Көлденең қозғалыстар

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАРЫ:

КІРІСПЕ

НЕГІЗГІ БӨЛІМ

1. 1. ТЕКТОНИКАЛЫҚ ҚОЗҒАЛЫСТАРҒА ЖАЛПЫ СИПАТТАМА

1. 2. ТЕКТОНИКАЛЫҚ ҚОЗҒАЛЫСТАРДЫҢ НЕГІЗГІ ТҮРЛЕРІ

ҚОРЫТЫНДЫ

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

КІРІСПЕ

Жер қыртысы литосфералық тақталардан тұрады. Әрбір литосфералық тақта үздіксіз қозғалыста болады. Адамдар мұндай қозғалыстарды байқай алмайды, өйткені олар өте баяу қимылдайды. Тектоникалық қозғалыстар - жер қыртысында және негізінен жер мантиясында әрекет ететін, жер қыртысын құрайтын тау жыныстарының деформациясына әкелетін күштердің әсерінен болатын механикалық қозғалысы. Бұл қозғалыстар, әдетте, деформацияға ұшыраған тау жыныстарының химиялық құрамының, фазалық күйінің (минералдық құрамы) және ішкі құрылымының өзгеруімен байланысты. Яғни, тектоникалық қозғалыстар бір мезгілде өте үлкен аумақтарды қамтуы мүмкін.

НЕГІЗГІ БӨЛІМ

1. 1. ТЕКТОНИКАЛЫҚ ҚОЗҒАЛЫСТАРҒА ЖАЛПЫ СИПАТТАМА

Тектоникалық қозғалыстар - геологиялық құрылымдардың пайда болуына немесе олардың құрылымының өзгеруіне әкелетін жер бетіндегі денелердің механикалық қозғалысы.

Тектоникалық қозғалыстардың пайда болуының негізгі себебі - Жердің ішкі энергиясы. Тектоникалық қозғалыстардың пайда болуына жердің айналу жылдамдығының өзгеруі және кейбір басқа ғарыштық құбылыстар (мысалы, гравитациялық өріс) ықпал етуі мүмкін. Тектоникалық қозғалыстардың бар болуы туралы идея ежелгі дәуірде пайда болды және ол геологияның қалыптасуы мен даму тарихында ең маңызды оқиғалардың бірі болып саналды. Тектоникалық қозғалыстардың әсері литосфераның геологиялық құрылымының өзгерісіне әкеліп қана қоймай, сонымен қатар әртүрлі пайдалы қазбалардың жаңа орындарының қалыптасуына айтарлықтай әсер етті. Сондықтан тектоникалық қозғалыстарды, олардың формаларын, пайда болу себептерін, геологиялық нәтижелерін, жіктелуін зерттеу теориялық тұрғыдан да, тәжірибелік тұрғыдан да маңызды болып табылады.

Жер бетінің көтерілулері мен шөгулерінің пайда болуы тектоникалық қозғалыстар деп түсіндірілетіні ең алғашқы ежелгі грек философтары мен ғалымдарының: Аристотель мен Страбонның еңбектерінде кездеседі. Бұл құбылыстардың алғашқы геологиялық түсіндірмелерін өз бетінше орыстың ұлы энциклопедисті М. В. Ломоносов пен шотланд геологы Дж. Хаттон қарастырып көрді. Бұл құбылыстардың себебін екі ғалым да Жердің ішкі энергиясы әсерінен көрді.

Тектоникалық қозғалыстардың көрінісі туралы прогрессивті идеяларды 19 ғ. Орыс геологтары А. Д. Озерский мен А. П. Карпинский айтты, оларды геологтар сәйкесінше «тербелмелі» және «толқын тәрізді тербелістер» деген атаумен ажыратты. Өткен ғасырдың аяғында американдық геолог Г. Гильберт барлық тектоникалық қозғалыстарды эпейрогендік (материктерді құрушы) және орогендік (тауларды құрушы) деп бөлуді ұсынды. Тектоникалық қозғалыстардың теориясы мен практикасындағы жемісті жаңалықтарды 20 ғасырдың ортасында Кеңес үкіметінің геологтары жасады, ол осы ғалымдардың еңбектерінде көрініс тапты: М. М. Тетяева, В. В. Белоусов, В. Е. Хайн, Н. Б. Васоевич, Н. С. Шацкий, М. В. Мұратова, Г. Д. Ажгирея және т. б.

Геодезиялық өлшеулер көрсеткендей, Жердің бүкіл бөлігі үздіксіз қозғалыста болады, дегенмен тектоникалық қозғалыстардың жылдамдығы шағын, жүзден бірінші ондық мм/жылға дейін өзгереді және бұл қозғалыстардың өте ұзақ уақыт бойы жинақталуы ғана ( ондаған - жүздеген миллион жыл) геологиялық уақыт жер қыртысының жекелеген учаскелерінің үлкен жалпы ығысуына әкеледі.

Тектоникалық қозғалыстардың жылдамдығы деп жер қыртысындағы массалар қозғалысының жылдамдығын айтады. Жер шарының әртүрлі аймақтарындағы қазіргі заманның тербелмелі қозғалыстарының жылдамдығы әдетте жылына мм және сирек жағдайларда см-мен өлшенеді. Мысалы, Скандинавияның орталық бөлігі 100 жылда 1 м-ге көтеріледі, Англияның шығыс жағалауы жылдамдығы 100 жылда 0, 9 м. Тұрақталған аймақтардағы үзілген дислокацияларға байланысты тектоникалық қозғалыстардың жылдамдығы да төмен бола береді. Жер сілкіністері кезінде үзілістер бойымен орын ауыстырулар бірден болады, бірақ олар ондаған және жүздеген жылдар бойы жинақталған кернеулердің разряды болып табылады. Көптеген зерттеушілер қатпарланудың бір фазасы бірнеше жүз мыңға дейінгі немесе алғашқы миллион жылға дейінгі кезеңді қамтиды деп есептейді.

1. 2. ТЕКТОНИКАЛЫҚ ҚОЗҒАЛЫСТАРДЫҢ НЕГІЗГІ ТҮРЛЕРІ

Жер қыртысының қазіргі тектоникалық қозғалыстары тік және көлденең болуы мүмкін. Олар бір-бірін сүйемелдеп бір мезгілде пайда болады.

1. Көлденең қозғалыстар. Жер қыртысының көлденең қозғалыстары - Жер бетіне параллель қозғалыстар. Көлденең қозғалыстар литосфералық тақталардың қозғалуына байланысты болады. Материктер тақталармен бірге қозғалады. Көлденең қозғалыстардың жылдамдығы аз болады, жылына бірнеше сантиметр. Дегенмен, олар өте ұзақ уақыт бойы өз бағытын сақтайды, сондықтан көптеген миллиондаған жылдар бойы континенттер бір-біріне қатысты жүздеген және мыңдаған километрге жылжиды. Австралия мен Оңтүстік Америка жылына 3 см жылдамдықпен бір-бірінен алшақтайды. Көлденең қозғалыстар Жер бедерін жасауда үлкен рөл атқарады. Таулар литосфералық тақталардың шекарасында қалыптасқан. Литосфералық плиталар соқтығысқан кезде тау жыныстары қатпарларға ыдырайды және құрлықта таулар пайда болады. Пластиналар бөлінген жерде мұхит түбінің жоталары пайда болады. Олар түбіне дейін төгілген магмалық жыныстардан - базальттардан тұрады.

2. Тік қозғалыстар. Жер қыртысының тік қозғалыстары - жер бетіне перпендикуляр қозғалыстар. Тік қозғалыстар құрлық пен мұхит түбінің бөліктерін көтереді немесе төмендетеді. Батып бара жатқан жер теңізге толады, көтерілген теңіз түбі, керісінше құрлыққа айналады. Тік қозғалыстардың көлденең қозғалыстардан айырмашылығы, көбінесе олардың бағытын өзгертуі: көтерілетін аймақтар төмендей бастайды, содан кейін қайтадан көтерілуі мүмкін. Жазықтардағы заманауи тік қозғалыстардың жылдамдығы аз - жылына бірнеше миллиметрге дейін. Таулар жылына бірнеше сантиметрге «өсуі» мүмкін. Көтерілу мен құлдырау тек жер қыртысының таулы аймақтарында ғана байқалмайды (мысалы, Үлкен Кавказдың таулы құрылымы жыл сайын шамамен 8-13, 5 мм-ге өседі, ал Шығыс Карпат 1, 5-ке өседі. Памир-Алтайдың таулы құрылымдары жылына 23-30 мм, тіпті 50 мм-ге дейін көтеріледі, сонымен қатар жазық аймақтар (мысалы, Шығыс Еуропа жазығы, Батыс Сібір ойпаты, Шығыс Сібір және т. б. ) көтеріледі. Кавказдың Қара теңіз жағалауы жылына 12 мм, Одессаның батыс жағалауы 4, 5 мм/жыл, Балтық теңізінің оңтүстік жағалауы 10-20 мм батады екен. Ал Байкал түбі жылына орта есеппен 15-20 мм көтеріледі. Ал Боливия территориясы қазірдің өзінде адамзат дәуірінде шамамен 1 миллион жыл ішінде ол 4 мың метрден астам биіктікке көтерілді. Қазіргі тектоникалық қозғалыстардың маңызды ерекшелігі олардың көне құрылымдық аймақтардан тұруы болып табылады.

ҚОРЫТЫНДЫ

Қорытындылай келе, бұл тақырыпқа қойылған мақсат, міндеттер орындалды. Атап айтқанда, жер қыртысының тектоникалық қозғалыстары, тектоникалық қозғалыстардың түрлері, тектоникалық бұзылулар туралы негізгі түсініктер ашылып, бұл қозғалыстарды тудыратын себептер зерттеліп, олардың жылдамдықтары қадағаланады. Ең басты «Жер қыртысы әртүрлі геологиялық процестердің әсерінен үздіксіз қозғалыста болады» деген түсінікті қалыптастырып үлгердік. Бұл қозғалыстар әртүрлі бағытта, әртүрлі жылдамдықпен жүреді, сондықтан жер бетінде де, тау жыныстарының қалыңдығында да әртүрлі болып көрінеді. Тектоникалық қозғалыстардың арқасында экзогендік процестердің әсерімен бірге өткен геологиялық дәуірлерде де, қазіргі уақытта да жер бедерінің қалыптасуы жүзеге асты.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.