Сәкен Сейфуллин өлеңдерінің тілдік ерекшелігі

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 59 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ
Кіріспе
1. Сәкен Сейфуллин өлеңдерінің жырлануы және көркемдік ерекшелігі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.1 Сәкен Сейфуллин өмірі, шығармашылығы және зерттеушілер пікірі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.2 Сәкен Сейфуллин өлеңдерінің тілдік ерекшелігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.Сәкен Сейфуллиннің өлеңдерінің қалам ұш әлемі
2.1 Сәкен Сейфуллин өлеңдерінің негізгі тақырыбы мен көркемділігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.2 Сәкен Сейфуллин өлеңдерінің көріктеуіш тәсілдері ... ... ... ... ... ... .. ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

МАЗМҰНЫ
Кіріспе
Зерттеу жұмысың өзектілігі. ХХ ғасырдағы қазақтың жаңа әдебиетінің негізін салушылардың бірі Сәкен Сейфуллин аз ғана ғұмырында өлшенбейтін мол мәдени мұра қалдырды. Қазақ әдебиетінің барлық жанрында тамаша туындылар берген жаңашыл жазушы қаламынан туған шығармалар көркем образдар арқылы терең идеялар айтып, эстетикалық игіліктер жасады. Соның ішінде әсем табиғатты жырына қосып, табиғат жыршысы болып атанды.
Сұлу Сәкен, сырбаз Сәкен, сырлы Сәкен, сұңқар Сәкен Сейфуллин талантымен де, табиғатымен де ешкімге ұқсамайтын дара тұлға. Күні бүгінге дейін ақынның өз заманындағы тағдыр-талайы, әдебиеттегі орны, шығармаларының көркемдігі, адами тұлғасы туралы зерттеушілер әр түрлі пікірлер қалдырды. Осы аталмыш жұмысымда зерттеушілердің пікірлеріне сүйене отырып ақынның туған жердің табиғатын суреттейтін шығармаларының көркемдік ерекшелігіне талдау жасап тоқталамын.
Зерттеу нысаны. Сәкен Сейфуллиннің өлеңдері мен поэмаларындағы табиғат суреттерінің өмірмен байланыстылығы, табиғат сұлулығын жырлаған шығармаларын көркемдік ерекшеліктері тұрғысынан зерттеу болып табылады.
Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттері.
Сәкен Сейфуллиннің қоршаған ортаның сұлу табиғатын әсем жырларына өзек еткеніне көз жеткіздік, қазақ халқының ер жүрек батырларын, ел қорғаны болған тұлғаларын жырға қосып, ақын лирикасының негізі - махаббатты әспеттеуде жатқанын аңғардық, соны ашуға тырыстық.
Осы мақсаттарды орындау барысында төмендегідей міндеттерді шешу көзделді:
Сәкен Сейфуллин өлеңдері мен поэмасының табиғатын таныту және ғылыми тұжырымдарға сүйене отырып, жеке автор қолданысындағы сөздердің ұлттық танымдық, көркемдік ерекшелігін сипаттау;
Ақын поэзиясында жырланатын табиғат суретінің көркемдік сипатын ашу;
Ақынның шығармаларындағы көркемдегіш құралдар: теңеу мен эпитеттердің, троп пен фигура түрлерінің көркем бейне, образ жасауда қолданылуынан нақты мысалдар келтіре отырып талдау жасау.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы - Сәкен шығармашылығындағы көркемдік жүйе туралы зерттеулерге шама-шарқымызша үлес қосу. Зерттеулерде мәселе белгілі бір ортақ тақырыптардың аясында қарастырылатын. Зерттеу жұмысымыз арнайы әрі нысанды мақсатта жүргізіліп, Сәкен Сейфуллиннің туған жердің табиғатына арналған туындыларындағы көркемдегіш құралдар мен айшықтаулардың қалай қолданғанын көрсетеді.
Көркемдік - поэзия үшін жырдың сұлулығы, әсем нақышты сүйкімділігі, адами болмысын билер әсерлілігі.
Зерттеу дереккөздері. Сәкен Сейфуллиннің поэзиялық шығармалары алынды.
Зерттеудің теориялық және әдіснамалық материалдары. Жұмыстың теориялық әрі әдіснамалық негіздері ретінде С.Қирабаевтың, М.Қаратаевтың, Т.Кәкішевтің, С.Мұқановтың т.б. зерттеушілердің еңбектерін негізге ала отырып, ақынның шығармаларын басқа ақындар шығармаларымен салыстыра қарастырып зерттедік.
Жұмыстың теориялық және практикалық маңызы. Диплом жұмысының негізгі нәтижелерін мектеп оқушыларына, ЖОО студенттеріне сәкентану курсы бойынша факультативтік сабақ өткізуде, теориялық ұғымдарға қатысты көркем образдарға талдау жасауда қосымша материал ретінде пайдалануға болады.
Зерттеу жұмысының құрылымы. Зерттеу жұмысы кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттен тұрады.

1. Сәкен Сейфуллин өлеңдерінің жырлануы және көркемдік ерекшелігі
1.1 Сәкен Сейфуллин өмірі, шығармашылығы және зерттеушілер пікірі
Қазақ еліне тəуелсіздік келгеннен бері талай игі істер жасалып жатыр. Соның ең негізгілерінің бірі - рухани байлығымызды жаңаша бағамдау. Бұл қазақ халқының тарихына, мəдениетіне, əдебиетіне, өнеріне, əн-күйіне, тұрмыс-тіршілігіндегі əрқилы машықтары мен тəлім-тəрбие саласындағы үлгі-өнегесіне, не керек, бір сөзбен айтқанда, рухани əлеміне жаңа заман биігінен қарап, салыстыра зерттеу, дəстүрдің озығы мен тозығын айқындап, өркениетіміздің бұрмаланбаған келбетін, ылайланбаған кəусəр ойын сол қалпында жеткізу, жалғандыққа ұрынбаған шын табиғатын таныту мақсатынан туып отыр. Қазақтың "Өнер алды -- қызыл тіл" деген мақалы жөнінде совет тұсында білдіртпей жасырып, қазір ашық айтып келе жатқан бір ойым бар: ол - "қазақ үшін сөз -- материалдық байлық" деген пікір. Қазірде де бұған қосылмайтындар табылар, сонда да осы пікірімді түсіндіре кеткенімнің артықтығы жоқ. Əдетте, материалдық байлық дегенді қолмен ұстап, көзбен көретін дүние деп есептейміз де, əр елдің интеллектуалды (зиялылық) парқын зəулім сарайлар, көркейген қала, салынған жол, не керек, өмірде нақты қолданатын заттарға қарап бағалап, мəдениетінің өскен-өспегендігін соған қарап баға беру əдетке айналған, əлі де одан ұзап кете қойған жоқпыз. Марксизмнің материалистік теориясы көшпенділердің мəдениеті бар деп танымағандықтан көшіп-қонып жүріп өмір сүрген халықтарды тағылық жайлаған ел деп білді. Оған В.И. Лениннің қазақ сахарасы туралы: қараңдаршы, мына далиған далада жабайылық, нағыз тағылық жалаған ғой деп нығырлап айтқаны осының нақты мысалы. Осындай тұжырымдарға сеніп, біз өзіміздің елдік намысымызды да, өрелі ойымызды да таптаттық. Міне сондай уақытта, "сөз -- материалдық байлық" дегенді ашық айту қиын болуының үстіне қауіпті де еді. Қазақ даласына əлдеқалай саяхаттап келгендер болсын, не қазақ даласының нəрін сормақ ниетпен келсін, не қазақты өзінің құлына айналдырғысы келген отаршылдар болсын, əйтеуір рухын езіп, жан дүниесін жүдетіп, орыс халқының санын көбейту саясатын жүргізгендер алаш ұлдарын тең көрмесі бұлай тұрсын, оның ұнжырғасын түсіріп, меселін басу үшін түрлі "хикаяларды" ойлап шығарды, халықтығымызға қауіп төндірді. Тарихымызды өздерінің ойына ылайықтап жазды, өз білгендерін істеді.
1974 жылы 25 шілде күні Ғабит Мүсіреповпен магнитафон арқылы сұхбат өткізгенімде бір керемет ой айтты: "орыс патшасы бізді сырттан иемденгеніне мəз болушы еді, ал советтер бізді іштен алып кетті ғой" деген соң алаш қайраткерлеріне байланысты сұрақтарымды əдейі қоюлатып, əлгі ойына тізгін тастағанымда" патшалық құрылыс тұсында қазақ даласы өзінің мəдениеті, əдебиеті, тұрмысы оқшаулықта болды. Демек, бұл елдің ішкі дүниесінің жасырынып жатқан жері болған" (Т. Кəкішев. "Ескірмейді естелік", 1994. 290-291 беттер) дегені əсіресе сөз өнеріне тікелей қатысты болса керек. Сонда Ғабеңнің "Дүниеде бір ой айтылуы қиын, айтылған ой өлмейді" (293) дегеніне бақсақ, "сөз -- материалдық байлық" деген пікірдің шындыққа жақын екендігіне шүбə болмасқа керек. Қазақтың өлмейтін ойды көп айта білгені сөзінен анық көрінеді.
Құдай қазаққа басқаны бермесе де сөзді берудей-ақ беріп баққан. Сөзбен бар жағдайдың жөнін келтіре аламыз. Сөзбен қайғылыны жұбат- қанбыз, ердің құнын шешкенбіз, қуаныш-шаттығымызды аспандатқанбыз. Сөзбен зəулім қалалар мен салтанатты сарайларды салғанбыз. Сөзбен уанғанбыз, сөзбен қуанғанбыз. Ұлттың рухына қажеттінің бəрін сөзден тапқанбыз. Сондықтан, қазақ пен сөздің кіндігі бір. Осындай құдіретке көтерілген сөз өнерімізді, соны жасаушыларды қадірлей білмесек, онда біз дүниедегіні парықтау қабілетінен айрыламыз. Тарихтан үміт ете алмаймыз. Оның шет жағасы шығып та жатыр. Өзіне дейін өзгелер де өмір сүргенін аңғармайтын, өз айтқанынан басқаны түкке тұрмайды деп білетін "данышпандар" шыға бастаған уақытта тарихи қайраткерлердің қайсы болса да сасық көкіректен "сыбағасын алып" таяқ жейді екен. Оған басқаларды былай қойғанда өңгені емес, сөздің жанын білетін шығар деп ойлайтын Мұхтар Мағауиннің бес кітаптан тұрмақ "Мен" хамсасы жəне оған байланысты "Егемен Қазақстан" мен "Қазақ əдебиеті" газеттерінде жазылып жатқандар, жұмсарта айтқанда, əшейінгі ожарлықтың көрінісі. Əрбір қайраткердің ісі өзінен кейінгілердің бүгінгі түсінігімен емес, өзіне дейінгілерге қарағанда не тындырғанымен, өзі өмір сүрген заман түсінігімен бағаланатынын ұқпау əрине білгеннің ісі емес. "Менің кім екенімді бүкіл қазақ халқы біледі" деп ойлайтын Мұхтардың аузынан шықпағаны жөн еді. Мұндай ауру кəзір бүкіл əдебиет əлемін жаулап барады. Баяғыда жалғыз Белгібай ағамызды білуші едік, енді оның баласы түгіл, немере-шөберелері шыға бастапты. Сəкендердің "сырты ғана жылтыраған, құр кеуде. Сірə іші əнте қуыс. Басы да қуыс" екендігін өздеріне салыстыра қарап анықтайтындар шығуда. Бұған əлеуметтік тосқауыл болмаса, қазақ əдебиеті мен мəдениеті шынында да қуыс кеуделерге толып кетер...
Керуеннің көше берерін "Қазығұрт" баспасы қазақ ақын-жазу- шыларының көп томдықтарын шығару үрдісімен-ақ аңғартып жатыр. 2004 жылы, тілейік мейлі, тілемейік мейлі, қазақ халқының ғана емес, бүкіл дүние жүзінің тарихында керемет үрдіс жасап, адамзат дамуына талай қиындық пен жақсылықтарды əкелген төңкерістің, соның жырын жырлаған əдебиеттің серкелері Сəкен, Ілияс, Бейімбеттердің 110 жылдығы болады. Өздері өмір сүрген заманнан, өздері орнатқан қоғамнан рахат көре алмай, қорлық-зорлыққа тап болған ұлыларымыздың шығармалар жинақтарын шығару елдігіміздің үлкен белгісі, санамыздың ұлы қуанышы. Осыған орай олардың кешегі рухын, түсінік-танымын бүгінгі ұрпаққа таныстыратын, сəті түскен кезде көркемдік лəззатына батыратын, ақыл-санасының өсуіне ықпал жасайтын туындылары жарық көрер алдында қалың оқушыға тəуелсіздік əкелген көзқараспен олардың өмір жəне өнер жолдарын, тарихтағы орындарын жаңаша баяндап берген орынды болмақ.
Ақынның негізгі поэмаларында жаңа заман тақырыбының азаттық жолындағы күрес идеясы жырланады. Сәкен шығармалары жастарды адами құндылықтарға, терең ойлы болуға, тарихи құндылықтарды білуге, тілді құрметтеп, отансүйгіштікке құрметтеді.Сәкен Сейфуллиннің барлық шығармалары біз үшін алтын қордың бірі. Бүгінде атамыздың туылғанына 125 жыл толды Еңбек адамдарының ортасында болып,олардың мехнатты өмірін, әділетсіздікке қарсы күресін көріп болашақ ақынның таптық ой-санасының ерте оянуына әсер етеді. Ол кісі Омбы қаласындағы мұғалімдер семинариясында оқиды. Омбы семинариясын бітіргеннен кейін Сәкен Сейфуллин Ақмола уезіндегі Сілеті-Бұғылы деген жердегі ауылдық мектепте мұғалім болып жұмыс істеді. Осында жүріп ақын 1916 жылғы халықтың ұлт-азаттық көтерілісін қарсы алды.Көтерісшілерге тілектістік білдіріп, өлеңдер жазады. Сәкеннің қоғамдық, шығармашылық жаңа өмірі 1917 жалдан басталады. Қоғамдық саяси зор жұмыстарымен әдеби шығармашылығын қанаттаса жүргізе отырып, Сәкен Сейфуллин жиырмасыншы жылдардың өзінде көрнекті ақын болып қалыптасты. 1922 жылы оның Асау тұлпар атты өлеңдер жинағы, Бақыт жолына, Қызыл сұңқарлар деген пьесалары жеке-жеке кітап болып басылды Сол замандағы халықтың мұңын, қайғы-қасыретін жеткізу, азаттық жолындағы күрес сияқты тақырыптарды өз шығармашылығына арқау етеді. Сонымен қатар балалар әдебиетінің негізін қалап, жастарды рухани-адамгершілікке тәрбиелетін шығармалар жазған. Атап атсақ, "Маузер", "Бандыны қуған Хамит", "Бұлшық ет", "Балалар" т.б социалистік реализм жолымен жазылған еңбектері бар. Маузер поэмасында ерлік көрсеткен қазақ еңбекшілерінің жарқын бейнесін жастарға әсерлі түрде суреттеп берген. Тастамады қолынан Қан аққан ер маузерін. Босамандар деді де Қанын сүртті аузының, - деген өлең жолдарында қан майдан күресіндегі кейіпкердің шыдамдылығын, табандылығын сипаттады. Мұнда халық бостандығы үшін революциялық күрес үстінде өзі қатты жарақаттанған болсада кейіпкердің Отанға деген сүйіспеншілігі, өлім хәлінде жатсада, берілмейтін қайсар мінезі жастар санасына қозғау салатыныда суреттелген. Ал, Бұлшық ет өлеңінде еңбек еткен адамның табысын жырлаған. Еңбек еткен адам құрметке ие болып қана қоймай, отанын да, халқында әрқашан сүйсіндіріп, даңққа бөлеп отырғанын жастар қауымына үлгі-өнеге етіп көрсеткен. Шаттық, қызық еңбекте, іс істейміз сүйсіне. Темір қалақ үн қосар, күшті қолдың биіне. Көкке өрлетіп қалаумен, 172 Қышыл қышты тізелту. Қызыл күннің астына, Орпатымыз қызыл ту... Бұл өлеңінде игі жұмыстардың барлығы біз үшін істеліп жатқандығы және бұған жастардың өздері де ат салысу керектігі айтылған. Сәкен Сейфуллин әділдік, теңдік жолында өзінің ойын іркіп қалған емес. Оны мына көркем шығармаларынан байқауға болады: совет баласы, Қызыл ат, Біздің тұрмыс т.б Бұл шығармаларында жастарға әділдік, отансүйгіштік сонымен қатар қайсар мінезді болуға шықырады. Сәкен өзінің лирикалық шекарасын батылдықпен кеңете алған ақын. Ананың хаты, Анаға жауап сиқты өлеңдерінде ана мен бала арасындағы сағынышты суреттеді. Бұл өлеңдерінде ескі өмірдің қайғысын көп тартып, баласын өмір үшін күреске тәрбиелеген ана, жаңа қоғам иесі баланың нақты образдары нақты суреттелген. Осылайша, Сәкен Сейфуллин лирикалық ақын есебінде адамгершілік мінездерді, айырлмас достықты, ана мен бала арасындағы үзілмес байланысты қастерлеуші және сол сезімдерді жырлаушы болған. Көңіл-күй лирикаларының ішінде Сыр сандық атты өлеңі көрнекті орын алады. Адамның рухани жан дүниесін түсіне алатын сыр сандығын ашып, сым пернесін баса білетін достарға Сәкен Сейфуллин Қолыңда жемің барда шырқ аналып, жем таусылса, жалт беретін жанама достарды қарсы қойды. Өлең идесы өмір шындығынан туған терең философиялық ойды аңғартады. Өлеңнің қайталанып келетін жолдары мен сөз тізбектері ақын ойын нақтылап ашып, ерекше көркемдік ойнақылық береді. Өлеңде адал достықты және шын достыққа нағыз дос ие болатынын, оның баға жетпес байлық екенін айтады. Сонымен қатар Сәкен Сейфуллин халық аңыздарына суйеніп,елдің батырлықты,дәстүрлернің адамдық ізгілікті, қазақ жерінің әсем табиғатын суреттейтін поэмалар жазған. Қазақтың ең шарайлы өлкесі - Көкшетау туралы шығармашылығы реалисьтік стильде жазылған. Бұл мәдени мұрада табиғаттың көркем бейнесі әсерлі суреттелген.
1.2 Сәкен Сейфуллин өлеңдерінің тілдік ерекшелігі
Сәкен Сейфуллиннің табиғат лирикасына арнап жазған өлеңдері көптеп саналады, олар: алдымен әрине Көкшетау, Аққудың айырылуы поэмалары, Біздің жақта, Далада, Тау ішінде, Жайлауға көшу, Май айы, Қара жер, Жаңа жыл, Қарлығаш, Жазғы түнде т.б. өлеңдері. Табиғат лирикасы - лирика жанрының бір түрі, ақынның ішкі жан дүниесі оның әр түрлі табиғат құбылыстарын сезінуі, суреттеуі арқылы танылатын өлең - жырлар. Табиғат лирикасының алғашқы белгі, нышандарын фольклорлық поэзиядан байқауға болады. Өйткені қашанда адамзат табиғатпен етене жақын. Сондықтан айнала қоршаған орта және оның түрлі жаратылыс сырлары адамның назарын өзіне аударған. Осындай жағдайда ақындар табиғатқа арнап лирикалық өлеңдер жазып отырған. Біреулер табиғаттың пейзаждық суреттерін жасаса, енді бір ақындар сол табиғат арқылы қоғамдық өмірді, адамның ішкі көңіл - күйін астастыра жырлаған. Табиғат лирикасын айтқанда, ұлы Абайды еске аламыз. Оның жылдың төрт мезгіліне арнап жазған өлеңдері осы уақытқа дейін оқушысын тамсандырып келеді. Абайдан соңғы қазақ ақындары да (С.Сейфуллин, М.Жұмабаев, І.Жансүгіров) табиғат лирикасын көптеп жазды. Ал бүгінде табиғат туралы жазбаған ақындарды кездестіру қиын. Демек, табиғат лирикасы өзінің мәңгілік жырлана беретін тақырып екенін айғақтайды. Сәкен де өзі көрген әрқилы өмір талқысының кездейсоқ суреттерін ысырып тастап, оның аржағындағы өмірдің әдемілігін көре білді. Сәкеннің өлеңдері көп бояулы, адам өмірінің мән - мағынасын түсінуге, әдемілікті, құндылықты бағалауға бастайды - деп жазады ҚР ҰҒА академигі, сәкентанушы ғалым, сыншы С.Қирабаев Сәкеннің ақындығы туралы мақаласында. Сұлудың көз жасындай жазғы түннің мөлдір шығы, меруерт тасындай жайнаған жұлдыз, айна алдындағы сұлудай таранған өзен бойындағы тал, созылып, шашырап, қалтырап аққан өзен суы, Арқаның еркін даласында, тыныштықта тау баққан қазақтың ерке баласы, жазғы түннің ләззатын татқан ғашықтар, өткен жастықты бейнелейтін күзгі табиғат суреті - бәрі де осы көп бояудың бірін - бірі толықтырып, жарасып тұрған полотно сияқты. Тәңір жомарттықты жасайын десе аямайды, бере салады. Сәкенді сұлу, сымбатты қылып жаратты, дарқан дарын берді, ал кіндік кескен жеріне көрікті табиғат сыйлады. Ол әсем ән мен күмбірлеген күйге арқау болған - Сарыарқа, Нұра, Есен өзендерінің құбылаға бет алған өрісіндегі Аба тауының бауыры болса, соның қойнауындағы Қарашілік деген жер оның атамекені -деп жазды жазушы Амантай Кәкен Сәкен жасай береді естелігінде. Бір - бірімен ұштасқан дөңестер мен белестер, түйе өркеш адыр тау, шоқылар. Самал желмен тербеліп, мойнын көкке созған тал, терек, ақ балтырлы қайың, топ - топ шілік. Бірлі - жарым жұпар иісті қарағай. Әр сайдың, әр қырқаның баурайында 251 шоқталып өскен. Арасында жүгірген аң, ұшқан құс. Бірде ойпаң жазық, бірде жылға, сайлары мол, адырлы, қырқалы өңір мал өрісіне жайлы, шабындық жерлер. Жаз шыға солтүстікке - Ақмолаға бет алған көш Есен өзенінің бойына біраз тоқтайды, Алда - Нұра, Маржанкөл, Құндызды деген жерлер. Күзге қарай ел қыстауға көшеді, тағыда құлпырған Есеннің бойын жайлайды. Сәкеннің дүние есігін ашып өскен, балалық шақтың бал қызығын өткізген жері осы. Туған жерім, өз елім, Жазғы кеш, Жайлауға көшу атты өлеңдеріне өзі туып - өскен жер, ел тіршілігін сүйіспеншілік сезіммен жырлайды. Сәкен Сейфуллиннің туған жер, туған ел, табиғат сұлулығына арнаған бірнеше өлеңдеріне қысқаша мәлімет беріп өтейік: Тау ішінде - өлеңін ақын қазақ аулының табиғатына, тіршілігіне байланысты шығарған. Тамылжыған түнде қалғыған тауды оятып, баяулатып ән салған, армандай аруын сол сиқырлы әнмен сұрау салып іздеген жігіт көңілі сұңқардай қанаттанып, сонау биіктікті шарлайды. Ән салдым есіп майда жаяулатып, Ырғалтып, шырқап, толғап, баяулатып. Толқындай мың құбылған әнімді естіп, Тыңдарсың кірпік қақпай ояу жатып. Ақбоз атым қояндай, еркелеп басар аяңдай. Тербеді даусым ауаны, Дыңылдап қалқып баяулай, Әй, әй, сүмбіл шаш, Тәтті сөзің, Қара көзің, Білгейсің келгенімді жалғыз өзің. Осындай сюжет пен сурет, әрекет пен сезім тұтастығы шағын бір өлеңнің бойынан жарастық тапқан.
Көкшетау поэмасы - 1928 жылы жазылып аяқталған, Сәкен поэзиясының шоқтығы. Қазақтың көптеген әйгілі әнші, ақындарының бесігіне айналған Көкшенің сұлу табиғаты Сәкенді ертеден қызықтырып, бұл тақырыпты жаңа заман жаңалығымен байланыстыра жырлауына себеп болды. Поэманың негізгі оқиға желісі әділдік пен жауыздықтың, жақсылық пен жамандықтың күресі, қалмақ қызының тағдыр - талайына құрылған. Жауына қанша жауыздық танытса да, Абылайханның жігіт таңдау еркін қыздың өзіне қалдыруы, қыз тапқырлығына тоқтаған Абылайдың қыздың басына бостандық беруі қай заманда әділдіктің салтанат құратындығының белгісі. Өлең құрылымы дәстүрлі қара өлең өлшемін негіз етіп алған. Бұл өлшем, кең көлемді лиро - эпикалық поэманың тынысын ашуға аса қолайлы болған. Поэманың кіріспе бөлімінде көкшенің әсем табиғаты суреттеліп, соған қатысты туған аңыз - әңгіме сюжеттері тарқатылады. Абылай тұсындағы жаугершілік заман баяндалып, тұтқынға түскен қаламақ қызының тағдыры сюжет желісіне айналған. Поэманың екінші тарауы Көкшетау қасиеттері деп аталып, сол өңірден шыққан әйгілі тұлғалар, әнші, сал - серілер өмірі жырланған. Соңғы тарау Қазір Көкшетауда деп басталып, Көкшеге жаңа дәуір әкелген жаңалықтар мен өңірдің болашақ сипаты, күн өткен сайын даму мен өсу 252 үстінде өркендеп келе жатқандығы жарқын жырлаған. Ғалым Е.Ысмайылов: Сәкен Көкшетау поэмасында хандық, жаугершілік заманындағы белгілі бір тарихи оқиға желісін асқан шыншылдықпен сипаттап берген. Ол осы тарихи оқиғаның жалпы көрінісін қызықты етіп бейнелеу үстінде Көкшетаудың табиғат дүниесін де, кейіпкерлерінің ішкі - сыртқы мінез - көріктерін де зор талантпен, үлкен ақындық шеберлікпен суреттейді. Әсіресе Көкшетаудай шұрайлы да сұлу өлкенің халық отаны екенін, ол жерде халықтық мәдениет дамып, халықтан шыққан өнерпаздардың даңққа бөленгенін мақтан етеді,- дейді. Сексен көл Көкшетаудың саясында, Әрқайсы алтын кесе аясында. Ауасы дертке дауа, жұпар иісті Көкірек, канша жұтса, тоясың ба? Мөп - мөлдір Бурабайдың суы күміс, Көргенде шаршаған жан алар тыныс, Мінбелеп, қоршалған шымылдықтай, Қарағай, қайың менен қалың жыныс..., -деп жалғаса беретін өлең жолдары Көкшетау сұлулығының сөзбен салынған көркем картинкасы. Ақынның Көкшетау поэмасының Бурабай бөлімінде көл атауының пайда болуы жайындағы аңыз, көл көркі сұлу жырдың арқауына айналған.
Дүниеде әрбір бөлек жердің аты,
Бурабай атаныпты содан бері
Ақ бура мекен қылған көлдің аты.
Мөп-мөлдір Бурабайдың суы күміс,
Көргенде шаршаған жан алар тыныс.
Мінбелеп, қоршалаған шымылдықтай,
Қарағай, қайың менен қалың жыныс.
Ақ көбік көпіреді күміс судан,
Сан сұлу сол көбікпен бетін жуған;
Көл басы бірде күңкіл бірде у-шу,
Әңгіме сансыз сырлы ертек туған. Сәкен поэмасындағы көптеген ерекшеліктер мен жаңалық сипаттарды ең алдымен шығарма композициясына байланысты айтуға болады. Көкшетау бір ырғақпен, ұзын - сонар баяндауға құрылған шығарма емес, ол әр түрлі көлемдегі, әрқайсысына жеке - жеке ат берілген негізгі 4 бөлімнен, 47 тараудан тұрады. Алғашқы төрт тармақ өлеңде поэтикалық образ бар. Жансыз нәрсеге жан бітіре сөйлеу, хас сұлудың шомылғанын, үлкен кісіге сәлем бере кетуді ишаратпен айту - осыларды астарлай білу, бір қалыптағы өлі сурет емес, динамика, қозғалыс арқылы жанды бейне жасау тамаша шеберліктің үлгісі. Өмірді көш - керуенге, сағымға, ағымға, экспресске теңеу - Сәкен поэтикасына етене жақын қасиеттер. Қызықты оқиғаны, сәтті сюжетті термелей баяндау дәстүрлі қазақ дастандарынан бұрыннан табылатын. Ал оқиғаларға қолма - қол баға беру, тікелей оқырманмен сырласу, өмір ағымы, заман талабы, мезгіл мінезі туралы толғану, философиялық - лирикалық түйіндер жасау - Көкшетау поэмасында 253 алғаш Сәкен Сейфуллин әкелген өнерпаздық батыл қадамдар, эстетикалық игіліктер еді. Сәкеннің Көкшетау поэмасында асығыссыз, аптығыссыз байыпты пластикалық пейзаждың рельефтік дәлдігі мен бедерлігі, диалогтық көріністер, әңгімелеу формасы неғұрлым тиімді тәсілдер болды. Көкшетау поэмасы жазушы творчествосында ғана емес, бүкіл қазақ поэзиясында кезеңді шығарма болды. Поэманың нағыз халықтығы, поэтикалық қуаты, туған жердің керемет құт мекені - Көкшетауға деген сүйіспеншілігі шығарманың көркемдік құнын айқындайды. Ауыз әдебиетін сүюші және жинақтаушы ақын одан сюжет пен әуен іздеумен ғана шектелмей, образдар мен теңеулерді, бейнелі сөз маржандарын терді. Ол халықтың тіл байлығын жоғары бағалады, одан үнемі үйренумен болды. Қазақ фольклорының қазынасынан жемісті үйренудің мысалы - халық аңыздары мен ертегілері негізінде туған Аққудың айырылуы, Көкшетау лиро - эпикалық поэмаларынан көруге болады. Аққудың айырылуы атты романтикалық поэмасында айнала көлдің поэтикалық келбеті, аққулардың асқан сұлу көркі пәк сезімнің жарқын бейнесіндей аса бір жарастықпен келісім тапқан. Поэмада Сәкеннің айтқысы келген гуманистік идеясы да қалмақ қызының Басына берілген бостандық арқылы, қазақ даласына келген кеңшілік дәуір мен онда орнаған бейбіт өмір шындығы. Көкшетау поэмасы Сәкен поэзиясының ғана емес, қазақ поэзиясының да зор жетістігі екендігі әлдеқашан мойындалған. Сәкеннің тағы бір табиғат лирикасына жазған өлеңі Біздің жақта. Бұл өлеңнің әні бар. Орындаушы әншілер бұл әнді Сарыарқа деп те атайды. Өлең жолдарында Сарыарқаның шалқыған көлдерін, ағашты биік таулы жерлерін, өзен - су, халқының қонақжай, меймандостығын жыр етеді. Шалқыған біздің жақтың көлдері бар,
Ағашты биік таулы жерлері бар.
Өзен, су, көлдер жайлап, тау қыстайтын
Меймандос, берекелі елдері бар.
Думанды шалқар көлдері - ай,
Еркін дала белдер - ай.
Қаздай қатар мыңғырып,
Тізіліп көшкен елдер - ай.
А - ай, Сарыарқа,
Елің алыс, Қалды шалыс,
Жат жерде талай елмен болдық таныс.
Жеріне біздің, жақтың лайық ері,
Ер палуан, аңшы - мерген, әншіл, сері.
Жасынан жүйрік мініп өскен бұлан,
Жау жүрек, ер көңілді жігіттері.
Сілтеуші ек құлаш тұлпардай,
Жазушы ек қанат сұңқардай,
Асауменен алысып, Қашағанды құтқармай.
С.Сейфуллиннің табиғат пен махабатты қос өрімдей алып, көркем сюжет жасаған лирикалық өлеңі Жазғы түнде. Ауылдың жазғы жайсаң түні. Аспанда самсаған жұлдыздар, ай сәулесі жер бетіне нұрын төккен. Сұлудай бой түзеген қалың талдың жапырағы самал желмен тербеліп, іргесіндегі жарқырай аққан өзен бетіндегі көрініс сұлудың көз жасындай, меруерт тасындай мөп - мөлдір шық табиғатқа ерекше бір жарасым жинағандай: Жалтырап шық басқан соң,
Аспаннан нұрын шашқан соң,
Алтын ай мен жұлдыздар,
Ақ нұрға батып шомылып,
Ақ торғын перде жамылып,
Жердің жүзі, көз тұрмай,
Көрінер жалтыр ақтан да.
Міне, осы сұлу көріністі сезіп, көріп тұрған жас жігіт өзен бойын жағалап, кездесуге тиісті сүйікті сұлуды күтеді. Ақырында екі ғашық кездесіп, махаббат ләззатына батқан жандардың ақыл - естен танғандай күйін сөзбен сурет қылып салып берген. Ауылға ала көбеңде қайтып бара жатқан жастардың бір - біріне қимастығы, көңілді сәттері тұтас бір картинаға айналып кеткен. Ақынның табиғат лирикасына арнаған өлеңі Май айында. 7-8 буынды жыр үлгісіндегі өлеңі. Өлең үш шағын бөлімнен тұрады. Алғашқы бөлімі лирикалық толғаныс болса, екінші бөлімі - табиғат тамашасын суреттеуге арналған. Соңғы бөлімі табиғат пен махаббатты ұштастыра жырлауға құрылған. Негізгі идеясы - адамзат баласына көктем сыйлығын паш ету. Өлеңде көктемнің ауыспалы ауасы, жайқалған табиғаты мен ғашық сезімі жарыспалы түрде қатар жырланған. Өзі туған май айы туралы ақын былай дейді:
Май айында керемет Бұлттанды аспан күркіреп,
Рахман жаңбыр құйып бір Басыла қалды сіркіреп.
Жерге түсіп қызыл күн,
Жайнады дүние рух кіріп.
Май айында тамаша Тау-тас, орман жаңғырды.
Қаһарлы ќыста рух кеткен
Жер жүзіне жан кірді.
Жапырақ гүлге оранып,
Ағашқа көрік - сән кірді.
Сансыз құс жырлап ерте-кеш,
Орманға шаттық ән кірді.
Жапырақ балау қызғалдақ
Құлпырды жұтып жаңбырды.
Сәкен рух пен тірілуін осылай бейнелеп кеткен екен. Жан тірілсе, оның көркі - сән мен шаттық, ән келуі де заңдылық сияқты. Ақын осы шумақтарымен өзінің өмірге, өлеңге деген көзқарасын аша түседі. Ол кейбір ақындарша әдемі табиғатпен тек сүйсінбейді, Сәкен мәңгілік адамның рухы мен жанының бірігуін аңсайды.
Сәкен Сейфуллин! Соқтықпалы, соқпақты тар жол тайғақ кешулі ғұмыр кешіп, Алаштың аспанынан ағып түскен жарық жұлдыз. Сәкен десе көз алдыңа жұртымның сыры мен жыры, әні мен сәні, жаны мен ары келеді. Ол әсемдіктің, тазалықтың символындай есім. Біз білетін, біздің буынның санасына адамзаттың аққуы секілді орныққан менің Сәкен ағам. Өмірімен де, өлеңімен де ол - осындай абыройға лайық тұлға. Алыстаған сайын биіктейтін таулар сияқты қазақ қауымының көңіл көлінде Сейфолланың Сәкені - жарқырай беруге тиіс жалқы құбылыс, біртуар ер. Кейде оңынан, кейде солынан соққан замана желі біздің халықты тәуекелдің желқайығына қанша рет мінгізді екен. Сондай бір мың өліп, мың тірілген сын сағатта халқының сөз бастаған шешені, топ бастаған көсемі Сәкен еді. Күндердің керуені ұзап, айлар алыстап, жылдар жылжып жатыр. Сынаптай сырғыған уақыттың өз айтары бар. Қоғам өзгерді, заман өзгерді, адам өзгерді.(Жақсының аты, ғалымның хаты қалады) - деп бұрыңғылар бекер айтты дейсіз бе? Осы тұста өткенге зерделі тұжырым, әділ баға беру де халықтың арына сын. Арзан ой, үстірт пікір, жаңсақ ұғымға жетелейді. Қаншама заман өзгерсе де, Сәкен секілді күрделі тұлғаға біржақты кесім де, шешім де айтуға болмайды. Үлкен ақын, дарынды әнші - композитор, талантты қоғам және мемлекет қайраткері, биік парасат иесі, арлы азамат. Сәкен - халқының бақыты үшін басын бәйгеге тіккен боздақ. Ол бүгін де, ертең де солай болады. Сәкен - ең алдымен халқының ұлы, уақыттың перзенті. Бар жазам күштілермен алысқаным, Жыртқаным сорлы жұрттың намыстарын. Теңдікке нашар жұртты жеткізуге Көп жауыз ұлықтармен қарысқаным - дейді Сәкен бір өлеңінде. Осы жолдарда оның сезім дірілі, жан сыры, жүрек лүпілі бар. Сәкеннің атағы - мәңгілік атақ. Небәрі 43 жас қана өмір сүріп, оның өзін толассыз күресте өткізген Сәкен аға, көзінің тірісінде - ақ аты аңызға айналып, халқының жүрегіне берік ұялаған. Сол сегіз қырлы, бір сырлы сұлу Сәкен, дауылпаз Сәкен, еліне сіңірген еңбегімен де, қайталанбас дара тұлғасымен де, тіріліктегі үлгі - өнегесімен де, екпіндей жарқырап жиырма бірінші ғасырға енді. Ол - Сәкен даңқы ғасырдан ғасырға жетті деген сөз. Сәкеннің аты, әні, сәні - ел аузында, қайраткерлігі - халық жүрегінде. Тарихта, қазақ өмірінің жылнамасында мұндай өміршең тұлға санаулы - ақ қана. Ол артыңа, халқына асыл мұра қалдырып кетті. Мұралардың ең қымбаты - сөз. Сөз күн шалмас қараңғы көңілді шалады. Асыл сөз мәңгі жасайды. Сәкен мақсатына тулаған толқындармен алыса отырып жетті - толғаныпты Сәкеннің тұлғасы, аса ірі жазушы Ғабиден Мұстафин. Дәлелді де, әдемі айтқан. 156 Сәкен көкірегі ояу қазақ баласы үшін қасиетті ұғымға айналғалы қашан? Биыл Қазақтың ірілері, Абайдың інілері Сәкен, Илияс, Бейімбеттің (К.Салықов) туғанына - 125 жыл. Әлгінде айтқандай, тағдыры бір, танымы ортақ, тұғыры биік тұлғалар жұрттың санасына Сәкен, Илияс, Бейімбет, яки, Үш Арыс болып орныққан. Ол - ешбір ресми бұйрықсыз - ақ, қазақ дейтін киелі жұрттың арының айдынына, көңілінің көліне қонған қастерлі құрметтің белгісі. Қазақстанның кішкене бір бөлігі... Қандай тамаша теңеу еді? Сәкенмен таныс - білістігінің өзіне кейін сор болып жабысарын Галина сұлу білді ме екен? Қайран, заман - ай! - десейші. Сәкен - қай жағынан алып қарасаң да болмысы бөлек, жаратылысы жалқы біртуар тұлға. 1914 жылғы Қазан қаласында Өткен күндер атты алғашғы жыр жинағы жарық көргеннен бастап оның ғұмыры, қайраткерлің жолы, шығармашылық асулары - бәрі - бәрі жұртының көз алдында өтті. 1916 жылғы ұлт - азаттық көтеріліс тұсында ол бұқара халық жанында болды. Сәкеннің қайраткер тұлға ретінде қалыптаса бастауы 1917 жылғы Қазан төңкерісімен тұспа - тұс келеді. Кеңес өкіметін орнату кезеңінде ақ гвардияшылардың қолына түсіп, атаман Аннековтың азап вагонында, Колчак түрмесінде азап пен қорлық көрген тұстары қайратты мұқалмай, жігері жасымай қайраудағы ұстараның жүзіндей алмағайып заманның зобаландарымен егеске түскендей әсерде қаласың. Сәкен секілді тағдырлы таланттың кез келген шығармасы өз алдыңа зерделеп, зерттеуді қажет етеді. Жаратылысынан қайраткер тұлғалар қаншада өз бағытын хақында мақаласында көрнекті сәкентанушы, профессор Тұрсынбек Кәкішев: ... Сонымен Кеңес құлады, партия тарады, коммунистік идеология мансұқталып жатыр. Тарихтағы жаңа бет - Кеңес заманы дегеннің серкесі де, еркесі де, жыршысы да, жаршысы да болған Сәкенді қайтеміз? Оның тарихтағы орны қайсы? Қандай ісін қадірлеп, қандай ісін мансұқтаймыз?. Сәкен секілді тағдырлы тұлғаға жаңа уақыт, жаңа ұрпақтың көзімен қарау керек. Оның есімін ұлықтау, еңбектерін басқаша саралау - тек мерейтойлар кезінде өткізілетін шара болмауға тиіс. Сәкенге қандай да бір баға берерде сол уақыттағы қазақ қоғамының саяси өмірін ескеріп, тарих таразысына салмаса болмайды. Сәкеннің мерейтой жылы кезінде айтар ойдың бір парасы осы еді. Өркені өскір өркениетті елдің өрендері Сейфолланың Сәкенінің атына да, затыңа да шаң түсірмей, келер күндердің көш - керуенінде де жүрек түкпірінде жарқыратып сақтауға тиіс. Себебі, аңыз Сәкен, абыз Сәкен, ақын Сәкен - менің халқымның РУХЫ!
Қазақ кеңес әдебиетінің негізін қалаушы жалынды ақын, айбынды күрескер, қоғам қайраткері Сәкен Сейфуллиннің өмір жолы мен өнерпаздығына көз салғанда қазақ тарихының ұлы өзгерістерінің көп қырларын аңғарамыз.
Сәкен қайраткерлігіне бір арнадан қарап, бір жүйеде баға беру дұрыс болмайды. Қазақтың мақтанышына айналған азаматтың өр тұлғасынан талай өнер үлгілері тарамданады.
Коммунистік партия мен Кеңес өкіметіне сеніп, оның жолын әділдік, теңдік жолы деп ұққан Сәкен басшылық тарапынан саясатты бұрмалаушылық көрген тұста, өзінің ой сезімін іркіп қалмағандығына тарих тағылымы біздің көзімізді жеткізді. Ол әрқашан пікірін ашық білдіріп отырған.Ол ұлттардың өзін-өзі билеуі деген Ленин қағидасына құлай сенген. Қазақстанда ұлт өкілдерін ұлтшылдықпен айыптап, қорытқысы келгендерге ашық наразылық білдірген. Бұған дәлел-оның 1923 жылы Ярославскийге жазған хаты. Ол Қазақстан үкіметінің басшысы боп жүргенде қазақ тілін мемлекеттік тіл етіп жариялау, мемлекеттік іс қағаздарын қазақ тілінде жүргізу, қазақ тілінде кітаптар, газет журналдарды шығаруды ұлғайту мәселлерін көтерген.
Қырғыз аталып келген ұлттың қазақ екенін дәлелдеген де - осы Сәкен Сейфуллин. Ол 1923 жылы Қазақты қазақ дейік, қателікті түзетейік деген мақала жазды . Мақаласында ол: бүгінге шейін қазақты орыстар киргиз деп келеді,... киргиз дегенде бір түрлі менмендік қиянатпен, қорлаған мазақпен айтатын -деп ашына жазады.
1923 жылы 9 маусымда Кеңсе істерін қазақ тілінде жүргізу керек деген атақты мақаласын жариялады. Айтып - айтпай не керек...осы күнгедейін өз тіліміз өзімізге бұйырмай келе жатқандығы бәріңізге аян.
Голщекин саясатына ашық қарсы шыққан да- осы Сәкен.
Ақыры 1937 жылы 25 ақпанда Алматы түрмесінде кеше өзі орнатысқан, болашағына риясыз сенген өкіметтің қолынан атылған да- осы Сәкен.
Сәкен ең алдымен өзінің өмір сүрген дәуірін жырлап, оны қастерлеудің оңтайлы жолдарын таба білген жаңашыл ұлы тұлға. Құдай берген дарынын сәулелендіруге сазгерлігі едәуір демесін жасап, сал-серілігі ажарлай түскені тағы бар. Сәкеннің өзімен қатарлас қанаттас болған қоғам және мемлекет қайраткерлерінен бір ерекшелігі оның ұлы ақындығында. Ал ақындығының ең мәнді сыры жаңашыл реформаторлығында. Жаңашылдықтың ең негізігі арнасы өмір сүрген замананың образын жасауында. Ақын жазушылар қай-қайсысы болмасын өз заманының образын жасауға талпынады, бірақ ондай дүние кез-келгеннің маңдайына жазылмайтын бақыт.
Өзінің ақындық талантының үлкен бөлігін қоғамдық өзгерістердің жаңашыл сипатын ашатын саяси тенденциясы басым азаматтық әуенге арнағанмен, Сәкен поэзияда лирик ақын есебінде де әдебиетімізде елеулі орын алады.
Сәкен лирикасы тақырыптық және жанрлық сыр-сипаты жағынан әр алуан. Ол туған даланың табиғатын, өлмес махаббатты, көңіл-күй әсерлерін жырлады. Соның бәрінде ақын адамның сезім күйін қоғамдық өмірмен тығыз байланыста көрсетті. Бұған дәлел -оның төңкерістен бұрын жазған өлеңдері.
Жаңа дәуірдің лирик ақыны ретінде Сәкен өз шығармашылығында осы халықтық гуманизм мен демократизмді дамытушы болды.Сәкеннің табиғат туралы өлеңдері қазақ кеңес әдебиетінде табиғатты жырлаудың жаңа ұстанымын қалыптастыруға ықпал етті.Ол табиғаттың әсем жыршысы атанды. Көкшенің сұлу суреті осы күнге дейін оқырман ұғымында Сәкен есімімен сақталып келеді. Бұл тақырыпқа ақын көптеген өлеңдер жазды.
Туған даланың сұлу табиғаты мен адал махаббатты бірлікте алып жырлауда Сәкеннің Аққудың айрылуы поэмасының ерекше маңызы бар. Үлкен гуманистік идеяны уағыздайтын романтикалық сарындағы махаббат туралы -- бұл аңыз
Аққудың айырылуы поэмасы шын мәнінде кімнің болсада көркемдік талғамына жауап беретіндей деңгейде дүниеге келді. Аққудың айырылуын лирикалық поэма дейміз, себебі мұнда бір мезеттік сәт қана суреттеледі. Қос аққу айдын көлде мәз-мейрам болып жүргенде қаныпезер сұр мерген біреуін атып алып, сыңарын қайғы-қасіретке батырады. Шын ғашықтық сезімнің қуатты күші жалғыздық пен өмір сүре алмайтынын сезінген кезде екінші аққу сұр мергеннің алдына асапаннан құлдилап келіп құлайды. Сүйгеніне қош деп қанатын бір қағып мәңгілікке көз жұмады.Адал махаббат туралы осы аңыздың үлкен гуманистік идеясы шын сезімді, достықты қадірлеуде, сұлулықты сүюде жатыр. Лирикалық поэманың көркемдік қуаты күшті, әсері мол болды.
20-жылдардың екінші жартысы Сәкенге де, оның жақтастарына да жайлы болмады.
Сәкен өзі бұл туралы: басқару қызметтерде Смағұл секілділер отырғанда менің саяси -- әлеуметтік істерге араласуым мүмкін емес екеніне көзім жетті. Еш нәрсеге араласпайтын тұрмысқа көштім. Аққудың айрылуы және тағы бірнеше шығармаларым тап осы кезде жазылды деді.
1929 жылғы Әдебиет және сын мәселелері жинағында Сәкеннің лирикалық дүниелерін сынап-мінейді. Тек Сәкендер ақталғаннан кейін ғана Аққудың айрылуы өзінің пәктігі мен сезімталдығы мен әдебиет тарихынан өзіне тиісті орын алды.
Сәкеннің поэмалар шоғырына көз салғанда 1925 жылдары басталып, 1928 жылы Ташкентте аяқталған, 1929 жылы басылып шыққан халықтық Көкшетау дастанының қазақ позиясындағы орны мүлде ерекше.
Поэмадағы лирикалық кейіпкер-Көкшетау. Барлық оқиға Оқжетпес, Жұмбақтас, Жеке батыр айқын суреттеліп, көркем образ дәрежесіне көтерілген Адақ пен тұтқын қыз бейнелерінің өзі де, Көкшетау образын ашып, күшейте түсуге жәрдем береді.
Жұмсамақ еңбек табы жігер-күшін
Жасамақ жер-дүниеге жаңа пішін.
Жоқ қылып қайғы, қасірет, жарлылықты
Жертобын ұжмақ қылмақ адам үшін- дейді. Бұл тұста ақын табиғаттың сұлу көркін халықтың еңбегімен байланыстырады. Поэмадағы терең романтикалық образдар, қазақтың елдігіне атын қалдырып кеткен даналар мен қайраткерлер туралы көзқарастарына, қастерлеген суреттеуі-қазақ совет поэзиясының қалыптасу процесін өткеріп, енді өркендеу процесіне көше бастағанының айқын және шешуші белгісі болғанын аңғартады. Көкшетаудан тарайтын тарих пен табиғат көрінісінің қазақ әдебиетіне,поэзиясына бергені де, дарытқаны да ерекше. Туған жерді суреттеудің алғашқы бастамасы болғаны да сондықтан. Сәкен Абылайдың қалмаққа шабуылын, одан алып қайтқан орасан олжаларын нақты образбен көрсету үшін қолға түскен қалмақ қызын негізгі кейіпкер қылып алады. Бұл тарихи шындық болар, ал болмаған күннің өзінде шығарманың сюжеттік желісін өріп, көркем образ жасау үшін керек амал. Сондықтан қолға түскен қалмақ қызын талайлардың аузының суын құртатын деңгейде суреттеп қана қоймай, бүкіл қазақ тамсана, құмарнлана оқитын дастанға айналдырды.Ол адам таңданарлық әсем арна тапты.Қолға түскен қалмақ қызы арқылы Абылай өз батырларының пиғылын байқайын деді ме, әлде өнерлерін сынайын деді ме, әйтеуір таңдауды қызға береді. Қыз құтылудың соңғы амалы деп білген себепті үш шарт қояды. Қыздың бірінші шарты бойынша Оқжетпес аңызы туған. Оны ақын айшықты жырымен өрнектеген. Екінші шарты бойынша Жұмбақтас жыры туды.
Үшінші шарттың қойылуымен поэманың ширатылуына әкеледі. Қыз өз тағдырын ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.