Құқықтық журналистиканың функциялары

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 62 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ

МИНИСТРЛІГІ

ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

Байтас Б.

Тергеу аяқталмай тұрып жазылған журналистік материалдардың қоғамға тигізер оң және теріс ықпалы (2012 ж. Арқанкерген шекара бекетінде орын алған оқиға негізінде)

ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ

Мамандығы 5B050400 - «Журналистика»

Алматы, 2021

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ

МИНИСТРЛІГІ

ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

«Қорғауға жіберілді»

«»

Кафедра меңгерушісі, с. ғ. д., профессорCұлтанбаева Г. С.

Байтас Б.

«Баспасөз және электронды БАҚ» кафедрасы

Мамандығы 5B050400 - «Журналистика»

Орындаған: Б. Байтас

Ғылыми жетекші: С. Жұмабекұлы

Норма бақылаушы: Т. Жәнібек

Алматы, 2021

РЕФЕРАТ

Зерттеу жұмысының тақырыбы : Тергеу аяқталмай тұрып жазылған журналистік материалдардың қоғамға тигізер оң және теріс ықпалы (2012 ж. «Арқанкерген» шекара бекетінде орын алған оқиға негізінде)

Зерттеу жұмысының бет саны : 65 бет.

Зерттеу жұмысында қолданылған суреттер саны: 10 сурет.

Зерттеу жұмысында қолданылған кестелер саны: 4 кесте.

Зерттеу жұмысында қолданылған диаграммалар саны: 3 диаграмма.

Зерттеу жұмысының мақсаты

Қазақстандағы криминалистік журналистиканың жағдайын, журналистік міндеттерді нақтылап, 2012 жылы «Арқанкерген» шекара бекетінде орын алған оқиғаны талдай отырып, кейбір кемшіліктерді ашып көрсету. Қылмыстық іс орын алған жағдайда нақты ақпарат бере отырып, манипуляциялық әрекеттерге жол бермеу қажеттіліктерін, қоғамдық резонанстың кері бағытта орын алуынан сақтану жолдарын көрсету.

Қылмыстық әрекеттер қарсаңындағы ақпарат тарату мәселелері - Қазақстанда нақты шешімін таппаған, кей жағдайда ірі әлеуметтік мәселелердің тұтануына себепкер болатын дүние. Дипломдық жұмыс барысында осындай әрекеттерді тізбектеп көрсетіп, шетелдік тәжірибелерді қолданысқа енгізу, халықаралық журналистика этикасына бағыну шарттарын жөнінде ізденеміз.

Зерттеу жұмысының өзектілігі

Елімізде қылмыстық істерге, ұлтаралық қақтығыстарға, ұсақ бұзақылықтарға, тағы да басқа құқық бұзушылық әрекеттерге қатысты журналистиканың қатынасы төменгі деңгейде. Бұл тұжырымды диплом жұмысы барысындағы сәйкес бөлімдерде нақты айғақтармен дәлелдеп шықпақпыз.

Салалық журналистиканы (біздің жағдайымызда криминалистік журналистиканы) дамыту арқылы қоғамда шындыққа негізделмеген, ақпарат тарату ісінің халықаралық қағидаларына қайшы келетін әрекеттердің алдын-алу жұмысын ілгерілету қажет.

Зерттеу жұмысының нысаны

Біздің дипломдық жұмысымыздың негізгі нысаны - 2012 жылы «Арқанкерген» шекара бекетінде орын алған (басты кейіпкер - Владислав Челах) қайғылы оқиға негізінде тергеу жұмыстары аяқталмай тұрып, сот үкімі шықпай тұрып жарияланған ақпараттардың қоғамға тигізетін кері әсерін анықтау. Дау-дамай туғызатын және қоғамдағы теріс көңіл-күйді қалыптастыратын ақпараттық өнімдердің өңін айналдырып, бейтарап түрде жариялау бағыттарын қарастыру.

Зерттеу жұмысының міндеттері

- сот үкімі шықпай, тергеу аяқталмай тұрып жарияланған ақпарат өнімдерінің пайдалы және зиянды тұстарын анықтау;

- сот үкімі шықпай, тергеу аяқталмай тұрып жарияланған ақпарат өнімдерінің кемшіліктерін нақтылау;

- салалық журналистиканың даму деңгейінің төмендігінен қазақ журналистикасына тиетін залалды анықтау;

- қылмыстық істерді тергеу барысы мен журналистиканың өзара қатынас деңгейін көрсету.

Зерттеу жұмысының әдістері

- «Арқанкерген» шекара бекетіндегі қайғылы оқиғаны мысалға ала отырып, зерттеу нысанын түрлі әдістер арқылы тереңнен тану;

- журналистік этика мен халықаралық журналистика талаптарын, оқиғаның орын алу себебін анықтау;

- еліміздегі осы оқиғаға ұқсас жағдайларды қарастырып, өзара салыстыру;

- қылмыстық іс жасауға итермелеген кейбір факторларды анықтау.

ГЛОССАРИЙ

ҚР - Қазақстан Республикасы;

ҚР ӘМ - Қазақстан Республикасы Әділет министрлігі;

ҚР ҰҚК - Қазақстан Республикасы Ұлттық Қауіпсіздік комитеті;

ҚР ҚК - Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексі;

БАҚ - бұқаралық ақпарат құралдары;

ҚР ӘК - Қазақстан Республикасының Әкімшілік Кодексі;

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ . . . 7

І. САЛАЛЫҚ ЖУРНАЛИСТИКАНЫҢ НЕГІЗГІ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ МЕН МАЗМҰНДЫҚ СИПАТЫ

1. 1. Құқықтық журналистиканың зерттеу нысандары мен құқық қорғау органдарының құрылымдары арасындағы байланыстар . . . 11

1. 2. Алдын ала тергеу, адвокаттық қызмет, прокурорлық қадағалау және сот істерінің арасындағы ұқсастықтары мен айырмашылықтар . . . 20

ІІ. ҚЫЛМЫСТЫҢ АШЫЛУЫ МЕН ЖАЗА ТАҒАЙЫНДАУҒА ДЕЙІНГІ АРАЛЫҚТАҒЫ ОҚИҒАЛАРДЫҢ БАСПАСӨЗДЕГІ КӨРІНІСТЕРІ

2. 1. «Арқанкерген оқиғасының» алдын ала тергеу кезінде БАҚ құралдарында жарық көру себептері: заңдылықтар мен заңсыздықтар . . . 30

2. 2. «Арқанкерген оқиғасының» апелляциялық, кассациялық сот шешімдерінен кейін де көпшіліктің көңілінде күдік қалдыру себептері: дәлелдер мен дәйектер . . . 48

ҚОРЫТЫНДЫ . . . 60

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР . . .

КІРІСПЕ

Ел арасында «Челах қылмыскер ме, жоқ па?» деген сұрақ әлі күнге дейін шешімін таппай тұр. Бір топ кісі оның әрекетін әшкерелер, түрлі деректермен оның қылмыскер екенін растауға тырысса, енді бір лек бұл мәселенің көлеңкелі тұстары бар екенін, жас жігіттің мұндай ауыр қылмысқа мәжбүрлі түрде баруы мүмкін екенін айтып даурығысады.

Біз 2012 жылдың 30 мамыры күні орын алған «Арқанкерген» шекара бекетінде орын алған оқиғаны тергеуге дейін бұқаралық ақпарат құралдарында жарияланған ақпарат өнімдерінің қоғамға қаншалықты кері әсер ететіні жайында жазғалы отырған дипломдық жұмысымыздың негізгі нысаны ретінде таңдадық.

2012 жылдың 30 мамырында Алматы облысының территориясында орналасқан Қытай мен Қазақстан арасындағы мемлекеттік шекара бойындағы «Арқанкерген» шекара бекеті түгел өртеніп кетті. Оқиға орынында 14 шекара қызметкері мен орманшы жанып кеткен. Барлығы 15 адамның сүйегінің қалдықтар ғана қалған.

Осы шекара бекетінде борышын өтеп жүрген 19 жастағы шекара қызметкері Владислав Челахты сот қылмыскер деп танып, өмір бойы бас бостандығынан айыру жазасын тағайындады. Сондай-ақ, «Сарыбөктер» шекара бекетінің бастығы Алексей Фомин өкілеттілігін асыра пайдаланып, заңға қайшы әрекеттерге уақытылы шара қабылдамағаны үшін үш жылға бас бостандығынан айырылды.

Азаматтық белсенділер мен тәуелсіз адвокаттар аталмыш іс төңірегінде түрлі мәселелерді көтеріп, сот өздерінің талабын назарға алмағаны туралы дау шығарды. Сондай-ақ, журналистердің көпшілігі түрлі бағытта, түрлі астарда ақпарат таратып, қоғамда қызу талқылау басталған-ды.

Сот материалдары бойынша қылмыстық іс 2012 жылдың 28 мамыры күні орын алған. Дегенмен, ұл туралы алғашқы ақпарат 30 мамыр күні тарай бастайды. Өрт орын алған күні Үшарал аймақтық басқару тобына қарасты «Шығыс» шекара бекетінің қарамағындағы «Арқанкерген» шекара бекетінен 12 адам мен бір орманшының денесі табылса, 1 маусым күні тағы да екі шекара қызметкерінің сүйек қалдықтары табылған. 5 мамыр күні тірі қалған 19 жастағы шекара қызметкері Владислав Челах өз қаруластарына қасақана қастандық ұйымдастырды деген күдікке ілініп, сотқа дейінгі тергеу изоляторына жеткізілген. 7 маусым күні күдікті Челахтың өз кінәсін мойындағаны туралы дерек жария болды. Челахтың туысқандары мен ата-анасы бұл әрекеттің мәжбүрлі түрде істеліп отырғанын, балаларының қылмыскер екенін сенбейтінін мәлімдеген.

2012 жылдың 1 қазанында Владислав Челах тарыпына екі және одан да көп адамдарды өлтірді, әскери мүлікке зақым келтірді, қару ұрлады, орманшы мен басшының жеке заттарын ұрлады, бөтен тұрғын үйге заңсыз кірді деген айыптар тағылды.

2012 жылдың 11 желтоқсанында судья Ербол Ахметжанов күдікті Владислав Челахтың 15 адамның өліміне жауапты екені туралы шешім шығарып, оны өмір бойы бас бостандығынан айыру туралы үкім кесті. Сонымен қатар, қылмыскер деп танылған азаматты ерекше режимдегі колонияда жазасын өтейді деген шешім қабылданды.

Сот процесінде Челах әскери мүлікті жою және қаруды тәркілеу бойынша кінәсін мойындады. Челахтың жақтастары оның кінәсіздігін талап етіп, мезгіл-мезгіл оны қолдайтын акциялар ұйымдастырады. Челахтың қолдау тобы әлеуметтік желіде белсенді жұмыс істейді, Қазақстан Президентінің атына жазылған петиция бойынша қол жинайды. Бүгінгі таңда Челахты қолдаушылар тобында 20 мыңнан астам адам бар. Челахтың жақтастары жас сарбаз 10-нан астам қарулы әріптестерін оңай өлтіре алмайды, іздерін жасыру үшін әскери ғимаратты жалғыз өзі өртей алмайды деген пікірде.

Тергеу барысында және сот отырысында айыпталушы шекара бекетінде өз қаруластарын өлтіруге шектен тыс қорлау мен жасы және қызметі үлкендер тарапынан істелген әлімжеттік әрекеттер себеп болғанын айтқаны көпшіліктің есінде екені анық.

«Арқанкерген» шекара бекетіндегі қайғылы оқиғаға байланысты жиі қойылатын сұрақтардың бірі - қайтыс болғандардың нақты саны туралы мәселе. Владислав Челахтың адвокаты Серік Сәрсенов өзінің қорғаушысының кінәсіз екеніне сенімді бола отырып, оқиға орынында қаза тапқандар саны он бес адамнан көп екенін мәлімдейді.

Forbes Kazakhstan журналына берген сұхбатында Серік Сәрсенов былай деп пікір білдірген: «Сот пен тергеу нәтижесінде шекара бекетінде он бес мәйіт болған деп айтады . . . Мен «Арқанкерген» шекара бекетінде орын алған оқиға салдарынан 19 адамның көз жұмғанын мәлімдеймін». [1]

Адвокаттың айтуынша, офицерлер үйінің ішінде екі темір кереуеттің астынан адам сүйектері табылған. Тек бір төсек астындағы сүйектер сараптамаға жіберілді. Екінші кереуеттің астындағы сүйектер жіберілмеді, Сәрсенов оларды шартты түрде «он алтыншы мәйіт» деп санайды. Сонымен қатар, үйдің, асхананың және азық-түлік қоймасының кіреберісінде көптеген қалдықтар табылған. Адвокат сот кезінде Челахтың офицерлер үйінде белгісіз біреудің мәйітін көргенін айтқан сөзіне сілтеме жасайды.

Қазақстан әскери прокуратурасы 11 сарбаздың мәйіті анықталғанын хабарлады. Өзге шекара қызметкерлері - Денис Рей, Мейірхан Именов және Рүстем Ақылбаевтың денелерін қалдықтар арқылы анықтау мүмкін болмапты-мыс.

Аталмыш мәйіттерді анықтау мақсатында Берлин Чарит институтында молекулалық-генетикалық сараптама жасалды. Сараптаманың нәтижесі бойынша Рүстем Ақылбаевтың денесі анықталды. Басқа органдар үшін неміс ғалымдары жеке сәйкестендіруге жарамды ДНҚ жасушаларын анықтай алмайтындықтарын алға тартыпты.

Денис Рей мен Мейірхан Именовтің ата-аналары бүгінгі күнге дейін «белгісіз мәйіттердің» сүйектерін жерлеуден бас тартады. Сараптаманың алғашқы нәтижелері белгілі болған кезде Мейірхан Именовтің әкесі Сағындық Именов «Азаттық» радиосына сұхбат беріп, төмендегідей пікір білдірген:

«Бұл қалдықтарды қалай аламыз? Бұл сүйектердің кім екенін және кімге тиесілі екенін кім біледі? Мен ұлымның тірі екеніне сенімдімін, мен оны табуды талап етемін. Біз өзіміз де іздей бастаймыз». [2]

Денис Рейдің анасы да сұхбаттарында осы сарындағы әңгімелерді айтып, жауапты органдардан баласын табуды талап еткен. Дегенмен, «Арқанкерген» оқиғасы бойынша қозғалған қылмыстық іс Владислав Челах пен Алексей Фоминді жазалаумен шектелді. Мұндай мазмұндағы әңгіме - әлі күнге дейін ел арасында желдей есіп тұрған әңгімелер қатарынан.

«Арқанкерген» шекара бекетіндегі оқиға кейіпкерлерінің жақындары, Владислав Челахтың түрмедегі өмірі, денесі анықталмаған әскери қызметкерлердің туыстарының жай-күйі - қазақстандық бұқаралық ақпарат құралдары өкілдерінің жиі-жиі қалам тартатын, таспаға басатын тақырыптарының бірі.

Қылмыстық іс орын алғаннан кейінгі екі тәулік уақыт бойы ресми ақпараттың жарияланбауы, Владислав Челахтың адвокатының қаза тапқандары санын төрт адамға артық етіп көрсетуі, сараптама қорытындысында екі шекара қызметкерінің денесінің анықталмауы, қоғам белсенділерінің көтеріп жүрген мәселелері - елді алаңдататын, заң үстемдігін орнатуды көздейдін азаматтарды ойландыратын жайттар.

Қазақ журналистикасындағы барлық салалардың (телевизия, радио, мерзімді және жалғасымды басылымдар, интернет басылымдар) өкілдері аталмыш мәселе бойынша түрлі журналистік зерттеулер жасады. Дегенмен, осы орайда көпшілік назарына түсе бермейтін өте нәзік мәселелердің бар екені анық.

Біз осы дипломдық жұмысымызды екі тарауға жоспарладық. Алғашқы тарауда 2012 жылдың 30 (28) мамырында «Арқанкерген» шекара бекетінде орын алған қылмыстық іс туралы тарқатып, шетелдік басылымдардың ақпараттарын сараптап, оқиғаның шығу себебі, орын алу себебі сияқты түрлі факторларды қамти отырып, тұтас оқиғаны саралап шықпақпыз.

Екінші тарауда «Арқанкерген» шекара бекетіндегі қылмыстық іс қарсаңында Қазақстандағы бұқаралық ақпарат құралдарының әрекетіне шолу жасамақпыз. Журналистердің моральдық құқық, этикалық талаптарды сақтауы, бейтараптық саясат ұстануы сияқты мәселелер қарастырылады деп жоспарланды.

1. 1. Құқықтық журналистиканың зерттеу нысандары мен құқық қорғау органдарының құрылымдары арасындағы байланыстар

Құқықтық журналистика - бұл қоғамдағы құқықтық, заң жөніндегі мәселелерді қарастыратын журналистиканың бөлімі. Құқықтық журналистика ешқандай күштік құрылымдардың немесе заң органдарының құралы болып есептелмейді. Керісінше, журналистика қоғамдағы құқықтық мәселелерді көтере отырып, көпшілікке ақпарат таратады.

Журналистердің шығармашылық жұмыстарда құқықтық білімдерін, тұжырымдамалары мен тәсілдерін қолдануы (құқық және қылмыс тақырыбына арналған жарияланымдар мен бағдарламаларда) заңды құбылыс. Бірақ бұл тұжырымдардың заңдық негізде ешқандай салмағы жоқ. Құқықтық журналистика - медициналық, ғылыми, әскери журналистика сияқты салалық журналистиканың бөлігі.

Құқықтық журналистиканың функциялары

Құқықтық журналистиканың функцияларын анықтау үшін оның әлеуметтік сипаттамаларын және қоғамның құқықтық өмірін қамтитын журналистердің мақсатты қатынастарын қарастырайық.

Біріншіден, бұл заңды фактілер туралы мәліметтер (оқиғалар, әрекеттер, құбылыстар, істер) мен құқықтық мәселелердің қоғамда таралуының басты көрінісі.

Екіншіден, заңды фактілерді түсіндіру және талдау, құқық қорғау басқа да органдардың қызметіне түсініктеме беру.

Үшіншіден, бұқаралық аудиториямен кері байланысты қамтамасыз ету (заңгерлердің оқырмандар, көрермендер мен тыңдаушылардың сұрақтарына жауаптары) .

Төртіншіден, заң тәжірибесін жетілдіру бойынша ұсыныстар мен нақты жобалар.

Құқықтық журналистикада әр түрлі, бір-бірінен мүлдем өзгеше бағыттар бар:

- құқықтық (адвокаттарға арналған көптеген мамандандырылған басылымдар, ғылыми және кәсіби) ;

- қылмыстық (бұқаралық ақпарат құралдарындағы қылмыстар туралы жедел хабарламалар, қылмыстық әділет органдарының қызметін талдау және т. б. ) ;

- соттық (сот туралы және сот істері туралы, оның ішінде азаматтық іс жүргізу туралы басылымдар мен хабарлар) ;

- консультациялық (адвокаттардың тыңдаушылар, теледидар оқырмандарының сұрақтарына адвокаттардың жауаптары жарияланған өзекті құқықтық мәселелер бойынша хабар таратады) .

Авторлардың мақсаттары басылымдардың, айдарлар мен бағдарламалардың бағытына сәйкес келеді. Мысалы, мамандандырылған заң журналдары заңгерлердің әлеуметтік тобының теориялық, кәсіби құқықтық санасын қалыптастыруға, тәжірибе алмасуға, заңнамадағы өзгерістер туралы білуге бағытталған. Құқықтық журналистиканың қылмыстық бағыты аудиторияны қоршаған шындық туралы максималды ақпаратпен қамтамасыз етуге бағытталған бұқаралық ақпарат құралдарына тән. Бұл бағыт қылмыстық фактілер туралы есеп беріп қана қоймай, оларды талдайтын, биліктің заң шығарушы және сот тармақтарының қызметін бағалайтын және оларға түсініктеме беретін сапалы басылымдарда да бар [1] .

Сонымен, заң журналистикасы қоғамның құқықтық өмірінде болып жатқан процестерге қатысады, бұл әлеуметтік субъектілердің өзара әрекеттесу әлемі сияқты құқықтың өмір сүру формасын білдіреді. Біздің ойымызша, құқықтық процестер қоғамның рухани саласына қатысты екені анық. Демек, құқықтық журналистика қоғамның рухани өмірінде болып жатқан процестерге қатысады және барлық идеологиялық институттарға тән танымдық, тәрбиелік, тәрбиелік және ұйымдастырушылық функцияларды орындайды.

Қоғамдағы позитивті құқықтық ахуалдың қалыптасуы құқықтық ақпараттар жүйесімен, адамдарды ағарту, оқыту және тәрбиелеу жүйесімен тығыз байланысты. Белгіленген құқықтық тақырыптағы ақпарат нәтижесінде барлық ақпарат құралдары оны қарапайым әрі түсінікті мәтінде көпшілікке таратады.

Бұқара халық заң процестерін жетік меңгермеген болуы мүмкін. Міне, осы тұста ақпарат құралдары құқықтық мәселелерді негізга ала отырып, көпшілікті дұрыс әрекеттерге үндейді. Демек, құқықтық журналистика жанама функция ретінде қоғамды тәрбиелеу міндетін де атқарды. Тәрбиелеу дегеніміз:

- білім мен мәдениетті тарату және насихаттау;

- құқықтық салада - құқықтық мәдениет, құқықтық сауаттылықты арттыру.

Кеңес заманында құқықтық білімді насихаттау функциясы әділет органдарына, прокуратураға және тіпті соттарға жүктелген. Қазіргі уақытта бұл функцияны құқықтық институттар іс жүзінде жүзеге асырмайды, және бірде-бір құқықтық құрылым, шын мәнінде, адамның және қоғамның құқықтық идеялары жүйесіне мақсатты түрде ықпал етіп, құқықтық құндылықтар мен идеалдарды насихаттаумен айналыспайды.

Бұқаралық ақпарат құралдары бүгінде құқықтық сауаттылықты арттыру, құқықтық мәселелерге дұрыс көзқарас қалыптастыру сияқты идеологиялы міндеттерді атқарып келеді.

Әрі қарай біз құқықтық құрылымдар мен құқықтық журналистиканың басты басылымдары туралы сараптап, түйген дүниемізді қағаз бетіне түсіреміз.

Қазақстан Республикасының құқықтық жүйесі бүгінгі күні даму сатысында келе жатқаны белгілі. Тәуелсіздік алғаннан кейін, Қазақстан әртүрлі факторларды ескере отырып, өзінің құқықтық жүйесін белсенді түрде қалыптастыруда [2] .

Жалпы, Қазақстан Республикасының құқықтық жүйесі роман-германдық құқықтық жүйеге жатады деп атап өтуге болады. Құқықтың негізгі қайнар көзі - нормативтік құқықтық акт. Сонымен, Қазақстан Республикасы Конституциясының 4-бабына сәйкес, Қазақстан Республикасындағы қолданыстағы заң дегеніміз - Конституцияның нормалары, оған сәйкес заңдар, басқа да нормативтік құқықтық актілер, халықаралық шарт және республиканың басқа да міндеттемелері. Конституциялық Кеңестің және Республика Жоғарғы Сотының нормативтік шешімдері бұл ретте маңызды рөл атқарады.

Қазақстан Республикасының Конституциясында «қолданыстағы заң» термині Конституцияның нормалары тек декларация емес, тікелей қолданылатындығын атап көрсету үшін қолданылады. Сондай-ақ, осы нормаға сәйкес тек Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес келетін осындай нормативтік құқықтық актілер жарамды деп танылады.

Қазақстанның ұлттық заңы Қазақстан Республикасының мемлекеттік органдары қабылдаған ережелерден ғана емес, сонымен қатар республиканың халықаралық шарттарынан және басқа да міндеттемелерінен тұрады.

Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес заң шығарудың субъектілері болып халық, Президент, Парламент, Үкімет және орталық атқарушы органдар табылады. Сонымен бірге 4-баптың 1-тармағында қолданыстағы заңға Конституцияға сәйкес қабылданған Конституциялық Кеңес пен Республика Жоғарғы Сотының нормативтік құқықтық шешімдері кіретіндігі көрсетілген. Бұл органдардың нормативтік актілері қолданыстағы заңның элементтері болып есептелмейді.

Қазақстан Республикасының құқықтық жүйесі біртекті әлеуметтік қатынастарды реттейтін абстрактілі әмбебап мінез-құлық ережелерінің жиынтығы ретінде құқықты түсінікке негізделген.

Сондай-ақ, Қазақстан Республикасының құқықтық жүйесінің айрықша ерекшелігі - адам құқықтары мен бостандықтарының басымдылығын конституциялық тұрғыдан тану және бекіту, заң шеңберінде қорғау болып табылады.

Құқықтың негізгі қайнар көзі - жоғары өкілетті орган Қазақстан Республикасының Парламенті немесе референдум арқылы қабылдаған заң.

Сонымен, референдум арқылы 1995 жылғы 30 тамызда Қазақстан Республикасының қолданыстағы Конституциясы қабылданды. 1998 жылғы 8 қазанда Конституцияға он тоғыз өзгертулер мен толықтырулар енгізілді.

Қазақстан Республикасының Конституциясы - мемлекеттің негізгі заңы. Ол сонымен бірге барлық басқа (конституциялық және әдеттегі) заңдар мен ережелер үшін заңды негіз болып табылады.

Қазақстан Республикасындағы барлық заңдар мен заңға тәуелді актілердің конституцияға сәйкестігін бақылауды Конституциялық Кеңес жүзеге асырады.

Қазақстан Республикасының құқықтық жүйесінде кодекстер - салалық сипаттағы кодификацияланған нормативтік құқықтық актілер маңызды рөл атқарады. Олар әдеттегі құқықтың заңды күшіне ие болғанымен, олар мәні бойынша тиісті құқық саласында орталық және басым болып есептелетіні белгілі.

Әр түрлі атқарушы билік органдары қабылдаған заңға тәуелді актілер мен ережелер (қаулылар, циркулярлар, нұсқаулықтар, ережелер және т. б. ) маңызды рөл атқарады. Қазақстан Республикасының Прокуратурасы заңдар мен заңға тәуелді актілердің Конституцияға сәйкестігін қадағалайды [3] .

Қазақстан Республикасындағы құқық қайнар көздері азаматтық заңнамада қолданылатын жүйесінде әдет-ғұрып, негізінен, көмекші рөл атқарады. Сонымен, Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінде (жалпы бөлігі) іскери әдет-ғұрыптар азаматтық заңнаманың қайнар көзі бола алады деп көрсетілген.

Қазақстан Республикасында сот құқықты жасаушы емес, оның жаңа құқық нормаларын жасауға құқығы жоқ. Бірақ ол қолданыстағы нормативтік құқықтық актілерді түсіндіруде үлкен еркіндікке ие.

Қазақстан Республикасы Конституциясының 78-тармағында «соттардың адамның және азаматтың Конституцияда бекітілген құқықтары мен бостандықтарына нұқсан келтіретін заңдар мен басқа да нормативтік құқықтық актілерді қолдануға құқығы жоқ» деп көрсетілген.

Егер сот қолданылуы тиіс заңның немесе басқа нормативтік құқықтық актінің адамның және азаматтың Конституцияда бекітілген құқықтары мен бостандықтарын бұзады деп тапса, ол іс жүргізуді тоқтата тұруы және Конституциялық Кеңеске осы іс бойынша нақты әрекет етудің жолдарын көрсетуді сұрап жүгінуі тиіс.

Конституциялық Кеңес пен Жоғарғы Соттың нормативтік шешімдері нормативтік құқықтық сипатта болады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.