Топырақтың ластануы

ҚAЗAҚСТAН РЕСПУБЛИКAСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

ӘЛ-ФAРAБИ АТЫНДAҒЫ ҚAЗAҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

Факультет: «Геогрaфия және тaбиғaтты пaйдaлaну»

Кафедра: «Кaртогрaфия және геоинформaтикa»

ЖОБА

Тақырыбы: Шығыс Қaзaқстaн облысының экологиялық мәселелері мен олaрды шешу жолдaры

Орындаған: ГК-1811 топ

Бақытжан Бекзат

Бахтияров Дінислам

Бейсембеков Жәнібек

Данебеков Бауыржан

Диханбай Айбек

Дюсембаева Асем

Еликбаева Шадия

Ералықызы Асель

Тексерген: Кожахметова У. К.

Алматы, 2021

ЖОСПAР

1. Кіріспе
2. Негізгі бөлімШығыс Қaзaқстaнның су лaстaнуыШығыс Қaзaқстaнның aуa лaстaнуыШығыс Қaзaқстaнның топырaқ лaстaнуыAнтропогендік фaктор
3. Қорытынды
4. Пaйдaлaнылғaн әдебиеттер

Жоба мақсаты: Шығыс Қaзaқстaн облысының экологиялық жaғдaйын зерттей отырып бaғa беру және жaн-жaқты қaрaстыру. Туындaғaн экологиялық мәселелерге шешу жолдарын ұсыну.

Жоба міндеті:

- Шығыс Қaзaқстaн облысының экологиялық кaртaсын құрау;

- студенттердің нaзaрын экологиялық мәселелерге aудaру;

- картa, диаграммa, кестелер aрқылы студенттердің aнaлитикалық қабілетін aрттыру;

- экологиялық aпaт мәселелерін көтеру.

Кіріспе

Қaзіргі тaңда ең бірінші орындa кез келген жерде, кез келген елде экологиялық жaғдай тұр. Экологиялық проблемa-бұл aдaмның тaбиғaтқа aйтарлықтай әсер етуімен, табиғаттың адамға және экономикаға кері әсерімен байланысты кез-келген құбылыс. Біздің заманымыздың ерекшелігі - интенсификацияланған және жаһанданған адамның қоршаған ортаға әсері, бұл бұрын соңды болмаған интенсификациямен және осы әсердің жағымсыз салдарының жаһандануымен бірге жүреді. Егер бұрын адамзат кез-келген өркениеттің өліміне әкелуі мүмкін, бірақ тұтастай алғанда адамзат баласының одан әрі процесіне кедергі келтірмеген аймақтық және жергілікті экологиялық дағдарыстарды бастан кешірсе, онда қазіргі экологиялық жағдай жаһандық экологиялық күйреуге әкелуі мүмкін.

Шығыс Қазақстан облысында экологиялық ластану проблемасы жетерлік. Бүгінгі таңда түрлі зауыт-фабрикаларды, өндіріс орындарын, мұнай байлығын белсенді игеретін түрлі трансұлттық компаниялардың қызметі Қазақстан экологиясына ерекше қауіп төндіреді. Шетелдік компаниялар кейде қоршаған ортаға зиян келтіретін коммерциялық мүдделерді басшылыққа алып қана қоймайды, сонымен қатар флора мен фаунаға теріс әсер ету дәрежесі бойынша мұнайдың ластануы әлемнің барлық дерлік мұнай өндіретін елдерінде бірінші орында тұр.

2. Негізгі бөлім

1. Шығыс Қазақстанның су ластануы

Шығыс Қазақстан Облысы түсті металлургияның және тау-кен өндіру өнеркәсібінің басым болуына байланысты тарихи қалыптасқан дамуына байланысты республикадағы неғұрлым қолайсыз өңірлердің бірі болып табылады. Тау-кен металлургия кешенінің негізгі кәсіпорындары неғұрлым тығыз өзен желісі аймағында орналасқан. Бұл орналасу өнеркәсіптік кәсіпорындардан газ тәрізді, сұйық және қатты қалдықтары бар барлық ластаушы заттар сөзсіз өзен желісіне, топыраққа түсіп, биоценоздарға да, облыс тұрғындарына да экологиялық зиян келтіреді дегенді білдіреді.

Шығыс Қазақстан облысы Солтүстік Мұзды мұхит, Қара теңіз бассейніне және Балқаш көлінің ішкі ағынсыз аймағына жатады. Суайрығы Тарбағатай және Шыңғыстау жоталары арқылы өтеді. Қара теңіз бассейнінің басты өзені-Ертіс (1700 км, Қазақстан шегінде) . Негізгі салалары-Бұқтырма, Үлбі, Уба, Чар, Қызылсу, Күршім. Қазақ ұсақ шоқыларының өзендері суы аз, олардың көпшілігі құрғап кетеді (Алтынсу, Шаған, Бұғаз, Бақанас, Қаракөл, Аягөз) . Облыста 1968 көл орналасқан. Аумақтың көлділігі 0, 37% құрайды. Көлдің аумағы өте әркелкі орналасқан, негізінен Ертіс өзені мен оның салаларының бассейнінде, биік тауларда - Берел мұздықтарының жанында. Үлкен су айдындары өзен аңғарлары мен тауаралық ойпаттарға (Марқакөл, Алакөл, Сасықкөл) орайластырылған. Облыстың ірі көлдері-Зайсан, Марқакөл, Алакөл және Сасықкөл. Марқакөл көлін сұлулығы жағынан әлемдегі ең терең көл-Байкал көлімен салыстыруға болады. Оның теңіз деңгейінен биіктігі-1449 м, ұзындығы-35 км, ені-19 км.

Сонымен, Шығыс Қазақстан облысы Қазақстан Республикасының табиғи-климаттық жағдайымен айқындалған су ресурстарымен неғұрлым қамтамасыз етілген және бай өңіріне жатады.

Облыстың су ресурстары:

• Жалпы ұзындығы 28 мың км 1017 өзен және орташа жылдық ағысы шамамен 30 млрд. м3;
• Су массасының көлемі шамамен 6, 5 млрд. м3 1967 көл (көлсіз. Алакөл және көл. Сасықкөл)
• жиынтық жобалық сыйымдылығы 53 км3 болатын 75-ке жуық су қоймалары мен шағын тоғандар;
• жылына шамамен 2, 4 млрд. м3 бекітілген пайдалану қоры бар жерасты сулары.

Шығыс Қазақстан облысының су ресурстары тау-кен өндіру саласындағы өнеркәсіп кәсіпорындарының уытты компоненттерімен ластану бойынша қарқынды жүктемені сезінуде. Бұл кәсіпорындар ең тығыз өзен желісі аймағында орналасқан. Мұнда жылу энергетикасының ең ірі кәсіпорындары орналасқан.

Шығыс Қазақстан акваториясы суларының жай-күйі таза және орташа ластанған ретінде сипатталады. Трансшекаралық өзендер ерекше болып табылады. Атап айтқанда, облыс аумағы арқылы өтетін Ертіс. Бұл су артериясына негізгі қауіп өнеркәсіптік кәсіпорындардың қызмет аймағында орналасқан өзендер болып табылады.

Ерекше мемлекеттік маңызы бар су объектісі болы келетін Ертіс трансшекаралық өзені Шығыс Қазақстан және Павлодар облыстарының гидрографиялық желісінде маңызды орынға ие. Жоғарғы Ертіс бассейні су объектілерінің жер үсті суларының ластануы жергілікті сипатқа ие және өнеркәсіптік кәсіпорындардың сарқынды суларды ағызу орындарына орайластырылғанын атап өткен жөн.

Мысалы, Өскеменнен Предгорный ауылына дейінгі учаскедегі Ертістің жер үсті сулары орташа ластанған ретінде сипатталады. Бірақ қазірдің өзінде ауылдың шегінде судың ластану индексі 3-ке дейін көтеріледі. Бұл Ертістің ағысымен-Красноярка өзенімен келетін зиянды қоспалардың нәтижесі.

Бұл ағын Жоғарғы Ертіс бассейнінде ең ластанған болып табылады. Оның суының сапасы, GSM ақпараты бойынша, 7 класына жатады ( өте лас ) . Красноярка және Глубочанка өзендерінің беткі суларына ауыр металдар бойынша "Қазақмыс" ЖШС кәсіпорнының "Шығыстүстімет" ӨБ "тарихи"объектілерге жатқызылған техногендік объектілері әсер етеді. Ертіс экология департаментінің ШЖҚ ластану себептерін анықтау мақсатында аталған өзендердің әсер ету аймағында орналасқан Шығыстүстіметтің өнеркәсіптік алаңдарына тұрақты тексерулер жүргізілуде, олар ластаушы заттар нормативтерінің асып кетуін бірнеше рет белгіледі.

Өз уақытында Глубокочанка өзені (2004-2005 жж. ) Красноярка сияқты өте ластанған болатын. Глубокое кентіндегі мыс балқыту зауыты жабылғаннан кейін (Қазақмыстың құрылымдық бөлімшесі) жер үсті суларының сапасы жақсарып, ластанғандар санатына ауысты. К. Бохаевтың айтуынша, бүгінде аймақтағы өндірістік тоқырауға мониторинг жүргізетін Ертіс экология департаменті облыстық гидрометеорология орталығымен бірлесіп жоғарыда аталған өзендердің ластануын болдырмау шараларын әзірлеу бойынша топ құрды.

Риддер қаласындағы Тишинский кенішінің ауданында 4 сыныпты ластанған Брекса, Тихая, Үлбі өзендері Ертіске арналған гудрон қасығы болып қала береді. Ал бұл қазақстандық металлургияның тағы бір алыбы-Қазмырыштың кінәсі. Бұл өзендерде мырышпен жоғары ластану жағдайлары жүйелі түрде тіркеледі.

Стронций - 90, йод -131, цезий - 137, селен - 144, плутоний - 239 сияқты радиоактивті заттар топырақта, суда, өсімдіктерде кездеседі. Сонымен қатар, олардың таралу қарқындылығы жаһандық сипатқа ие. Ертіс бассейні өзендерінің, Марқакөл және Зайсан көлдерінің түптік жауын - шашын сынамаларының 60% - ында пестицидтер белгіленген, кейде өте жоғары концентрацияларда: ГХЦГ-2, 2; ДДТ-0, 6; 2, 4 Д - 0, 6 мг/кг, анда-санда нитран-0, 6 мг/кг кездеседі.

2. Шығыс Қазақстанның ауа ластануы

1949 жылдан бері Семей полигонында жүргізілген ядролық сынақтар орталық және Шығыс Қазақстандағы орасан зор аумақты залалсыздандырды. 40 жыл ішінде жүргізілген ядролық қаруды сынау адамдардың денсаулығына және қоршаған табиғи ортаға орны толмас зиян келтіріп, халықтың жалпы аурушаңдығы мен өлім-жітімінің өсуіне алып келді.

Атмосфералық ауаны ластаудың негізгі көзі тұрақты көздерден 372 кәсіпорынның шығарындылары болып табылады. Әр түрлі ластаушы заттар шығарындыларының ең көп саны Шығыс Қазақстанда - жылына 2231, 4 мың тонна, бұл бүкіл Қазақстан бойынша шығарындылардың жалпы санының 43 пайызын құрайды.

Ең мобильді, әрекет ету радиусы кең, азот және күкірт оксидтері. Олар айтарлықтай назарға алынып, өлімге, әсіресе дақылдарға қатты әсер етеді. Атмосфераның ең жоғары ластану деңгейі байқалатын Қазақстандағы тоғыз қаланың үшеуі-Өскемен, Риддер, Зырян - Шығыс Қазақстан облысында орналасқан

Облыс ауасының ластануы кезінде едәуір үлес жылжымалы көздерге тиесілі: ШҚО-да автомобиль көлігімен жүк тасымалдаудың 80% - ға дейін жүзеге асырылады. Автокөліктің барлық санының 62% - ы бензинді, 36% - ы-дизель отынын және бар болғаны 0, 2% - ы-неғұрлым экологиялық қауіпсіз газ отынын пайдаланады. Автомобиль көлігінің пайдаланылған газдарындағы зиянды заттардың көп болуының негізгі себебі-автомобиль паркіне техникалық қызмет көрсетуді уақтылы және сапасыз жүргізу, көліктік отын сапасының төмендігі, пайдаланылған газдарды тазарту жөніндегі сүзгілердің болмауы.

Атмосфераның автомобильдердің пайдаланылған газдарымен ластануы бойынша бірінші орында Алматы - 75% , одан кейін Ақтөбе - 47, 1% , Семей - 46, 6% , Жамбыл-43, 1% , Өскемен - 41, 4% құрайды.

3. Шығыс Қазақстанның топырақ ластануы

Өскемен қаласында топырақ сынамаларындағы кадмийдің мөлшері 1, 2 - 42, 0 ШЖК, қорғасын - 1, 4-17, 5 ШЖК, мыс - 0, 2-9, 8 ШЖК, хром - 0, 01-1, 6 ШЖК, мырыш - 0, 6-7, 1 ШЖК шегінде болды. Риддер қаласында топырақ сынамаларындағы кадмийдің құрамы 1, 7-57, 0 ШЖК, қорғасын - 2, 1-31, 7 ШЖК, мыс 0, 4-7, 3 ШЖК, мырыш 1, 1-8, 6 ШЖК, хром - 0, 003-3, 1 ШЖК шегінде болды. Семей қаласында қорғасын концентрациясы 0, 2-1, 5 ШЖК, кадмий, мыс, хром және мырыш концентрациясы 0, 03-0, 9 ШЖК шегінде болды.

Өскемен қаласының топырағында жылдың суық мезгілінде сынаптың, кадмийдің, мышьяктың, мыстың, қорғасынның, нитраттардың, мырыштың құрамы ШЖК шегінде болғаны анықталды, ал жылдың жылы кезеңінде топырақ сынамаларында мыстың құрамы орта есеппен 24, 2 ШЖК дейін, мырыштың - 18, 1 ШЖК дейін, хромның-15, 1 ШЖК дейін, никельдің-9, 8 ШЖК дейін, қорғасынның - 3, 9 ШЖК дейін, күшән - 1, 4 ШЖК дейін, кобальттың-2, 7 ШЖК дейін жоғары болғаны байқалды.

Жылдың жылы кезеңінде топырақтың металдармен ластануының интегралдық деңгейі Өскемен қаласы бойынша орташа 16, 2 құрады, бұл ластанудың орташа қауіпті дәрежесіне сәйкес келеді. Тиісінше Өскемен қаласында орташа жылдық мәні (ZC) 14, 5 шартты бірлікті құрады, бұл қала топырағының ластануының жол берілетін қауіпті дәрежесіне сәйкес келеді. Оның 1-ден 145-ке дейінгі ауытқуы түсті металлургияның өнеркәсіптік объектілерін ұзақ уақыт пайдаланумен анықталады. Осының салдарынан таза топырағы бар қаланың аумағы 50% - дан аспайды, ауыр металдармен ластанудың рұқсат етілген деңгейі-25%, ал қалған Мо аумағында. Топырақтағы металдардың құрамы бойынша ең қолайсыз жағдай қаланың орталық және солтүстік-шығыс бөліктерінде, ірі өнеркәсіптік объектілердің шекарасына жақын орналасқан.

Осылайша, топырақтағы ауыр металдардың құрамы бойынша Өскемен қаласының аумағын шартты түрде ауыр металдардың алаңдық бөлінуінде токсиканттар спектрінің азаюынан және ластанудың негізгі көздерінен алыстауына қарай олардың концентрациясының төмендеуінен көрінетін нақты аймақтылық белгіленген аймақтарға бөлуге болады. Ластанудың картографиялық бейнесі Ертіс пен Үлбі аңғарлары бойымен бағдарланған тәуліктік инверсиялық ағындар басым жел тоғайына бағынады. Қала аумағындағы топырақтың ластануы концентрлік аймақтық құрылымға ие. I аймақ "Қазмырыш" ААҚ, ҮМЗ АҚ және ӨК ЖЭО өндірістік алаңы және ТМ спектрі жеткілікті кең және мынадай Pb, Cr, Ni, Cu, Zn, Co, Cd, Sb элементтерін қамтитын тікелей іргелес аумақ, ШЖК қорғасынның 18, 8-ден 31, 3 есеге артуы. хром 20-дан 33 есеге дейін, мырыш 28, 57 бастап.

Қорғасын Шығыс қазақстанның, оның ішінде Семей өңірінің аумағында басым ластауыш зат болып табылады. Ол 1 қауіптілік класына жатады, жоғары уыттылықпен, мутагендік және канцерогендік әсермен сипатталады, биоаккумуляцияға қабілетті. Қоршаған ортадағы қорғасынның жоғары концентрациясы экожүйелерге зиянды әсер етеді, ал төмен концентрациясы тірі организмдер үшін микроэлементтер ретінде өте маңызды. Топырақтың қорғасынмен ластануы ұзақ мерзімді сипатқа ие - қорғасынның жартылай шығарылу кезеңі 740 жылдан 5900 жылға дейін, сондықтан топырақтың сіңіру қасиеттерін зерттеп қана қоймай, топырақ жамылғысының экологиялық жағдайын бағалау керек, сонымен қатар ластанудың әсерін азайту немесе толығымен жоюдың әртүрлі әдістерін жасау керек.

4. Қорытынды

Қағаз жүзінде "2020-2024 жылдарға арналған «Шығыс Қазақстан облысының экологиялық проблемаларын кешенді шешу жөніндегі жол картасы», 35 тармақтан тұратын және Қазақстан Республикасының экология, геология және табиғи ресурстар министрі - Магзум Маратұлы Мирзагалиев бекіткен.

• Ауаның ластануы

Қалалардағы атмосфералық ауаның ластануының жоғары деңгейі автокөліктердің жүктелуіне, өнеркәсіптік кәсіпорындардың жұмысына және қалалардың атмосфералық кеңістігінің төмен желдетілуіне байланысты. Қалада тіркелген кез келген ластаушы заттың ең жоғары бір реттік концентрациясы, оның шекті рұқсат етілген концентрациясынан асып кетті

• автоматты мониторинг жүйесін енгізу
• жеке секторды орталық жылумен жабдықтауға қосу
• қалалық жолаушылар, қызметтік көлікті табиғи газға немесе электр энергиясына көшіру
• Риддер металлургиялық Қазмырыш кешенінде атмосфералық сілтісіздендіру цехының құрылысы, оның көмегімен өнеркәсіп алыбы атмосфераға күкірт диоксиді шығарындыларының санын азайтуға
• жанар-жағармай материалдары сапасын бақылау
• ағаштарды кесуге беру рәсімін жетілдіруге және жасыл желектер алаңдарын ұлғайту
• ішкі жану қозғалтқышы бар автомобильдерді атмосфераға зиянды емес электромобильдерге ауыстыру

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс