Абай философиясы. Абай - қазақ халқының ұлтының және ұлт ретінде өмір сүру құқығының белгісі

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

Абай философиясы
Абай Құнанбаев - қазақтың ұлы ақыны, философы, саясаткер, ағартушы, қазақтың жаңа жазба әдебиетінің негізін қалаушысы. Өзінің қара сөздерінде Хакім Абай қазақ ұлтымен қатар адамзат болмысын талқылайды. Абайдың қара сөздері кең мағыналы, идеологиялық тереңдігімен, саяси және әлеуметтік тепе-теңдік туралы және басқа да ауқымды тақырыптарды қамтиды. Ұлы Абай өз шығармаларында өмір туралы, сондай-ақ әлем, табиғат, болмыс, олардың заңдары туралы көп ойланып, өз сұрақтарына жауап табуға тырысты. Абай мұрасы адамды тәрбиелеудің, жан-жақты дамыған зияткерлік тұлғаны қалыптастырудың қайнар көзі болып табылады. Оның адамдар туралы айтқан сөздері - бұл жас ұрпаққа деген сүйіспеншілік, құрмет, патриотизм, жоғары адамгершілікке деген бағдары.
Абай - қазақ әдебиеті мен көпғасырлық халық даналығын бүкіл әлемге танытқан ақын. Өз шығармаларында ол жаңа реалистік гуманистік әдебиеттің негізін қалаушы, қоғамдық ортадағы дамудың озық деңгейінде қазақ поэзиясының бастапқы нүктесін берген, уақыттың неғұрлым өзекті мәселелері туралы нақты және дұрыс айтқан ақын болды. Ол өз халқының болашағы үшін күш-жігерін аямай, мәдени мұрамызға үлкен үлесін қосты. Ұлы ақын әдеби шығармалары арқылы мақсаттарына қол жеткізді. Ақын қалдырған мұра өз заманының түрлі мәселелерін ашып, сол кездегі қазақ халқының ақиқатын ашты. Ол тек гуманист ақын ғана емес, сонымен қатар өз халқының өнерінің мұғалімі және зерттеушісі, тарих және әдебиет мұғалімі. "Абай - қазақ халқының ар-ожданы, ұлттық мақтанышы, абыройы. Абай өз заманына дейінгі дала данышпандарының даналығын меңгеріп, бүкіл көшпелілер дүниетанымын, рухани болмысын, парасытын, көркем ойының мүмкіндігін танытқан және де сол арқылы адамзат санасының дамуына үлес қосқан дара тұлға (Тұрсын Құдакелдіұлы Жұртбай). Абай - қазақ халқының ұлтының және ұлт ретінде өмір сүру құқығының белгісі. Абай - қазақ санасын оятып, оны қалыптастырған адам. Бұл сөзсіз. Абайдың өмірі мен шығармашылығы - бұл отырықшы және көшпелі өмір арасындағы өмір салтының, мәдениеттің, рухани өмірдің, құқық пен дәстүрдің, тұрмыс пен дүниетанымның өзара тоғысуының көрінісі. Абайдың жеке өмірі ұлы рухани трагедияларға толы болды. Ол ескі көшпелі өмірге және жаңа қоғамдық қатынастарға, өз елінің отаршылдық жаулап алуына және өз халқының "жан бостандығының құлдығына" қайғырды. Абай көшпелі дәуірдің соңғы жаңа тәртібінің алғашқы ұлы тұлғасы болды. Сондықтан оның шығармаларындағы жан азабы қазақ халқының трагедиясы мен руханиятының айнасына айналды. Ол барлық жақсы мен жаманнан өз халқымен бірге өтті. Абайдың жан дүниесін білген адам жан азабын да табады -- бұл тарихи заңдылық. Ақын-өз дәуірінің шындығын зерттеп, шындықты ашқан реалист жазушы. Ол қоғамдық өмірді сынға алды, барлық қарама-қайшылықтарды көрді және оны сынаудан қорықпады. Абай өз шығармаларында қатал сыншы-сатирик деп те танылған. Халық арасындағы беделді адамдардың айла асырып жүрген ісін де сынға алған. Оның тақырыптары сыни реализмге толы.
Абайдың шығармалары драмалық және шындыққа толы болды. Абай өз шығармаларында мәдени, әлеуметтік және азаматтық сана туралы насихаттайтын. Оның еңбектерінде жұмысшылардың мүдделерін қорғайтын азаматтың дауысы естіледі. Ол жоғары сыныптың өкілі болғанына қарамастан, ол тарихи даму мен әлеуметтік әділдікті түсінетінін көрсетіп, халыққа үлкен ықпал етті. Бұл бағытта ол адамдардың қажеттіліктері, армандары, сынып өкілдерінің салдары, бүкіл халықтың қажеттіліктері туралы айтқан ақын-психолог ретінде танылды. Ол өмір сүрген ортаны қатал және әділ сынға алды. Бұл Абайдың " Қалың елім, қазағым, қайран жұртым өлеңінде анық көрінеді. Ол сол кездегі болыс басшыларына халықтың бірлігі мен тыныштығын бұзғанына ашуын келесідей сипаттады: "Бас-басына би болған өңкей қиқым, Мінеки бұзған жоқ па елдің сиқын?".
Ақын Абайдың махаббат лирикасы туралы шығармалары адам жанының барлығына әсер етеді. Уақыт өтіп жатыр, әлем өзгеруде, бірақ адамдар Абайда ешқашан бас тартпайды, уақыт өте келе олар оның ұлылығының жаңа қырларын ашады, жаңа құпиялар туралы біледі. Абай өз халқымен мәңгі қалады, ғасырлар бойы өз елін, қазақ халқын жаңа биіктерге, олардың шектелмеуіне шақырады. Абай Шығыс пен Батыстың мәдениеті мен өркениетін жақсы білген. Ол бірқатар әлемдік ойшылдардың еңбектерімен жақсы таныс еді. Абайтанудың білгірі М. Әуезовтің атап көрсеткендей, Абай мұрасының нәр алған рухани үш арнасы: өз халқының мәдени мұрасы мен Шығыс, Батыс елдерінің рухани қазынасы болды.
Философиялық трактат стилінде жазылған "Қара сөздер" тақырыптың кеңдігімен, дүниетанымның тереңдігімен, саяси және әлеуметтік маңыздылығымен үлкен маңызға ие. Абайдың "жетінші","отыз бірінші сөзі" өнер мен білім туралы айтады. Жетінші қара сөзінде: Жас бала анадан туғанда екі түрлі мінезбен туады: біреуі - ішсем, жесем, ұйқтасам деп тұрады. Бұлар - тәннің құмары, бұлар болмаса, тән жанға қонақ үй бола алмайды. Һәм өзі өспейді, қуат таппайды. Біреуі - білсем екен демеклік. Не көрсе соған талпынып, жалтыр-жұлтыр еткен болса, оған қызығып, аузына салып, дәмін татып қарап, тамағына, бетіне басып қарап, сырнай-керней болса, дауысына ұмтылып, онан ержетіңкірегенде ит үрсе де, мал шуласа да, біреу күлсе де, біреу жыласа да тұра жүгіріп, ол немене?, бұл немене? деп, ол неге үйтеді? деп, бұл неге бүйтеді? деп, көзі көрген, құлағы естігеннің бәрін сұрап, тыныштық көрмейді. Мұның бәрі - жан құмары, білсем екен, көрсем екен, үйренсем екен деген. Абай айтып отырған "тән құмары" мен "жан құмары" деген сөздерді егжей-тегжейлі қарастырайық. Жан құмары рухани қажеттілікті білдіреді, ал тән құмары табиғи қажеттілікті білдіреді, бұл жануарларда да бар. Ал адам рухани қажеттілікпен қалыптасады. Яғни Хакім Абай адамның күші мен ақыл-ойы, ғылым мен ілім туралы пікірді ұстанды. Адам өмірінің мәні - ғылым мен білімді түсіну. Дана ақын ғылымға әлемдік құбылыс ретінде үлкен мән берді, ғылым қоғам өмірінде үлкен рөл атқаратын адамның танымдық іс-әрекетінің ерекше түрі деп санайды. Отыз екінші қара сөзінде ол Білім-ғылым үйренбекке талап қылушыларға әуелі білмек керек. Талаптың өзінің біраз шарттары бар. Оларды білмек керек, білмей іздегенмен табылмас деп ғылым үйренудің алты түрлі шарттарын түсіндіреді. Ғылым туралы білгісі келетіндер алдымен ғылымды шын жүректен жақсы көруі керек. Абай ғылымға деген сүйіспеншілік өз баласына деген ана махаббатына ұқсас болуы керек дейді. Адам өз өмірін жалғастыра алуы үшін барлық адамдар бейбітшілік пен тыныштықта өмір сүруі керек. Олардың жұмысы адал және таза болуы керек. Сонымен қатар, сақтық пен мейірімділік қажет. Сонда адамдар бейбіт өмір сүруге мүмкіндік алады. Әрине, адамдар үнемі оқып, үйренуі керек, іздеуде болуы керек. Білім мен ғылымсыз ештеңеге қол жеткізу мүмкін емес, онсыз мәдени адам болу мүмкін емес. Барлық байлық ғылым мен білімде. Бұл байлықты барлық адамдардың игілігі үшін пайдалану керек. Ақын өз шығармаларында адамгершілікке, адамгершілікке, ағартушылыққа, әлемдік өркениетке назар аударды. Ол жастарды жаман әдеттерден аулақ болуға, сабырлы болуға, бала кезінен өзінің қара сөзінде мейірімді болуға шақырды. Ол жалқаулық арылу қажеттілігі мен білімге деген ұмтылыстан туралы айтты. Ақын өз заманының жастарына сенбегенімен, болашақ жастарға үлкен сенім білдірді. Мұхтар Әуезов өз шығармаларында француз философы Рене Декарттың Абайдың философиялық көзқарастарына әсерін ерекше атап өткен. Ол: Абайдың да терең ойдың телміріп соңына ермей, адам жаратылысы туралы дуалистік жолда болғанына, жаңа идеалистік санадағы Декартқа кебірек жақындағанына талдау жасайды деп айтқаны әсіресе жоғары айтылған қара сөздерден анық көрінеді.
Жалпы алғанда, Абайдың қара сөздері біз үшін жазылған. Адамның дүниеге келуімен оның барлық қателіктері мен игі істері, шығармашылығы мен шынайылығы, махаббат пен тәкаппарлығы туралы барлығын қағазға түсірген. Абайдың қара сөздерін оқи отыра, оның тілі қаншалықты бай екені, ғылым және білімге үндеуі, халық болашағы туралы ойлағаны байқалады. Абай батыстық философиясындағыдай нақты материя ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.