Ұрлықтың сипаттамасы және оның негізгі белгілері
Білім және Ғылым министрлігі ҚазақстанРеспубликасы
Баишев Университеті
Д.Т. Жалгасбаева.,А.Жалғасұлы
Ұрлықтың сипаттамасы және оның негізгі белгілері
ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА
6В042115В030100 - Құқықтану білім беру бағдарламасы
Ақтөбе 2021
Білім және ғылым министрлігі Қазақстан Республикасы
БаишевУниверситеті
Қорғауға жіберілді қорғауға жіберілді Кафедра меңгерушісі
Құқық және жалпы білім беру пәндері
Сагиева Г. К.
ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА
Тақырыбы: Ұрлықтың сипаттамасы және оның негізгі белгілері
6В042115В030100 - Құқықтану білім беру бағдарламасы
Орындағандар Д.Т.Жалгасбаева.,А.Жалғасұлы
Ғылыми жетекші з.ғ.д., профессоры Е.О.Тузельбаев
Aқтөбе 2021
МАЗМҰНЫ
Кіріспе
1.МЕНШІККЕ ҚАРСЫ ҚЫЛМЫСТЫҚ ҚҰҚЫҚ БҰЗУШЫЛЫҚТАРДЫҢ ЖАЛПЫ СИПАТТАМАСЫ ЖӘНЕ ТҮРЛЕРІ.
1.1 Тонаудың түсінігі
1.2 Тонауобъектісі
1.3 Тонаудыңобъективтіжәнесубъективтіжа ғы
2.ҰРЛАУ ҰҒЫМЫ ЖӘНЕ БЕЛГІЛЕРІ, ОНЫҢ НЫСАНДАРЫ.
2.1 Жәбірленушініңөміріненемеседенсаулы ғынақауіптіемескүшқолданып не осындайкүшқолдануқатерінтөндіріпжас алғантонау
2.2Бірнеше рет жасалғантонау
2.3 Алдыналасөзбайласуарқылыадамдартобы жасағантонау
2.4Тұрғын,қызметтік, өндірістікүй-жайға не қоймағазаңсызкіруарқылыжасалғантона у
2.5 Ұйымдасқан топ жасағантонау
2.6 Ірікөлемдежасалғантонау
2.7 Ұрлықнемесеқорқытыпалушылықүшінбұры некінемесеодан да көп реет сотталғанадамжасағантонау
2.8 Араласқылмыстардан (ұрлық, қарақшылық) тонаудышектеу)
ҚОРЫТЫНДЫ
Пайдаланылғанәдебиеттертізімі
Кіріспе
Меншік құқығы азаматтық құқықтар жүйесінде ерекше орын алады: ол экономикалық қатынастардың негізгі реттеушісі және азаматтардың әл-ауқатының көрсеткіші болып табылады. Заңнамалық реттеу және құқықтық қорғау тәсілдері көбінесе қоғамдық қатынастардың сипатын анықтайды.
Қазақстан Республикасында мемлекеттік меншік пен жеке меншік танылады және бірдей қорғалады.[1] Бұдан шығатыны, меншіктің барлық нысандарының теңдігі тек жарияланып қана қоймайды, сонымен қатар мемлекетке меншіктің белгілі бір формаларына қандай да бір артықшылықтар белгілеуге тыйым салу арқылы кепілдік беріледі. Қылмыстық заңнамада меншікке қарсы қылмыстар үшін жауапкершілік меншікке қол сұғудың қандай жолмен жасалғанына байланысты сараланады. Мүлікті тәркілеу әдістері ұрлықты сипаттайтын объективті жағдайлар ретінде қылмыстың қоғамдық қауіптілік дәрежесіне айтарлықтай әсер етеді, сондықтан заң шығарушы ескереді.
Азаматтардың меншік құқығына қол сұғушылыққа қарсы күрес меншік құқығын жан-жақты қорғау қажеттілігінен туындайды. Жоғарыда айтылғандар дипломдық жобаның зерттеу тақырыбын таңдауға әкелді. Бұл тезисте тонау сияқты ұрлықтың түрін қарастыруға әрекет жасалды.
Қолданыстағы қылмыстық заңнама ұрлықтың алты түрін ажыратады: ұрлық, тонау, қарақшылық, алаяқтық, сеніп тапсырылған мүлікті иемдену немесе ұрлау.
Тонау-ұрлықтан, алаяқтықтан, иемденуден немесе ысырап етуден гөрі ұрлықтың қауіпті түрі. Ол Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінде (бұдан әрі-ҚР ҚК) бөтеннің мүлкін ашық ұрлау ретінде айқындалады. [2] "Бөтен мүлік" ұғымы меншіктің көптеген нысандары ұғымын қамтиды және бір жоба аясында бәрін сипаттау мүмкін емес болғандықтан, біз олардың арасында меншіктің бір түріне қол сұғушылықты таңдадық, бұл азаматтардың басқа біреудің мүлкін тонау (азаматтардың жеке меншігі).
Жұмыста біреудің мүлкін тонау құрамына талдау жасалады, тонаудың біліктілік белгілері қарастырылады, тонау мен байланысты қылмыстардың арасындағы айырмашылықтар - ұрлық, қарақшылық.
Дипломдық жобаның зерттеудің мақсаты және міндеттері. Зерттеу жұмысының негiзгi мақсаты ұрлықтың ұғымы мен оның түрлері, ұрлыққа жаза тағайындау жүйесіндегі ұлттық және халықаралық құқықтық аспектілерді зерттеу, жаза теориялық тұжырымдамасын қалыптастыру және осы саладағы заңнаманы жетілдіру шараларын қалыптастыру болып табылады.
Бұл мақсаттар мынадай мәселелерді шешу арқылы жүзеге асырылады:
- ұрлықтың түсінігі мен жалпы сипаттамасын талдау;
- Қазақстан Республикасындағы ұрлықтың қазіргі жағдайын зерделеу;
- қылмыстық саясаттың ұрлықтың әсер ету механизмін зерделеу
- ұрлық және оның түрлерін жалпы сипаттамасы мен түрлерін талдау;
- ұрлық және оның түрлерінің мəселелерін қылмыстық заңнамаға сәйкес анықтау;
- ұрлыққа жаза тағайындаудын мәселелерін зерттеу;
-ұрлыққа және меншікке қарсы қылмыстарға жаза тағайындаудың алатын орны мен мәселесін талдау.
Дипломдық жобаның зерттеу объектісі.Дипломдық жобаныңнегiзi ұрлықтың ұғымын, оның түрлерін зерттеу объектiсiне меншікке қарсы қылмыстар бойынша жаза тағайындаудың механизмдері нәтижесінде қалыптасатын қоғамдық қатынастардың аясы және осы тұстағы қылмыстық заңнама болып табылады.
Дипломдық жобаны зерттеудің пәні. Ұрлықтың ұғымы мен түрлері бойынша жаза тағайындау кезіндегі туындайтын мәселелерін талдау, жаза тағайындаудың түрлерін, жаза үшін жауапкершілікті қарастыратын ұлттық және шетелдік заңнама нормалары, оларды қолдану тәжірбиесі, жаза тағайындау тәжірибелері және шет елдерінің тәжірибелері құрайды.
Тақырыптың зерттелу деңгейі.Тақырып аясында атқарылған зерттеу жұмыстарына тоқталсақ. Борчашвили И.Ш., Курляндский В.И., Мамытов А., Ағыбаев А.Н., М.Д. Шаргородский., Карпец И.И., Шапинова С.А. аталған авторлардың жұмыстарында ұрлық ұғымы мен түлерінің санатына жатқызылды, ұрлық ұғымы мен түрлері бойынша жасалатын қылмыстардың түрлерін әртүрлі тұжырымдайды.
Дипломдық жобаның теориялық маңыздылығы. Дипломдық жобаның негiзгi нәтижелерi мен қорытындылары және солардың негiзiнде қалыптастырылған тәжірибелік тұжырымдар мен ұсыныстар жалпы қылмыстық-атқару құқығы, қылмыстық құқық, Қазақстан Республикасының Конституциясы жетілдірудің теориялық ережелерін дамытуға ықпалын тигізеді.
Жұмыстың теориялық зерттеу нәтижелерiн жоғарғы заң оқу орындарында қылмыстық құқық, қылмыстық-атқару құқығы пәндерінің оқу үрдісінде, пәндер бойынша оқу курстарын зерделеу, дәрiс жүргiзу кезiнде қолдануға болады.
Дипломдық жобаның тәжірибелік маңызы. Автор дайындаған ұсыныстарды Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексіне өзгерістер мен толықтырулар енгізуде, ұрлықтың ұғымы мен түрлерін және осы қылмыстар бойынша жаза тағайындау кезіндегі туындайтын мәселелерін талдау, жаза тағайындаудың түрлерін, жаза үшін жауапкершілікті мен қылмыстық құқық бұзушылық ортаның субмәдениетін жоюда қолдануға болады.
Дипломдық жобаны зерттеудің әдістемесі мен тәсілі. Диалектика жобалық зерттеудің әдіснамалық негізі болып табылады. Зерттеу материалдарын жинақтау, өндеу, жалпылау, талдау әдістерін қолданумен қоса, индукция, дедукция, тарихи талдау, салыстыру, статистикалық жинақтау және топтау, кесте жасау, кері талдау және т.б. әдіс-тәсілдер пайдаланылған. Ақпарат алу барысында сауалнама жүргізу, сұхбат алу, контент-талдау, байқау сияқты әлеуметтік әдістемелер жиі қолданылды.
Зерттеу жұмысының нормативтiк базасы. Дипломдық жобаны зерттеудiң нормативтiк-құқықтық негiзiн Қазақстан Республикасының Конституциясы, Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексі, Қазақстан Республикасының Қылмыстық атқару кодексі, сондай-ақ Қазақстан Республикасының өзге де құқық салаларының нормалар құрайды.
Дипломдық жобаның құрылымы және көлемi. Дипломдық жобаның құрылымы мен көлемi зерттеудiң мақсаттарына, мiндеттерiне және қисынына негiзделедi, өзара үндеседі. Зерттеу жұмысы кiрiспеден, 2 тараудан, 11 бөлiмшеден, қорытынды мен пайдаланылған дереккөздердің тiзiмiнен тұрады. Жұмыстың жалпы көлемi осындай iзденiстерге қойылатын талаптарға сай келедi.
1.1 Меншікке қарсы қылмыстық құқық бұзушылықтардың жалпы сипаттамасы және түрлері.
ҚР АК-не сәйкес меншік құқығы дегеніміз субектінің заң құжаттары арқылы танылатын және қорғалатын өзіне тиесілі мүлікті өз қалауынша иелену, пайдалану және оған билік ету құқығы болып табылады.
Осыған байланысты меншік иелерінің заңды құқықтары азаматтық құқықтық нормамен, сондай-ақ меншік құқығына қоғамға қауіпті іс-әрекет арқылы қиянат жасалғанда қылмыстық құқық нормасы арқылы да қорғалады.
Меншікке қарсы қылмыстық құқық бұзушылықтар деп мүліктің меншік иесіне немесе өзге иеленушісіне залал келтіре отырып немесе залал келтіру қаупін тудырумен байланысты Қылмыстық кодексте көзделген нысандар арқылы жасалатын қасақаналық немесе абайсыздық іс-әрекеттерді айтамыз.
Меншікке қарсы қылмыстық құқық бұзушылықтар меншік иесінің иеленуі, пайдалану немесе оған билік ету құқығын құрайтын меншікке байланысты қоғамдық қатынастар болып табылады.
Меншікке қарсы қылмыстық құқық бұзушылықтардың затына адам еңбегі арқылы жасалған кез келген материалдық дүниелер , заттар жатады. Осыған байланысты адамның ақыл-ойы, идеясы, заттық белгісі болмағандықтан осы қылмыстардын заты болып табылмайды. Сондай- ақ заттық белгісі жоқ болғандықтан электр немесе жылу энергиясы да меншік затына жатпайды. Меншікке қарсы қылмыстық құқық бұзушылықтардың затына - ақша, бағалы қағаздар, сондай-ақ азаматтық айналымнан алынбаған басқа да қозғалмалы немесе қозғалмайтын мүліктер жатады. Жер қойнауы, су көздері, өсімдіктер дүнтесі, басқа да табиғи ресурстар, республикалық бюджет қаражаты, мемлекеттік қазына, алтын, алмас, валюта қоры, мәдениет және табиғат ескерткіштері меншік затына жатпайды.
Меншік иесіне немесе өзге де иеленушіден кінәлы адамның бөтеннің мүлкін өз иелігіне заңсыз алуын алып қою деп білеміз.
Меншікке қарсы қылмыстық құқық бұзушылықтардың көпшілігі материалдық қылмыс құрамын құрайды, олардың объективтік жағы занды көрсетілген үш элементтен: құқыққа қайшы іс- әрекеттерден; қылмыстық құқықтық норма диспозициясында көрсетілген мүліктік зиян ретіндегі зардаптан; сондай-ақ құқыққа қайшы әрекет пен орын алған зардаптың арасындағы себепті байланысты тұрады .
Меншікке қарсы қылмыстық құқық бұзушылықтардың субъективтік жағынан негізінен кінәлінің тікелей қасақаналық түрі арқылы жүзеге асырылады, тек бөтен адамның мүлкін абайсызда жою немесе бүлдіру (204- бап ) кінәнің абайсыздық нысаны арқылы істеледі.
Меншікке қарсы қылмыстық құқық бұзушылықтардың негізгі белгілеріне- пайдакүнемдік ниет және мақсат жатады.
Әлеуметтік құндылық жүйесінде меншік құқығы тұлғалардың ең бір маңызды әлеуметтік игіліктері ретінде бағаланады.
Бөтеннің мүлкін ұрлаудың мәнін түсіну үшін ең алдымен осы қылмыстың объектісін анықтап алу маңызды орын алады. Мұндай мәселені шешу қылмыстық құқық теориясында тыңғылықты жасалған қылмыс объектісі туралы жалпы ережелерге негізделген болуы керек.
Қол сұғушылық объектісін дұрыс анықтау осы топтағы қылмыстың мән-мағынасын ашуға мүмкіндік береді, соңғысының қоғамдық қауіптілік сипатын көрсетеді және ең маңыздысы осы қылмыстарды дұрыс саралау үшін алғышарттар тудырады.
Меншікке қарсы қылмыстық құқық бұзушылықтардың топтық объектісі меншік қатынастары, яғни жеке немесе ұжымдық пайдалану үшін не өндірістік қызмет жүргізуге арналған материалдық игіліктерді салаларға бөлетін қоғамдық қатынастар болып табылады. Демек, меншікке қарсы қылмыстардың топтық объектісі меншік болып табылады деп атап өту керек.
Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің 188-195-баптарына сәйкес, менщік құқығы - заңнамалық актілермен танылған және қорғалатын субъектінің өзінің қалауы бойынша иелігіндегі мүліктерді иемдену, пайдалану және билік жасау құқығы. Сөйтіп, меншік иесінің құғына өзінің мүлкін иемдену, пайдалану және басқарып ұйымдастыру жатады.
Иемдену құқығы іс жүзіндегі мүліктен пайдалы табиғи қасиеттерін алуың, сондай-ақ одан пайда көрудің заңды түрде қамтамасыз етілген мүмкіндігімен көрінеді. Пайдасын көру жемісі мен өнімін, төлін және өзге де кірісін алумен көрінеді.
Пайдалану құқығы іс жүзіндегі мүлікке ие болудың заңды түрде қамтамасыз етілген мүмкіндігімен көрінеді
Билік жасау құқығы мүліктің заңды тағдырын қамтамасыз ету мүмкіндігімен көрінеді (ҚР АК 188-б. 2-бөл.). Меншік иесі өзінің қалауы бойынша өзінің иелігіндегі мүлікке қатысты кез келген әрекетті қолдануға, соның ішінде оны басқа бір адамға мүлдем беруге, өзінің иелігін сақтай отырып, бере тұруға, өзінің иемдену, пайдалану және билік жасау құқығын сақтай отырып, кепілдікке беруге, билік жасауға және басқа да жағдайларда бере алады (ҚР АК 188-б. 3-бөл.).
Мысалы, тонау жолымен жасалған ұрлауда қосымша объекті ретінде жәбірленушінің өмірі мен денсаулығына келтірілген зиян немесе осындай күш қолданамын деп қорқтыту болып табылады (ҚР ҚК 191-б. 2-бөл. 1 тар.) Бөтен мүлікті ұрлау мақсатындағы қарақшылық (ҚР ҚК 192-б.) шабуылға тап болған адамның денсаулығы мен өміріне нақты қауіп төндіреді. Алаяқтық жасауда қосымша объекті болып жәбірленуші мен оның жақын-туыстарының денсаулығы, абыройы мен ар-намысы табылады.
Сөйтіп, күш көрсетумен жасалатын мүліктік қылмыстарда тікелей объекті болып меншік, ал қосымша объекті болып жәбірленушінің өмірі немесе денсаулығы танылады.
Объективтік жағынан меншікке қарсы қылмыстар іс-әрекет жасау -жолымен жасалады (ҚР ҚК 187-204-баптары), бұл жерде оларды заң шығарушы негізінен қылмыстың материалдық топтары ретінде топтастырған. Осыдан келіп, объективтік жақ: жасалаған іс-әрекет, келтірілген зардап және іс-әрекеттер пен зардаптардың арасындағы себепті байланыс сияқты үш міндетті белгілерден тұрады деп қорытынды жасауға болады. Сонымен бірге, қылмыстық зардап қашанда материалдық сипатқа ие болады және ол мүліктік шығын келтіру түрінде көрінеді. Тек қарақшылық (ҚР ҚК 192-бабы) мен қорқытып алушылық (ҚР ҚК 194-бабы) өздерінің құрылысы жағынан формальды қылмыс болып табылады, өйткені бұларда материалдық қылмыстарға қарағанда міндетті белгілері тек қана әрекет болып табылады да, ал зардап осы екі қылмыстың екеуінде де қылмыс құрамынан тыс қалады.
Жекелеген меншікке қарсы қылмыстар үшін объективтік жағының міндетті элементі қылмыстың жасалу әдісі болып табылады (күш көрсететін немесе күш көрсетпейтін, жасырын немесе ашық).
Меншікке қарсы қылмыстық құқық бұзушылықтардыңсубъектісі заңмен белгіленген жасқа толған есі дұрыс жеке адам болып танылады.
Субъективтік жағынан алғанда меншікке қарсы қылмыстар тура ниетпен жасалады. Кінәлі өзінің бөтен мүлікті алғалы тұрғанын ұғынады, өзінің әрекетімен меншік иесіне шығын келтіргелі тұрғанын сезінеді және соны тілейді, ҚР ҚК Ерекше бөлімінің 6-тарауындағы бір ғана қылмыс абайсыздықпен жасалады, ол - бөтен адамның мүлкін жою немесе бүлдіру (ҚР ҚК 204-б.).
Ұрлаудағы міндетті түрдегі белгі пайдакүнемдік мақсат болып табылады. Пайдакүнемдік мақсат ұрлаудың белгісі ретінде ұрлаудың анықтамасында заң шығарушымен тура айтылған. Ол өзінің пайдасына немесе басқа бір адамның пайдасына материалдық олжа табуға деген ұмтылыстан көрінеді.
Меншікке қарсы қылмыстық құқық бұзушылықтарды мынадай түрлерге бөлуге болады: 1) пайдакүнемдік, 2) пайдакүнемдік емес.
Пайдакүнемдік қылмыстар екіге бөлінеді: талан - таражға - ҚР ҚК 187-192-баптарында қарастырылған қылмыстық құқық бұзушылықтар жатады, ал меншікке қарсы басқадай пайдакүнемдік қылмыстарға - 193-201-баптарда көзделген қылмыстық құқық бұзушылықтар жатады.
Пайдакүнемдік емес қылмыстарға заң шығарушы: ҚР ҚК 202,203 және 204 баптарды жатқызады.
ҚР ҚК 191-бабы қарақшылықты бөтеннің мүлкін ашық ұрлау ретінде айқындайды. Бұл қылмыстық әрекеттің әлеуметтік қауіптілігі меншік құқығын бұзудан көрінеді.
Тонау ұрлықтың барлық объективті және субъективті белгілерін қамтиды, өйткені бұл оның формаларының бірі. Қылмыстық заңнама "ұрлау"ұғымын кеңінен қолданады. 2000 жылға дейін ҚР ҚК бөтеннің мүлкін ұрлаудың жалпы анықтамасын қамтымаған. Мұндай ұғым Пленумның № 9 Қаулысында "бөтеннің мүлкін ұрлауды саралаудың кейбір мәселелері туралы"Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты Пленумының 1996 жылғы 25 шілдедегі Қаулысымен ғана қамтылған. "Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" Қазақстан Республикасының 2000 жылғы 5 мамырдағы № 47-И Заңымен ҚР ҚК 188-бабын "ұрлау"анықтамасымен толықтырылды. Осылайша, Қылмыстық кодекстің баптарында ұрлық дегеніміз-бұл мүліктің иесіне немесе басқа иесіне зиян келтірген, кінәлі адамның немесе басқа адамдардың пайдасына пайдакүнемдік мақсатта жасалған заңсыз өтеусіз алып қою және немесе айналдыру. Жоғарғы Сот Пленумының қаулысы ұрлықты меншік иесінің мүлкін пайдакүнемдік мақсатта заңсыз өтеусіз алып қою және оны өз пайдасына немесе басқа адамдардың пайдасына айналдыру ретінде анықтайды. [3] Ұсынылған тұжырымдамалардан көрініп тұрғандай, екінші жағдайда бұл мүліктің иесіне немесе басқа иесіне зиян келтіру туралы айтылмайды. Ұрлықтың дұрыс тұжырымдалған жалпы тұжырымдамасының мағынасы, оның барлық түрлерін сипаттайтын жүйелік генеративті элементтер мен белгілерді егжей-тегжейлі құқықтық талдауын анықтау, теория тұрғысынан да, негізінен осы санаттағы істер бойынша Заңды қолдану тәжірибесі тұрғысынан да асыра бағалау қиын.
Қылмыстық заңнамада біреудің мүлкін ұрлағаны үшін жауапкершілік меншік қатынастарына қандай жолмен қол сұғу жасалғанына байланысты сараланады. Бөтеннің мүлкін алып қою оны жасырын ұрлау, сондай-ақ ашық иелену жолымен, алаяқтық, қорқытып алу, иемденіп алу немесе талан-таражға салу жолымен не қызмет бабын теріс пайдалану жолымен жүргізілуі мүмкін. Мүлікті тәркілеу әдісі ұрлықты сипаттайтын объективті жағдай ретінде қылмыстың қоғамдық қауіптілік дәрежесіне айтарлықтай әсер етеді, сондықтан заңмен ескеріледі.
Қылмыстық құқық ғылымында және құқық қолдану практикасында қоғамдық қауіпті әрекеттерді жасаудың әдістері, нақты тәсілдері, оларды қолдану арқылы кінәлі адам ұрланған адамды өзінің немесе басқа адамдардың пайдасына айналдыру мақсатында мүлікті меншік иесінің және басқа адамдардың иелігінен заңсыз және өтеусіз алып тастайды, ұрлау нысандары деп аталады. Ұрлау нысандары бойынша қолданыстағы қылмыстық заңнама осы қылмыстың жеті нақты құрамын ажыратады:
1. ұрлық жолымен жасалған ұрлық (ҚР ҚК 188-б.);
2. мал ұрлау (ҚР ҚК 188-1б.));
3. сеніп тапсырылған бөтен мүлікті талан-таражға салу жолымен жасалған ұрлық (ҚР 189-б.));
4. алаяқтық жолымен жасалған ұрлық (ҚР ҚК 190-б.));
5. тонау жолымен жасалған ұрлық (ҚР ҚК 191-б.));
6. қарақшылық жолымен жасалған ұрлық (ҚР ҚК 192-б.);
7. ерекше құндылығы бар заттарды жымқыру (ҚР ҚК 193-б.). Әрбірнақты жағдайда жымқыру нысанын дұрыс белгілеу заңды дұрыс және дәл қолданудың қажетті алғышарты, шарты болып табылады, жалғыз дұрыс әлеуметтік-саяси және құқықтықіс-әрекетті бағалау, демек, кінәлінің жауапкершілігі мен жазасын даралау.
Біреудің мүлкін тонау түрінде ұрлау әдісіне сәйкес, бұл қылмыс меншікке ең қауіпті шабуылдардың бірі деп айтуға болады. Қолданыстағы қылмыстық заңнама (ҚР ҚК 191-б.) тонауды бөтеннің мүлкін ашық ұрлау ретінде айқындайды. Бұл қылмыстың мәні-ол ашық түрде жасалады.. көлік құралы бар, кінәлі меншік иесінің мүлкін оның иелігінен алады, әдетте, жәбірленуші немесе бөтен адамдар үшін айқын көрінеді. Қарақшылық бөтен адамдар оқиға орнына қатысып қана қоймай, кінәлінің затты, затты алып қою әрекетін бақылап, ең бастысы олардың қылмыстық сипатын түсінген жағдайда жасалады. Ашық ұрлау тәсіл ғана емес, қоғамдық қауіптілігі көрсетілген іс-қимыл арттырадыжәне қылмыскердіңкеле жатқан тәуекелі мен ұсталып қалу мен қылмыстың ашылуы туралы көрсетеді.[4]
Шынында да, кінәлі адам біреудің мүлкін ашық ұрлап, оның іс - әрекетін жәбірленуші немесе басқа адамдар түсінетінін түсінеді және соған қарамастан олардан бас қылмыстан бас тартпайды, оларкөбінесе қылмыстың кенеттенжасалғандықтан (кенеттен және кенеттен жәбірленушінің қолынан портфельді, сөмкені алып қашады), қылмыс орнынан тез жасырыну мүмкіндігіне сенеді,қылмысты тосыннан көріп қалған басқа адамдардың -тонауға кедергі жасаудан қорқатыніштей біледі.
Біреудің мүлкін ашық ұрлаған қарақшы тіпті жәбірленуші немесе басқа адамдар оған белсенді қарсылық көрсетуі мүмкін екенін түсінеді. Кінәлі алдын-ала жәбірленушінің немесе қылмыс орнында болған кез-келген адамның қарсылығын жеңу үшін заттарды иемдену үшін зорлық-зомбылықты қолдану қажет болуы мүмкін деп болжайды.[5]
Осылайша, меншікке қарсы қылмыстар, атап айтқанда тонау, белсенді әрекеттерден көрінеді деп қорытынды жасауға болады. Жекелеген азаматтардың өздеріне тиесілі мүлікті сақтауға, оны қадағалаусыз және қараусыз қалдыруға, шектен тыс сенімсіздікке немқұрайлы қарауы осы қылмыстық іс-әрекеттің жасалуына ықпал ететін жағдайлар болып табылады. Бұл сондай-ақ кейбір субъектілердің әдепсіз мінез-құлқын қамтуы керек. Тәжірибе көрсеткендей, ұрлық пен тонау құрбандары көбінесе мас болған адамдар болып табылады, егер олар қылмыскерге қарсы тұра алмаса ғана емес, оларменне болып жатқанын түсінеді.
Тонау кезін де мүлікті алу әдістер і әр түр лі болуы мүмкін . Қылмыс жасау жағдайы (ор н ы, уақыты жән е т.б.) жән е кін әлі өз мақсатын а жету үшін қолдан атын әдістер кем болмауы мүмкін . Қылмыскер дің іс-әр екетін ің әдістер і мен әдістер і көбін есе қылмыстың н ақты жағдайымен жән е ұр лан ған мүліктің сипатымен ан ықталады.
Сон ымен , кін әлі затты толығымен иемден уі мүмкін , бір ақ одан белгілі бір экон омикалық құн дылығы бар бөлікті н емесе жемістер ді бөліп алуы мүмкін .
Кін әлі адам тон ау кезін де бір еудің мүлкін тікелей өз күшімен н емесе ол үшін ар н айы құр ылғылар ды қолдан а алады. Бар лық осы жағдайлар , Жалпы ер еже бойын ша, қылмыстың біліктілігін е әсер етпестен , сот жаза тағайын дау кезін де ескер уі кер ек, н еғұр лым ойластыр ылған жән е күр делі әр екет р ежимі кін әлін ің қауіптілігін ің жоғар ы дәр ежесін көр сетеді.[6]
Ұр лаумен бір ге жүр уі мүмкін жағдайлар дың алуан түр лілігімен , тон аудың тән ер екшелігі - қылмыс жасалған кезде бір еудің мүлкі бір еудің иелігін де, ал қар ақшы осы мүлікке қатысты ешқан дай өкілеттіктер ге ие болмай, он ы заңсыз алып кетеді, яғн и мен шік иесі мен иесін ің ер кін ен тыс жән е кер ісін ше заттар ды жән е т.б. басып алады. пайдакүн емдік мақсатта.
Тон ау қылмыскер ұр лан ған мүлікті өз қалауы бойын ша басқар уға н ақты мүмкін дік алған жағдайда аяқталған қылмыс болып сан алады: кез-келген жер де жасыр у, адамға бер у, сату, сыйға тар ту жән е т. б.
Алайда, кейбір соттар әр қашан мүлікті н ақты иемден у сәтін жән е ұр лан ған мүлікке иелік етудің н ақты мүмкін дігін ің пайда болуын дұр ыс бағалай бер мейді, бұл әр екеттің аяқталған қылмыстан дұр ыс бөлін уін е әсер етеді. Сон дықтан азамат Е. Садықов көшеде жәбір лен ушіден кур тка шешуге тыр ысты, алайда полиция қызметкер лер ін көр іп, қашуға шешім қабылдады, бір ақ ұсталды. Қалалық сот Садықовты тон аған ы үшін соттады.Жоғар ы тұр ған сот үкімді өзгер тті жән е Садықовтың әр екетін тон ау әр екеті деп бағалады, өйткен і Садықов тіпті жәбір лен ушін ің күр тешесін шешпеді жән е он ы өз қалауы бойын ша басқар уға мүмкін дігі болмады.[7]
Адамды ең жоғар ы әлеуметтік құн дылық р етін де қор ғау қылмыстық құқықтың маңызды мін деттер ін ің бір і болып табылады.[8]
Ол адамн ың өмір ін е, ден саулығын а жән е басқа да маңызды ар тықшылықтар ын а тікелей қар сы бағытталған қылмыстар үшін жауапкер шілікті белгілеу жән е қолдан у ар қылы ған а емес, сон ымен бір ге адамға қол сұғушылық олар ды жасау құр алы р етін де әр екет ететін әр екеттер дің жазалан уын белгілеу ар қылы жүзеге асыр ылады.
Қылмыстық заңда кез-келген қылмыс қылмыс құр амын сипаттайтын белгілер жиын тығын а ие. Қылмыс құр амын ың н егізгі элемен ттер ін сипаттайтын заңды белгілер ді түсін у бір еудің мүлкін тон ау түр ін де ұр лауды дұр ыс сар алау үшін қажет.[9]
Бұдан әр і тон ау объектісін сипаттайтын белгілер ді қар астыр амыз.
1.2 Тон ау объектісі
Бір еудің мүлкін ұр лауды түсін у үшін осы қылмыстың объектісін дұр ыс ан ықтау өте маңызды. Бұл мәселен і шешу қылмыстық құқық теор иясын да өте тер ең жән е мұқият әзір лен ген осы қылмыстың объектісін е қатысты жалпы ер ежелер ге н егізделуі кер ек.
Өздер іңіз білетін дей, кеңестік қылмыстық-құқықтық теор ияда қылмыс объектісі заңмен қор ғалатын әлеуметтік қатын астар ға әлеуметтік қауіпті шабуылдың мән ін мар ксистік түсін у н егізін де ан ықталған . 1924 жылы жар ық көр ген алғашқы қылмыстық құқық оқулықтар ын ың бір ін де А. А. Пион тковский бар лық қылмыстық құқық бұзушылық объектісі бүкіл қылмыстық-құқықтық мәжбүр леу аппар атымен қор ғалатын қоғамдық қатын астар деп сан алуы кер ек деп жазды.[10]
А. Н . Тр айн ин кеңестік қылмыстық құқықты түсін удегі қылмыстың объектісі социалистік қоғамдық қатын астар екен ін атап өтті.[11]
Екі көр н екті заңгер дің осын дай мәлімдемелер ін ен кейін бұл көзқар ас күмән тудыр мады жән е кейін н ен жалпыға бір дей тан ылды.
Тон аудың н егізгі объектісі - мен шіктің қоғамдық қатын астар ы-он ың әлеуметтік-экон омикалық мазмұн ы жағын ан басқа бір еудің мүлкін ұр лаудың басқа н ысан дар ымен толық сәйкес келеді. Алайда, заңға сәйкес тон ау өмір мен ден саулыққа қауіпті емес зор лық-зомбылықпен н емесе осын дай зор лық-зомбылық қаупімен байлан ысты болуы мүмкін екен ін ескер е отыр ып, қылмыс жасаған азаматтың жеке басы да осы қол сұғушылықтан қылмыстық-құқықтық қор ғаудың қосымша объектісі бола алатын дығын мойын дау кер ек.[12] Тон ау объектісі тур алы оқу әдебиеттер ін де тон ау сияқты қылмыс объектісі р етін де қылмыстық құқық мен шікті білдір еді делін ген . Қосымша тікелей объект р етін де қылмыстық заң адамн ың ден саулығын а (зор лық-зомбылықпен тон ауға) мүмкін дік бер еді.[13]Алайда, біз бұл жер де бір еудің мүлкін тон аудың жалпы н ысан ы мен шік екен дігі тур алы ескер ту жасауымыз кер ек. Қылмыстық құқықтағы объект р етін де мен шік деген іміз заттар жиын тығы емес, мемлекеттегі матер иалдық тауар лар ды өн дір у жән е бөлу тур алы адамдар ар асын дағы әлеуметтік қатын астар . Ұр лықтың әлеуметтік мән і мен шік қатын астар ын а, иемден у фор масын а жән е қоғам мүшелер ін ің қоғамдық өн дір істегі еңбек үлесі бойын ша әлеуметтік өн імді бөлу пр ин циптер ін е қол сұғудан тұр ады. Айта кету кер ек, бұл мен шікке қар сы қылмыстар дың жалпы н ысан ын құр айтын экон омикалық қатын астар .
Мемлекет жағдайын да мен шік қатын астар ы құқықтық шеңбер ден тыс болмайды, олар заң н ор малар ымен р еттеледі. Сон дықтан , мен шік қатын астар ын а қол сұғып, кін әлі бір уақытта әлеуметтік-экон омикалық қатын астар дың заңды көр ін ісі р етін де мен шік құқығын бұзады.[14]
Құқықтан ушы ғалымдар осы қылмыс түр лер ін е тән объектін ің мән ін ор тақ ер ежемен , бір -бір імен тығыз байлан ысты жән е толықтыр атын қылмыстық-құқықтық кешен мен қор ғалатын бір дей н емесе бір тектес бір тұтас қоғамдық қатын астар дың шеңбер і р етін де түсін уде. Тікелей объект-бұл жалпы объектін ің құр амдас бөлігі, ол жалпы жазықтықпен бір дей жазықтықта ор н аласқан , олар дың ар асын да бір лік пен ер екше қатын ас болуы кер ек. Сон дықтан мен шіктің белгілі бір түр ін , он ың түр ін тон аудың тікелей объектісі р етін де қар астыр ған дұр ыс сияқты. Мен шік қоғамдық қатын ас р етін де экон омикалық қатын астар дың бір лігін жән е мен шік құқығын олар дың заңды көр ін ісі р етін де білдір еді.[15]
Тон ауда н егізгі н ысан ды бөлуге болады. Қылмыстық құқықта н егізгі объект деген іміз-қоғамдық қатын ас, заң шығар ушы осы н ор ман ы құр а отыр ып, қылмыстық заңды қор ғауға ұмтылған қызығушылық. Тон ауда н егізгі объект жеке н емесе мемлекеттік мен шік болып табылады.
Сон ымен , тон аудың тікелей объектісі Қазақстан Р еспубликасын ың Кон ституциясын да көзделген он ың екі н ысан ын дағы мен шік қатын астар ы болып табылады, ол былай деп жар иялайды: "... Қазақстан Р еспубликасын да мемлекеттік мен шік пен жеке мен шік тан ылады жән е бір дей қор ғалады..."(6-б.1-т.).[16]
ҚР ҚК 188-бабын а сәйкес мен шіктің н ақты н ысан ы болып табылады.
Тон ау объектісін ан ықтай отыр ып, біз осы қылмыстың тақыр ыбын сипаттауға тоқталамыз.
Қылмыстың объектісі мен заты бір дей емес, салыстыр малы ұғымдар болып табылады. Тақыр ып-бұл тон ау жасалатын н емесе жасалатын заттар . Қылмыстық құқық теор иясын да қол сұғу объектісі деп белгілі бір қоғамдық қатын астар дың болуын ың матер иалдық себебі, шар ты н емесе дәлелі р етін де қызмет ететін жән е алып қою, жою, құр у н емесе өзгер ту ар қылы қылмыс объектісін е зиян келтір етін заттар н емесе заттар түсін іледі.[17] Бөтен н ің мүлкін ұр лауды сар алаудың кейбір мәселелер і тур алы Қазақстан Р еспубликасы Жоғар ғы Соты Плен умын ың 1996 жылғы 25 шілдедегі № 9 Қаулысын да (Қазақстан Р еспубликасы Жоғар ғы Соты Плен умын ың 20.12.96 ж.N 11; 05.05.97 Ж. N 3 қаулылар ымен ен гізілген өзгер істер мен : бөтен н ің мүлкін , яғн и кін әлін ің мен шігін дегі мүлікті ұр лау н ысан асы болып табылады.
Заң мен шік н ысан ын а байлан ысты осы қылмыстар үшін жауапкер шілікті сар алауды қар астыр майтын дықтан , он ы ан ықтау қылмыстық жауапкер шілікке тар тылған адамды айыптауды тұжыр ымдаудың мін детті элемен ті р етін де қар астыр ыла алмайды.[18]
Плен ум сон дай-ақ ұр лан ған мүлік қылмыс жасалған кезде мен шік иесін ің өзін де де, осы мүлік сен іп тапсыр ылған басқа адамдар дың иелігін де де болуы мүмкін екен ін есте ұстаған жөн . Ұр лан ған мүлік адамн ың заңсыз иелігін де болған жағдайлар да (мысалы, он ы ұр лаған адамда) кін әлілер дің әр екеттер і бөтен н ің мүлкін ұр лау р етін де сар алан уға жатады.
Құқық теор иясын да мүлік ұғымын ың бір ыңғай ан ықтамасы жоқ. Азаматтық құқықта мүлік әр түр лі ан ықталады: белгілі бір азаматқа н емесе заңды тұлғаға тиесілі мүліктік құқықтар мен мін деттер дің жиын тығыр етін де; белгілі бір адамға тиесілі мүліктік құқықтар дың н емесе заттар дың, н ақты құн дылықтар дың жиын тығы р етін де. Осы ан ықтамалар дың қайсысы мүлікті тон ау кезін де қол сұғу н ысан ы р етін де ан ықтауға н егіз бола алады?
Құқықтық әдебиетте дұр ыс айтылған дай, мүліктің алғашқы екі ан ықтамасы осы тұжыр ымдаман ың н ақты экон омикалық мазмұн ын ашпайды жән е іс жүзін де "құқықтық қатын астар саласын дағы н ақты қозғалыстан "басқа ештеңе бер мейді.[18] "Егер сіз заңды емес экон омикалық позициялар дан кетіп, мүлік ұғымын ан ықтауға тыр ыссаңыз, - деп жазады С.С. Алексеев, - он да мүлікті матер иалдық игілік р етін де сипаттайтын ан ықтама ең қолайлы болады".[19]
Осылайша, мүлікті ұр лау, мен шікке қол сұғу мағын асын да адамн ың белгілі бір матер иалдық н емесе мәден и қажеттіліктер ін қан ағаттан дыр а алатын матер иалдық әлемн ің заттар ы мен заттар ы тан ылуы мүмкін . Бұған өн дір іс құр алдар ы мен құр алдар ы, сон дай-ақ осы өн дір істің өн імдер і: азық-түлік, киім, әр түр лі тауар лар жән е объективті экон омикалық, экон омикалық н емесе мәден и құн дылығы бар сыр тқы әлемн ің басқа заттар ы кір еді. Демек, тон ау объектісі адамн ың еңбегі салын ған жән е объективті матер иалдық жән е р ухан и құн дылығы бар матер иалдық әлемн ің басқа заттар ы, сон дай-ақ матер иалдық адам еңбегін ің баламасы р етін де қызмет ететін ақша мен бағалы қағаздар болуы мүмкін .
Тон ау (191-бап). Тон ау-бөтен мүлікті ашық талан -тар ажға салу
Тон аудың тікелей объектісі бөтен н ің мүлкін е қол сұғу болып табылады.
Қосымша тікелей объектісін е жеке адамн ың ден саулығы, бостан дығы жатады.
Тон ау объективтік жағын ан белсен ді әр екет күйін е бөтен н ің мүлкін ашықтан ашық талан -тар ажға салу ар қылы жүзеге асыр ылады.
Ашықтан -ашық талан -тар ажға салу деп тан ылу үшін бір ін шіден мен шік иесі н емесе өзге де иелен уші, сон дай-ақ басқа адамдар кін әлін ің құқыққа қайшы әр екеттер ін көр іп тұр умен бір ге он ың қылмыстық мән ін сезін у қажет, екін шіден кін әлі адам осы жағдайлар ды сезіп, көр іп тұр а отыр ып, соған қар амастан қылмысты әр екет істеуі қажет.
Тон ау бөтен н ің мүлкін иелік етумен бір ге оған өзін ің қалауын ша толық билік жүр гізу мүмкін дігін алған уақыттан бастап аяқталған деп тан ылады. Бөтен н ің мүлкін ашықтан ашық иелен уге бағытталған , бір ақ толық іске аспаған әр екет тон ауға оқталған деп тан ылады.
Бөтен н ің мүлкін қасақан алықпен н емесе бұзақылық н иетпен бүлдір у, я болмаса оыс мүлікке өзін ің н ақты н емесе болжамалы құқығын өз бетін ше жүзеге асыр у мақсатымен , сон дай-ақ оған уақытша пайдалан у н иетімен иелік ету тон ау деп қар астыр ылмайды, мұн дай р еттер де кін әлін ің әр екеті істің н ақты жағдайлар ын а қар ай Қылмыстық кодекстің 187,257,327-баптар ы бойын ша сар алан уы мүмкін .
Тон аудың субъектісі 14-ке толған есі дұр ыс адам.
Субъективтік жағын ан тон ау тікелей қасақан алықпен жән е пайдакүн емдік мақсатпен сипатталады.
Қар ақшылық (192-бап). Қар ақшылық - талан -тар ажға салудың ең қауіпті түр і болып табылады. Қар ақшылық деген іміз бөтен мүлікті талан -тар ажға салу мақсатын да шабуыл жасауға ұшыр аған адамн ың өмір і мен ден саулығын а қауіпты күш көр сетумен н емесе тікелей күш қолдан амын деп қор қытумен ұштасқан шабуыл жасау. Қылмыстың бұл түр ін ің қоғамға қауіптілігін ің көтер іңкі жағдайды он ың екі бір дей объектісі - мен шікке жән е адамн ың өмір і мен ден саулығын а бір мезетте қылмысты қол сұғуы ар қылы сипатталады.
Қар ақшылықтың объективтік жағы адамн ың өмір і мен ден саулығын а қауіпті күш көр сетумен н емесе тікелей осын дай күш қолдан амын деп қор қытумен ұштасқан шабуыл жасау ар қылы белгілен еді. Осыған ор ай қар ақшылықтың объективтік жағы н егізін ен екі әр екет ар қылы: шабуыл жасау жән е күш көр сету ар қылы жүзеге асыр ылады.
Шабуыл жасау деп кін әлі адамн ың жәбір лен ушіге кен еттен , он ың қар сылығын тойтар у мақсатын да өте үр діс түр ін де күш қолдан уы болып табылады. Шабуыл ашық түр де жасалған зор лық әр екеттер ін ен бөтен жәбір лен ушін і ту сыр тын ан ұр у, тасада тұр ып оған оқ ату, жәбір лен ушін ің өмір ін е, ден саулығын а қауіп келтір етін жағдайда оған қатты әсер ететін , улан дыр атын н емесе жын дан дыр атын н әр селер бер у ар қылы он ы есеңгір ететін жағдайда келтір у сияқты әр екеттер жатады.
Өмір ге, ден саулыққа қауіпті күш қолдан уға адамн ың тын ыс жолдар ын бекіту, биіктен жер ге тастау, жүр іп бар а жатқан н емесе тұр ған көліктен итер іп жібер у н емесе жәбір лен ушін і улан дыр атын н емесе он ың н ер в жүйесін е қатты әсер ететін н әр селер қолдан у жатады.
Қар ақшылықтың құр амын күш қолдан умен бір ге адамн ың өмір і мен ден саулығын а қауіпті күш қолдан амын деп қор қытумен ұштасқан әр екеттер құр айды. Мұн дай р етте қор қыту шын мән ін де адамн ың өмір і мен ден саулығын а қауіпті болуы жән е қар сыласқан жағдайда ол қор қыдудың н ақты іс жүзін е асатын ын а жәбір лен ушін ің ешбір күмән і болмауы кер ек.
Қар ақшылықтағы күш қолдан у бөтен н ің мүлкін е иелік етудің құр алы болып табылады. Сон дықтан да күш қолдан у иелік етуден бұр ын жүзеге асыр ылады. Егер кін әлі адам бөтен н ің мүлкін жасыр ын түр де ұр лауды жүзеге асыр у бар ысын да мен шік иесін ің н емесе өзге де адамдар дың қар сылығын а тап болып күш қолдан са, он да он ың әр екеті қар ақшылық р етін де сар алан ады. Егер кін әлі адам бөтен н ің мүлкін жасыр ын ұр лап, бір ақ қылмыс істеген жер де көзге түсіп қалып, қашып құтылу мақсатымен жәбір лен ушіге күш қолдан са, он да он ың әр екеті қар ақшылық емес, ұр лық р етін де сар алан ады.
Қар ақшылық шабуыл жасаған уақыттан бастап, он ың бөтен н ің мүлкін е иелік жасаған ын а н емесе иелік жасамаған ын а қар амастан аяқталады деп сан алады. Сон дықтан да қар ақшылық құр амы заңда фор мальдық құр ам р етін де қар астыр ылған .
Қар ақшылықтың субъективтік жағын ан тікелей қасақан алықпен жән е пайдакүн емдікпен сипатталады.
Субъектісі 14-ке толған есі дұр ыс кез келген адам.
1.3 Тон аудың объективті жән е субъективті жағы
Объективті жағын да тон ау-бұл бір еудің мүлкін ашық ұр лау. ҚР ҚК түсін дір месін де: "мен шік иесі н емесе басқа адамдар , қылмысты көр ген адамдар үшін ашық, ан ық көр ін етін , бөтен мүлікті алып қою тәсілі - тон аудың объективті белгісі", - делін ген .[20]
Тұтастай алған да, тон ау құр амын ан ықтай отыр ып, заң он ы н егізгі белгілер деп атайды:
1. ұр лықтың ашықтығы;
2. мүліктік залал түр ін дегі қоғамдық қауіпті зар даптар ;
3. кін әлін ің заңсыз әр екеттер і мен туын даған зиян ды салдар ар асын дағы себептік байлан ыс.
Егер кін әлі адам он ы жәбір лен ушілер дің н емесе басқа адамдар дың қатысуымен жасайтын ын жән е он ың әр екеттер ін ің сипатын түсін етін ін білсе, ұр лау ашық болады. Кр ылов көшесін дегі № 7 үйдің кір ебер ісін де жас әйелге қауіп төн дір іп, Е.Бәсен ок одан былғар ы күр теше мен күзен бөр ік шешіп алды.[21] Мұн дай салдар дың басталуымен тон аудың аяқталу сәті байлан ысты.Жоғар ыда айтылған дай, тон ауды аяқталған деп тан у үшін мүлікті алып қою н әтижесін де кін әлі адам ұр лан ған мүлікті өз қалауы бойын ша басқар уға н ақты мүмкін дік алуы кер ек. Мұн дай мүмкін діктің болмауы қылмыстың толық ұр лық р етін де жіктелуін болдыр майды.
Тон аудың мін детті белгісі-кін әлін ің заңсыз әр екеттер і мен иесін е н емесе басқа заңды иесін е н ақты мүліктік залал келтір у түр ін дегі әлеуметтік қауіпті салдар дың ар асын дағы себептік байлан ыс.
Себептік байлан ыс-бұл әлеуметтік қауіпті іс-әр екет пен он ың салдар ы ар асын дағы объективті байлан ыс, он да әр екет уақыт өте келе он ың салдар ы болады, он ың пайда болуын ың н ақты мүмкін дігін дайын дайды, ан ықтайды жән е осы салдар дың н егізгі жән е тікелей себебі болып табылады.[22]
Сыр тқы тон ау көр ін істер ін ің объективті фор малар ын сипаттай отыр ып, олар қар ақшын ың жеке басын ың кейбір жағымсыз қасиеттер ін , жәбір лен ушіге н емесе қылмыстың басқа куәгер лер ін е қатысты агр ессивті мін ез-құлқын ың мүмкін діктер ін , егер олар басқа бір еудің мүлкін ашық тәр кілеуге қар сылық білдір се н емесе кедер гі келтір се, ашатын дығын атап өткен жөн . [23] Қылмыстың өзін дік тәсілі, он ың ашықтығын а, басқа адамдар үшін айқын болуын а байлан ысты, қылмыскер дің ер екше дәр мен сіздігін , он ың белгілен ген құқықтық тәр тіпті ескер меуін , құқықтық жән е мор альдық қағидалар ды жән е қоғамн ың құн дылықтар ын толығымен ескер меуін көр сетеді, егер бір еу он ың қылмыстық ұмтылыстар ын а кедер гі келтір се, зор лық-зомбылық қолдан уға "зар ядталған " деп айтуға дайын екен ін көр сетеді.[24]
Осы жолмен заңсыз байыту мақсатын а жетуге кедер гі келтір еді. Іс жүзін де, бұл көбін есе тон аушы шабуылдың қар қын дылығын ар ттыр у н емесе жәбір лен ушін ің н емесе басқа адамдар дың қар сылығын жеңу үшін олар ға зор лық-зомбылық жасаған кезде болады. Бұл жағдай тон аудың қоғамдық қауіптілік деңгейін одан әр і жоғар ылатады, он ы, әр ин е, заң шығар ушы басқа бір еудің мүлкін ұр лаудың осы түр ін е сан кция белгілеу кезін де ескер ді.[25]
Ашық ұр лау ұғымы тур алы заң әдебиеттер ін де бір н еше көзқар астар айтылды, кейбір автор лар , мысалы, ашық ұр лау тек жәбір лен уші мойын даған жағдайда ған а болады деп мәлімдеді. Ашық ұр лау ұғымы тур алы заң әдебиеттер ін де бір н еше көзқар астар айтылды, кейбір автор лар , мысалы, ашық ұр лау тек жәбір лен уші мойын даған жағдайда ған а болады деп мәлімдеді.
Айта кету кер ек, Заңн ың мағын асын а сәйкес, мүлікті ұр лау тек мен шік иесін ің н емесе мүлікті басқар атын , басқар атын , пайдалан атын басқа адамдар дың қатысуымен ған а емес, сон ымен бір ге тәр кілен ген мүлікке қатысты бөгде үшін ші тұлғалар дың қатысуымен де жүзеге асыр ылады, әр ин е, қылмыскер дің сыбайластар ын , жасыр ушылар ды н емесе қылмыс тур алы хабар ламауға уәде бер ген адамдар ды қоспаған да.
Осыған байлан ысты, басқа адамдар дың мүлкін ашық ұр лау ұғымын тар ылтатын осы автор лар дың көзқар асы дұр ыс деп тан ыла алмайды.
Кейбір кеңес заңгер лер і басқа бір еудің мүлкін ашық ұр лау ұғымы тур алы айта отыр ып, жәбір лен ушін ің н емесе үшін ші тар аптың алып қою фактісін ің сан асы ұр лаудың сипатын ашық деп ан ықтайды деп атап өтті.
Мысалы, Михайлов былай деп жазды:"бір еудің мүлкін ашық тәр кілеу бұл зор лық-зомбылықсыз алу фактісін жәбір лен ушін ің өзі н емесе басқа адамдар мойын дайтын дығымен сипатталады". [26]
Ашық ұр лау тур алы бұл түсін ік, ең алдымен , сол кездегі қылмыстық заңн ама тон ау ұғымын тәуелсіз қылмыс р етін де білмеген дігімен түсін дір іледі.
Қолдан ыстағы заңн амаға сәйкес тон ау тұжыр ымдамасын а қатысты, әр ин е, бұл автор лар дың пікір імен келісу мүмкін емес, өйткен і бір еудің мүлкін ашық ұр лау тур алы мәселен і шешкен кезде олар кін әлін ің жасаған әр екеттер ін ің сипаты тур алы субъективті идеясы сияқты маңызды сәтті ескер мейді.
Тон ау қасақан а қылмыс болған дықтан , қылмыскер дің тон ау кезін дегі н иетін ің мазмұн ы мін детті түр де басқа адамдар дың мүлкін ашық иемден у тур алы түсін ікке ен уі кер ек.
Бұл жағдай жаңа қылмыстық заң бойын ша тон ау үшін жауапкер шілік мәселелер ін қозғайтын бар лық дер лік жұмыстар да атап өтіледі.
Жоғар ыда айтылған дар ға сүйен е отыр ып, бір еудің мүлкін ашық ұр лаудың мән і н егізгі сәттер де ан ықталады деп қор ытын ды жасауға болады:
1) ұр лау әр қашан жәбір лен ушін ің н емесе алып қойылатын мүлікке қатысы бойын ша бөгде үшін ші тұлғалар дың қатысуымен жасалады;
2) қылмыскер өзін ің ашық әр екет ететін ін түсін еді, яғн и. ол қылмыстың бар лық объективті жағдайы жәбір лен ушіге н емесе үшін ші тұлғалар ға он ың әр екеттер ін ің заңсыз сипатын түсін уге ған а емес, сон ымен қатар белгілі бір жағдайлар да мүлікті ұр лауға кедер гі келтір уге жән е тіпті он ы ұстауға мүмкін дік бер етін ін түсін еді, бір ақ ол он ы елемейді;
3) Алып қойылатын мүлікке қатысты бөгде жән е қылмыс тур алы хабар ламауға уәде бер ген қылмыскер дің сыбайластар ы, жасыр ушылар н емесе адамдар болып табылмайтын жәбір лен уші н емесе үшін ші адамдар мүліктің ұр лан ған ын түсін еді.
Бұл жер де ұр лауды тон ау р етін де сар алау үшін бір уақытта бар лық байлан ысты сәттер дің болуы мін детті емес екен ін атап өткен жөн . Алғашқы екі белгі н егізгі, шешуші, үшін шісі көмекші р өл атқар ады жән е кейбір жағдайлар да мүлдем болмауы мүмкін .[27]
Заң шығар ушы тон ау белгілер ін ің қатар ын а қылмыскер дің әр екетін сипаттайтын жағдайлар , қылмыстың жасалған уақыты, ор н ы жән е жағдайы кір мейді. Алайда, тон ау жасалған әр бір н ақты жағдайда осы мән -жайлар ды ан ықтау сот үшін де мін детті болып табылады, өйткен і бұл қылмыс пен қылмыскер дің қоғамдық қауіптілік дәр ежесі тур алы н ақты түсін ік бер еді, сон дықтан кін әліге жазан ың дұр ыс тағайын далуын а ықпал етеді жән е, ең бастысы, тон аудың алдын -алу жұмыстар ын жүр гізу үшін үлкен маңызға ие.
Кез-келген қылмыстың, он ың ішін де тон аудың қоғамдық қауіптілігі он ың қоғамдық қатын астар ға келтір етін зиян ымен ған а емес, он ы жасау әдісімен , кін ә фор масымен , мотивтер імен жән е мақсаттар ымен де ан ықталады,
Бір ақ көбін есе кін әлін ің қауіп-қатер і. Р ецидивистік қылмыскер лер жасаған қылмыстар , бәр і бір дей, субъектілер жасаған әр екеттер ге қар аған да әлдеқайда қауіпті, олар үшін қылмыс тек жеке эпизод болып табылады жән е қоғамға қар сы, заңсыз көзқар астар мен идеялар дың тер ең тамыр лан ған н әтижесі емес.
Мен шікке қар сы пайдакүн емдік қылмыстар жән е, ең алдымен , ұр лық тур алы айта отыр ып, олар ды, әдетте, сан а-сезімі қоғамға қар сы ұмтылыстар мен , мысалы, ашкөздік пен өзімшілдік, өзімшілдік, бір еудің жұмысын а құр метсіздік, басқа адамдар дың н емесе мемлекеттің есебін ен жеке пайда табуға деген ұмтылыс сияқты адамдар жасайтын дығын ер екше атап өткен жөн .[28]
Ұр лық субъектісін ің әлеуметтік-саяси сипаттамасы он ың заңды белгілер імен тығыз байлан ысты, бұл қажетті жағдайлар , адамн ың әлеуметтік қауіпті әр екеттер і үшін жауапкер шілігін ің алғышар ты. Заң қылмыс жасаған ға дейін белгілен ген жасқа жеткен жән е өз іс-әр екеттер ін білуге жән е олар дың ор ын далуын басқар уға қабілетті адам ған а қылмыстық жауапкер шілікке тар тылатын ын жән е жазалан атын дығын белгілейді.
Демек, ұр лық субъектісін ің н егізгі заңды белгілер і, бір ін шіден , заңмен белгілен ген жасқа жету, екін шіден , ақыл-ой.[29]
Іс жүзін де ұр лық субъектісін ің жасы сияқты белгін і ан ықтау, жалпы ер еже бойын ша, ешқан дай қиын дық тудыр майды.
ҚР ҚК-н ің 15-бабын а сәйкес бөтен н ің мүлкін тон аған ы үшін қылмыс жасалған уақытта он төр т жасқа толған адамдар жауаптылыққа жатады.
Жасалған әлеуметтік қауіпті іс-әр екет үшін қылмыстық жауапкер шілікке тар ту үшін адам белгілі бір дамуға қол жеткізуі кер ек, белгілі бір өмір лік тәжір ибеге ие болуы кер ек, бұл он ың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Баишев Университеті
Д.Т. Жалгасбаева.,А.Жалғасұлы
Ұрлықтың сипаттамасы және оның негізгі белгілері
ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА
6В042115В030100 - Құқықтану білім беру бағдарламасы
Ақтөбе 2021
Білім және ғылым министрлігі Қазақстан Республикасы
БаишевУниверситеті
Қорғауға жіберілді қорғауға жіберілді Кафедра меңгерушісі
Құқық және жалпы білім беру пәндері
Сагиева Г. К.
ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА
Тақырыбы: Ұрлықтың сипаттамасы және оның негізгі белгілері
6В042115В030100 - Құқықтану білім беру бағдарламасы
Орындағандар Д.Т.Жалгасбаева.,А.Жалғасұлы
Ғылыми жетекші з.ғ.д., профессоры Е.О.Тузельбаев
Aқтөбе 2021
МАЗМҰНЫ
Кіріспе
1.МЕНШІККЕ ҚАРСЫ ҚЫЛМЫСТЫҚ ҚҰҚЫҚ БҰЗУШЫЛЫҚТАРДЫҢ ЖАЛПЫ СИПАТТАМАСЫ ЖӘНЕ ТҮРЛЕРІ.
1.1 Тонаудың түсінігі
1.2 Тонауобъектісі
1.3 Тонаудыңобъективтіжәнесубъективтіжа ғы
2.ҰРЛАУ ҰҒЫМЫ ЖӘНЕ БЕЛГІЛЕРІ, ОНЫҢ НЫСАНДАРЫ.
2.1 Жәбірленушініңөміріненемеседенсаулы ғынақауіптіемескүшқолданып не осындайкүшқолдануқатерінтөндіріпжас алғантонау
2.2Бірнеше рет жасалғантонау
2.3 Алдыналасөзбайласуарқылыадамдартобы жасағантонау
2.4Тұрғын,қызметтік, өндірістікүй-жайға не қоймағазаңсызкіруарқылыжасалғантона у
2.5 Ұйымдасқан топ жасағантонау
2.6 Ірікөлемдежасалғантонау
2.7 Ұрлықнемесеқорқытыпалушылықүшінбұры некінемесеодан да көп реет сотталғанадамжасағантонау
2.8 Араласқылмыстардан (ұрлық, қарақшылық) тонаудышектеу)
ҚОРЫТЫНДЫ
Пайдаланылғанәдебиеттертізімі
Кіріспе
Меншік құқығы азаматтық құқықтар жүйесінде ерекше орын алады: ол экономикалық қатынастардың негізгі реттеушісі және азаматтардың әл-ауқатының көрсеткіші болып табылады. Заңнамалық реттеу және құқықтық қорғау тәсілдері көбінесе қоғамдық қатынастардың сипатын анықтайды.
Қазақстан Республикасында мемлекеттік меншік пен жеке меншік танылады және бірдей қорғалады.[1] Бұдан шығатыны, меншіктің барлық нысандарының теңдігі тек жарияланып қана қоймайды, сонымен қатар мемлекетке меншіктің белгілі бір формаларына қандай да бір артықшылықтар белгілеуге тыйым салу арқылы кепілдік беріледі. Қылмыстық заңнамада меншікке қарсы қылмыстар үшін жауапкершілік меншікке қол сұғудың қандай жолмен жасалғанына байланысты сараланады. Мүлікті тәркілеу әдістері ұрлықты сипаттайтын объективті жағдайлар ретінде қылмыстың қоғамдық қауіптілік дәрежесіне айтарлықтай әсер етеді, сондықтан заң шығарушы ескереді.
Азаматтардың меншік құқығына қол сұғушылыққа қарсы күрес меншік құқығын жан-жақты қорғау қажеттілігінен туындайды. Жоғарыда айтылғандар дипломдық жобаның зерттеу тақырыбын таңдауға әкелді. Бұл тезисте тонау сияқты ұрлықтың түрін қарастыруға әрекет жасалды.
Қолданыстағы қылмыстық заңнама ұрлықтың алты түрін ажыратады: ұрлық, тонау, қарақшылық, алаяқтық, сеніп тапсырылған мүлікті иемдену немесе ұрлау.
Тонау-ұрлықтан, алаяқтықтан, иемденуден немесе ысырап етуден гөрі ұрлықтың қауіпті түрі. Ол Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінде (бұдан әрі-ҚР ҚК) бөтеннің мүлкін ашық ұрлау ретінде айқындалады. [2] "Бөтен мүлік" ұғымы меншіктің көптеген нысандары ұғымын қамтиды және бір жоба аясында бәрін сипаттау мүмкін емес болғандықтан, біз олардың арасында меншіктің бір түріне қол сұғушылықты таңдадық, бұл азаматтардың басқа біреудің мүлкін тонау (азаматтардың жеке меншігі).
Жұмыста біреудің мүлкін тонау құрамына талдау жасалады, тонаудың біліктілік белгілері қарастырылады, тонау мен байланысты қылмыстардың арасындағы айырмашылықтар - ұрлық, қарақшылық.
Дипломдық жобаның зерттеудің мақсаты және міндеттері. Зерттеу жұмысының негiзгi мақсаты ұрлықтың ұғымы мен оның түрлері, ұрлыққа жаза тағайындау жүйесіндегі ұлттық және халықаралық құқықтық аспектілерді зерттеу, жаза теориялық тұжырымдамасын қалыптастыру және осы саладағы заңнаманы жетілдіру шараларын қалыптастыру болып табылады.
Бұл мақсаттар мынадай мәселелерді шешу арқылы жүзеге асырылады:
- ұрлықтың түсінігі мен жалпы сипаттамасын талдау;
- Қазақстан Республикасындағы ұрлықтың қазіргі жағдайын зерделеу;
- қылмыстық саясаттың ұрлықтың әсер ету механизмін зерделеу
- ұрлық және оның түрлерін жалпы сипаттамасы мен түрлерін талдау;
- ұрлық және оның түрлерінің мəселелерін қылмыстық заңнамаға сәйкес анықтау;
- ұрлыққа жаза тағайындаудын мәселелерін зерттеу;
-ұрлыққа және меншікке қарсы қылмыстарға жаза тағайындаудың алатын орны мен мәселесін талдау.
Дипломдық жобаның зерттеу объектісі.Дипломдық жобаныңнегiзi ұрлықтың ұғымын, оның түрлерін зерттеу объектiсiне меншікке қарсы қылмыстар бойынша жаза тағайындаудың механизмдері нәтижесінде қалыптасатын қоғамдық қатынастардың аясы және осы тұстағы қылмыстық заңнама болып табылады.
Дипломдық жобаны зерттеудің пәні. Ұрлықтың ұғымы мен түрлері бойынша жаза тағайындау кезіндегі туындайтын мәселелерін талдау, жаза тағайындаудың түрлерін, жаза үшін жауапкершілікті қарастыратын ұлттық және шетелдік заңнама нормалары, оларды қолдану тәжірбиесі, жаза тағайындау тәжірибелері және шет елдерінің тәжірибелері құрайды.
Тақырыптың зерттелу деңгейі.Тақырып аясында атқарылған зерттеу жұмыстарына тоқталсақ. Борчашвили И.Ш., Курляндский В.И., Мамытов А., Ағыбаев А.Н., М.Д. Шаргородский., Карпец И.И., Шапинова С.А. аталған авторлардың жұмыстарында ұрлық ұғымы мен түлерінің санатына жатқызылды, ұрлық ұғымы мен түрлері бойынша жасалатын қылмыстардың түрлерін әртүрлі тұжырымдайды.
Дипломдық жобаның теориялық маңыздылығы. Дипломдық жобаның негiзгi нәтижелерi мен қорытындылары және солардың негiзiнде қалыптастырылған тәжірибелік тұжырымдар мен ұсыныстар жалпы қылмыстық-атқару құқығы, қылмыстық құқық, Қазақстан Республикасының Конституциясы жетілдірудің теориялық ережелерін дамытуға ықпалын тигізеді.
Жұмыстың теориялық зерттеу нәтижелерiн жоғарғы заң оқу орындарында қылмыстық құқық, қылмыстық-атқару құқығы пәндерінің оқу үрдісінде, пәндер бойынша оқу курстарын зерделеу, дәрiс жүргiзу кезiнде қолдануға болады.
Дипломдық жобаның тәжірибелік маңызы. Автор дайындаған ұсыныстарды Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексіне өзгерістер мен толықтырулар енгізуде, ұрлықтың ұғымы мен түрлерін және осы қылмыстар бойынша жаза тағайындау кезіндегі туындайтын мәселелерін талдау, жаза тағайындаудың түрлерін, жаза үшін жауапкершілікті мен қылмыстық құқық бұзушылық ортаның субмәдениетін жоюда қолдануға болады.
Дипломдық жобаны зерттеудің әдістемесі мен тәсілі. Диалектика жобалық зерттеудің әдіснамалық негізі болып табылады. Зерттеу материалдарын жинақтау, өндеу, жалпылау, талдау әдістерін қолданумен қоса, индукция, дедукция, тарихи талдау, салыстыру, статистикалық жинақтау және топтау, кесте жасау, кері талдау және т.б. әдіс-тәсілдер пайдаланылған. Ақпарат алу барысында сауалнама жүргізу, сұхбат алу, контент-талдау, байқау сияқты әлеуметтік әдістемелер жиі қолданылды.
Зерттеу жұмысының нормативтiк базасы. Дипломдық жобаны зерттеудiң нормативтiк-құқықтық негiзiн Қазақстан Республикасының Конституциясы, Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексі, Қазақстан Республикасының Қылмыстық атқару кодексі, сондай-ақ Қазақстан Республикасының өзге де құқық салаларының нормалар құрайды.
Дипломдық жобаның құрылымы және көлемi. Дипломдық жобаның құрылымы мен көлемi зерттеудiң мақсаттарына, мiндеттерiне және қисынына негiзделедi, өзара үндеседі. Зерттеу жұмысы кiрiспеден, 2 тараудан, 11 бөлiмшеден, қорытынды мен пайдаланылған дереккөздердің тiзiмiнен тұрады. Жұмыстың жалпы көлемi осындай iзденiстерге қойылатын талаптарға сай келедi.
1.1 Меншікке қарсы қылмыстық құқық бұзушылықтардың жалпы сипаттамасы және түрлері.
ҚР АК-не сәйкес меншік құқығы дегеніміз субектінің заң құжаттары арқылы танылатын және қорғалатын өзіне тиесілі мүлікті өз қалауынша иелену, пайдалану және оған билік ету құқығы болып табылады.
Осыған байланысты меншік иелерінің заңды құқықтары азаматтық құқықтық нормамен, сондай-ақ меншік құқығына қоғамға қауіпті іс-әрекет арқылы қиянат жасалғанда қылмыстық құқық нормасы арқылы да қорғалады.
Меншікке қарсы қылмыстық құқық бұзушылықтар деп мүліктің меншік иесіне немесе өзге иеленушісіне залал келтіре отырып немесе залал келтіру қаупін тудырумен байланысты Қылмыстық кодексте көзделген нысандар арқылы жасалатын қасақаналық немесе абайсыздық іс-әрекеттерді айтамыз.
Меншікке қарсы қылмыстық құқық бұзушылықтар меншік иесінің иеленуі, пайдалану немесе оған билік ету құқығын құрайтын меншікке байланысты қоғамдық қатынастар болып табылады.
Меншікке қарсы қылмыстық құқық бұзушылықтардың затына адам еңбегі арқылы жасалған кез келген материалдық дүниелер , заттар жатады. Осыған байланысты адамның ақыл-ойы, идеясы, заттық белгісі болмағандықтан осы қылмыстардын заты болып табылмайды. Сондай- ақ заттық белгісі жоқ болғандықтан электр немесе жылу энергиясы да меншік затына жатпайды. Меншікке қарсы қылмыстық құқық бұзушылықтардың затына - ақша, бағалы қағаздар, сондай-ақ азаматтық айналымнан алынбаған басқа да қозғалмалы немесе қозғалмайтын мүліктер жатады. Жер қойнауы, су көздері, өсімдіктер дүнтесі, басқа да табиғи ресурстар, республикалық бюджет қаражаты, мемлекеттік қазына, алтын, алмас, валюта қоры, мәдениет және табиғат ескерткіштері меншік затына жатпайды.
Меншік иесіне немесе өзге де иеленушіден кінәлы адамның бөтеннің мүлкін өз иелігіне заңсыз алуын алып қою деп білеміз.
Меншікке қарсы қылмыстық құқық бұзушылықтардың көпшілігі материалдық қылмыс құрамын құрайды, олардың объективтік жағы занды көрсетілген үш элементтен: құқыққа қайшы іс- әрекеттерден; қылмыстық құқықтық норма диспозициясында көрсетілген мүліктік зиян ретіндегі зардаптан; сондай-ақ құқыққа қайшы әрекет пен орын алған зардаптың арасындағы себепті байланысты тұрады .
Меншікке қарсы қылмыстық құқық бұзушылықтардың субъективтік жағынан негізінен кінәлінің тікелей қасақаналық түрі арқылы жүзеге асырылады, тек бөтен адамның мүлкін абайсызда жою немесе бүлдіру (204- бап ) кінәнің абайсыздық нысаны арқылы істеледі.
Меншікке қарсы қылмыстық құқық бұзушылықтардың негізгі белгілеріне- пайдакүнемдік ниет және мақсат жатады.
Әлеуметтік құндылық жүйесінде меншік құқығы тұлғалардың ең бір маңызды әлеуметтік игіліктері ретінде бағаланады.
Бөтеннің мүлкін ұрлаудың мәнін түсіну үшін ең алдымен осы қылмыстың объектісін анықтап алу маңызды орын алады. Мұндай мәселені шешу қылмыстық құқық теориясында тыңғылықты жасалған қылмыс объектісі туралы жалпы ережелерге негізделген болуы керек.
Қол сұғушылық объектісін дұрыс анықтау осы топтағы қылмыстың мән-мағынасын ашуға мүмкіндік береді, соңғысының қоғамдық қауіптілік сипатын көрсетеді және ең маңыздысы осы қылмыстарды дұрыс саралау үшін алғышарттар тудырады.
Меншікке қарсы қылмыстық құқық бұзушылықтардың топтық объектісі меншік қатынастары, яғни жеке немесе ұжымдық пайдалану үшін не өндірістік қызмет жүргізуге арналған материалдық игіліктерді салаларға бөлетін қоғамдық қатынастар болып табылады. Демек, меншікке қарсы қылмыстардың топтық объектісі меншік болып табылады деп атап өту керек.
Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің 188-195-баптарына сәйкес, менщік құқығы - заңнамалық актілермен танылған және қорғалатын субъектінің өзінің қалауы бойынша иелігіндегі мүліктерді иемдену, пайдалану және билік жасау құқығы. Сөйтіп, меншік иесінің құғына өзінің мүлкін иемдену, пайдалану және басқарып ұйымдастыру жатады.
Иемдену құқығы іс жүзіндегі мүліктен пайдалы табиғи қасиеттерін алуың, сондай-ақ одан пайда көрудің заңды түрде қамтамасыз етілген мүмкіндігімен көрінеді. Пайдасын көру жемісі мен өнімін, төлін және өзге де кірісін алумен көрінеді.
Пайдалану құқығы іс жүзіндегі мүлікке ие болудың заңды түрде қамтамасыз етілген мүмкіндігімен көрінеді
Билік жасау құқығы мүліктің заңды тағдырын қамтамасыз ету мүмкіндігімен көрінеді (ҚР АК 188-б. 2-бөл.). Меншік иесі өзінің қалауы бойынша өзінің иелігіндегі мүлікке қатысты кез келген әрекетті қолдануға, соның ішінде оны басқа бір адамға мүлдем беруге, өзінің иелігін сақтай отырып, бере тұруға, өзінің иемдену, пайдалану және билік жасау құқығын сақтай отырып, кепілдікке беруге, билік жасауға және басқа да жағдайларда бере алады (ҚР АК 188-б. 3-бөл.).
Мысалы, тонау жолымен жасалған ұрлауда қосымша объекті ретінде жәбірленушінің өмірі мен денсаулығына келтірілген зиян немесе осындай күш қолданамын деп қорқтыту болып табылады (ҚР ҚК 191-б. 2-бөл. 1 тар.) Бөтен мүлікті ұрлау мақсатындағы қарақшылық (ҚР ҚК 192-б.) шабуылға тап болған адамның денсаулығы мен өміріне нақты қауіп төндіреді. Алаяқтық жасауда қосымша объекті болып жәбірленуші мен оның жақын-туыстарының денсаулығы, абыройы мен ар-намысы табылады.
Сөйтіп, күш көрсетумен жасалатын мүліктік қылмыстарда тікелей объекті болып меншік, ал қосымша объекті болып жәбірленушінің өмірі немесе денсаулығы танылады.
Объективтік жағынан меншікке қарсы қылмыстар іс-әрекет жасау -жолымен жасалады (ҚР ҚК 187-204-баптары), бұл жерде оларды заң шығарушы негізінен қылмыстың материалдық топтары ретінде топтастырған. Осыдан келіп, объективтік жақ: жасалаған іс-әрекет, келтірілген зардап және іс-әрекеттер пен зардаптардың арасындағы себепті байланыс сияқты үш міндетті белгілерден тұрады деп қорытынды жасауға болады. Сонымен бірге, қылмыстық зардап қашанда материалдық сипатқа ие болады және ол мүліктік шығын келтіру түрінде көрінеді. Тек қарақшылық (ҚР ҚК 192-бабы) мен қорқытып алушылық (ҚР ҚК 194-бабы) өздерінің құрылысы жағынан формальды қылмыс болып табылады, өйткені бұларда материалдық қылмыстарға қарағанда міндетті белгілері тек қана әрекет болып табылады да, ал зардап осы екі қылмыстың екеуінде де қылмыс құрамынан тыс қалады.
Жекелеген меншікке қарсы қылмыстар үшін объективтік жағының міндетті элементі қылмыстың жасалу әдісі болып табылады (күш көрсететін немесе күш көрсетпейтін, жасырын немесе ашық).
Меншікке қарсы қылмыстық құқық бұзушылықтардыңсубъектісі заңмен белгіленген жасқа толған есі дұрыс жеке адам болып танылады.
Субъективтік жағынан алғанда меншікке қарсы қылмыстар тура ниетпен жасалады. Кінәлі өзінің бөтен мүлікті алғалы тұрғанын ұғынады, өзінің әрекетімен меншік иесіне шығын келтіргелі тұрғанын сезінеді және соны тілейді, ҚР ҚК Ерекше бөлімінің 6-тарауындағы бір ғана қылмыс абайсыздықпен жасалады, ол - бөтен адамның мүлкін жою немесе бүлдіру (ҚР ҚК 204-б.).
Ұрлаудағы міндетті түрдегі белгі пайдакүнемдік мақсат болып табылады. Пайдакүнемдік мақсат ұрлаудың белгісі ретінде ұрлаудың анықтамасында заң шығарушымен тура айтылған. Ол өзінің пайдасына немесе басқа бір адамның пайдасына материалдық олжа табуға деген ұмтылыстан көрінеді.
Меншікке қарсы қылмыстық құқық бұзушылықтарды мынадай түрлерге бөлуге болады: 1) пайдакүнемдік, 2) пайдакүнемдік емес.
Пайдакүнемдік қылмыстар екіге бөлінеді: талан - таражға - ҚР ҚК 187-192-баптарында қарастырылған қылмыстық құқық бұзушылықтар жатады, ал меншікке қарсы басқадай пайдакүнемдік қылмыстарға - 193-201-баптарда көзделген қылмыстық құқық бұзушылықтар жатады.
Пайдакүнемдік емес қылмыстарға заң шығарушы: ҚР ҚК 202,203 және 204 баптарды жатқызады.
ҚР ҚК 191-бабы қарақшылықты бөтеннің мүлкін ашық ұрлау ретінде айқындайды. Бұл қылмыстық әрекеттің әлеуметтік қауіптілігі меншік құқығын бұзудан көрінеді.
Тонау ұрлықтың барлық объективті және субъективті белгілерін қамтиды, өйткені бұл оның формаларының бірі. Қылмыстық заңнама "ұрлау"ұғымын кеңінен қолданады. 2000 жылға дейін ҚР ҚК бөтеннің мүлкін ұрлаудың жалпы анықтамасын қамтымаған. Мұндай ұғым Пленумның № 9 Қаулысында "бөтеннің мүлкін ұрлауды саралаудың кейбір мәселелері туралы"Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты Пленумының 1996 жылғы 25 шілдедегі Қаулысымен ғана қамтылған. "Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" Қазақстан Республикасының 2000 жылғы 5 мамырдағы № 47-И Заңымен ҚР ҚК 188-бабын "ұрлау"анықтамасымен толықтырылды. Осылайша, Қылмыстық кодекстің баптарында ұрлық дегеніміз-бұл мүліктің иесіне немесе басқа иесіне зиян келтірген, кінәлі адамның немесе басқа адамдардың пайдасына пайдакүнемдік мақсатта жасалған заңсыз өтеусіз алып қою және немесе айналдыру. Жоғарғы Сот Пленумының қаулысы ұрлықты меншік иесінің мүлкін пайдакүнемдік мақсатта заңсыз өтеусіз алып қою және оны өз пайдасына немесе басқа адамдардың пайдасына айналдыру ретінде анықтайды. [3] Ұсынылған тұжырымдамалардан көрініп тұрғандай, екінші жағдайда бұл мүліктің иесіне немесе басқа иесіне зиян келтіру туралы айтылмайды. Ұрлықтың дұрыс тұжырымдалған жалпы тұжырымдамасының мағынасы, оның барлық түрлерін сипаттайтын жүйелік генеративті элементтер мен белгілерді егжей-тегжейлі құқықтық талдауын анықтау, теория тұрғысынан да, негізінен осы санаттағы істер бойынша Заңды қолдану тәжірибесі тұрғысынан да асыра бағалау қиын.
Қылмыстық заңнамада біреудің мүлкін ұрлағаны үшін жауапкершілік меншік қатынастарына қандай жолмен қол сұғу жасалғанына байланысты сараланады. Бөтеннің мүлкін алып қою оны жасырын ұрлау, сондай-ақ ашық иелену жолымен, алаяқтық, қорқытып алу, иемденіп алу немесе талан-таражға салу жолымен не қызмет бабын теріс пайдалану жолымен жүргізілуі мүмкін. Мүлікті тәркілеу әдісі ұрлықты сипаттайтын объективті жағдай ретінде қылмыстың қоғамдық қауіптілік дәрежесіне айтарлықтай әсер етеді, сондықтан заңмен ескеріледі.
Қылмыстық құқық ғылымында және құқық қолдану практикасында қоғамдық қауіпті әрекеттерді жасаудың әдістері, нақты тәсілдері, оларды қолдану арқылы кінәлі адам ұрланған адамды өзінің немесе басқа адамдардың пайдасына айналдыру мақсатында мүлікті меншік иесінің және басқа адамдардың иелігінен заңсыз және өтеусіз алып тастайды, ұрлау нысандары деп аталады. Ұрлау нысандары бойынша қолданыстағы қылмыстық заңнама осы қылмыстың жеті нақты құрамын ажыратады:
1. ұрлық жолымен жасалған ұрлық (ҚР ҚК 188-б.);
2. мал ұрлау (ҚР ҚК 188-1б.));
3. сеніп тапсырылған бөтен мүлікті талан-таражға салу жолымен жасалған ұрлық (ҚР 189-б.));
4. алаяқтық жолымен жасалған ұрлық (ҚР ҚК 190-б.));
5. тонау жолымен жасалған ұрлық (ҚР ҚК 191-б.));
6. қарақшылық жолымен жасалған ұрлық (ҚР ҚК 192-б.);
7. ерекше құндылығы бар заттарды жымқыру (ҚР ҚК 193-б.). Әрбірнақты жағдайда жымқыру нысанын дұрыс белгілеу заңды дұрыс және дәл қолданудың қажетті алғышарты, шарты болып табылады, жалғыз дұрыс әлеуметтік-саяси және құқықтықіс-әрекетті бағалау, демек, кінәлінің жауапкершілігі мен жазасын даралау.
Біреудің мүлкін тонау түрінде ұрлау әдісіне сәйкес, бұл қылмыс меншікке ең қауіпті шабуылдардың бірі деп айтуға болады. Қолданыстағы қылмыстық заңнама (ҚР ҚК 191-б.) тонауды бөтеннің мүлкін ашық ұрлау ретінде айқындайды. Бұл қылмыстың мәні-ол ашық түрде жасалады.. көлік құралы бар, кінәлі меншік иесінің мүлкін оның иелігінен алады, әдетте, жәбірленуші немесе бөтен адамдар үшін айқын көрінеді. Қарақшылық бөтен адамдар оқиға орнына қатысып қана қоймай, кінәлінің затты, затты алып қою әрекетін бақылап, ең бастысы олардың қылмыстық сипатын түсінген жағдайда жасалады. Ашық ұрлау тәсіл ғана емес, қоғамдық қауіптілігі көрсетілген іс-қимыл арттырадыжәне қылмыскердіңкеле жатқан тәуекелі мен ұсталып қалу мен қылмыстың ашылуы туралы көрсетеді.[4]
Шынында да, кінәлі адам біреудің мүлкін ашық ұрлап, оның іс - әрекетін жәбірленуші немесе басқа адамдар түсінетінін түсінеді және соған қарамастан олардан бас қылмыстан бас тартпайды, оларкөбінесе қылмыстың кенеттенжасалғандықтан (кенеттен және кенеттен жәбірленушінің қолынан портфельді, сөмкені алып қашады), қылмыс орнынан тез жасырыну мүмкіндігіне сенеді,қылмысты тосыннан көріп қалған басқа адамдардың -тонауға кедергі жасаудан қорқатыніштей біледі.
Біреудің мүлкін ашық ұрлаған қарақшы тіпті жәбірленуші немесе басқа адамдар оған белсенді қарсылық көрсетуі мүмкін екенін түсінеді. Кінәлі алдын-ала жәбірленушінің немесе қылмыс орнында болған кез-келген адамның қарсылығын жеңу үшін заттарды иемдену үшін зорлық-зомбылықты қолдану қажет болуы мүмкін деп болжайды.[5]
Осылайша, меншікке қарсы қылмыстар, атап айтқанда тонау, белсенді әрекеттерден көрінеді деп қорытынды жасауға болады. Жекелеген азаматтардың өздеріне тиесілі мүлікті сақтауға, оны қадағалаусыз және қараусыз қалдыруға, шектен тыс сенімсіздікке немқұрайлы қарауы осы қылмыстық іс-әрекеттің жасалуына ықпал ететін жағдайлар болып табылады. Бұл сондай-ақ кейбір субъектілердің әдепсіз мінез-құлқын қамтуы керек. Тәжірибе көрсеткендей, ұрлық пен тонау құрбандары көбінесе мас болған адамдар болып табылады, егер олар қылмыскерге қарсы тұра алмаса ғана емес, оларменне болып жатқанын түсінеді.
Тонау кезін де мүлікті алу әдістер і әр түр лі болуы мүмкін . Қылмыс жасау жағдайы (ор н ы, уақыты жән е т.б.) жән е кін әлі өз мақсатын а жету үшін қолдан атын әдістер кем болмауы мүмкін . Қылмыскер дің іс-әр екетін ің әдістер і мен әдістер і көбін есе қылмыстың н ақты жағдайымен жән е ұр лан ған мүліктің сипатымен ан ықталады.
Сон ымен , кін әлі затты толығымен иемден уі мүмкін , бір ақ одан белгілі бір экон омикалық құн дылығы бар бөлікті н емесе жемістер ді бөліп алуы мүмкін .
Кін әлі адам тон ау кезін де бір еудің мүлкін тікелей өз күшімен н емесе ол үшін ар н айы құр ылғылар ды қолдан а алады. Бар лық осы жағдайлар , Жалпы ер еже бойын ша, қылмыстың біліктілігін е әсер етпестен , сот жаза тағайын дау кезін де ескер уі кер ек, н еғұр лым ойластыр ылған жән е күр делі әр екет р ежимі кін әлін ің қауіптілігін ің жоғар ы дәр ежесін көр сетеді.[6]
Ұр лаумен бір ге жүр уі мүмкін жағдайлар дың алуан түр лілігімен , тон аудың тән ер екшелігі - қылмыс жасалған кезде бір еудің мүлкі бір еудің иелігін де, ал қар ақшы осы мүлікке қатысты ешқан дай өкілеттіктер ге ие болмай, он ы заңсыз алып кетеді, яғн и мен шік иесі мен иесін ің ер кін ен тыс жән е кер ісін ше заттар ды жән е т.б. басып алады. пайдакүн емдік мақсатта.
Тон ау қылмыскер ұр лан ған мүлікті өз қалауы бойын ша басқар уға н ақты мүмкін дік алған жағдайда аяқталған қылмыс болып сан алады: кез-келген жер де жасыр у, адамға бер у, сату, сыйға тар ту жән е т. б.
Алайда, кейбір соттар әр қашан мүлікті н ақты иемден у сәтін жән е ұр лан ған мүлікке иелік етудің н ақты мүмкін дігін ің пайда болуын дұр ыс бағалай бер мейді, бұл әр екеттің аяқталған қылмыстан дұр ыс бөлін уін е әсер етеді. Сон дықтан азамат Е. Садықов көшеде жәбір лен ушіден кур тка шешуге тыр ысты, алайда полиция қызметкер лер ін көр іп, қашуға шешім қабылдады, бір ақ ұсталды. Қалалық сот Садықовты тон аған ы үшін соттады.Жоғар ы тұр ған сот үкімді өзгер тті жән е Садықовтың әр екетін тон ау әр екеті деп бағалады, өйткен і Садықов тіпті жәбір лен ушін ің күр тешесін шешпеді жән е он ы өз қалауы бойын ша басқар уға мүмкін дігі болмады.[7]
Адамды ең жоғар ы әлеуметтік құн дылық р етін де қор ғау қылмыстық құқықтың маңызды мін деттер ін ің бір і болып табылады.[8]
Ол адамн ың өмір ін е, ден саулығын а жән е басқа да маңызды ар тықшылықтар ын а тікелей қар сы бағытталған қылмыстар үшін жауапкер шілікті белгілеу жән е қолдан у ар қылы ған а емес, сон ымен бір ге адамға қол сұғушылық олар ды жасау құр алы р етін де әр екет ететін әр екеттер дің жазалан уын белгілеу ар қылы жүзеге асыр ылады.
Қылмыстық заңда кез-келген қылмыс қылмыс құр амын сипаттайтын белгілер жиын тығын а ие. Қылмыс құр амын ың н егізгі элемен ттер ін сипаттайтын заңды белгілер ді түсін у бір еудің мүлкін тон ау түр ін де ұр лауды дұр ыс сар алау үшін қажет.[9]
Бұдан әр і тон ау объектісін сипаттайтын белгілер ді қар астыр амыз.
1.2 Тон ау объектісі
Бір еудің мүлкін ұр лауды түсін у үшін осы қылмыстың объектісін дұр ыс ан ықтау өте маңызды. Бұл мәселен і шешу қылмыстық құқық теор иясын да өте тер ең жән е мұқият әзір лен ген осы қылмыстың объектісін е қатысты жалпы ер ежелер ге н егізделуі кер ек.
Өздер іңіз білетін дей, кеңестік қылмыстық-құқықтық теор ияда қылмыс объектісі заңмен қор ғалатын әлеуметтік қатын астар ға әлеуметтік қауіпті шабуылдың мән ін мар ксистік түсін у н егізін де ан ықталған . 1924 жылы жар ық көр ген алғашқы қылмыстық құқық оқулықтар ын ың бір ін де А. А. Пион тковский бар лық қылмыстық құқық бұзушылық объектісі бүкіл қылмыстық-құқықтық мәжбүр леу аппар атымен қор ғалатын қоғамдық қатын астар деп сан алуы кер ек деп жазды.[10]
А. Н . Тр айн ин кеңестік қылмыстық құқықты түсін удегі қылмыстың объектісі социалистік қоғамдық қатын астар екен ін атап өтті.[11]
Екі көр н екті заңгер дің осын дай мәлімдемелер ін ен кейін бұл көзқар ас күмән тудыр мады жән е кейін н ен жалпыға бір дей тан ылды.
Тон аудың н егізгі объектісі - мен шіктің қоғамдық қатын астар ы-он ың әлеуметтік-экон омикалық мазмұн ы жағын ан басқа бір еудің мүлкін ұр лаудың басқа н ысан дар ымен толық сәйкес келеді. Алайда, заңға сәйкес тон ау өмір мен ден саулыққа қауіпті емес зор лық-зомбылықпен н емесе осын дай зор лық-зомбылық қаупімен байлан ысты болуы мүмкін екен ін ескер е отыр ып, қылмыс жасаған азаматтың жеке басы да осы қол сұғушылықтан қылмыстық-құқықтық қор ғаудың қосымша объектісі бола алатын дығын мойын дау кер ек.[12] Тон ау объектісі тур алы оқу әдебиеттер ін де тон ау сияқты қылмыс объектісі р етін де қылмыстық құқық мен шікті білдір еді делін ген . Қосымша тікелей объект р етін де қылмыстық заң адамн ың ден саулығын а (зор лық-зомбылықпен тон ауға) мүмкін дік бер еді.[13]Алайда, біз бұл жер де бір еудің мүлкін тон аудың жалпы н ысан ы мен шік екен дігі тур алы ескер ту жасауымыз кер ек. Қылмыстық құқықтағы объект р етін де мен шік деген іміз заттар жиын тығы емес, мемлекеттегі матер иалдық тауар лар ды өн дір у жән е бөлу тур алы адамдар ар асын дағы әлеуметтік қатын астар . Ұр лықтың әлеуметтік мән і мен шік қатын астар ын а, иемден у фор масын а жән е қоғам мүшелер ін ің қоғамдық өн дір істегі еңбек үлесі бойын ша әлеуметтік өн імді бөлу пр ин циптер ін е қол сұғудан тұр ады. Айта кету кер ек, бұл мен шікке қар сы қылмыстар дың жалпы н ысан ын құр айтын экон омикалық қатын астар .
Мемлекет жағдайын да мен шік қатын астар ы құқықтық шеңбер ден тыс болмайды, олар заң н ор малар ымен р еттеледі. Сон дықтан , мен шік қатын астар ын а қол сұғып, кін әлі бір уақытта әлеуметтік-экон омикалық қатын астар дың заңды көр ін ісі р етін де мен шік құқығын бұзады.[14]
Құқықтан ушы ғалымдар осы қылмыс түр лер ін е тән объектін ің мән ін ор тақ ер ежемен , бір -бір імен тығыз байлан ысты жән е толықтыр атын қылмыстық-құқықтық кешен мен қор ғалатын бір дей н емесе бір тектес бір тұтас қоғамдық қатын астар дың шеңбер і р етін де түсін уде. Тікелей объект-бұл жалпы объектін ің құр амдас бөлігі, ол жалпы жазықтықпен бір дей жазықтықта ор н аласқан , олар дың ар асын да бір лік пен ер екше қатын ас болуы кер ек. Сон дықтан мен шіктің белгілі бір түр ін , он ың түр ін тон аудың тікелей объектісі р етін де қар астыр ған дұр ыс сияқты. Мен шік қоғамдық қатын ас р етін де экон омикалық қатын астар дың бір лігін жән е мен шік құқығын олар дың заңды көр ін ісі р етін де білдір еді.[15]
Тон ауда н егізгі н ысан ды бөлуге болады. Қылмыстық құқықта н егізгі объект деген іміз-қоғамдық қатын ас, заң шығар ушы осы н ор ман ы құр а отыр ып, қылмыстық заңды қор ғауға ұмтылған қызығушылық. Тон ауда н егізгі объект жеке н емесе мемлекеттік мен шік болып табылады.
Сон ымен , тон аудың тікелей объектісі Қазақстан Р еспубликасын ың Кон ституциясын да көзделген он ың екі н ысан ын дағы мен шік қатын астар ы болып табылады, ол былай деп жар иялайды: "... Қазақстан Р еспубликасын да мемлекеттік мен шік пен жеке мен шік тан ылады жән е бір дей қор ғалады..."(6-б.1-т.).[16]
ҚР ҚК 188-бабын а сәйкес мен шіктің н ақты н ысан ы болып табылады.
Тон ау объектісін ан ықтай отыр ып, біз осы қылмыстың тақыр ыбын сипаттауға тоқталамыз.
Қылмыстың объектісі мен заты бір дей емес, салыстыр малы ұғымдар болып табылады. Тақыр ып-бұл тон ау жасалатын н емесе жасалатын заттар . Қылмыстық құқық теор иясын да қол сұғу объектісі деп белгілі бір қоғамдық қатын астар дың болуын ың матер иалдық себебі, шар ты н емесе дәлелі р етін де қызмет ететін жән е алып қою, жою, құр у н емесе өзгер ту ар қылы қылмыс объектісін е зиян келтір етін заттар н емесе заттар түсін іледі.[17] Бөтен н ің мүлкін ұр лауды сар алаудың кейбір мәселелер і тур алы Қазақстан Р еспубликасы Жоғар ғы Соты Плен умын ың 1996 жылғы 25 шілдедегі № 9 Қаулысын да (Қазақстан Р еспубликасы Жоғар ғы Соты Плен умын ың 20.12.96 ж.N 11; 05.05.97 Ж. N 3 қаулылар ымен ен гізілген өзгер істер мен : бөтен н ің мүлкін , яғн и кін әлін ің мен шігін дегі мүлікті ұр лау н ысан асы болып табылады.
Заң мен шік н ысан ын а байлан ысты осы қылмыстар үшін жауапкер шілікті сар алауды қар астыр майтын дықтан , он ы ан ықтау қылмыстық жауапкер шілікке тар тылған адамды айыптауды тұжыр ымдаудың мін детті элемен ті р етін де қар астыр ыла алмайды.[18]
Плен ум сон дай-ақ ұр лан ған мүлік қылмыс жасалған кезде мен шік иесін ің өзін де де, осы мүлік сен іп тапсыр ылған басқа адамдар дың иелігін де де болуы мүмкін екен ін есте ұстаған жөн . Ұр лан ған мүлік адамн ың заңсыз иелігін де болған жағдайлар да (мысалы, он ы ұр лаған адамда) кін әлілер дің әр екеттер і бөтен н ің мүлкін ұр лау р етін де сар алан уға жатады.
Құқық теор иясын да мүлік ұғымын ың бір ыңғай ан ықтамасы жоқ. Азаматтық құқықта мүлік әр түр лі ан ықталады: белгілі бір азаматқа н емесе заңды тұлғаға тиесілі мүліктік құқықтар мен мін деттер дің жиын тығыр етін де; белгілі бір адамға тиесілі мүліктік құқықтар дың н емесе заттар дың, н ақты құн дылықтар дың жиын тығы р етін де. Осы ан ықтамалар дың қайсысы мүлікті тон ау кезін де қол сұғу н ысан ы р етін де ан ықтауға н егіз бола алады?
Құқықтық әдебиетте дұр ыс айтылған дай, мүліктің алғашқы екі ан ықтамасы осы тұжыр ымдаман ың н ақты экон омикалық мазмұн ын ашпайды жән е іс жүзін де "құқықтық қатын астар саласын дағы н ақты қозғалыстан "басқа ештеңе бер мейді.[18] "Егер сіз заңды емес экон омикалық позициялар дан кетіп, мүлік ұғымын ан ықтауға тыр ыссаңыз, - деп жазады С.С. Алексеев, - он да мүлікті матер иалдық игілік р етін де сипаттайтын ан ықтама ең қолайлы болады".[19]
Осылайша, мүлікті ұр лау, мен шікке қол сұғу мағын асын да адамн ың белгілі бір матер иалдық н емесе мәден и қажеттіліктер ін қан ағаттан дыр а алатын матер иалдық әлемн ің заттар ы мен заттар ы тан ылуы мүмкін . Бұған өн дір іс құр алдар ы мен құр алдар ы, сон дай-ақ осы өн дір істің өн імдер і: азық-түлік, киім, әр түр лі тауар лар жән е объективті экон омикалық, экон омикалық н емесе мәден и құн дылығы бар сыр тқы әлемн ің басқа заттар ы кір еді. Демек, тон ау объектісі адамн ың еңбегі салын ған жән е объективті матер иалдық жән е р ухан и құн дылығы бар матер иалдық әлемн ің басқа заттар ы, сон дай-ақ матер иалдық адам еңбегін ің баламасы р етін де қызмет ететін ақша мен бағалы қағаздар болуы мүмкін .
Тон ау (191-бап). Тон ау-бөтен мүлікті ашық талан -тар ажға салу
Тон аудың тікелей объектісі бөтен н ің мүлкін е қол сұғу болып табылады.
Қосымша тікелей объектісін е жеке адамн ың ден саулығы, бостан дығы жатады.
Тон ау объективтік жағын ан белсен ді әр екет күйін е бөтен н ің мүлкін ашықтан ашық талан -тар ажға салу ар қылы жүзеге асыр ылады.
Ашықтан -ашық талан -тар ажға салу деп тан ылу үшін бір ін шіден мен шік иесі н емесе өзге де иелен уші, сон дай-ақ басқа адамдар кін әлін ің құқыққа қайшы әр екеттер ін көр іп тұр умен бір ге он ың қылмыстық мән ін сезін у қажет, екін шіден кін әлі адам осы жағдайлар ды сезіп, көр іп тұр а отыр ып, соған қар амастан қылмысты әр екет істеуі қажет.
Тон ау бөтен н ің мүлкін иелік етумен бір ге оған өзін ің қалауын ша толық билік жүр гізу мүмкін дігін алған уақыттан бастап аяқталған деп тан ылады. Бөтен н ің мүлкін ашықтан ашық иелен уге бағытталған , бір ақ толық іске аспаған әр екет тон ауға оқталған деп тан ылады.
Бөтен н ің мүлкін қасақан алықпен н емесе бұзақылық н иетпен бүлдір у, я болмаса оыс мүлікке өзін ің н ақты н емесе болжамалы құқығын өз бетін ше жүзеге асыр у мақсатымен , сон дай-ақ оған уақытша пайдалан у н иетімен иелік ету тон ау деп қар астыр ылмайды, мұн дай р еттер де кін әлін ің әр екеті істің н ақты жағдайлар ын а қар ай Қылмыстық кодекстің 187,257,327-баптар ы бойын ша сар алан уы мүмкін .
Тон аудың субъектісі 14-ке толған есі дұр ыс адам.
Субъективтік жағын ан тон ау тікелей қасақан алықпен жән е пайдакүн емдік мақсатпен сипатталады.
Қар ақшылық (192-бап). Қар ақшылық - талан -тар ажға салудың ең қауіпті түр і болып табылады. Қар ақшылық деген іміз бөтен мүлікті талан -тар ажға салу мақсатын да шабуыл жасауға ұшыр аған адамн ың өмір і мен ден саулығын а қауіпты күш көр сетумен н емесе тікелей күш қолдан амын деп қор қытумен ұштасқан шабуыл жасау. Қылмыстың бұл түр ін ің қоғамға қауіптілігін ің көтер іңкі жағдайды он ың екі бір дей объектісі - мен шікке жән е адамн ың өмір і мен ден саулығын а бір мезетте қылмысты қол сұғуы ар қылы сипатталады.
Қар ақшылықтың объективтік жағы адамн ың өмір і мен ден саулығын а қауіпті күш көр сетумен н емесе тікелей осын дай күш қолдан амын деп қор қытумен ұштасқан шабуыл жасау ар қылы белгілен еді. Осыған ор ай қар ақшылықтың объективтік жағы н егізін ен екі әр екет ар қылы: шабуыл жасау жән е күш көр сету ар қылы жүзеге асыр ылады.
Шабуыл жасау деп кін әлі адамн ың жәбір лен ушіге кен еттен , он ың қар сылығын тойтар у мақсатын да өте үр діс түр ін де күш қолдан уы болып табылады. Шабуыл ашық түр де жасалған зор лық әр екеттер ін ен бөтен жәбір лен ушін і ту сыр тын ан ұр у, тасада тұр ып оған оқ ату, жәбір лен ушін ің өмір ін е, ден саулығын а қауіп келтір етін жағдайда оған қатты әсер ететін , улан дыр атын н емесе жын дан дыр атын н әр селер бер у ар қылы он ы есеңгір ететін жағдайда келтір у сияқты әр екеттер жатады.
Өмір ге, ден саулыққа қауіпті күш қолдан уға адамн ың тын ыс жолдар ын бекіту, биіктен жер ге тастау, жүр іп бар а жатқан н емесе тұр ған көліктен итер іп жібер у н емесе жәбір лен ушін і улан дыр атын н емесе он ың н ер в жүйесін е қатты әсер ететін н әр селер қолдан у жатады.
Қар ақшылықтың құр амын күш қолдан умен бір ге адамн ың өмір і мен ден саулығын а қауіпті күш қолдан амын деп қор қытумен ұштасқан әр екеттер құр айды. Мұн дай р етте қор қыту шын мән ін де адамн ың өмір і мен ден саулығын а қауіпті болуы жән е қар сыласқан жағдайда ол қор қыдудың н ақты іс жүзін е асатын ын а жәбір лен ушін ің ешбір күмән і болмауы кер ек.
Қар ақшылықтағы күш қолдан у бөтен н ің мүлкін е иелік етудің құр алы болып табылады. Сон дықтан да күш қолдан у иелік етуден бұр ын жүзеге асыр ылады. Егер кін әлі адам бөтен н ің мүлкін жасыр ын түр де ұр лауды жүзеге асыр у бар ысын да мен шік иесін ің н емесе өзге де адамдар дың қар сылығын а тап болып күш қолдан са, он да он ың әр екеті қар ақшылық р етін де сар алан ады. Егер кін әлі адам бөтен н ің мүлкін жасыр ын ұр лап, бір ақ қылмыс істеген жер де көзге түсіп қалып, қашып құтылу мақсатымен жәбір лен ушіге күш қолдан са, он да он ың әр екеті қар ақшылық емес, ұр лық р етін де сар алан ады.
Қар ақшылық шабуыл жасаған уақыттан бастап, он ың бөтен н ің мүлкін е иелік жасаған ын а н емесе иелік жасамаған ын а қар амастан аяқталады деп сан алады. Сон дықтан да қар ақшылық құр амы заңда фор мальдық құр ам р етін де қар астыр ылған .
Қар ақшылықтың субъективтік жағын ан тікелей қасақан алықпен жән е пайдакүн емдікпен сипатталады.
Субъектісі 14-ке толған есі дұр ыс кез келген адам.
1.3 Тон аудың объективті жән е субъективті жағы
Объективті жағын да тон ау-бұл бір еудің мүлкін ашық ұр лау. ҚР ҚК түсін дір месін де: "мен шік иесі н емесе басқа адамдар , қылмысты көр ген адамдар үшін ашық, ан ық көр ін етін , бөтен мүлікті алып қою тәсілі - тон аудың объективті белгісі", - делін ген .[20]
Тұтастай алған да, тон ау құр амын ан ықтай отыр ып, заң он ы н егізгі белгілер деп атайды:
1. ұр лықтың ашықтығы;
2. мүліктік залал түр ін дегі қоғамдық қауіпті зар даптар ;
3. кін әлін ің заңсыз әр екеттер і мен туын даған зиян ды салдар ар асын дағы себептік байлан ыс.
Егер кін әлі адам он ы жәбір лен ушілер дің н емесе басқа адамдар дың қатысуымен жасайтын ын жән е он ың әр екеттер ін ің сипатын түсін етін ін білсе, ұр лау ашық болады. Кр ылов көшесін дегі № 7 үйдің кір ебер ісін де жас әйелге қауіп төн дір іп, Е.Бәсен ок одан былғар ы күр теше мен күзен бөр ік шешіп алды.[21] Мұн дай салдар дың басталуымен тон аудың аяқталу сәті байлан ысты.Жоғар ыда айтылған дай, тон ауды аяқталған деп тан у үшін мүлікті алып қою н әтижесін де кін әлі адам ұр лан ған мүлікті өз қалауы бойын ша басқар уға н ақты мүмкін дік алуы кер ек. Мұн дай мүмкін діктің болмауы қылмыстың толық ұр лық р етін де жіктелуін болдыр майды.
Тон аудың мін детті белгісі-кін әлін ің заңсыз әр екеттер і мен иесін е н емесе басқа заңды иесін е н ақты мүліктік залал келтір у түр ін дегі әлеуметтік қауіпті салдар дың ар асын дағы себептік байлан ыс.
Себептік байлан ыс-бұл әлеуметтік қауіпті іс-әр екет пен он ың салдар ы ар асын дағы объективті байлан ыс, он да әр екет уақыт өте келе он ың салдар ы болады, он ың пайда болуын ың н ақты мүмкін дігін дайын дайды, ан ықтайды жән е осы салдар дың н егізгі жән е тікелей себебі болып табылады.[22]
Сыр тқы тон ау көр ін істер ін ің объективті фор малар ын сипаттай отыр ып, олар қар ақшын ың жеке басын ың кейбір жағымсыз қасиеттер ін , жәбір лен ушіге н емесе қылмыстың басқа куәгер лер ін е қатысты агр ессивті мін ез-құлқын ың мүмкін діктер ін , егер олар басқа бір еудің мүлкін ашық тәр кілеуге қар сылық білдір се н емесе кедер гі келтір се, ашатын дығын атап өткен жөн . [23] Қылмыстың өзін дік тәсілі, он ың ашықтығын а, басқа адамдар үшін айқын болуын а байлан ысты, қылмыскер дің ер екше дәр мен сіздігін , он ың белгілен ген құқықтық тәр тіпті ескер меуін , құқықтық жән е мор альдық қағидалар ды жән е қоғамн ың құн дылықтар ын толығымен ескер меуін көр сетеді, егер бір еу он ың қылмыстық ұмтылыстар ын а кедер гі келтір се, зор лық-зомбылық қолдан уға "зар ядталған " деп айтуға дайын екен ін көр сетеді.[24]
Осы жолмен заңсыз байыту мақсатын а жетуге кедер гі келтір еді. Іс жүзін де, бұл көбін есе тон аушы шабуылдың қар қын дылығын ар ттыр у н емесе жәбір лен ушін ің н емесе басқа адамдар дың қар сылығын жеңу үшін олар ға зор лық-зомбылық жасаған кезде болады. Бұл жағдай тон аудың қоғамдық қауіптілік деңгейін одан әр і жоғар ылатады, он ы, әр ин е, заң шығар ушы басқа бір еудің мүлкін ұр лаудың осы түр ін е сан кция белгілеу кезін де ескер ді.[25]
Ашық ұр лау ұғымы тур алы заң әдебиеттер ін де бір н еше көзқар астар айтылды, кейбір автор лар , мысалы, ашық ұр лау тек жәбір лен уші мойын даған жағдайда ған а болады деп мәлімдеді. Ашық ұр лау ұғымы тур алы заң әдебиеттер ін де бір н еше көзқар астар айтылды, кейбір автор лар , мысалы, ашық ұр лау тек жәбір лен уші мойын даған жағдайда ған а болады деп мәлімдеді.
Айта кету кер ек, Заңн ың мағын асын а сәйкес, мүлікті ұр лау тек мен шік иесін ің н емесе мүлікті басқар атын , басқар атын , пайдалан атын басқа адамдар дың қатысуымен ған а емес, сон ымен бір ге тәр кілен ген мүлікке қатысты бөгде үшін ші тұлғалар дың қатысуымен де жүзеге асыр ылады, әр ин е, қылмыскер дің сыбайластар ын , жасыр ушылар ды н емесе қылмыс тур алы хабар ламауға уәде бер ген адамдар ды қоспаған да.
Осыған байлан ысты, басқа адамдар дың мүлкін ашық ұр лау ұғымын тар ылтатын осы автор лар дың көзқар асы дұр ыс деп тан ыла алмайды.
Кейбір кеңес заңгер лер і басқа бір еудің мүлкін ашық ұр лау ұғымы тур алы айта отыр ып, жәбір лен ушін ің н емесе үшін ші тар аптың алып қою фактісін ің сан асы ұр лаудың сипатын ашық деп ан ықтайды деп атап өтті.
Мысалы, Михайлов былай деп жазды:"бір еудің мүлкін ашық тәр кілеу бұл зор лық-зомбылықсыз алу фактісін жәбір лен ушін ің өзі н емесе басқа адамдар мойын дайтын дығымен сипатталады". [26]
Ашық ұр лау тур алы бұл түсін ік, ең алдымен , сол кездегі қылмыстық заңн ама тон ау ұғымын тәуелсіз қылмыс р етін де білмеген дігімен түсін дір іледі.
Қолдан ыстағы заңн амаға сәйкес тон ау тұжыр ымдамасын а қатысты, әр ин е, бұл автор лар дың пікір імен келісу мүмкін емес, өйткен і бір еудің мүлкін ашық ұр лау тур алы мәселен і шешкен кезде олар кін әлін ің жасаған әр екеттер ін ің сипаты тур алы субъективті идеясы сияқты маңызды сәтті ескер мейді.
Тон ау қасақан а қылмыс болған дықтан , қылмыскер дің тон ау кезін дегі н иетін ің мазмұн ы мін детті түр де басқа адамдар дың мүлкін ашық иемден у тур алы түсін ікке ен уі кер ек.
Бұл жағдай жаңа қылмыстық заң бойын ша тон ау үшін жауапкер шілік мәселелер ін қозғайтын бар лық дер лік жұмыстар да атап өтіледі.
Жоғар ыда айтылған дар ға сүйен е отыр ып, бір еудің мүлкін ашық ұр лаудың мән і н егізгі сәттер де ан ықталады деп қор ытын ды жасауға болады:
1) ұр лау әр қашан жәбір лен ушін ің н емесе алып қойылатын мүлікке қатысы бойын ша бөгде үшін ші тұлғалар дың қатысуымен жасалады;
2) қылмыскер өзін ің ашық әр екет ететін ін түсін еді, яғн и. ол қылмыстың бар лық объективті жағдайы жәбір лен ушіге н емесе үшін ші тұлғалар ға он ың әр екеттер ін ің заңсыз сипатын түсін уге ған а емес, сон ымен қатар белгілі бір жағдайлар да мүлікті ұр лауға кедер гі келтір уге жән е тіпті он ы ұстауға мүмкін дік бер етін ін түсін еді, бір ақ ол он ы елемейді;
3) Алып қойылатын мүлікке қатысты бөгде жән е қылмыс тур алы хабар ламауға уәде бер ген қылмыскер дің сыбайластар ы, жасыр ушылар н емесе адамдар болып табылмайтын жәбір лен уші н емесе үшін ші адамдар мүліктің ұр лан ған ын түсін еді.
Бұл жер де ұр лауды тон ау р етін де сар алау үшін бір уақытта бар лық байлан ысты сәттер дің болуы мін детті емес екен ін атап өткен жөн . Алғашқы екі белгі н егізгі, шешуші, үшін шісі көмекші р өл атқар ады жән е кейбір жағдайлар да мүлдем болмауы мүмкін .[27]
Заң шығар ушы тон ау белгілер ін ің қатар ын а қылмыскер дің әр екетін сипаттайтын жағдайлар , қылмыстың жасалған уақыты, ор н ы жән е жағдайы кір мейді. Алайда, тон ау жасалған әр бір н ақты жағдайда осы мән -жайлар ды ан ықтау сот үшін де мін детті болып табылады, өйткен і бұл қылмыс пен қылмыскер дің қоғамдық қауіптілік дәр ежесі тур алы н ақты түсін ік бер еді, сон дықтан кін әліге жазан ың дұр ыс тағайын далуын а ықпал етеді жән е, ең бастысы, тон аудың алдын -алу жұмыстар ын жүр гізу үшін үлкен маңызға ие.
Кез-келген қылмыстың, он ың ішін де тон аудың қоғамдық қауіптілігі он ың қоғамдық қатын астар ға келтір етін зиян ымен ған а емес, он ы жасау әдісімен , кін ә фор масымен , мотивтер імен жән е мақсаттар ымен де ан ықталады,
Бір ақ көбін есе кін әлін ің қауіп-қатер і. Р ецидивистік қылмыскер лер жасаған қылмыстар , бәр і бір дей, субъектілер жасаған әр екеттер ге қар аған да әлдеқайда қауіпті, олар үшін қылмыс тек жеке эпизод болып табылады жән е қоғамға қар сы, заңсыз көзқар астар мен идеялар дың тер ең тамыр лан ған н әтижесі емес.
Мен шікке қар сы пайдакүн емдік қылмыстар жән е, ең алдымен , ұр лық тур алы айта отыр ып, олар ды, әдетте, сан а-сезімі қоғамға қар сы ұмтылыстар мен , мысалы, ашкөздік пен өзімшілдік, өзімшілдік, бір еудің жұмысын а құр метсіздік, басқа адамдар дың н емесе мемлекеттің есебін ен жеке пайда табуға деген ұмтылыс сияқты адамдар жасайтын дығын ер екше атап өткен жөн .[28]
Ұр лық субъектісін ің әлеуметтік-саяси сипаттамасы он ың заңды белгілер імен тығыз байлан ысты, бұл қажетті жағдайлар , адамн ың әлеуметтік қауіпті әр екеттер і үшін жауапкер шілігін ің алғышар ты. Заң қылмыс жасаған ға дейін белгілен ген жасқа жеткен жән е өз іс-әр екеттер ін білуге жән е олар дың ор ын далуын басқар уға қабілетті адам ған а қылмыстық жауапкер шілікке тар тылатын ын жән е жазалан атын дығын белгілейді.
Демек, ұр лық субъектісін ің н егізгі заңды белгілер і, бір ін шіден , заңмен белгілен ген жасқа жету, екін шіден , ақыл-ой.[29]
Іс жүзін де ұр лық субъектісін ің жасы сияқты белгін і ан ықтау, жалпы ер еже бойын ша, ешқан дай қиын дық тудыр майды.
ҚР ҚК-н ің 15-бабын а сәйкес бөтен н ің мүлкін тон аған ы үшін қылмыс жасалған уақытта он төр т жасқа толған адамдар жауаптылыққа жатады.
Жасалған әлеуметтік қауіпті іс-әр екет үшін қылмыстық жауапкер шілікке тар ту үшін адам белгілі бір дамуға қол жеткізуі кер ек, белгілі бір өмір лік тәжір ибеге ие болуы кер ек, бұл он ың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz