КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕРДІҢ ТӘУЕКЕЛДЕРІН БАСҚАРУ

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

УДК 336.719

Студент: Нұғманова Д.С. БФ-41
Ғылыми жетекші: доцент э.ғ.к. Айешева Г.А.

КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕРДІҢ ТӘУЕКЕЛДЕРІН БАСҚАРУ

Аннотация

Түйінді сөздер: Коммерциялық банк, банктік қызмет, тәуекелдер, тәуекелдерді басқару, несиелік тәуекел, нарықтық тәуекел, ипотекалық бағдарлама
Аннотация. Банк құрылымын дамытудың қазіргі кезеңі ұйымдық құрылымдардың елеулі өзгерістерімен, инновацияларды енгізумен және прогрессивті әдістерді қолданумен сипатталады басқару. Нарықтық қатынастар жағдайында банктік тәуекелдердің пайда болу ықтималдығы артады қызметі. Тәуекел-бұл еріксіз таңдау жағдайындағы белгісіздікті жеңумен байланысты қызмет, оның барысында ықтималдылықты сандық және сапалық бағалау мүмкіндігі бар күтілетін нәтижеге қол жеткізу, сәтсіздік және мақсаттан ауытқу. Банк қызметі жоғары тәуекелмен сипатталады. Қабылданатын шешімдер инвестициялау процесінде әрдайым тәуекелдермен бірге жүреді. Осыған байланысты әртүрлі қауіп факторларын басқаруға мүмкіндік беретін шешімдер қабылдау тетігін дамыту қажет. Тәуекелдерді басқару коммерциялық банктің қызметінде маңызды рөл атқарады және тәуекелдерді басқару жүйесінің тиімді жұмыс істеуіне үлкен мән береді. Коммерциялық банктің саясаты тәуекелдерді басқару бақылауға, талдауға, үйлестіруге бағытталған, бұл жағдайда тәуекел шамасын бағалау және қолайлы лимиттерге сәйкестігін белгілеу. Есепке алу мақсатында банктік қызметтер нарығындағы өзгеріске ұшырауы мүмкін жағдайлар, Коммерциялық банктердегі тәуекелдерді басқару жөніндегі қызмет үнемі қайта қаралып, түзетілуі керек
Мақалада

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Әлемдік тәжірибе көрсеткендей несиелендіруден түскен пайда банк пайдасының орасан зор үлесін құрайды. Бір уақытта несиелердің кайтпай қалуы, әсіресе үлкен көлемді несиелер қайтпай қалуы құлдырауға әкеліп соқтыруы мүмкін. Сондықтан несиелік тәуекелді басқару кез-келген коммерциялық банктердің дамуының стратегиясының бірден-бір қажетті бөлігі.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қаржылық нарықтағы жағдай коммерциялық банктердің төлемді жүзеге асыру, орта және ұзақ мерзімді несиелер беруге деген қабілетсіздігі, кәсіпорындардың төлем қабілеттілігіне әсерін тигізумен және өндірістің одан әрі құлауына алып келуімен қиындатылады. Жалпы дағдарыс атмосферасында коммерциялық банктер жоғарғы тәуекел жағдайында жұмыс жасайды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Экономиканың банктік секторының қалыптасуы және дамуы кезеңінде қаржылық-несиелік инструменттердің кең комплексін орынды қолдануынан олардың өздерінің өміршеңдігі, ақша нарығындағы операциялардан пайда табу мүмкіндігі, немесе керісінше капиталды жоғалту және банкроттылық тәуекелділігіне тікелей байланысты.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Егер банк менеджерлері тәуекелдерді бақылайтын болса, оларға төлем қабілетсіздігі туралы уайымдамауға болады. Сондықтан олар үшін бірінші орында сенімділік, табыстылық және тәуекелдерді минималдаудың рационалды үйлесімділік проблемасы тұр. Осыған байланысты банктік тәуекелдер банктің сенімділігіне, табыстылығына, тұрақтылығына үлкен әсерін тигізетін болғандықтан, біз әлемдік тәжірибедегі қазіргі заманғы оларды бағалау әдістемелерін оқып білуіміздің және осы алған білімді еліміздің банктік тәжірибесінде қолдануымыз абзал.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Тақырыптың тағы бір актуалдылығы қарастырылып отырған несиелік тәуекелді бағалау әдістері және басқару әдістері Қазақстанның банктік жүйесінің дамуымен және қалыптасуымен байланысты сұрақтарды зерттеудің жаңа бағыты болып табылады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жұмыстың мақсаты және міндеттері. Жұмыстың мақсаты болып несиелік тәуекелді минимизациялау тәжірибесін зерттеу, сонымен қатар несиелеу жүйесін тиімді жетілдіру мен коммерциялық банктердің несиелік тәуекелдерін басқару мәселелерін қарастыру табылады. Тәуекелдерді бағалау әдістері, сонымен қатар Қазақстанның тұрақты банктік жүйесін құру үшін қазіргі жағдайларға оларды тиімді басқару әдістері өңделіп және жетілдіріліп жатыр.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қойылған мақсат жұмыстың келесі міндеттерін анықтайды:
* ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
тәуекелдердің пайда болуымен байланысты теориялық сұрақтарды оқып білу, олардың құрылымын анықтау, несиелік тәуекел түсінігінің мазмұнын нақтылау және "несиелік тәуекел" түсінігіне анықтама беру;
* ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
несиелік тәуекелді бағалау әдістеріне талдау жүргізу және қажетті инструменттердің тиімділігін нақты тәжірибелік мысалдармен дәлелдеу;
* ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
талдау нәтижелері бойынша қорытындыларды қалыптастыру және отандық банктік мекемелер үшін несиелік тәуекелді басқару бойынша практикалық ұсыныстарды өңдеп шығару.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Банк тәуекелдерінің маңызы және олардың жіктелуі
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Нарықты және нарықтық инфрақұрылымдарды, шаруашылық байланыстарын орналастырудың жаңа тетіктерін қалыптастыру және кәсіпкерлік пен бәсекелестікті дамыту шаруашылық жүргізудің: бүкіл еларалық, республикалық, аймақтық, жергілікті сатыларында, сондай-ақ меншік нысандарының түрлеріне қарамастан әрбір шаруашылық бірлігі деңгейінде экономикалық тәуекелдер теориясын, оларды бақылау мен реттеудің әдістерін әзірлеп жасауды талап етеді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Аталмыш проблемаларды шешуде банк жүйелері басты рөл атқарады. Бұл - ел экономикасының тұрақсыздығы жағдайындағы банктер мен несие қатынастары рөлінің өсе түсуі мен және нарықтық қатынастардың дамуымен айқындалады. Банктер ссудалық капитал, бағалы қағаздар нарығын, валюта нарығын ғана қалыптастырмайды, сонымен бірге тауар биржаларын және жаңа шаруашылық құрылымдарын құру мен олардың қызметін жүргізуге де қатысады, негізі бойынша ұйымдар мен кәсіпорындардың қаржылық жағдайы, тауар, сауда және валюта нарықтарының конъюнктурасы, аймақтың экономикалық хал-ахуалы туралы қажетті ақпараттардың бірден-бір иеленушісі болып саналады. Соңғы айтылғандар банктердің өз клиенттерінің сыртқы және ішкі коммерциялық және саяси тәуекелдерін зерттеудің маңыздылығын растайды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Кез келген шаруашылық қызметінде қандай да бір шаруашылық операцияларының өзіндік ерекшеліктерінен туындайтын әрқашанда ақша ысырыптарының болу қауіпі өмір сүреді. Мұндай ысырыптар қауіпті қаржы тәуекелдерін білдіреді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Тәуекел - бұл табысқа жете алмаған жағдайдағы оның болуы мүмкін зардаптары мен одан шығудың белгісіздік жағдайын көрсететін кез келген өндірушінің, оның ішінде банк қызметінің ахуалдық сипаттамасы болып саналады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Тәуекел пайданы жоғалту және берілген несиелерді уақытында төлемеушіліктің салдарынан шағымдардың пайда болуы, ресурстық базаның қатысуы, баланстық операция-лардан сыртқары түрде төлемдерді жүзеге асыру сияқты қажетсіз нәтижелердің болу ықтималдығынан көрінеді. Сонымен бір мезгілде тәуекел деңгейі неғұрлым төмен болса, жоғары пайда алуға деген сенім де соғұрлым аз болады. Сондықтан, біріншіден, кез келген өндіруші тәуекел дәрежесін барынша төмендетуге тырысады және бірнеше баламалы шешімдердің ішінен әрқашанда тәуекел деңгейі мен тәуекел деңгейінің оңтайлы арақатынасын таңдауы қажет болады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Егер:
* ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
проблемалар күтпеген жерден туындайтын болса;
* ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
банктің бұрынғы тәжірибесіне сәйкес келмейтін (коммерциялық банктер институты жаңа ғана даму ала бастаған біздің жағдайымызда әсіресе өзекті) алдыға жаңа міндеттер қойыл-ған болса;
* ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
басшылық қаржылық шығындарға әкелуі мүмкін (қажетті және қосымша пайда алу мүмкіндіктерін нашарлататын) қажетті және жедел шаралар қабылдау жағдайында емес болғанда;
* ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
банк қызметінің тәртібі немесе заңдардың жетілдірілме-гендігі нақты жағдайлар үшін кейбір оңтайлы шешімдер қабылдауға кедергі келтіретін болса, тәуекел деңгейі арта түседі.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Банк операцияларының түгеліне жуық түрлері тәуекел жағдайында болады. Өткен кезеңдегі Қазақстанның коммерциялық банктерінің тәуекелдеріне талдау жасай келіп, келесілерді атап көрсетуге болады:
* ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
көптеген ұйымдардың өндірістік құлдырауы және қаржылық тұрақсыздығымен, бірсыпыра шаруашылық байланыстары-ның жойылуымен байланысты экономиканың дағдарысты жағдайы;
* ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
банк жүйелерін құрудың аяқталмаушылығы;
* ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
кейбір негізгі заң актілерінің жоқтығы немесе жетілдірілмегендігі, база мен нақты ахуал арасындағы сәйкессіздік;
* ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
инфляция.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Бұл жағдайлар туындайтын банк тәуекелдері мен оларды зерттеу әдістеріне түбегейлі өзгерістер енгізеді. Дегенмен, аталмыш жағдай тәуекелдердің туындауы мен олардың даму деңгейінің үрдістеріндегі ортақ проблемалардың болуын жоққа шығармайды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Тәуекелдер нақты деректерден, бүгінгі жағдай мен болашақ дамуға баға берудегі ауытқушылықтардан пайда болады.Бұл ауытқулар оң және теріс болуы мүмкін.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Бірнеше баламалы ахуалдан бірін таңдай отырып, қателік жасау немесе табысқа жету сияқты әртүрліше түсіндіріледі.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Теорияға сәйкес, тәуекелге мыналар тән болып саналады:
* ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
белгісіздік;
* ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
баламалықты таңдаудың қажеттілігі;
* ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
баламалықты жүзеге асырудың ықтималдылығын бағалау мүмкіндігі.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Тәуекел қарамақайшылық, баламалылық, белгісіздік сияқты белгілермен сипатталады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қарамақайшылық- мынадай жағдайларда көрінеді. Біріншіден, тәуекел оң нәтиже алуға бағытталған.Екіншіден, ол субъективизмге және объективті заттарды елемеушілікке әкеледі.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Баламалылық - екі немесе одан да көп мүмкіндіктерден іс-қимыл жасау нұсқасын таңдауды болжайды. Егер таңдау жоқ болса, онда тәуекел де жоқ. Баламалылық әртүрлі күрделілік дәрежесіне ие.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Белгісіздік - бұл ең алдымен сенімнің, бір жақтылықтың болмауы.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Тәуекелдің - субъективті және объективті екі тұжырымда-масының аражігі ажыратылады. Объективті тұжырымдама салыстырмалы түрде алып қарағанда оның болуы немесе болмауы белгісіз тәуекелден туындайды. Субъективті тұжырымдама, тәуекел-қатердің қауіптілігі мен болуы мүмкін зардаптарын ескере отырып, мінез-құлық нұсқаларын таңдауына негізделетін тұжырымда болып саналады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Сонымен, шығындардың (тәуекелдердің) болу мүмкіндігі күні бұрын қаралғанда (ара салмағы есептелгенде) және сақтандырылғанда ғана пайда алуға болады. Сондықтан да коммерциялық банктердің қызметіндегі экономикалық тәуекел проблемаларына маңызды түрде назар аударылуы тиіс. Солардың ішіндегі негізгілеріне банк тәуекелдерінің жіктелуі, банктердің, жекелеген қарыз алушылардың, кәсіпорындар топтарының, салалардың экономикалық, саяси және өзге де тәуекелдерді есептеу әдістері мен негізгі баға берулері жатады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Банк тәуекелдерін жіктеудің негізі болып қаланған неғұрлым маңызды элементтерге мыналар жатады:
* ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
коммерциялық банктің үлгісі (типі) немесе түрі;
* ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
клиенттердің құрамы;
* ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
банк тәуекелдерінің пайда болуы немесе әсер ету аясы;
* ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
тәуекелдерді есептеу әдісі;
* ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
банк тәуекелінің дәрежесі;
* ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
тәуекелдерді уақыттар бойынша бөлу;
* ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
тәуекел есебінің сипаты;
* ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
банк тәуекелдерін басқару мүмкіндігі.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Банк тәуекелдерінің жоғарыда келтірілген жіктеу элементтері аса маңызды және өзіндік сипаты бар болып саналады. Енді әрбір элементті қысқаша жеке-жеке қарастырып көрсек.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Банк тәуекелінің үлгісі (типі) немесе түрі. Мамандандырылған, салалық, әмбебап коммерциялық банктер тәуекелдердің әртүрлі жиынына ие, осыған орай, егер бұл инновациялық банк болатын болса, онда тәуекелдің жоғарылылығы жаңа технологияларға несие берумен байланысты болады. Салалық банк - нақты салалардағы тәуекелдерге ие кәсіпорындар, ал холдингтік банктер бағалы қағаздар мен операциялар жасауда тәуекелдерге кездеседі. Әмбебап коммерцтялық банктер сан алуан операциялар жүргізу арқылы кез-келген тәуекелге барады, дегнмен бір операциялардан пайда болған өзінің шығындарын келесі бір операциялардың кірістерімен жабуға атылмыш банктердің үлкен мүмкіндіктері бар.
Банк тәуекелдерін басқару және оларды азайту тәсілдері
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қандай да тәуекелдің қолдануға болатын дәрежесін анықтау және тәуекел ахуалын пайдалануға бағытталған іс жүзінде тез арада шешім қабылдау немесе қандай да бір операцияларды жүргізуден пайда болуы мүмкін шығындарды төмендететін шаралар жүйесін (құралдар мен әдістерді таңдау) жасау банктің тәуекел операцияларын ғылыми басқарудың басты міндеті болып саналады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Тәуекелдерді басқарудың негізгі құралдарына (әдістеріне) келесілерді жатқызуға болады:
* ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
тәуекелдерді салмақтай білу қағидасын пайдалану;
* ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
сыртқы тәуекелдерді есепке алу (салалық, аймақтық, сақтандыру);
* ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
банк клиентінің қаржылық жағдайын, оның төлемқабілеттілігн, рейтингін және т.б. жүйелі талдауды жүзеге асыру; тәуекелдердің бөліну қағидасын қолдану, несиелерді қайта қаржыландыру;
* ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
несиелерді көбейту саясатын жүргізу банк операцияларының жалпы көлемін сақтау жағдайында клиенттердің үлкен санына берілген несиелерді шағын сомалармен кеңірек қайта бөлу;
* ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ірі несиелерді тек консорцияларды негізде ғана беру (банкаралық келісімдер бойынша тәуекелдерді бөлу);
* ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
өзгермелі пайыздық ставканы пайдалану;
* ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
депозиттік сертификатты енгізу;
* ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
банктің қайта есептеу операцияларын кеңейту;
* ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
несиелер мен депозиттерді сақтандыру;
* ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
кепіл құқығын енгізу;
* ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
нақты жеке кепілдерді қолдану.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Тәуекелдерді танып білу үшін несие салымдарын орналастыруды бақылайтын арнайы жүйе құрылу талап етіледі. Осы мақсатта соның негізінде банк саясаты қалыптасатын аналитикалық жұмыстарды жүргізу үшін қажетті бүкіл ақпараттарды жедел алуға мүмкіндік беретін деректер базасы жасалады. Әдетте, жасалған және жасалатын несие және депозиттік шарттар, басқа банктерден алатын қарыздар туралы шарттар, төлеу мерзімі келмеген тиелетін тауарларға жұмсалатын несие алу жоспарлы қажеттіліктері туралы мәліметтер, баланстық есептер бойынша қалдықтар айалымының күнделікті мәліметі, балансқа кірмейтін есептер бойынша мәліметтер, несиелердің айналымдағы туралы мәліметтер деректер базасын құру түрінде қаралады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Банктің несиелік салымын: сенімдіігі жоғары, сенімді, сенімділігі аз, жоғары тәуекелді төрт топқа жіктеуге болады. Коммерциялық банктің несие салымдарының жалпы сомасы несиелердің әрбір тобы мен оның өзгеруі үшін өтімдік коэффициентінің деңгейін болжаудың негізі болып қызмет етеді және бұрынғы саясатын жалғастыру немесе оны өзгертудің қажетті мүмкіндіктерін көрсетеді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Деректер базасы негізінде күнсайын төлемқабілеттілік пен өтімдік көрсеткіштерінің маңызы ашып көрсетіледі және төлем қабілеттілік пен өтімдік қалыптары ескеріле отырып, банк операцияларын дамытудың болашағына талдаулар жүргізіледі. Бұл - банк қаржыларын орналастыру, банктің басқа кәсіпорындар мен банктердегі қатысуын кеңейту, қосымша кіріс көздерін іздеу мен оның өтімдігі мен төлем қабілеттілігінің сақталуын талап ете отырып, коммерциялық банк операцияларын дамыту мәселелерін өзара байланыста шешуге мүмкіндік береді. Мұндай талдау негізінде банктің өтімдігі мен төлемқабілеттілігі деңгейінің өзгеруін көре білуге және оларды тұрақтандыру бойынша қажетті шараларды уақытылы жүзеге асыруға болады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Коммерциялық банктің төел қабілетсіздігі мен баланстың теңгерілмеген өтімдігі бойынша тәуекелдерді азайтуға, жасалған талдау мен жүргізілген маркетингтің нәтижелерін ескеретін саясат арқылы қол жеткізуге болады. Банк өзінің өтімдік шегінде тұрған жағдайда шұғыл шаралар қолдануға еріксіз барады. Мұндай шараларға келесілер жатады:
* ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
мерзімдері бойынша пассивтерді қайта топтастыру көмегімен талап еткенге дейін міндеттемелерді қысқарту;
* ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
өтімді активтерді, оның ішінде несиелерді жеткілікті түрде өтеу есебінен көбейту;
* ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
қызметтің жекелеген түрлерін дербес баланстарға бөлу жолымен балансты тазарту;
* ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
меншікті қаржыларды көбейту;
* ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
басқа банктерден қарыздар алу және т.б.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Сақтандыру - тәуекелдерді басқару құралы ретінде. Сақтандыру көмегімен тәуекелдердің экономикалық және саяси екі негізгі санатын жабуға болады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Несиелерді сақтандыру өзінің негізі бойынша несие тәуекелін азайтуға немесе жоюға мүмкіндік береді. Жабдықтаушыларға немесе сатып алушыларға берілетін коммерциялық несиелер, банк ссудалары, несие бойынша міндеттемелер мен кепілдіктер, ұзақ мерзімдік инвестициялар және т.б. негізінен, несиелерді сақтандыру объектілері болып қызмет етеді. Сатушыны немесе несие беруші-банкті қорғау мүдделері келесілерден тұрады: борышкердің төлеуге қабілеті болмағанда немесе берілген несиелер бойынша қарызын борышкер өзге де себептермен төлемеген жағдайда несие қарызын өтеу жауапкершілігін сақтандыру компаниясы өзіне алады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Сақтандыру ерікті негізде екі үлгіде жүзеге асырылады:
* ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
қарыз ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.