-бір білім реформаларында бұл термин кезікпейді. Негізінде реформа жүзеге асқан, яғни инновациялық үрдіс өткен, бірақ инновация термині еш жерде аталмайды.
Инновация деген ұғымның өзін қарастырсақ, ғылымдардың көбі оған әртүрлі анықтамалар берген. Мысалы, инновация ұғымының әр елдегі, әр түрлі уақытта берілген анықтамалары: инновация ұғымына берілген ең ескі емес анықтама, бұл салада американдықтар мен европалық көлемді зерттеулер иесі Э.М. Роджерс инновацияны былайша түсіндіреді: инновация - нақтылы бір адамға жаңа болып табылатын идея
Майлс пікірі бойынша инновация арнайы жаңа өзгеріс. Біз одан жүйелі міндеттеріміздің жүзеге асуын, шешілуін күзетеміз деген.
Америка ғалымдары Биль және Болен педагогикалық инновацияны құрамына материалдық өзгеруіне ғана емес, сол материалды қолданудағы көзқарастардың комплексті өзгеруін білдіретін үлкен өзгеріс, - деп түсінеді екен.
Найхоз инновацияның үрдіс деп есептейді де, инновация қандай да бір идеялардан басталатын, өзгерістерге әсерін тұтынушылардың не қолдауы, не бас тартуымен аяқталатын үрдіс, - дейді. Марклунды өзінің соңғы еңбектерінде инновация мен өзгеріс арасындағы айырмашылықтарды айқандаған. Инновация және өзгеріс ұғымдарын көбіне синонимдік қатынаста қарастырады, егер бұл өзгеріс бүкіл мектеп жүйесінде жайылса, оны инновация деуге болады. Бірақ кез-келген өзгерісті инновация деп тағы айта алмаймыз. Инновация болу үшін алдын-ала қойылған мақсаттардың оңды нәтижесін жемісін көру қажет. Инновация ұғымының негізін салуға көп үлес қосқан неміс ғалымдары В. Замбард, Мечемек және автралиялық экономист И. Шумбеертді жатқызуға болады. Бірақта олар бұл ұғымды саями экономикалық, технологиялық үрдістерге байланысты қолданған.
Кейіннен инновация ұғымы білім беру жүйесінен жаңаны енгізу мағынасында педагогикалық еңбектерде кезіге бастады.
1957-1964 ж. Он жылдық тарихқа американдық білім жүйесіндегі инновациялар және өзгерістер кезеңі енеді.
Ағылшын ғалымдарының пайымдауынша, жаңалық көзі арнайы қолданған деректерде, дамушы идеяларда, кітаптарда, педагогтардың білімді көтеруді ұйымдастырушыларда, т.с.с.
Өз зерттеулерінде ағылшын ғалымдары мынадай қорытындыға келеді: Әр жоғарғы сатыдағы мұғалім әрдайым жаңалықты бастаушы ретінде іс-әрекет жасауы тиіс - дейді.
Инновациялық технологияларды қолданып дамыту мәселелерін басқа елдердің педагогтары да қарастырады.
90-шы жылдардың бас кезінде орыс ғалымдары Днепрова В.И., Золвязинский, Лазареваның еңбектерінде инновация ұғымы пайда болады. Олар инновация ұғымы білім беру жүйесінде жаңалықтарды жасап шығару, игеру, қолдану және тарату іс-әрекеті деп сипаттайды. М.М. Потошеник, А.С. Доренсов жаңалық дегенді құрал ретінде (яғни жаңа әдіс, жаңа технология) ал, инновацияны осы тәсілдерді меңгеру үрдісі деп санайды.
Қазақстан мемлекетінде инновация ұғымын пайдалану соңғы бес жылдыққа жатады. Ең алғаш инновация ұғымы қазақ тілінде анықтаған профессор Немеребай Нұрахметов. Ол былай дейді: Инновация, инновациялық үрдіс деп отырғанымыз білім беру мекемелерінің жаңалықтарды жасау, меңгеру, қолдану және таратуға байланысты бір бөлек қызметі
Инновациялық негізін құраушы ұғымдардың - инновация нововедение, новшество, новое т.б. қазақша акудармаларын жасаған, Ы. Алтынсарин атындағы білім проблемаларын ғылыми-зерттеу институты әдіскері Қ. Құдайбергенова болып табылады. Өз еңбектерінде инновацияны - нақты қойылған мақсатқа сай салынған жаңа нәтиже деп есептеп төмендегідей аудармалар жасаған: инновация - жаңарту, нововедение - енген жаңалық, новое - жаңа, новошество - жаңалық, инновационный прогресс - жаңарту үрдісі.
Педагогикалық энциклопедияларда төмендегідей анықтамалар берілген: инновация сөзі латын тілінен енген - новый, яғни аударғанда обнавление - жаңарту, новинка - жаңалық, изменение - өзгеріс деген мағынаны береді.
Инновация дегеніміз білім беру, тәрбиелеу жұмысына жаңалықты енгізу, яғни жаңа әдіс-тәсілдерді, амалдарды, құралдарды, жаңа концепцияларды жасап, оларды қолдану деп анықтаған.
Жоғарыдағы мағлұматтарды бір жүйеге келтірсек, төмендегідей қорытынды шығаруға болады.
Инновация ұғымын ғалымдар әртүрлі түсінеді екен.
жаңалық, жаңаны енгізу, жаңарту үрдісі;
өзгеріс;
құрал, әдіс;
Инновация ұғымын анықтайтын нақтылы анықтама әлі де жасалмаған. Ал, біз өз зерттеу жұмысымызда Ш. Таубаева және Қ. Құдайбергенова берген анықтамаға сүйенгенді жөн көрдік, яғни инновация - бұл нақты қойылған мақсатқа ойға алынған жаңа нәтиже. Нақты мақсат дегеніміз не? Нақты мақсатқа қандай әдіс-тәсілдердің көмегімен жетуге болады? Оқу мақсатының жүйесінде берілген мақсаттың негізгі категорияларын пайдалана отырып, педагог өз еңбектерінің нәтижесі туралы ақпарат алуға мүмкіндік алады. Демек, мақсат пен нәтиже - жаңалыққа бет бұрудың кілті.
Соңғы кезде білім берудің орталығында жаңа үрдіс - педагогикалық инновация орын алып отыр. Инновация ұғымы ең бірінші ХІХ ғасырда мәдениеттанушылардың зерттеулерінен пайда болды, яғни бір мәдениет элементтерін, екінші ел мәдениетіне енгізу дегенді білдіреді және бұл ұғым этнографияда әлі күнге дейін сақталған.
Инновация термині қазірде білім берудің теория-практикасында кеңінен қолданылуда. Бірақ ғылымда бұл терминнің нақты анықтамасы белгілі бір педагогикалық категория ретінде берілмеген. Көптеген ғылыми педагогикалық еңбектерінде инновация ұғымын білім беру жүйесінде жаңалықтарды жасап шығару, игеру, қолдану және тарату іс-әрекеті деп сипаттайды. Атап айтсақ Н.Р. Юсуфбекова О педагогической инноватике деген мақаласында білім беру жүйесіндегі жаңартудың үрдісі деп көрсетеді. Сонымен қатар, ол инновациялық үрдіс дегенім із жаңалықтарды жасау, оны педагог қауымның оқыту мен тәрбие беру тәжірибесінде қолдануы деп түсіндіреді. Автордың пікірі идеяларды енгізуге болады: біріншіден, жаңалықты жасау классификациясы, жаңалық критерийлері, екіншіден, оларды қабылдау проблемасын зерттеу, педагогтардың берген бағасы, үшіншіден, жаңаны білім беру жүйесінде қолдану. Яғни, инновациялық үрдіс дегеніміз - педагогикалық жаңалықтардың динамикалық бірлігін педагогтардың тәжірибесінде ғылыми негізде қолдану.
Профессор А.И. Кочетов инновацияны былай анықтайды: бұл ұсынылып отырған деңгейге жеткізетін педагогикалық іс-әрекетті жаңартатын біртұтас теориялық, технологиялық және методологиялық тұжырымдама.
Ал ғалымдар Влод Латкин иен Вадим Кваша бұған келіспей, мынандай анықтама береді: Кәсіби іс-әрекетті мүлдем жаңа сапалы деңгейге жеткізетін, норманың шегінен артатын іс-әрекеттің принципиалды жаңа үлгілерін құру.
Ғылыми әдебиетте жаңалық немесе жаңа нәрсе, инновация, жаңалық енгізу ұғымының айырмашылығы болады. Жаңарту - бұл әдіс (жаңа тәсіл, бағдарлама, әдістеме т.б.). Ал инновация осы жаңарту әдісінің қалыптасу үрдісі.
Инновациялық үрдістің негізі - жаңалықтарды қалыптастыру, қолданылу, жүзеге асырудың тұтастық қызметі. Кез-келген жаңа әдіс жекелік, сондай-ақ уақытша жоспарға жатады. Бұл яғни, бір мұғалім үшін өтілген материал тәрізді. ХVII ғасырда Я.А. Коменскийдің жасаған класты сабақтық жүйесі А.С. Макаренко және В.А. Сухомлинскийдің іс-тәжірибелері, сондай-ақ В.Г. Шатоловтың қолданған тірек-конспектілері жаңалықтарды, ой-идеяларды өз уақытында да, қазірде де қолдануды тиімді деп тауып отыр.
Инновация мәселелерімен айналысып жүрген бірқатар ғалымдардың еңбектерін, жазған анықтамаларын қарастырып, талдай келе біз бұл ұғымның түп-төркінін белгілі уақыт арасында жаңашыл идеяны қайта қарау, жаңалау деп айтқанды жөн көрдік. Сәл ертерек кездің өзінде белгілі қолданылып жүрген идеялар жаңа бағытта ұсынылса, мұның өзі инновациялы деп аталған. Осыларды негізге ала отырып, инновацияны жаңалық, жаңа әдіс, өзгеріс, әдістеме, жаңашылдық, ал инновациялық үрдісті жаңа әдістеме құралы деп ұғатын боламыз.
Инновация білім деңгейінің көтерілуіне жағдай туғызады. Кейінгі кезеңде ғалымдар өз зерттеулерінде оқу-тәрбие ісіне жаңалықтарды енгізіп, тарату мәселесін қарастырады. Н. Апатова, М. Поташник, В.Я. Ляудис т.б. ғалымдар мұғалімнің жаңалыққа қабілеттілігіне ерекше көңіл бөлді. Авторлардың көбі педагогикалық инновацияның негізгі міндеті енгізіліп отырған жаңалықтарды топтау, жіктеу деп санайды (90,94,150). Ол үшін ең бастысы - мектеп жұмысын дамытудың аймағын қарастыру керек дейді. Енгізіліп отырған жаңа әдістеменің ерекше жағын көре білу, түсіне білу және оның басқа әдістемелермен қандай байланыста екенін білу керек.
Инновациялар классификациясы негізінде білім беру мекемелерінің қызметіндегі туындайтын саналы педагогикалық ой-идея жүйесі жатыр.
Сонымен, мұғалімнің инновациялық әрекетке көшуі бірден-бір көкейкесті мәселе деп есептейміз. Білімнің ағартушылық жүйесінде мұғалім субъект динамикалық үрдісі мұғалімнен шығармашылықты, инновациялық әрекетті талап етеді. Мұндай талап етушілікте, байланыста мұғалімнің дәстүрлі деңгейімен, қазіргі мектеп, қоғам қажет ететін шығармашылықты, жаңашыл мұғалім арасында қарама-қайшылық туындайды.
Мектеп өмірінде болып жатқан өзгерістер, олардың инновациялық бағытқа бет бұруы болашақ мұғалімдерді даярлаудағы әдістемелік өзгеріспен тығыз байланысты. Инновация көлемділігі оның жүйелілігі мен классификациясын тудырады. Ғылыми жолда бұл мәселе толық анықталмаған. Осындай мәселелердің шешімін іздеу жолында еңбектеніп жүрген ғалымның бірі - О.Т . Хонерин. Ол инновацияны мынандай түрлерге жіктейді:
модификациялы, яғни педагог қауымның идеяларынан туындаған И.В. Волков, Е.Н. Ильин, С.Н. Лысенкова, В.Г. Шаталов жаңашыл педагогтар;
комбинаторлы;
радикалды, инновациялық жолмен оқытудың модельдері, колледж, гимназия, лицей сынды дәстүрлі мектептерге альтернативалар.
В. Мужич инновацияға топпен оқыту, кабинеттік оқыту, жеке жұмыстарды жатқызса, Манро үзбей оқыту, жас ерекшелігін есепке ала оқыту, алыстан оқыту немесе радио арқылы оқыту деп бөледі. Зита Гловашкин инновацияларды білім берудің көлемді секторларына байланысты топтайды:
ұйымдастырудағы инновациялар;
технологиядағы инновациялар;
бағдарламаларды өзгерту.
Дрогомир Аранжинович мағынасына, мазмұнына, нәтижелігіне қарай үш категорияға бөлді:
мектеп жүйесінің инновациялары;
оқыту тәрбиелеу жүйесінің жоспарлары мен бағдарламаларының мазмұны мен құрылысына жататын инновациялар.һ;
оқыту құралдарымен байланысқан жұмыстың ұйымдастыру тәсілдеріне жататын инновациялар.
Аналогиялық жағынан жаңалықтарды былай жіктеуге болады:
әрекет пен идеялар толығымен жаңа, бұрыннан таныс емес;
белгілі, таныс кең көлемді ой-идеялармен әрекет;
бұрыннан белгілі идея мен әрекеттің жаңа жағдайда, басқаша жаңа түрде қолданылуы.
Жаңалықтарды сонымен қатар, қолданылу кезеңіне байланысты жіктеуге болады. Соған байланысты, қолдану, мүмкіндік, өзгеріс деген ұғымдарды пайдаланамыз. Қолданылу сөзі жаңалықты әр түрлі мақсатта қолданғанда айтылады.
Инновациялық әрекет жаңалық пен жаңа енгізуден туындайтын сұрақтар шешімін де қарастырады: нақты жаңалықтың протипі бола ма, егер бар болса, басқа білім аймағына тән түрі бар ма?
Ал оқу-тәрбие үрдісінде педагогикалық инновация басқадай қаралады:
а) алты күндік немесе бес күндік оқу аптасы сақталғандай білім беру мекемесін тұтастай ұйымдастыру әрекеті (мектеп - балабақша, мектеп - оқу-тәрбие жиынтығын, мектеп - жоғары оқу орны);
б) мұғалімдер жұмысын ұйымдастыру: оқу-тәрбие үрдісінің ұйымдастыруымен сабақ берудегі әдіс пен әдістемелердің өзара байланысы, сабақ пен сабақтан тыс жұмыстар ерекшелігі;
в) белгілі бір бағдар берушілік пен мемлекеттік деңгейін қамтамасыз ететін оқушылар жұмысын ұйымдастыру; жеке бас қызығушылығы мен мүмкіндіктерін дамыту үшін жағдай жасау.
Оқу-тәрбие үрдісіндегі инновациялық әрекетті мынадай кесте арқылы көрсетуге болады:
Оқу-тәрбие үрдісі
Оқу-тәрбие үрдісі
жаңалықтар
жаңалықтар
Сыртқы мазмұны
факторлар
Ішкі ұғым
факторлар
Жаңалықтар нәтижесі
Жаңалықтар нәтижесі
Оқу-тәрбие үрдісіндегі өзгерістер
Оқу-тәрбие үрдісіндегі өзгерістер
жаңалықтың нәтижесіне ықпал
ететін факторлар
Инновациялық үрдісті іс жүзінде асыру басшылыққа тығыз байланысты. Сондықтан, мектеп басшыларына ең бірінші жаңартуларды, өзгеріс бұрынғы немесе қазіргі оқу-тәрбие үрдісіне қажеттігі жағынан қарастыру керек.
Қазіргі кезде шет елдердегі эксперименттік мектептер өз жұмыстары үшін көмекті педагогикалық институттардан алып отыр. Олар радикалды өзгерістерді қажет теіп, косметикалық операциялардан бас тарту керек дейді.
Кез-келген білімнің жаңа саласы бірталай әдістемелік мәселелер тудырады. Жаңа ғылыми сала пәні, құрылымы мен қызметі жағынан белгілі білім беру жүйесінің қайта құрылуын, педагогикалық жаңалықтарды жасауын қажет етеді. Сонымен, инновациялық жаңалық ашумен байланысты зерттеуші ғалымдардың айтуы бойынша кез-келген жаңалық бірден нәтиже бере алмайды. Себебі, 1) жаңа тәжірибе әр уақытта көкейкесті мәселелерді шеше бермейді. 2) кез-келген жаңалық белгілі бір педагогикалық мәселені шешу үшін пайдаланылады.
Қазіргі кезеңдегі педагогикалық инновация білім беру жүйесіндегі жаңалықтарды топтастырады.
Педагогикалық жүйе құрылымын кей ғалымдар (И.П. Подласый, В.П. Беспалько) оқушылар тәрбие мақсаты -- тәрбие мазмұны -- тәрбие үрдісі -- мұғалімдер--тәрбие жұмыстарын ұйымдастыру формалары түрінде қарастырады (тәрбиелей отырып оқыту жағдайында). Біздіңше, білім беру үрдісінің негізгі бөліктері: мақсат --мазмұн --форма -- әдіс -- оқыту көрнекілігі тізбесі жаңа мазмұнға ие болғанда ғана педагогикалық жүйедегі жаңашылдыққа жол ашылады. Ал жаңа технологияны қолдану төмендегі кезеңдер арқылы іске асады: оқып үйрену -- меңгеру -- өмірге ендіру -- дамыту.
Біз өмірге бастапқы кезеңдерден әлі аса алмай жүрміз. Жаңа технологиямен жұмыс істеу үшін терминдегі алғы шарттар қажет:
оқу үрдісін интенсивтендіруді жаппай қолға алу;
оқушылардың сабақтастығын болдырмау шараларын кешенді түрде қарастыру. Оның ғылыми-әдістемелік, оқыту-әдістемелік, ұйымдастырушылық себептеріне үнемі талдау жасап, назарда ұстау;
жаңа буын оқулықтарының мазмұнын зерттеп білу, пәндік білім стандартымен жете танысу, білімді деңгейлеп беру технологиясын игеру арқылы оқушыларға білімді мемлекеттік стандарт деңгейінде игертуге қол жеткізу;
оқыту үрдісін ізгілендіру мен демократияландыруды үнемі басшылыққа алу.
Кез-келген елдің экономикалық қуаты, халқының өмір сүру деңгейінің жоғарылылығы, дүниежүзілік қауымдастықтағы орны мен салмағы сол елдің технологиялық даму деңгейімен анықталмақ. Жалпы қоғам дамуы мен жаңа технологияны енгізу сапалылығы осы елдегі білім беру ісінің жолға қойылғандығы мен осы саланы ақпараттандыру деңгейіне келіп тіреледі. Экономикалық күшті дамыған елдердің тәжірибесі білім беру жүйесін ақпараттандыру экономика, ғылым және мәдениеттің қарқынды дамуының негізгі кепілі.
Еліміздің егемендік алып, қоғамдық өмірдің барлық, соның ішінде білім беру саласында жүріп жатқан демократияландыру мен ізгіліктендіру мектепті осы кезге дейінгі дағдарыстан шығаратын қуатты талпыныстарға жол ашты.
Қазіргі кезде біздің республикамызда білім берудің жаңа жүйесі жасалып, әлемдік білім беру кеңістігіне енуге бағыт алуда. Бұл педагогика теориясы мен оқу-тәрбие үрдісіндегі елеулі өзгерістерге байланысты болып отыр, білім беру парадигмасы өзгереді, білім берудің мазмұны жаңарып, жаңа көзқарас, басқаша қарым-қатынас, өзгеше металитет пайда болуда:
білім мазмұны жаңа үрдістік біліктерімен, ақпаратты қабылдау қабілеттерінің дамуымен, ғылымдағы шығармашылық және нарық жағдайындағы білім беру бағдарламаларының нақтылануымен баий түсуде;
ақпараттың дәстүрлі әдістері - ауызша және жазбаша, телефон және радиобайланыс - қазіргі заманғы копьютерлік құралдарға ығысып орын беруде;
баланың жеке басын тәрбиелеуде, оның жан дүниесінің рухани баюына, азамат, тұлға ретінде қалыптасуына көңіл бөлінуде;
мектеп, отбасы және қоршаған әлеуметтік ортаның бала тәрбиесіндегі бірлігіне ұмтылыс жасалуда;
қоғамдық біліммен бара бар педагогикалық технологияның кеңінен қолданылуына және ғылымның роліне мән берілуде.
Оқыту технологиясын жетілдірудің психологиялық-педагогикалық бағыттағы негізгі ой-тұжырымдары төмендегіше сипатталады:
есте сақтауға негізделген оқып білім алудан, бұрынғы меңгергендерді пайдалана отырып, ақыл-ойды дамытатын оқуға көшу;
білімнің статистикалық үлгісінен ақыл-ой әрекетінің динамикалық құрылым жүйесіне көшу;
оқушыға орташа деңгейде білім беретін бағдарламадан жекелеп, саралап оқыту бағдарламасына өту.
Қазіргі республика оқу орындары педагогикалық ұжымдары ұсынылып отырған көпнұсқалыққа байланысты өздерінің қалауына сәйкес кез келген үлгі бойынша қызмет етуіне мүмкіндік алды. Бұл бағытта білім берудің әртүрлі нұсқадағы мазмұны, құрылымы, ғылымға және тәжірибеге негізделген жаңа идеялар, жаңа технологиялар бар. Сондықтан әртүрлі оқыту технологияларын оқу мазмұны мен оқушылардың жас және психологиялық ерекшеліктеріне орай таңдап, тәжірибеде сынап қараудың маңызы зор.
Бір технологияның өзі әртүрлі атқарушылардың шеберлігіне байланысты әрқилы жүзеге асырылуы мүмкін. Қазіргі кезде әдебиеттерден қазіргі заманғы білім берудің даму бағыты мен тенденцияларын қамтитын 50-ден астам педагогикалық технология қолданылып жүргендігі мәлім. Бірақ мұғалімдер оны өз тәжірибелерінде жүйелі қолдануға дағдыланбаған және оны әдістемеден ажырата алмайды. Сондықтан біз оқытудың жаңа технологияларын таңдаудың Поташник ұсынған критерийлерін көрсете отырып, олардың кейбіреуіне талдау жасаймыз.
Критерийлер:
елдің, аймақтың, қаланың талап-тілегі - әлеуметтік сұраныс;
мектептің дамуы туралы мемлекеттік құжаттар - мемлекеттік сұраныс;
қазіргі ғылымның адам туралы жетістіктері мен табыстары;
педагогикалық азат тәжірибе;
мұғалімдердің, мектеп басшыларының іс-тәжірибесі, интуициясы, шығармашылығы;
мектептің жұмыс үрдісі мен нәтижелерінің талданысы.
Бұдан педагогикалық технология барысында;
алынып отырған технологияның мектептің мүмкіндігі мен нақты жағдайға сай болуы;
жүйелігі;
тиімділігі т.б. ескрілуі керек деген қорытынды шығады.
Педагогикалық технология оқу үрдісімен - мұғалім мен оқушының іс-әрекетімен тығыз байланысты. Оның құрылымына мыналар кіреді:
а) тұжырымдық негізі.
ә) оқыту мазмұндық бөлімі.
оқытудың нақты және жалпы мақсаты;
оқу материалдарының мазмұны.
б) үрдістік бөлім технологиялық процесс:
оқу үрдісін ұйымдастыру;
оқушылардың оқу қызметінің әдістері мен формалары;
мұғалім жұмысының әдістері мен формалары;
мұғалімнің материалды меңгеруді басқарудағы іс-әрекеті;
оқу-үрдісінің диагностикасы.
Қазіргі кезде жүрген жаңа педагогикалық технологияның негізіне жататындар:
әрбір оқушының жеке және дара ерекшеліктерін ескеру;
оқушылардың қабілеттері мен шығармашылықтарын арттыру;
оқушылардың өз бетінше жұмыс істеу, іздену дағдыларын қалыптастыру;
Жаңа педагогикалық технологиялар:
ынтымақтастық педагогикасы;
білім беруді іздендіру технологиясы;
проблемалы оқыту технологиясы;
тірек сигналдары арқылы оқыту технологиясы;
түсіндіре басқарып озат оқыту технологиясы;
деңгейлік саралап оқыту технологиясы;
міндетті нәтижелерге негізделген саралап оқыту технологиясы;
модульдік оқыту технологиясы;
жобалап оқыту технологиясы.
Ынтымақтастық педагогикасының негізгі мақсаты - талап ету педагогикасынан қарым-қатынас педагогикасына көшу, балаға ізгілік тұрғысынан қарау, оқыту мен тәрбиенің ажырамас бірлігі. Ынтымақтастық педагогикасының ерекшеліктері:
мұғалім-оқушы, оқушы-мұғалім, оқушы-оқушы. Оқушы да субъект, мұғалім де субъект;
оқушының жеке басына ізгілік қарым-қатынас;
оқушы мен мұғалім арасындағы өзара түсінушілік, ынтымақтастық қарым-қатынас.
Білім берудің ізгілендіру технологиясының негізін қалаған Ш.А.Амонашвили білім берудің ізгілендіру технологиясының мақсаты - баланы азамат етіп тәрбиелеу, баланың танымдық күшін қалыптастыру және дамыту, баланың жаны мен жүрегіне жылулық ұялату.
Проблемалы оқыту технологиясының негізгі мақсаты - оқушыны өз бетімен ізденуге үйрету, олардың танымдық және шығармашылық икемділіктерін дамыту проблемасы оқыту технологиясының ерекшеліктері:
оқушының белсенділіктерін арттыру;
оқу материалында баланы қызықтыратындай құпиясы бар мәселеге туғызу;
оқушы материалды сезім мүшелері арқылы қабылдап қана қоймайды, білімге деген қажеттілігін қанағаттандыру мақсатында меңгереді.
Тірек сигналдары арқылы технологияның негізін қалаған В.Ф. Шаталов болып табылады. Тірек сигналдары арқылы оқыту технологиясы төмендегідей мақсатты көздейді:
білім, білік дағдыны қалыптастыру;
барлық баланы оқыту;
оқытуда жеделдету.
Тірек сигналдары арқылы оқыту технологиясының ерекшеліктері:
үнемі қайталау, міндетті кезендік бақылау, жоғары деңгейдегі қиыншылық, блокпен оқыту, тіректі қолдану;
жеке бағдарлы қарым-қатынас, ықпал;
ізгілік, еркімен оқыту;
әр оқушының жобасынан жариялылығы, түзетуге, өсуге, табысқа жетуге жағдай жасау;
оқыту мен тәрбиенің бірлігі.
Түсіндіре басқарып оза отырып оқыту технологиясының авторы - жаңашыл мұғалімдердің бірі, ресейлік мұғалім С.Н. Лысенкова. Бұл технологияның негізгі мақсаты - барлық баланы табысты оқыту. Түсіндіре басқарып оза отырып оқыту технологиясы төмендегідей ерекшеліктермен сипатталады:
оқу материалдарының бірізділігі, жүйелілігі;
саралау, әр оқушыға берілетін тапсырманың қолайлығы;
бағдарламаның, кейбір тақырыптардың қиыншылығын жеңу, қиын тақырыптарды біртіндеп оңайлату әдісін қолдану, сабақты пысықтауға әуелі озаттар, сосын орташалар, ең соңынан нашар оқушылар қатыстырылады;
бірте-бірте толық дербестікке жету;
сыныпта қалыпты жағдай қалыптастыру: түсіністік, өзара көмек, ынтымақтастық қарым-қатынас;
оқушының қателігін ескерту, бірақ еш жазғырмау;
үй тапсырмасы тек әр оқушының мүмкіндігіне қарай (әркім өзі орындай алатын жағдайда ғана) беріледі;
білім, білік, дағдыны дамыта меңгерту;
түсіндіруді қабылдау.
Міндетті нәтижелерге негізделген деңгейлік саралап оқыту технологиясы төмендегідей ерекшеліктермен сипатталады:
білімнің базалық деңгейінің барлық оқушылар үшін міндеттілігі;
оқушыларға берілген тапсырманың саралануы, тапсырма оқушының күші жететіндей және қолайлы болуы шарт;
білімнің базалық деңгейі оқытудың жаңа технологиясының механизмі ретінде оқушының бірте-бірте өрістей дамуына мүмкіншілік жасауы тиіс;
оқушыға оқу деңгейін таңдауға ерік беру;
оқушы өз мүмкіндігіне орай тек міндетті деңгейден кем емес білім алуға ерікті.
Модульдік технология дамыта оқыту идеясына негізделген. Модульдік оқытудағы негізгі мақсат - оқушының өз бетінше жұмыс істей алу мүмкінділігін дамыту, оқу материалын өңдеудің жекелеген тәсілдері арқылы жұмыс істеуге үйрету.
Модульдік оқытудың өзегі - оқу модулі. Оқу модулі.
ақпараттардың аяқталған блогынан;
бағдарламаны табысты жүзеге асыру бойынша берілген мұғалімнің нұсқауларынан;
оқушы іс-әрекетінің мақсатты бағдарламасынан тұрады.
Модульдік оқыту білім мазмұны, білімді игеру қарқыны, өз бетінше жұмыс істей алу мүмкіндігі, оқудың әдісі мен тәсілдері бойынша оқытудың дербестігін қамтамасыз етеді.
Барлық жаңа технологияның алдына қоятын мақсаты - оқушының жеке басының дара және дербес ерекшеліктерін ескеріп, олардың өз бетінше ізденуін арттырып, шығармашылықтарын қалыптастыру.
Жүргізілген ғылыми-зерттеу жұмысымыздың барысында қазіргі кездегі оқыту технологияларын төмендегідей етіп (1кесте) жіктедік.
1 кестеде қазіргі кездегі оқыту технологияларының классификациясы көрсетілді.
Кесте 1
Қазіргі кездегі технологияларының классификациясы
Оқыту технологиялары
Философиялық негізі
Психологиялық негізі
Педагогикалық негізі
Мұғалімнің ролі
Оқушының ролі
1Иллюстрациялы-түсініктемелі оқыту технологиясы
2 Лекция-семинарлық сынақ жүйесі
3 Ірі блокпен оқыту технологиясы
4. Перспективті дамыта оқыту технологиясы (Лисенкова)
Д.Ж. Локм Бала тақтайдай таза жанмен туылады
Ассоциативті рефлекторлық теория
И.М. Сеченов
И.П. Павлов
Б.С. Блум
Коменский педагогикасы XVIIғ қағидалары оқытудағы ғылымилық, көрнекілік, табиғат-теңділік, саналылық, белсенділік
Шебер қалай істеу керек екендігін біледі
Оқушы үлкендердің қалай ойлап, қалай орындайтындығына еліктеп солай орындауға тырысады, қайталайды.
Оқушы әрекетін жандандыру және қарқындату негізіндегі оқыту технологиялары
5 Проблемалық оқыту технологиясы
Ойын арқылы оқыту технологиясы
7 Оқу материалын сызбалар мен арнайы таңбалар негізінде қарқынды оқыту технологиясы
Ассоциация - іс-әрекет (қабылдау, есте сақтау
Қолдану - қорыту - жүйелеу және іс-әрекет)
Саралап-деңгейлеп оқыту технологиялары
8 Сынып ішінгдегі деңгейлеп-саралап оқыту технологиясы (Н.П. Гузик)
9 Міндетті нәтижелері негізіндегі саралап оқыту технологиясы (В.В. Фирсов)
Өзін-өзі басқару, бағалау
Репетитор
кіші топтар +репетитор
Әр баланы қабілеті мен мүмкіндігіне қарай оқыту
Бейімделу
Дербес оқыту технологиялары
10 Бағдарламалап оқыту технологиясы
11 Ақпараттық оқыту технологиясы
12 Ұжымдық тәсілмен оқыту технологиясы
(В. Дяченко)
Өзін-өзі дамыту, шығарма-
шылық
Репетитор
Альтернативті академиялық+клубтық жеке топтар
Ассоциативті рефлекторлық теория
И.М. Сеченов,
И.П. Павлов,
Б.С. Блум
Ізгіліктік
13 Модульдік оқыту технологиясы
(М. Жанпейісова
14 Проблемалық-модульдік оқыту технологиясы
15 Д.Б. Эльконин, В.В. Давыдовтың дамыта оқыту технологиясы
16 В. Зянковтың дамыта оқыту жүйесі
17 Шығармашылықпен дамыта білім беру технологиясы
(И.П. Волков)
Бала оқу іс-әрекетінің субъектісі (толығымен емес) (манипуляция)
Оқушымен қарым-қатынасты және оқу іс-әрекетін қалыптастырады, жасайды, орнықтырады. Мұғалім мақсат қояды, оқушы оны қабылдайды
Песталло мен К.Д. Ушинский
Іс-әрекеті теориясы ассоцинтивтік даму+іс-әрекет
Гегель,
Э. Ильеноков
Оқытудың инновациялық әдіс-тәсілдеріне қойылатын педагогикалық талаптар мен шарттары
Қазіргі кезде біздің республикамызда білім берудің жаңа жүйесі жасалып, әлемдік білім беру кеңістігіне енуіне бағыт алуда. Бұл педагогика теориясы мен оқу-тәрбие үрдістеріндегі елеулі өзгерістерге байланысты болып отыр: білім беру парадигмасы өзгерді, білім берудің мазмұны жаңарып, жаңа көзқарас, жаңаша қарым-қатынас пайда болуда:
білім мазмұны жаңа үрдістік біліктермен, ақпаратты қабылдау қабілеттерінің дамуымен, ғылымдағы шығармашылық және нарық жағдайындағы білім беру бағдарламаларының нақтылауымен байи түсуде;
баланың жеке басын тәрбиелеуден, оның жан дүниесінің рухани баюына азамат тұлға ретінде қалыптасуына көңіл бөлуде;
мектеп, отбасы және қоршаған ортаның бала тәрбиесіндегі бірлігіне ұмтылыс жасауда;
қоғамның біліммен бара-бар педагогикалық технологияның кеңінен қолданылуына және ғылымның роліне мән беруінде.
Мемлекеттік білім стандарты деңгейінде оқыту үрдісін ұйымдастыру жаңа педагогикалық технологияны ендіруді міндеттейді. Ғалымдарымыз қазіргі кезде қолданылып жүрген педагогикалық технология терминін әр қырынан ашып көрсетуде.
А.В.Беспалко Практикады іске асатын нақты педагогикадық жүйе жоба десе Монахов Педагогикалық технология - оқыту үрдісін жобалау, ұйымдастыру және өткізудің ойластырылған моделі деген анқытама берілді.
Әрбір педагогикалық технология жеке тұлғаның өзін-өзін дамытуға, оның өзіндік шығармашылық қабілеттерін арттыруға, қажетті іскерліктері мен дағдыларын қалыптастыруға өзін-өзі дамуына қолайлы жағдай жасауға қажетті объективті әдістемелік мүмкіндіктерді қамтиді.
Жаңа технолгияны қолдану төмендегідей кезеңдер арқылы іске асады:
І кезең: оқып үйрену
ІІ кезең: меңгеру
ІІІ кезең: өмірге ендіру
ІV кезең: дамыту.
Жаңа технологиямен жұмыс істеу үшін төмендегідей алғышарттар қажет.
оқу үрдісін интенсивтендіруді жаппай қолға алу;
оқушылардың сабақтастылығын болдырмау шараларын кешенді түрде қарастыру. Оның ғылыми әдістемелік, оқыту әдістемелік, ұйымдастырушылық себептеріне үнемі талдау жасап, назарда ұстау;
оқыту үрдісін ізгілендіру мен демократияландыруды үнемі басшылыққа алу.
Педагогика ғылымдарында баланы оқыту мен тәрбиелеудің міндеті жан-жақты дамыған жеке тұлғаны қалыптастыру болғандықтан жаңа технология бойынша әдістемелік жүйенің басты бөлігі - оқытудың мақсаты болып табылады. Сондықтан танымдылық іс-әрекеті белгілі бір дәрежеде белсенділуі қажет. Бұл әдістемелік жүйенің басқа бөліктерінің де (мазмұнын, әдіс, оқыту түрлері мен құралдарының), өзара байланысы қалпында өзгертілуін талап етеді. Жаңа технологияның мақсаты - оқытуды ізгілендіру, яғни оқу құралдары оқушылардың өздеріне танымдық іс-әрекетін жүргізе алатындай болу керек.
Жаңаша оқытудың негізгі түрлері: оқытудың дербес және топтық түрлері табылады. Бұл жерде алға қойылатын басты мақсат - оқушыға деген сенім, оның өз ісіне жауап беруі мүкіндігіне сүйеніп беделі мен қадір-қасиет сезімін дамыту.
Оқу-тәрбие үрдісінде қолданып, айтарлықтай нәтиже беріп жүрген жаңа педагогикалық технологиялар:
дамыта отырып оқыту әдістемесі, (Л.В. Занков, Д.В. Эльконин, В.В. Давыдов, В.В. Репин, В.А. Левин).
өзара отырып оқыту (С.Н. Лысенкова)
іс әрекетті бағалау (Ш.А. Амонашвили, И.П. Волков)
тірек және тірек конспектілері арқылы оқыту (В.Ф. Шаталов)
саралап оқыту;
шоғырландырып қарқындап оқыту жүйесі;
деңгейлік тапсырмалар арқылы дамыта оқыту;
жобалап оқыту технологиясы.
Жаңа технологияларының педагогикалық негізгі қағидалары.
балаға ізгілік тұрғысынан қарау;
оқыту мен тәрбиенің бірлігі;
баланың танымдық күшін ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
Инновациялық оқыту технологиясы
Инновациялық оқыту түрлері
Инновациялық әдіс-тәсілдерге қойылатын педагогикалық талаптар мен шарттар
Инновациялық оқыту арқылы оқушының шығармашылық қабілетін қалыптастыру жолдары
Драмалық шығармаларды инновациялық оқыту әдістемесі
Драмалық шығармаларды инновациялық оқытудың теориялық негіздері
Драманы деңгейлеп оқыту технологиясы
Қазақ тілінде оқытпайтын мектептерде Ә.Нұрпейісовтың Қан мен тер драмасын оқыту әдістемесі
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
Қосымшалар
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. Оқыту қазақ тілінде жүргізілмейтін жалпы орта білім беру деңгейінің 5-11-сыныптарына арналған Қазақ тілі мен әдебиеті пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасы (оқыту қазақ тілінде емес) Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы №1080 қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес әзірленген. Аталған оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрі міндетін атқарушысының 2017 жылғы 25 қазандағы № 545 бұйрығымен бекітілген.
Оқу бағдарламасында айқындалған Қазақ тілі мен әдебиеті пәнін оқытудың мақсаты - оқушылардың тілдік дағдыларын дамыту, қазақ тілін қадірлейтін, қоғамдық мәнін түсінетін тұлға қалыптастыру, тіл нормаларын сақтап, дұрыс қолдана білуге, еркін сөйлесуге және сауатты жазуға үйрету.
Жоғарыда көрсетілген мақсатқа сәйкес, Қазақ тілі мен әдебиеті оқу бағдарламасының негізгі міндеттері:
шығармашылық тұрғыда жұмыс істеуге, сын тұрғысынан ойлауға дағдыландыру;
білім деңгейі жоғары, ой-өрісі дамыған тұлға қалыптастыру;
туындаған мәселелерді шеше білетін, шынайы өмірге бейім жаңашыл ұрпақ тәрбиелеу;
оқушыларды сөйлесім әрекетінің түрлерін әлеуметтік ортада қолдана білуге үйрету;
оқушылардың тілдік дағдысы мен ойлау қабілетін дамыту;
оқушыны қазақ халқының мәдениетімен, әдебиетімен, ұлттық салт- дәстүрімен таныстырып, мәдени ортада пайдалануға баулу, қазақ еліне, мемлекеттік тілге деген құрмет сезімін тәрбиелеу.
Жаңартылған оқу бағдарламасы бойынша берілген көркем мәтіндер мен шығармалар әдебиеттің үш тегін де қамтиды, яғни, эпостық, лирикалық және драмалық шығармалар да кездеседі. Біздің негізгі зерттеу нысанымыз - драмалық шығармаларды оқытудың инновациялық әдіс-тәсілдері.
Әдебиет сабақтарында оқу және әдеби құзіреттілікті қалыптастыру білім алушыларға көркем мәтінді мұқият оқу және оның мазмұнын тұтас талдау үдерісінде түсіну дағдыларын игеруді қамтиды. Бүгінгі таңда бұл - қажетті дағды. Көркем мәтінге талдау жүргізудің барлық қырлары оны түсінуден басталады.
Көркем шығарма аз оқылатын қазіргідей кезеңде драмалық шығармаларды оқыту - күрделі әрі өзекті мәселе. Драма әдебиеттің бір тегі, түрі ретінде ауызша және сахналық өнердің элементтерін біріктіреді. Мұнда автордың сөзі эпизодтық, ал драманың негізгі мәтіні қазіргі заманның бейнесін көрсететін кейіпкерлердің ішкі толқыныстары мен динамикалық іс-әрекеттерінен тұрады. Драма - жазушы үшін ғана емес, оқырман үшін де әдебиеттің қиын түрі. Драмалық шығармадағы кейіпкерді белгілі бір жағдайда елестету үшін бейнелі ойлау қажет. Ал, білім алушыларды дәл сондай ойлау деңгейіне жеткізу мен дағдыландыру мұғалімді шығармашылық және инновациялық мүмкіндіктерді пайдалана білуге бағыттайды.
Зерттеу жұмысының мақсаты - білім алушылардың тілдік дағдыларын, көркемдік көкжиегін дамытатын, шыңдайтын драмалық шығармаларды түсіндіру мен оқытудың ең тиімді шарттары мен әдістерін, инновациялық технологияларын анықтау.
Осы мақсатты жүзеге асыру үшін мынадай міндеттер алға қойылды:
Драманың әдебиеттің тегі, түрі ретіндегі ерекшелігін зерттеу;
Білім алушылардың драмалық шығарманы қабылдау, оқу және талдау мәселелерін зерттеу;
Драмалық шығарманы талдаудың әдістемелік бағыттары мен жолдарын, ең оңтайлы әдістері мен тәсілдерін анықтау, осы әдеби түрдің өзіндік ерекшелігін түсінуге ықпал ету, оқырмандық интерпретацияның дамуын ынталандыру; жұмыста қарастырылған әдістемелік жүйенің қолжетімділігі мен тиімділігін тәжірибе жүзінде тексеру;
Инновация, педагогикалық технология, инновациялық технология ұғымдары мен олардың түрлерін айқындау;
Инновациялық әдіс-тәсілдерге қойылатын педагогикалық талаптар мен шарттарды анықтау;
Инновациялық оқыту арқылы оқушының шығармашылық қабілетін қалыптастыру жолдары мен мүмкіндіктерін қарастыру;
Драмалық шығармаларды оқытудың инновациялық аспектілерін анықтау;
Драмалық шығармаларды инновациялық оқытудың теориялық негіздерін жүйелеу;
Драмалық шығармаларды деңгейлеп оқыту технологиясы арқылы ұйымдастырудың ерекшеліктерін саралау;
Қазақ тілінде оқытпайтын мектептерде оқытудың иллюстративті әдістерін талдау (М.Әуезовтің Көксерек шығармасы негізінде).
Зерттеу жұмысының нысаны - драмалық шығармаларды инновациялық оқыту әдістемесі.
Зерттеудің болжамы. Драмалық шығармаларды инновациялық технологиялармен оқыту үдерісі оқушылардың әдеби, мәдени, рухани білім қоры мен танымдық әлеуетін арттырып, келесідей оң өзгерістерге негіз болады:
драмалық шығарманы түсіндіру сахналық образдар арқылы бейнеленген мәтінді қабылдаудың, талдаудың салыстырмалы түрде тұрақты нәтижесі ретінде қарастырылады;
білім алушылардың жас ерекшеліктері мен мүмкіндіктері, олардың әдеби білім деңгейі, драмалық шығармаларды қабылдау деңгейі ескеріліп, дамытылады;
сабақтың әртүрлі формалары мен драмалық мәтінді оның көркемдік ерекшелігін ескере отырып түсіндіруге дайындаудың әдістемелік тәсілдері қолданылады;
тапсырмалар жүйесі көркем шығарманы шығармашылық кезең-кезеңмен дамытуға арналған, драмалық мәтінді түсінудің субъективті-интуитивті және рационалды-логикалық жолдарын біріктіруге мүмкіндік береді;
теориялық-әдеби және тарихи-мәдени білім оқушылардың іс-әрекетінде, көркем мәтінді түсіндіру барысында жинақталып, шығармашылықпен қолданылады;
драмалық шығармаларды оқыту адамның рухани әлемін байытып, жеке тұлғаның құндылықтарын қалыптастыруға әсер етеді.
драмалық шығармаларды инновациялық технологиялармен оқыту білім алушының әдебиетке, жалпы гуманитарлық ғылымдарға деген қызығушылығын оятады.
Зерттеудің теориялық маңызы. Зерттеу жұмысында драмалық шығарма, оқыту технологиясы, инновация, әдістеме ұғымдарына берілген анықтамалар мен олардың түрлері қарастырылды. Драмалық шығарма және оны оқыту әдістемесінің негізгі ерекшеліктері ажыратылды. Қазіргі педагогика және әдебиеттану ғылымдары тоғысында драмалық шығармаларды оқыту әдістемесінің зерттелу деңгейі анықталды. Қазақ тілінде оқытпайтын мектептерде оқыту үдерісін иллюстративті әдістерге бағдарлаудың нәтижелері айқындалып, талданды.
Зерттеудің тәжірибелік маңызы. Жұмыста драмалық шығармаларды талдау бойынша ұсыныстар берілді, білім алушылардың шығармашылық ойлауы мен қиялын дамытуға ықпал ететін және оларды қабылдау мен түсінуді белсенді етуге бағытталған жаттығулар мен тапсырмалар жүйесі ұсынылды. Сондықтан, зерттеу жұмысын филолог және педагог мамандар, әдістеме саласына қатысты ізденушілер оқу құралы ретінде қолдана алады. Сонымен қатар, инновация ұғымының ғылыми-теориялық негіздеріне қатысты материалдарды жоғарғы оқу орындарында арнайы курс, лекциялар мен семинарларда пайдалануға болады.
Зерттеудің әдіснамалық негіздері. Қазіргі уақыттағы педагогика, әдістеме және әдебиеттану ғылымдары қол жеткізген құндылықтар және осы салалардағы ғылыми жаңалықтар мен еңбектер.
Зерттеудің әдістері: теориялық (негізгі зерттеу нысаны бойынша әдебиеттану, психологиялық-педагогикалық, социологиялық, философиялық, өнертану, әдістемелік әдебиеттерді зерделеу); педагогикалық (оқу құралдарын, мектеп, театр бағдарламаларын, әдеби, педагогикалық журналдарды талдау); эксперименттік (негізгі ережелер мен әдістемелік ұсынымдарды тексеру); статистикалық (мұғалімдермен, оқушылармен, педагогикалық ЖОО студенттерімен әңгімелесу; мұғалімдерге, оқушылар мен студенттерге сауалнама жүргізу; ауызша жауаптар мен жазбаша жұмыстарды талдау); салыстыру (оқытуға байланысты әдістемелік бағытта жазылған еңбектердің тиімді нәтижелерін салыстыру).
Зерттеудің ғылыми жаңалығы:
драмалық шығарманы оқытудағы оқырмандық интерпретацияның даму кезеңдері нақтыланды;
драмалық шығарманы қабылдауды жандандыру үшін интерпретациялық қызмет тетіктерін қолдану қажеттілігі дәлелденді;
білім алушылардың шығарманы түсіну үдерісін жандандыру мақсатында қолданылатын инновациялық технологиялар анықталды;
әдебиет сабағында сахналық ойын қызметін интерпретациялық қызмет ретінде пайдалану теориялық тұрғыдан негізделді;
жаңартылған білім беру мазмұны жағдайында драмалық шығармаларды оқу мақсаттарымен үйлестіре оқытудың инновациялық әдістері айқындалды.
Зерттеу жұмысының құрылымы. Диссертация жұмысы кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан және әдебиеттер тізімінен тұрады.
Инновациялық оқыту технологиясы
Инновациялық оқыту түрлері
Елбасымыз Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан - 2030 Қазақстан халқына арналған жолдауында көрсетілгендей-ақ, ертеңгі келер күннің бүгінгіден гөрі нұрлы болуына ықпал етіп, адамзат қоғамын алға апаратын құдіретті күш пен білімге тән. Жас мемлекетіміздің болашағы - бүгінгі мектеп оқушылары. Оларға бірдей талап қойып, олардың табиғи қабілеттерін, нақты мүмкіндіктерін анықтап, соған негіздеп оқыту - бүгінгі күннің мәселесі.
Білім беру саласы қызметкерлерінің алдына қойылып отырған басты міндеттерінің бірі - оқытудың әдіс-тәсілдерін үнемі жетілдіру.
Білім беру саласы қызметкерлерінің алдында қойылып отырған басты міндеттерінің бірі - оқытудың әдіс-тәсілдерін үнемі жетілдіру. Жаңашыл мұғалімдер лекция. Семинар, практикум, конференция, іскер ойын сияқты әдістерді дәстүрге айналдырып отыр. Мұның өзі оқытушының бірыңғай мақсатын - өзін-өзі дамыту, өзін-өзі тәрбиелеудегі еңбегін ортақ арнаға тоғыстырады.
Еліміздегі тәуелсіздіктің әсері қоғам дамуының барлық салаларын қамтып, әлемдегі жаңа мазмұнды озық тәжірибелерге негізделген оқу-тәрбие жүйесінің қалыптасуына ықпал етті. Әрбір өсіп келе жатқан ұрпаққа тәлім-тәрбие беру, олардың рухани жаңарып жандануына тірек те, тетік те болатын мектеп екендігі бәрімізге белгілі.
Сондықтан да оқушылардың ой-өрісін, ұлттық мәдениетін, ұлттық рух пен сана-сезімін дамытып, алғыр тұлғаны қалыптастыруда тәрбие жүйесіндегі инновациялық іс-әрекеттердің ендірілуі үлкен жетістіктерге жетелеуде.
Бүгінгі ғылыми-техникалық прогрестің қарыштап өскені, кезінде өндірісті автоматтандыру, компьютерлендіру мәселесімен тығыз байланысты өркендетіп отырған өтпелі кезеңде мектеп оқушыларына ғылым негіздерін меңгеруде білімді әлемдік стандартқа жақындатып, оқушылардың мазмұны мен әдістерін жаңарту арқылы білім сапасын көтеру мемлекеттік проблема болып отыр. Бұл проблемаларды ойдағыдай шешу мектептің материалдық базасына, оқу-әдістемелік құралдардың ғылыми-әдістемелік негізде жасалуына, мұғалімдердің ұстаздық еңбекті жаңа технологиялық тұрғыда ұйымдастыруына, сонымен бірге мектеп басшыларының педагогикалық білгірлігіне, сөйтіп, оқу-тәрбие жүйесін бүгінгі күн талабына сай шебер ұйымдастыра білуіне байланысты болмақ.
Қазақстан тағдыры, келешегі мол ел болуы мектептің қандай негізге құрылуына тірелді. Мектебімізді сау, берік һәм өз жанымызға қыбысатын, үйлесетін негізге құра білсек, келешегімізге тыйынбай серттесуіне болады. Ал сондай негізге құра алмасақ, келешегіміз күңгірт - деп Ұлы педагог М. Жұбанов айтқан. Мектеп - мемлекеттің, қоғамның және жеке адамның білім беру саласына сұраныстарын қанағаттандыратын қоғамдық-мемлекеттік жүйе. Өсіп келе жатқан ұрпақтың тәрбиесінің дене және жан сұлулығының, интеллектуалды потенциалының қалын ойлау - тәуелсіз Қазақстанның алдында тұрған ең маңызды мәселесінің бірі.
Білім туралы Заңымызда білім беру саласындағы мемлекеттік саясаттың интеллектуалдық дамуы, психологиялық- физикалық және жеке ерекшеліктері ескеріле отырып, халықтың барлық деңгейіндегі білімге қол жеткізді;... білім берудің зайырлы сипаты,... білім ізгілікті және дамытушы сипаты.
ХІХ ғасыр табалдырығында тұрған адамзат дамуының жаңа кезеңі - білім беру прогрестің ең маңызды факторының бірі болып саналатын кезеңге келіп жетті.
Қазақстан Республикасының орта білімді дамыту Тұжырымдамасында қазіргі мектептер:
практикалық қызметте жинақталған барлық игіліктердің сақталуы;
қоғамның интеллектуалдық қуатын жетілдіру;
еліміздің материалдық-қаржылық әл-ауқатын әрі қарай дамыту;
орта білім беру жүйесін әрі қарай дамыту т.с.с. міндеттерді көздейді.
Бұл міндеттерді шешу үшін мектеп ұжымдары, әр мұғалім күнделікті ізденіс арқылы барлық жаңалықтар мен өзгерістерге батыл жол ашарлық қарым-қатынас жасаулары керек. Оқыту түрлерін, әдістері мен құралдарын одан әрі жетілдіріп, тиімді тәсілдерді нәтижелі қолданудың жолдарын іздестірулер қажет.
Ғылыми-педагогикалық әдебиеттерді іс жүзінде анықталып табылған оқыту үрдісінің нәтижесін көтеретін әдіс-тәсілдері, түрлері көбінде жаңашыл, инновациялық деп атайды.
Мектеп практикасымен танысу барысында мұғалімдердің инновациялық технологияларды ұмтылғаны көзімізге түсті. Бірақта олар инновациялық әдіс-тәсілдердің жалпы әдістерден айырмашылығы, оларды қолданудың тиімді жолдары қандай деген мәселелерді анық айқын біле алмайды. Сондықтан, бұл мәселені шешу қажеттілігін көре отырып, біз ең алдымен педагогикалық инновация қалай дүниеге келіп, қалай дамыды? Оның қолдану ерекшеліктері қандай? деген сұрақтарға жауап іздегенді жөн көрдік. Жұмысымыздың жүру барысында тарихи негізге сала отырып, біз ғылыми-педагогикалық әдебиеттерді зерттедік. Инновация ұғымы педагогиканың сөздік қорына ежелден енген екен. Ол кейбір ғалымдардың еңбектеріне жаңа жаңалық еегізу деп көрсетіледі екен. Кейбіреулер оны өзгеріс деген терминмен анықтайды. Біздің ойымызша бұл түсініктер кең мағынадағы терминдермен білім беру жүйесіндегі кез-келген өзгерісті сипаттайды.
Инновация термині қазір де білім берудің теориясы мен практикасында кеңінен қолданылуда. Бірақ, ғылымда бұл терминнің нақтылы анықтамасы белгілі бір категория ретінде берілмеген. Берілетін анықтамалардың көпшілігі бұл ұғымды кеңінен терең таныта алмайды. Инновацияның білім беру жүйесіндегі жаңалық енгізу деп айтсақ, Введение принципиального в образовательную систему ұғымының мағынасын тарылтқан болар едік.
Инновация ұғымы ең бірінші ХІХ ғасырда мәдениет танушылардың зерттеуінен пайда болды, яғни бір мәдениет түрлерін, екінші ел мәдениетіне енгізу дегенді білдіреді және бұл ұғым этнографияда әлі күнге дейін сақталған.
Инновация (латын сөзі іn - в, novis - жаңа) жаңа, жаңалық, жаңарту дегенді білдіреді екен. С.И. Оженов сөздігі бойынша; инновация бірінші рет шыққан, жасалған, жуық арада пайда болған, бұрынғының орнын басатын, алғаш ашылған, бұрынна таныс емес енгізілген жаңалық.
Инновация ұғымын әр елде әр түрлі түсінген, кейбір мемлекеттерде (АҚШ, Нидерланды) бұл термин кең тараған, ал Арабия, Жапония тәріздес инновация ұғымын сөздіктерде кезіктіру мүкін емес. Сондықтан әр елде бұл құбылысқа қандай көзқарас қалыптасқанын анықтау мақсатымен ғылыми-педагогикалық техникалық саяси әдебиеттерді, баспа беттерін зертей келе Ресейде, шет елдерде, социалистік елдерде, Қазақстан мемлекетінде инновация ұғымына берілген анықтамаларды жинадық.
Ғылыми қайнар көзі - Ресейде инновация ұғымына өте күдікпен қараған: ХІХ-ХХғ. басындағы бірден-бір білім реформаларында бұл термин кезікпейді. Негізінде реформа жүзеге асқан, яғни инновациялық үрдіс өткен, бірақ инновация термині еш жерде аталмайды.
Инновация деген ұғымның өзін қарастырсақ, ғылымдардың көбі оған әртүрлі анықтамалар берген. Мысалы, инновация ұғымының әр елдегі, әр түрлі уақытта берілген анықтамалары: инновация ұғымына берілген ең ескі емес анықтама, бұл салада американдықтар мен европалық көлемді зерттеулер иесі Э.М. Роджерс инновацияны былайша түсіндіреді: инновация - нақтылы бір адамға жаңа болып табылатын идея
Майлс пікірі бойынша инновация арнайы жаңа өзгеріс. Біз одан жүйелі міндеттеріміздің жүзеге асуын, шешілуін күзетеміз деген.
Америка ғалымдары Биль және Болен педагогикалық инновацияны құрамына материалдық өзгеруіне ғана емес, сол материалды қолданудағы көзқарастардың комплексті өзгеруін білдіретін үлкен өзгеріс, - деп түсінеді екен.
Найхоз инновацияның үрдіс деп есептейді де, инновация қандай да бір идеялардан басталатын, өзгерістерге әсерін тұтынушылардың не қолдауы, не бас тартуымен аяқталатын үрдіс, - дейді. Марклунды өзінің соңғы еңбектерінде инновация мен өзгеріс арасындағы айырмашылықтарды айқандаған. Инновация және өзгеріс ұғымдарын көбіне синонимдік қатынаста қарастырады, егер бұл өзгеріс бүкіл мектеп жүйесінде жайылса, оны инновация деуге болады. Бірақ кез-келген өзгерісті инновация деп тағы айта алмаймыз. Инновация болу үшін алдын-ала қойылған мақсаттардың оңды нәтижесін жемісін көру қажет. Инновация ұғымының негізін салуға көп үлес қосқан неміс ғалымдары В. Замбард, Мечемек және автралиялық экономист И. Шумбеертді жатқызуға болады. Бірақта олар бұл ұғымды саями экономикалық, технологиялық үрдістерге байланысты қолданған.
Кейіннен инновация ұғымы білім беру жүйесінен жаңаны енгізу мағынасында педагогикалық еңбектерде кезіге бастады.
1957-1964 ж. Он жылдық тарихқа американдық білім жүйесіндегі инновациялар және өзгерістер кезеңі енеді.
Ағылшын ғалымдарының пайымдауынша, жаңалық көзі арнайы қолданған деректерде, дамушы идеяларда, кітаптарда, педагогтардың білімді көтеруді ұйымдастырушыларда, т.с.с.
Өз зерттеулерінде ағылшын ғалымдары мынадай қорытындыға келеді: Әр жоғарғы сатыдағы мұғалім әрдайым жаңалықты бастаушы ретінде іс-әрекет жасауы тиіс - дейді.
Инновациялық технологияларды қолданып дамыту мәселелерін басқа елдердің педагогтары да қарастырады.
90-шы жылдардың бас кезінде орыс ғалымдары Днепрова В.И., Золвязинский, Лазареваның еңбектерінде инновация ұғымы пайда болады. Олар инновация ұғымы білім беру жүйесінде жаңалықтарды жасап шығару, игеру, қолдану және тарату іс-әрекеті деп сипаттайды. М.М. Потошеник, А.С. Доренсов жаңалық дегенді құрал ретінде (яғни жаңа әдіс, жаңа технология) ал, инновацияны осы тәсілдерді меңгеру үрдісі деп санайды.
Қазақстан мемлекетінде инновация ұғымын пайдалану соңғы бес жылдыққа жатады. Ең алғаш инновация ұғымы қазақ тілінде анықтаған профессор Немеребай Нұрахметов. Ол былай дейді: Инновация, инновациялық үрдіс деп отырғанымыз білім беру мекемелерінің жаңалықтарды жасау, меңгеру, қолдану және таратуға байланысты бір бөлек қызметі
Инновациялық негізін құраушы ұғымдардың - инновация нововедение, новшество, новое т.б. қазақша акудармаларын жасаған, Ы. Алтынсарин атындағы білім проблемаларын ғылыми-зерттеу институты әдіскері Қ. Құдайбергенова болып табылады. Өз еңбектерінде инновацияны - нақты қойылған мақсатқа сай салынған жаңа нәтиже деп есептеп төмендегідей аудармалар жасаған: инновация - жаңарту, нововедение - енген жаңалық, новое - жаңа, новошество - жаңалық, инновационный прогресс - жаңарту үрдісі.
Педагогикалық энциклопедияларда төмендегідей анықтамалар берілген: инновация сөзі латын тілінен енген - новый, яғни аударғанда обнавление - жаңарту, новинка - жаңалық, изменение - өзгеріс деген мағынаны береді.
Инновация дегеніміз білім беру, тәрбиелеу жұмысына жаңалықты енгізу, яғни жаңа әдіс-тәсілдерді, амалдарды, құралдарды, жаңа концепцияларды жасап, оларды қолдану деп анықтаған.
Жоғарыдағы мағлұматтарды бір жүйеге келтірсек, төмендегідей қорытынды шығаруға болады.
Инновация ұғымын ғалымдар әртүрлі түсінеді екен.
жаңалық, жаңаны енгізу, жаңарту үрдісі;
өзгеріс;
құрал, әдіс;
Инновация ұғымын анықтайтын нақтылы анықтама әлі де жасалмаған. Ал, біз өз зерттеу жұмысымызда Ш. Таубаева және Қ. Құдайбергенова берген анықтамаға сүйенгенді жөн көрдік, яғни инновация - бұл нақты қойылған мақсатқа ойға алынған жаңа нәтиже. Нақты мақсат дегеніміз не? Нақты мақсатқа қандай әдіс-тәсілдердің көмегімен жетуге болады? Оқу мақсатының жүйесінде берілген мақсаттың негізгі категорияларын пайдалана отырып, педагог өз еңбектерінің нәтижесі туралы ақпарат алуға мүмкіндік алады. Демек, мақсат пен нәтиже - жаңалыққа бет бұрудың кілті.
Соңғы кезде білім берудің орталығында жаңа үрдіс - педагогикалық инновация орын алып отыр. Инновация ұғымы ең бірінші ХІХ ғасырда мәдениеттанушылардың зерттеулерінен пайда болды, яғни бір мәдениет элементтерін, екінші ел мәдениетіне енгізу дегенді білдіреді және бұл ұғым этнографияда әлі күнге дейін сақталған.
Инновация термині қазірде білім берудің теория-практикасында кеңінен қолданылуда. Бірақ ғылымда бұл терминнің нақты анықтамасы белгілі бір педагогикалық категория ретінде берілмеген. Көптеген ғылыми педагогикалық еңбектерінде инновация ұғымын білім беру жүйесінде жаңалықтарды жасап шығару, игеру, қолдану және тарату іс-әрекеті деп сипаттайды. Атап айтсақ Н.Р. Юсуфбекова О педагогической инноватике деген мақаласында білім беру жүйесіндегі жаңартудың үрдісі деп көрсетеді. Сонымен қатар, ол инновациялық үрдіс дегенім із жаңалықтарды жасау, оны педагог қауымның оқыту мен тәрбие беру тәжірибесінде қолдануы деп түсіндіреді. Автордың пікірі идеяларды енгізуге болады: біріншіден, жаңалықты жасау классификациясы, жаңалық критерийлері, екіншіден, оларды қабылдау проблемасын зерттеу, педагогтардың берген бағасы, үшіншіден, жаңаны білім беру жүйесінде қолдану. Яғни, инновациялық үрдіс дегеніміз - педагогикалық жаңалықтардың динамикалық бірлігін педагогтардың тәжірибесінде ғылыми негізде қолдану.
Профессор А.И. Кочетов инновацияны былай анықтайды: бұл ұсынылып отырған деңгейге жеткізетін педагогикалық іс-әрекетті жаңартатын біртұтас теориялық, технологиялық және методологиялық тұжырымдама.
Ал ғалымдар Влод Латкин иен Вадим Кваша бұған келіспей, мынандай анықтама береді: Кәсіби іс-әрекетті мүлдем жаңа сапалы деңгейге жеткізетін, норманың шегінен артатын іс-әрекеттің принципиалды жаңа үлгілерін құру.
Ғылыми әдебиетте жаңалық немесе жаңа нәрсе, инновация, жаңалық енгізу ұғымының айырмашылығы болады. Жаңарту - бұл әдіс (жаңа тәсіл, бағдарлама, әдістеме т.б.). Ал инновация осы жаңарту әдісінің қалыптасу үрдісі.
Инновациялық үрдістің негізі - жаңалықтарды қалыптастыру, қолданылу, жүзеге асырудың тұтастық қызметі. Кез-келген жаңа әдіс жекелік, сондай-ақ уақытша жоспарға жатады. Бұл яғни, бір мұғалім үшін өтілген материал тәрізді. ХVII ғасырда Я.А. Коменскийдің жасаған класты сабақтық жүйесі А.С. Макаренко және В.А. Сухомлинскийдің іс-тәжірибелері, сондай-ақ В.Г. Шатоловтың қолданған тірек-конспектілері жаңалықтарды, ой-идеяларды өз уақытында да, қазірде де қолдануды тиімді деп тауып отыр.
Инновация мәселелерімен айналысып жүрген бірқатар ғалымдардың еңбектерін, жазған анықтамаларын қарастырып, талдай келе біз бұл ұғымның түп-төркінін белгілі уақыт арасында жаңашыл идеяны қайта қарау, жаңалау деп айтқанды жөн көрдік. Сәл ертерек кездің өзінде белгілі қолданылып жүрген идеялар жаңа бағытта ұсынылса, мұның өзі инновациялы деп аталған. Осыларды негізге ала отырып, инновацияны жаңалық, жаңа әдіс, өзгеріс, әдістеме, жаңашылдық, ал инновациялық үрдісті жаңа әдістеме құралы деп ұғатын боламыз.
Инновация білім деңгейінің көтерілуіне жағдай туғызады. Кейінгі кезеңде ғалымдар өз зерттеулерінде оқу-тәрбие ісіне жаңалықтарды енгізіп, тарату мәселесін қарастырады. Н. Апатова, М. Поташник, В.Я. Ляудис т.б. ғалымдар мұғалімнің жаңалыққа қабілеттілігіне ерекше көңіл бөлді. Авторлардың көбі педагогикалық инновацияның негізгі міндеті енгізіліп отырған жаңалықтарды топтау, жіктеу деп санайды (90,94,150). Ол үшін ең бастысы - мектеп жұмысын дамытудың аймағын қарастыру керек дейді. Енгізіліп отырған жаңа әдістеменің ерекше жағын көре білу, түсіне білу және оның басқа әдістемелермен қандай байланыста екенін білу керек.
Инновациялар классификациясы негізінде білім беру мекемелерінің қызметіндегі туындайтын саналы педагогикалық ой-идея жүйесі жатыр.
Сонымен, мұғалімнің инновациялық әрекетке көшуі бірден-бір көкейкесті мәселе деп есептейміз. Білімнің ағартушылық жүйесінде мұғалім субъект динамикалық үрдісі мұғалімнен шығармашылықты, инновациялық әрекетті талап етеді. Мұндай талап етушілікте, байланыста мұғалімнің дәстүрлі деңгейімен, қазіргі мектеп, қоғам қажет ететін шығармашылықты, жаңашыл мұғалім арасында қарама-қайшылық туындайды.
Мектеп өмірінде болып жатқан өзгерістер, олардың инновациялық бағытқа бет бұруы болашақ мұғалімдерді даярлаудағы әдістемелік өзгеріспен тығыз байланысты. Инновация көлемділігі оның жүйелілігі мен классификациясын тудырады. Ғылыми жолда бұл мәселе толық анықталмаған. Осындай мәселелердің шешімін іздеу жолында еңбектеніп жүрген ғалымның бірі - О.Т . Хонерин. Ол инновацияны мынандай түрлерге жіктейді:
модификациялы, яғни педагог қауымның идеяларынан туындаған И.В. Волков, Е.Н. Ильин, С.Н. Лысенкова, В.Г. Шаталов жаңашыл педагогтар;
комбинаторлы;
радикалды, инновациялық жолмен оқытудың модельдері, колледж, гимназия, лицей сынды дәстүрлі мектептерге альтернативалар.
В. Мужич инновацияға топпен оқыту, кабинеттік оқыту, жеке жұмыстарды жатқызса, Манро үзбей оқыту, жас ерекшелігін есепке ала оқыту, алыстан оқыту немесе радио арқылы оқыту деп бөледі. Зита Гловашкин инновацияларды білім берудің көлемді секторларына байланысты топтайды:
ұйымдастырудағы инновациялар;
технологиядағы инновациялар;
бағдарламаларды өзгерту.
Дрогомир Аранжинович мағынасына, мазмұнына, нәтижелігіне қарай үш категорияға бөлді:
мектеп жүйесінің инновациялары;
оқыту тәрбиелеу жүйесінің жоспарлары мен бағдарламаларының мазмұны мен құрылысына жататын инновациялар.һ;
оқыту құралдарымен байланысқан жұмыстың ұйымдастыру тәсілдеріне жататын инновациялар.
Аналогиялық жағынан жаңалықтарды былай жіктеуге болады:
әрекет пен идеялар толығымен жаңа, бұрыннан таныс емес;
белгілі, таныс кең көлемді ой-идеялармен әрекет;
бұрыннан белгілі идея мен әрекеттің жаңа жағдайда, басқаша жаңа түрде қолданылуы.
Жаңалықтарды сонымен қатар, қолданылу кезеңіне байланысты жіктеуге болады. Соған байланысты, қолдану, мүмкіндік, өзгеріс деген ұғымдарды пайдаланамыз. Қолданылу сөзі жаңалықты әр түрлі мақсатта қолданғанда айтылады.
Инновациялық әрекет жаңалық пен жаңа енгізуден туындайтын сұрақтар шешімін де қарастырады: нақты жаңалықтың протипі бола ма, егер бар болса, басқа білім аймағына тән түрі бар ма?
Ал оқу-тәрбие үрдісінде педагогикалық инновация басқадай қаралады:
а) алты күндік немесе бес күндік оқу аптасы сақталғандай білім беру мекемесін тұтастай ұйымдастыру әрекеті (мектеп - балабақша, мектеп - оқу-тәрбие жиынтығын, мектеп - жоғары оқу орны);
б) мұғалімдер жұмысын ұйымдастыру: оқу-тәрбие үрдісінің ұйымдастыруымен сабақ берудегі әдіс пен әдістемелердің өзара байланысы, сабақ пен сабақтан тыс жұмыстар ерекшелігі;
в) белгілі бір бағдар берушілік пен мемлекеттік деңгейін қамтамасыз ететін оқушылар жұмысын ұйымдастыру; жеке бас қызығушылығы мен мүмкіндіктерін дамыту үшін жағдай жасау.
Оқу-тәрбие үрдісіндегі инновациялық әрекетті мынадай кесте арқылы көрсетуге болады:
Оқу-тәрбие үрдісі
Оқу-тәрбие үрдісі
жаңалықтар
жаңалықтар
Сыртқы мазмұны
факторлар
Ішкі ұғым
факторлар
Жаңалықтар нәтижесі
Жаңалықтар нәтижесі
Оқу-тәрбие үрдісіндегі өзгерістер
Оқу-тәрбие үрдісіндегі өзгерістер
жаңалықтың нәтижесіне ықпал
ететін факторлар
Инновациялық үрдісті іс жүзінде асыру басшылыққа тығыз байланысты. Сондықтан, мектеп басшыларына ең бірінші жаңартуларды, өзгеріс бұрынғы немесе қазіргі оқу-тәрбие үрдісіне қажеттігі жағынан қарастыру керек.
Қазіргі кезде шет елдердегі эксперименттік мектептер өз жұмыстары үшін көмекті педагогикалық институттардан алып отыр. Олар радикалды өзгерістерді қажет теіп, косметикалық операциялардан бас тарту керек дейді.
Кез-келген білімнің жаңа саласы бірталай әдістемелік мәселелер тудырады. Жаңа ғылыми сала пәні, құрылымы мен қызметі жағынан белгілі білім беру жүйесінің қайта құрылуын, педагогикалық жаңалықтарды жасауын қажет етеді. Сонымен, инновациялық жаңалық ашумен байланысты зерттеуші ғалымдардың айтуы бойынша кез-келген жаңалық бірден нәтиже бере алмайды. Себебі, 1) жаңа тәжірибе әр уақытта көкейкесті мәселелерді шеше бермейді. 2) кез-келген жаңалық белгілі бір педагогикалық мәселені шешу үшін пайдаланылады.
Қазіргі кезеңдегі педагогикалық инновация білім беру жүйесіндегі жаңалықтарды топтастырады.
Педагогикалық жүйе құрылымын кей ғалымдар (И.П. Подласый, В.П. Беспалько) оқушылар тәрбие мақсаты -- тәрбие мазмұны -- тәрбие үрдісі -- мұғалімдер--тәрбие жұмыстарын ұйымдастыру формалары түрінде қарастырады (тәрбиелей отырып оқыту жағдайында). Біздіңше, білім беру үрдісінің негізгі бөліктері: мақсат --мазмұн --форма -- әдіс -- оқыту көрнекілігі тізбесі жаңа мазмұнға ие болғанда ғана педагогикалық жүйедегі жаңашылдыққа жол ашылады. Ал жаңа технологияны қолдану төмендегі кезеңдер арқылы іске асады: оқып үйрену -- меңгеру -- өмірге ендіру -- дамыту.
Біз өмірге бастапқы кезеңдерден әлі аса алмай жүрміз. Жаңа технологиямен жұмыс істеу үшін терминдегі алғы шарттар қажет:
оқу үрдісін интенсивтендіруді жаппай қолға алу;
оқушылардың сабақтастығын болдырмау шараларын кешенді түрде қарастыру. Оның ғылыми-әдістемелік, оқыту-әдістемелік, ұйымдастырушылық себептеріне үнемі талдау жасап, назарда ұстау;
жаңа буын оқулықтарының мазмұнын зерттеп білу, пәндік білім стандартымен жете танысу, білімді деңгейлеп беру технологиясын игеру арқылы оқушыларға білімді мемлекеттік стандарт деңгейінде игертуге қол жеткізу;
оқыту үрдісін ізгілендіру мен демократияландыруды үнемі басшылыққа алу.
Кез-келген елдің экономикалық қуаты, халқының өмір сүру деңгейінің жоғарылылығы, дүниежүзілік қауымдастықтағы орны мен салмағы сол елдің технологиялық даму деңгейімен анықталмақ. Жалпы қоғам дамуы мен жаңа технологияны енгізу сапалылығы осы елдегі білім беру ісінің жолға қойылғандығы мен осы саланы ақпараттандыру деңгейіне келіп тіреледі. Экономикалық күшті дамыған елдердің тәжірибесі білім беру жүйесін ақпараттандыру экономика, ғылым және мәдениеттің қарқынды дамуының негізгі кепілі.
Еліміздің егемендік алып, қоғамдық өмірдің барлық, соның ішінде білім беру саласында жүріп жатқан демократияландыру мен ізгіліктендіру мектепті осы кезге дейінгі дағдарыстан шығаратын қуатты талпыныстарға жол ашты.
Қазіргі кезде біздің республикамызда білім берудің жаңа жүйесі жасалып, әлемдік білім беру кеңістігіне енуге бағыт алуда. Бұл педагогика теориясы мен оқу-тәрбие үрдісіндегі елеулі өзгерістерге байланысты болып отыр, білім беру парадигмасы өзгереді, білім берудің мазмұны жаңарып, жаңа көзқарас, басқаша қарым-қатынас, өзгеше металитет пайда болуда:
білім мазмұны жаңа үрдістік біліктерімен, ақпаратты қабылдау қабілеттерінің дамуымен, ғылымдағы шығармашылық және нарық жағдайындағы білім беру бағдарламаларының нақтылануымен баий түсуде;
ақпараттың дәстүрлі әдістері - ауызша және жазбаша, телефон және радиобайланыс - қазіргі заманғы копьютерлік құралдарға ығысып орын беруде;
баланың жеке басын тәрбиелеуде, оның жан дүниесінің рухани баюына, азамат, тұлға ретінде қалыптасуына көңіл бөлінуде;
мектеп, отбасы және қоршаған әлеуметтік ортаның бала тәрбиесіндегі бірлігіне ұмтылыс жасалуда;
қоғамдық біліммен бара бар педагогикалық технологияның кеңінен қолданылуына және ғылымның роліне мән берілуде.
Оқыту технологиясын жетілдірудің психологиялық-педагогикалық бағыттағы негізгі ой-тұжырымдары төмендегіше сипатталады:
есте сақтауға негізделген оқып білім алудан, бұрынғы меңгергендерді пайдалана отырып, ақыл-ойды дамытатын оқуға көшу;
білімнің статистикалық үлгісінен ақыл-ой әрекетінің динамикалық құрылым жүйесіне көшу;
оқушыға орташа деңгейде білім беретін бағдарламадан жекелеп, саралап оқыту бағдарламасына өту.
Қазіргі республика оқу орындары педагогикалық ұжымдары ұсынылып отырған көпнұсқалыққа байланысты өздерінің қалауына сәйкес кез келген үлгі бойынша қызмет етуіне мүмкіндік алды. Бұл бағытта білім берудің әртүрлі нұсқадағы мазмұны, құрылымы, ғылымға және тәжірибеге негізделген жаңа идеялар, жаңа технологиялар бар. Сондықтан әртүрлі оқыту технологияларын оқу мазмұны мен оқушылардың жас және психологиялық ерекшеліктеріне орай таңдап, тәжірибеде сынап қараудың маңызы зор.
Бір технологияның өзі әртүрлі атқарушылардың шеберлігіне байланысты әрқилы жүзеге асырылуы мүмкін. Қазіргі кезде әдебиеттерден қазіргі заманғы білім берудің даму бағыты мен тенденцияларын қамтитын 50-ден астам педагогикалық технология қолданылып жүргендігі мәлім. Бірақ мұғалімдер оны өз тәжірибелерінде жүйелі қолдануға дағдыланбаған және оны әдістемеден ажырата алмайды. Сондықтан біз оқытудың жаңа технологияларын таңдаудың Поташник ұсынған критерийлерін көрсете отырып, олардың кейбіреуіне талдау жасаймыз.
Критерийлер:
елдің, аймақтың, қаланың талап-тілегі - әлеуметтік сұраныс;
мектептің дамуы туралы мемлекеттік құжаттар - мемлекеттік сұраныс;
қазіргі ғылымның адам туралы жетістіктері мен табыстары;
педагогикалық азат тәжірибе;
мұғалімдердің, мектеп басшыларының іс-тәжірибесі, интуициясы, шығармашылығы;
мектептің жұмыс үрдісі мен нәтижелерінің талданысы.
Бұдан педагогикалық технология барысында;
алынып отырған технологияның мектептің мүмкіндігі мен нақты жағдайға сай болуы;
жүйелігі;
тиімділігі т.б. ескрілуі керек деген қорытынды шығады.
Педагогикалық технология оқу үрдісімен - мұғалім мен оқушының іс-әрекетімен тығыз байланысты. Оның құрылымына мыналар кіреді:
а) тұжырымдық негізі.
ә) оқыту мазмұндық бөлімі.
оқытудың нақты және жалпы мақсаты;
оқу материалдарының мазмұны.
б) үрдістік бөлім технологиялық процесс:
оқу үрдісін ұйымдастыру;
оқушылардың оқу қызметінің әдістері мен формалары;
мұғалім жұмысының әдістері мен формалары;
мұғалімнің материалды меңгеруді басқарудағы іс-әрекеті;
оқу-үрдісінің диагностикасы.
Қазіргі кезде жүрген жаңа педагогикалық технологияның негізіне жататындар:
әрбір оқушының жеке және дара ерекшеліктерін ескеру;
оқушылардың қабілеттері мен шығармашылықтарын арттыру;
оқушылардың өз бетінше жұмыс істеу, іздену дағдыларын қалыптастыру;
Жаңа педагогикалық технологиялар:
ынтымақтастық педагогикасы;
білім беруді іздендіру технологиясы;
проблемалы оқыту технологиясы;
тірек сигналдары арқылы оқыту технологиясы;
түсіндіре басқарып озат оқыту технологиясы;
деңгейлік саралап оқыту технологиясы;
міндетті нәтижелерге негізделген саралап оқыту технологиясы;
модульдік оқыту технологиясы;
жобалап оқыту технологиясы.
Ынтымақтастық педагогикасының негізгі мақсаты - талап ету педагогикасынан қарым-қатынас педагогикасына көшу, балаға ізгілік тұрғысынан қарау, оқыту мен тәрбиенің ажырамас бірлігі. Ынтымақтастық педагогикасының ерекшеліктері:
мұғалім-оқушы, оқушы-мұғалім, оқушы-оқушы. Оқушы да субъект, мұғалім де субъект;
оқушының жеке басына ізгілік қарым-қатынас;
оқушы мен мұғалім арасындағы өзара түсінушілік, ынтымақтастық қарым-қатынас.
Білім берудің ізгілендіру технологиясының негізін қалаған Ш.А.Амонашвили білім берудің ізгілендіру технологиясының мақсаты - баланы азамат етіп тәрбиелеу, баланың танымдық күшін қалыптастыру және дамыту, баланың жаны мен жүрегіне жылулық ұялату.
Проблемалы оқыту технологиясының негізгі мақсаты - оқушыны өз бетімен ізденуге үйрету, олардың танымдық және шығармашылық икемділіктерін дамыту проблемасы оқыту технологиясының ерекшеліктері:
оқушының белсенділіктерін арттыру;
оқу материалында баланы қызықтыратындай құпиясы бар мәселеге туғызу;
оқушы материалды сезім мүшелері арқылы қабылдап қана қоймайды, білімге деген қажеттілігін қанағаттандыру мақсатында меңгереді.
Тірек сигналдары арқылы технологияның негізін қалаған В.Ф. Шаталов болып табылады. Тірек сигналдары арқылы оқыту технологиясы төмендегідей мақсатты көздейді:
білім, білік дағдыны қалыптастыру;
барлық баланы оқыту;
оқытуда жеделдету.
Тірек сигналдары арқылы оқыту технологиясының ерекшеліктері:
үнемі қайталау, міндетті кезендік бақылау, жоғары деңгейдегі қиыншылық, блокпен оқыту, тіректі қолдану;
жеке бағдарлы қарым-қатынас, ықпал;
ізгілік, еркімен оқыту;
әр оқушының жобасынан жариялылығы, түзетуге, өсуге, табысқа жетуге жағдай жасау;
оқыту мен тәрбиенің бірлігі.
Түсіндіре басқарып оза отырып оқыту технологиясының авторы - жаңашыл мұғалімдердің бірі, ресейлік мұғалім С.Н. Лысенкова. Бұл технологияның негізгі мақсаты - барлық баланы табысты оқыту. Түсіндіре басқарып оза отырып оқыту технологиясы төмендегідей ерекшеліктермен сипатталады:
оқу материалдарының бірізділігі, жүйелілігі;
саралау, әр оқушыға берілетін тапсырманың қолайлығы;
бағдарламаның, кейбір тақырыптардың қиыншылығын жеңу, қиын тақырыптарды біртіндеп оңайлату әдісін қолдану, сабақты пысықтауға әуелі озаттар, сосын орташалар, ең соңынан нашар оқушылар қатыстырылады;
бірте-бірте толық дербестікке жету;
сыныпта қалыпты жағдай қалыптастыру: түсіністік, өзара көмек, ынтымақтастық қарым-қатынас;
оқушының қателігін ескерту, бірақ еш жазғырмау;
үй тапсырмасы тек әр оқушының мүмкіндігіне қарай (әркім өзі орындай алатын жағдайда ғана) беріледі;
білім, білік, дағдыны дамыта меңгерту;
түсіндіруді қабылдау.
Міндетті нәтижелерге негізделген деңгейлік саралап оқыту технологиясы төмендегідей ерекшеліктермен сипатталады:
білімнің базалық деңгейінің барлық оқушылар үшін міндеттілігі;
оқушыларға берілген тапсырманың саралануы, тапсырма оқушының күші жететіндей және қолайлы болуы шарт;
білімнің базалық деңгейі оқытудың жаңа технологиясының механизмі ретінде оқушының бірте-бірте өрістей дамуына мүмкіншілік жасауы тиіс;
оқушыға оқу деңгейін таңдауға ерік беру;
оқушы өз мүмкіндігіне орай тек міндетті деңгейден кем емес білім алуға ерікті.
Модульдік технология дамыта оқыту идеясына негізделген. Модульдік оқытудағы негізгі мақсат - оқушының өз бетінше жұмыс істей алу мүмкінділігін дамыту, оқу материалын өңдеудің жекелеген тәсілдері арқылы жұмыс істеуге үйрету.
Модульдік оқытудың өзегі - оқу модулі. Оқу модулі.
ақпараттардың аяқталған блогынан;
бағдарламаны табысты жүзеге асыру бойынша берілген мұғалімнің нұсқауларынан;
оқушы іс-әрекетінің мақсатты бағдарламасынан тұрады.
Модульдік оқыту білім мазмұны, білімді игеру қарқыны, өз бетінше жұмыс істей алу мүмкіндігі, оқудың әдісі мен тәсілдері бойынша оқытудың дербестігін қамтамасыз етеді.
Барлық жаңа технологияның алдына қоятын мақсаты - оқушының жеке басының дара және дербес ерекшеліктерін ескеріп, олардың өз бетінше ізденуін арттырып, шығармашылықтарын қалыптастыру.
Жүргізілген ғылыми-зерттеу жұмысымыздың барысында қазіргі кездегі оқыту технологияларын төмендегідей етіп (1кесте) жіктедік.
1 кестеде қазіргі кездегі оқыту технологияларының классификациясы көрсетілді.
Кесте 1
Қазіргі кездегі технологияларының классификациясы
Оқыту технологиялары
Философиялық негізі
Психологиялық негізі
Педагогикалық негізі
Мұғалімнің ролі
Оқушының ролі
1Иллюстрациялы-түсініктемелі оқыту технологиясы
2 Лекция-семинарлық сынақ жүйесі
3 Ірі блокпен оқыту технологиясы
4. Перспективті дамыта оқыту технологиясы (Лисенкова)
Д.Ж. Локм Бала тақтайдай таза жанмен туылады
Ассоциативті рефлекторлық теория
И.М. Сеченов
И.П. Павлов
Б.С. Блум
Коменский педагогикасы XVIIғ қағидалары оқытудағы ғылымилық, көрнекілік, табиғат-теңділік, саналылық, белсенділік
Шебер қалай істеу керек екендігін біледі
Оқушы үлкендердің қалай ойлап, қалай орындайтындығына еліктеп солай орындауға тырысады, қайталайды.
Оқушы әрекетін жандандыру және қарқындату негізіндегі оқыту технологиялары
5 Проблемалық оқыту технологиясы
Ойын арқылы оқыту технологиясы
7 Оқу материалын сызбалар мен арнайы таңбалар негізінде қарқынды оқыту технологиясы
Ассоциация - іс-әрекет (қабылдау, есте сақтау
Қолдану - қорыту - жүйелеу және іс-әрекет)
Саралап-деңгейлеп оқыту технологиялары
8 Сынып ішінгдегі деңгейлеп-саралап оқыту технологиясы (Н.П. Гузик)
9 Міндетті нәтижелері негізіндегі саралап оқыту технологиясы (В.В. Фирсов)
Өзін-өзі басқару, бағалау
Репетитор
кіші топтар +репетитор
Әр баланы қабілеті мен мүмкіндігіне қарай оқыту
Бейімделу
Дербес оқыту технологиялары
10 Бағдарламалап оқыту технологиясы
11 Ақпараттық оқыту технологиясы
12 Ұжымдық тәсілмен оқыту технологиясы
(В. Дяченко)
Өзін-өзі дамыту, шығарма-
шылық
Репетитор
Альтернативті академиялық+клубтық жеке топтар
Ассоциативті рефлекторлық теория
И.М. Сеченов,
И.П. Павлов,
Б.С. Блум
Ізгіліктік
13 Модульдік оқыту технологиясы
(М. Жанпейісова
14 Проблемалық-модульдік оқыту технологиясы
15 Д.Б. Эльконин, В.В. Давыдовтың дамыта оқыту технологиясы
16 В. Зянковтың дамыта оқыту жүйесі
17 Шығармашылықпен дамыта білім беру технологиясы
(И.П. Волков)
Бала оқу іс-әрекетінің субъектісі (толығымен емес) (манипуляция)
Оқушымен қарым-қатынасты және оқу іс-әрекетін қалыптастырады, жасайды, орнықтырады. Мұғалім мақсат қояды, оқушы оны қабылдайды
Песталло мен К.Д. Ушинский
Іс-әрекеті теориясы ассоцинтивтік даму+іс-әрекет
Гегель,
Э. Ильеноков
Оқытудың инновациялық әдіс-тәсілдеріне қойылатын педагогикалық талаптар мен шарттары
Қазіргі кезде біздің республикамызда білім берудің жаңа жүйесі жасалып, әлемдік білім беру кеңістігіне енуіне бағыт алуда. Бұл педагогика теориясы мен оқу-тәрбие үрдістеріндегі елеулі өзгерістерге байланысты болып отыр: білім беру парадигмасы өзгерді, білім берудің мазмұны жаңарып, жаңа көзқарас, жаңаша қарым-қатынас пайда болуда:
білім мазмұны жаңа үрдістік біліктермен, ақпаратты қабылдау қабілеттерінің дамуымен, ғылымдағы шығармашылық және нарық жағдайындағы білім беру бағдарламаларының нақтылауымен байи түсуде;
баланың жеке басын тәрбиелеуден, оның жан дүниесінің рухани баюына азамат тұлға ретінде қалыптасуына көңіл бөлуде;
мектеп, отбасы және қоршаған ортаның бала тәрбиесіндегі бірлігіне ұмтылыс жасауда;
қоғамның біліммен бара-бар педагогикалық технологияның кеңінен қолданылуына және ғылымның роліне мән беруінде.
Мемлекеттік білім стандарты деңгейінде оқыту үрдісін ұйымдастыру жаңа педагогикалық технологияны ендіруді міндеттейді. Ғалымдарымыз қазіргі кезде қолданылып жүрген педагогикалық технология терминін әр қырынан ашып көрсетуде.
А.В.Беспалко Практикады іске асатын нақты педагогикадық жүйе жоба десе Монахов Педагогикалық технология - оқыту үрдісін жобалау, ұйымдастыру және өткізудің ойластырылған моделі деген анқытама берілді.
Әрбір педагогикалық технология жеке тұлғаның өзін-өзін дамытуға, оның өзіндік шығармашылық қабілеттерін арттыруға, қажетті іскерліктері мен дағдыларын қалыптастыруға өзін-өзі дамуына қолайлы жағдай жасауға қажетті объективті әдістемелік мүмкіндіктерді қамтиді.
Жаңа технолгияны қолдану төмендегідей кезеңдер арқылы іске асады:
І кезең: оқып үйрену
ІІ кезең: меңгеру
ІІІ кезең: өмірге ендіру
ІV кезең: дамыту.
Жаңа технологиямен жұмыс істеу үшін төмендегідей алғышарттар қажет.
оқу үрдісін интенсивтендіруді жаппай қолға алу;
оқушылардың сабақтастылығын болдырмау шараларын кешенді түрде қарастыру. Оның ғылыми әдістемелік, оқыту әдістемелік, ұйымдастырушылық себептеріне үнемі талдау жасап, назарда ұстау;
оқыту үрдісін ізгілендіру мен демократияландыруды үнемі басшылыққа алу.
Педагогика ғылымдарында баланы оқыту мен тәрбиелеудің міндеті жан-жақты дамыған жеке тұлғаны қалыптастыру болғандықтан жаңа технология бойынша әдістемелік жүйенің басты бөлігі - оқытудың мақсаты болып табылады. Сондықтан танымдылық іс-әрекеті белгілі бір дәрежеде белсенділуі қажет. Бұл әдістемелік жүйенің басқа бөліктерінің де (мазмұнын, әдіс, оқыту түрлері мен құралдарының), өзара байланысы қалпында өзгертілуін талап етеді. Жаңа технологияның мақсаты - оқытуды ізгілендіру, яғни оқу құралдары оқушылардың өздеріне танымдық іс-әрекетін жүргізе алатындай болу керек.
Жаңаша оқытудың негізгі түрлері: оқытудың дербес және топтық түрлері табылады. Бұл жерде алға қойылатын басты мақсат - оқушыға деген сенім, оның өз ісіне жауап беруі мүкіндігіне сүйеніп беделі мен қадір-қасиет сезімін дамыту.
Оқу-тәрбие үрдісінде қолданып, айтарлықтай нәтиже беріп жүрген жаңа педагогикалық технологиялар:
дамыта отырып оқыту әдістемесі, (Л.В. Занков, Д.В. Эльконин, В.В. Давыдов, В.В. Репин, В.А. Левин).
өзара отырып оқыту (С.Н. Лысенкова)
іс әрекетті бағалау (Ш.А. Амонашвили, И.П. Волков)
тірек және тірек конспектілері арқылы оқыту (В.Ф. Шаталов)
саралап оқыту;
шоғырландырып қарқындап оқыту жүйесі;
деңгейлік тапсырмалар арқылы дамыта оқыту;
жобалап оқыту технологиясы.
Жаңа технологияларының педагогикалық негізгі қағидалары.
балаға ізгілік тұрғысынан қарау;
оқыту мен тәрбиенің бірлігі;
баланың танымдық күшін ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz