Қоршаған ортаны қорғау саласындағы экономикалық реттеу

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 35 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
_____________________ қаласының білім беру бөлімі
№_______________________ мектеп-лицей

Тақырыбы: "Табиғи ресурстарды пайдалану және қорғау"

Секция:
Бағыты:
-сынып оқушысы
__________________
Ғылыми жетекшісі:
Информатика пәні мұғалімі

______________, 2022 жылы
№****** мектеп-лицейінің *-сынып оқушысы *************дің
" Табиғи ресурстарды пайдалану және қорғау" тақырыбындағы ғылыми жоба жұмысына
Пікір:
ФАМИЛЛИЯ ИМЯ алып отырған тақырыбы қазіргі кезде өзекті әрі қызықты, құпияға толы құбылыс болып табылады. 11-сынып оқушысы "Табиғи ресурстарды пайдалану және қорғау" экологиялық зерттеу жобасының мақсаты Табиғи ресурстар мен қоршаған орта мәселелерін зерттеу, табиғи ресурстарды сақтау және ұтымды пайдалану туралы экономикалық тиімді шешім ұсыну болып табылады.
"Табиғи ресурстарды пайдалану және қорғау" экология жөніндегі жобалық жұмыстың авторы зерттеу қызметі аясында "Табиғи ресурстар" ұғымына толық анықтама берді,Қандай табиғи ресурстарға ие екенін және олардың көлемі қандай екенін анықтады, табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану және көбейту идеясының не екенін түсіндірді, қоршаған ортаның жай - күйін анықтады., атап айтқанда-өз аймағында.
11-сынып оқушыларының "Табиғи ресурстарды пайдалану және қорғау" экология бойынша оқу жобасы шеңберінде қоршаған ортаны қорғаудың мазмұны, ұйымдастырылуы мен принциптері зерделенді, сондай-ақ қоршаған ортаны қорғау саласындағы экономикалық реттеу әдістері қаралды. Бұл жұмыс өзекті, өйткені көптеген табиғи молшылық әлі игерілмеген.
АТЫ-ЖӨНІ зерттеу жұмысын жазу барысында көптеген көркем әдебиеттерді, газет-журналдарды, ғаламтордан ізденген. Жұмыс жоспар бойынша жазылып, толық орындалған. Сонымен қатар АТЫ-ЖӨНІ көп ізденіп, жұмысын өз жас ерекшелігіне сай орындай білген және де нақты деректер негізінде зерттей білгенЖалпы алғанда ғылыми жоба өз дәрежесінде жасалынған деуге болады. Зерттеу жұмысының мазмұндылығы мен мәнділігін ескере отырып, жоғары дәрежеде бағалауға ұсынамын.
Пікір білдіруші: ФИО ЖЕТЕКШІ МҰҒАЛІМ
№**** мектеп-лицейінің мұғалімі

Аннотация
Бұл жобаның өзектілігі жердің ластануына байланысты біздің жерімізде Табиғи ресурстар азая бастайтындығында. Егер біз планетаны ластауды тоқтатпасақ. Адам өмірі үшін тірі Табиғи ресурстар жоғалып кетуі мүмкін, сондықтан бүгінгі күні бұл тақырып бұрынғыдан да өзекті.
Жұмыстың мақсаты- Табиғи ресурстар мен қоршаған орта мәселелерін зерттеу.

Аннотация
Актуальность данного проекта заключается в том, что из-за загрязнения земель на нашей земле начинают сокращаться природные ресурсы. Если мы не перестанем загрязнять планету. Живые природные ресурсы для жизни человека могут исчезнуть, поэтому сегодня эта тема актуальна как никогда.
Цель работы-изучение проблем природных ресурсов и окружающей среды.

Annotation
The relevance of this project lies in the fact that due to land pollution, natural resources on our land begin to decrease. If we don't stop polluting the planet. Living natural resources for human life can disappear, so today this topic is more relevant than ever.
The purpose of the work is to study the problems of Natural Resources and the environment.

Мазмұны
Кіріспе
1. Табиғи ресурстар: көбею және қорғау.
1.1 "Табиғи ресурстар" түсінігі.
1.2 Табиғи ресурстар, ақылға қонымды пайдалану және көбею.
1.3 Табиғат қорғау қызметі және оның нәтижелері.
1.4 қоршаған ортаны қорғау саласындағы экономикалық реттеу.
Қорытынды
Қосымша
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

Кіріспе
Бұл жобаның өзектілігі жердің ластануына байланысты біздің жерімізде Табиғи ресурстар азая бастайтындығында. Егер біз планетаны ластауды тоқтатпасақ. Адам өмірі үшін тірі Табиғи ресурстар жоғалып кетуі мүмкін, сондықтан бүгінгі күні бұл тақырып бұрынғыдан да өзекті.
Жұмыстың мақсаты- Табиғи ресурстар мен қоршаған орта мәселелерін зерттеу.
Жұмыстың міндеттері:
табиғи ресурстарды және оларды пайдалануды зерттеу;
қоршаған ортаны қорғаудың мазмұнын, ұйымдастырылуын және принциптерін зерделеу;
қоршаған ортаны қорғау саласындағы экономикалық реттеу әдістерін зерттеу.
Жобаның объектісі-қоршаған ортаны қорғау.
Жобаның мәні-Табиғи ресурстар және қоршаған орта мәселелері.
Жоба гипотезасы- Үлкен табиғи молшылыққа ие, олардың көпшілігі әлі игерілмеген
Зерттеу әдістері-табиғи ресурстарды зерттеу үшін осы құралдармен сатып алынған сандық техниканың келесі әрлеуімен ақпаратты жинау мен тіркеудің қашықтан әдістері көбірек қолданылады. Бұл маңызды кезеңде кішігірім, орташа және жоғары ажыратымдылықтағы электромагниттік сәулеленудің көрінетін, инфрақызыл және радиотолқындық спектрлерінде жер асты жазықтығын зондтау техникасы бар аумақтың ресурстық спутниктерінің табиғат серияларын іске қосуға ықпал етеді.

Негізгі бөлім
"Табиғи ресурстар"ұғымы
Табиғи орта деп нені атайды?
Жер, жер асты сулары, атмосфералық ауа, жануарлар әлемі, жер асты және жер үсті сулары сияқты табиғи экологиялық жүйелер қоршаған ортаның негізгі компоненттері болып табылады.
Табиғи ресурстар-бұл табиғаттың денелері мен күштері, адамның іс-әрекетінің әсерінен тікелей немесе жанама түрде өзгеруі мүмкін әлеуметтік пайдалылық.
Табиғи ресурстардың негізгі түрлері: күн энергиясы, ішкі жылу, су, жер, минералдар, орман, балық, өсімдіктер, жануарлар ресурстары және т. б.
Табиғи ресурстар елдің ұлттық байлығының маңызды бөлігі және байлық пен қызмет көзі болып табылады. Көбею процесі-бұл қоғам мен табиғаттың өзара әрекеттесуінің үздіксіз процесі, онда қоғам қажеттіліктерді қанағаттандыру үшін табиғат пен табиғи ресурстардың күштерін бағындырады. Табиғи ресурстар көбінесе ел мен аймақтың әлеуметтік-экономикалық әлеуетін және әлеуметтік өндірістің тиімділігін ғана емес, сонымен бірге халықтың денсаулығы мен өмір сүру ұзақтығын да анықтайды. Табиғатты пайдалану мен қорғау негіздері[өңдеу қайнарын өңдеу]
Біздің еліміздің табиғат байлықтары орасан зор, олар халық қажетін қанағаттандыру әрі шаруашылығы дамыту үшін қажеттің бәрін береді. Дегенмен, бұл байлық қаншалықты мол болғанымен, оны сақтай біліп, дұрыс пайдаланбаса, уақыт өткен сайын ол да сарқылады. Сондықтан табиғат байлықтарын қорғаудың аса зор маңызы бар. Қазақстанның табиғатты қорғау жөніндегі заңдары. Еліміздің табиғат байлықтарын дұрыс пайдалану мәселесіне зор көңіл бөліп, 1918 жылдың өзінде-ақ табиғатты қорғайтын арнаулы комитет ұйымдастырды. Соның нәтежесінде табиғат байлықтарын дұрыс пайдалануға және қорғауға бағытталған алғашқы заңдар белгіленіп қабылданды. 1962 жылғы 16 маусымда Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі Президиумының Қазақстан табиғатын қорғау туралы жарлығы шықты. Жарлықта пайдалы қазбаларды, суды (жер беті мен жер асты сулары), ормандар мен құстар, атмосфералық ауа, топырақ, сирек ландшафтылар және тағы басқаларды қорғау қарастырылды. Жарлықта қосымша арнайы нұсқау жазылып, онда әр түрлі табиғат байлықтарын пайдалану, орман, топырақтың құнарын сақтау, ауа мен су қоймаларын қорғау, балық аулау мен аңшылық туралы ережелер бар.
Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстан Республикасының 2004-2015 жылдарға арналған экологиялық қауіпсіздік тұжырымдамасы туралы Жарлығы - 2003 жылы 3 желтоқсан күні Астанада қабылданды. Осы жарлықта бүгінгі ғаламдық және Қазақстан Республикасының экологиялық қауіпсіздігін қамтамасыз етумен бірге елдің экологиялық дамуы жөніндегі мемлекеттік шаралардың кешені айқындалды.
Табиғатты пайдалану мен қорғау проблемасы қазірде де айрықша назар аударуда. Халықаралық табиғатты қорғау одағының шешімі бойынша әр елде табиғат қорлары мен табиғатты қорғау үшін сирек кездесетін, құрып кету қаупіндегі жануарлар мен өсімдіктердің түрлері есепке алынған. Біздің елде Қызыл кітап 1978 жылы ұйымдастырылған. Мұнда аңның 21 түрі және осы тектес түрдегі кездесетін аңдар мен торғайлардың 8 түрі көрсетілген, оларды сақтап қана қоймай, бұлардың санын көбейтіп күллі шаралары қолданылады. Қалпына келтірілген жануарлар мен өсімдіктердің түрлері Қызыл кітаптан алынған.
Табиғатты қорғау мен табиғат қорларын тиімді пайдаланудың екі бағыты бар: мемлекеттік және жалпыхалықтық. Мемлекеттік бағыт тиісті заңдармен, әрі үкіметтің қарарларымен анықталса, ал жалпыхалықтық бағыт өзінің тікелей қатынасуымен және қоғамдық ұйымдар арқылы іске асырылады. Табиғатты қорғау ісіне тікелей қатынасудың қажет-\тілігі. Республика табиғатын қорғау ісіне барлық азаматтар ат салысуы тиіс. Табиғатты қорғау саласында арнайы кұрылған ұйымдардың ішінде Қазақстанның Табиғат ко-митеті көрнекті орын алады. Бұл комитет табиғатты қорғау саласындағы ғылыми мекемелер мен ұйымдардың жұмысын үйлестіріп, бір мақсатқа бағыттал, республикалары экологиялық дағдарысты шешуге жұртшылықты жұмылдырады. Елімізде Табиғат қорғау қоғамы жұмыс істейді.
Табиғат қорғау саласында әсіресе қоғамның жас мүшелерінін белсенділігі ерекше. Олардың көмегімен республикада жыл сайын көптеген бақтар мен саябақтар ірге көтереді, ондаған тонна мәдени өсімдіктердің түқымдары мен дәрі-дәрмектік өсімдіктер жиналады. Құстар күнін, Орман мен бақ айлығын, Сабан той өткізу мектеп өмірінде дәстүрге айналған. Көптеген мектептерде Жас орманшы, Су сакшыларының штабтары құрылды, республикада мектептік орман шаруашылықтары жұмыс істейді. Республика табиғатын корғауға тікелей қатынасып, әр азамат материалдық жөне эстетикалық маңызы бар табиғи ортаны сақтауға, көркейтуге өз үлесін қосады.[1]
Табиғи ресурстар, ақылға қонымды пайдалану және көбею
Табиғи ресурстарға мыналар кіреді:
су ресурстары-су көзі, су электр энергиясы және көліктің ішкі су жолдары ретінде пайдаланылатын немесе пайдаланылуы мүмкін акваториялар;
ауыл шаруашылығында, ауылдар мен қалаларда құрылыс үшін пайдаланылатын немесе пайдалануға арналған жер ресурстары; пайдалы қазбалар, темір жолдар, автомобиль жолдары және басқа да құрылыстар, саябақтар, алаңдар және т .б.;
минералдық ресурстар (пайдалы қазбалар) - табиғатта немесе өңдеуден кейін тиімділігі жеткілікті шаруашылықта пайдаланылатын пайдалы қазбалар (темір, марганец, хром, қорғасын, сирек және бағалы металдар және т. б.);
энергетикалық ресурстар-табиғаттағы пайдалы қазбалар түріндегі энергия (көмір, мұнай), гидроэнергетика, жел энергиясы және т. б.
Табиғи ресурстар, олардың әлеуеті мен оны іске асыру мүмкіндіктері әртүрлі белгілер бойынша жүйеленеді және топтастырылады:

жаңартылатын және жаңартылмайтын;
өндірілмеген (табиғат сыйлықтары) және өндірілген (адам жасаған);
түрлері бойынша-су, орман, минералды және т. б.;
мақсаты бойынша-экономикалық, сауықтыру және т. б.;
өңірлер бойынша;
барланған және әлеуетті;
барлау дәрежесі бойынша;
меншік нысандары және т. б.
Ресурстарды ақылмен енгізу олардың саналы қалыптасуын ғана емес, сонымен бірге Қалпына келтірілетін ресурстарды көбейтуді де қамтиды. Оңтайлы қолдану шараларының жүйесі әр түрлі ресурстар үшін әр түрлі.
Су мен ауаны бірінші кезекте дұрыс енгізу олардың маралдануына, яғни жоғары сапалы әлсіздікке жол бермейді. Су ресурстары аймаққа және уақытқа сәйкес біркелкі бөлінбеуімен сипатталады. Оларды ұтымды пайдалану ағынды уақытша және кеңістіктік қайта бөлуге сәйкес шараларды қабылдайды, егер қайта тағайындау қоршаған ортаға зиян келтірмесе және су мен басқа да табиғи ресурстарды (аумақтар, қажетті қазбалар, Жануарлар жемі және т.б.) пайдалану тиімділігін арттырса. Уақыт өте келе ағынды қайта тағайындауға су қоймаларын құру және олардан су ағынын реттеу арқылы, ал арналарды салу арқылы қайта тағайындау арқылы қол жеткізіледі.
Таусылған минералды ресурстарды ұтымды пайдалану үшін олардың "ішектен"толық шығарылуын қамтамасыз ету қажет. Минералды ресурстарды кешенді пайдалану өзекті міндет болып табылады, бұл шикізатты үнемдейді, кәсіпорындардың экономикалық тиімділігін арттырады және қоршаған ортаны өндірістік қалдықтармен ластаудың алдын алады. Органикалық әлем мен топырақ ресурстары (жаңартылатын ресурстар) қолайлы жағдайларда қалпына келеді, олар адамның келтірген залалын өтейді.
Бұл ресурстарды ұтымды пайдалану мен қорғауды ұйымдастырудағы негізгі міндет-олардың жұмысын қалыпқа келтіру. Ресурстың әрбір түрі үшін пайдалы жүктеменің жол берілетін нормалары жекелеген табиғи аумақтардың географиялық жағдайларын ескере отырып белгіленеді.
Жаңартылатын табиғи ресурстарды пайдалануды жоспарлау кезінде олардың көбею мүдделерін ескеру қажет. Арнайы шараларды қолдану (орман шаруашылығы, балық шаруашылығы, мелиорация және басқалары) ескі ресурстардың қалпына келуіне ғана емес, олардың көбеюіне де кепілдік бере алады.
Табиғи ресурстарды өндіру жөніндегі жұмыстардың түрлеріне мыналар жатады:
пайдалы қазбаларды барлау,
жерді мелиорациялау және қалпына келтіру,
орман өсіру,
өнеркәсіптік сарқынды суларды және атмосфераға шығарындыларды тазарту,
жануарлар санын жерсіндіру және қалпына келтіру.
Табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану проблемалары табиғатты сақтау және қайта құру проблемаларымен тығыз байланысты.
Табиғат қорғау қызметі және оның нәтижелері
Табиғи ресурстарды қорғау-табиғи жүйелердің физикалық, химиялық және биологиялық сипаттамаларын адам тұрғысынан қажетті деңгейде сақтауға, сондай-ақ оңтайлы қолдануға, бітелуге және қоршаған ортаның деградациясының басқа түрлеріне жол бермеуге, табиғи ресурстардың көбеюі мен қайта құрылуына байланысты халықаралық, Мемлекеттік және аймақтық, әкімшілік, қаржылық, саяси және қоғамдық шаралар жиынтығы.
Құлдырауы орыс экономика тежейді қалыптастыру қалдықсыз технологияларды және туындысы табиғатты қорғау бұтақтары (құрылысқа өңдеу зауыттарының және басқа нысандар).
Табиғатты қорғаудың құлдырауы әр түрлі табиғи ресурстарды өнеркәсіптік пайдалану табиғаттың өзін-өзі сауықтыруға мүмкіндігі бар оқиғада болуымен сипатталады.
Табиғи белсенділік-бұл табиғи ресурстардың әлеуетін қорғау, қалпына келтіру және көбейту процесі, ол тұтастай алғанда қаржылық тиімділіктің міндетті үлесіне айналуы керек.
Қоршаған ортаны қорғау қызметін қалыптастыру табиғи құлдырауды жеңудің шарты болып саналады.
Қазіргі жағдайда табиғатты қорғауға және табиғи ресурстардың әлеуетін сақтауға бағытталған қызметтің мазмұны мен бағыты айтарлықтай өсті.

Табиғат пайдалану процесінде ұлттық байлықтың осы бөлігін сақтау үшін мыналарды анықтау қажет:
планетада (елде, ареалда) бар табиғи ресурстардың орналасуы мен геологиялық жағдайлардың қаржылық қалыптасудың мақсаттарымен және қалаулы қарқынымен сәйкестігі;
қоршаған ортаның жағдайына байланысты осындай немесе басқа өндірістің даму ықтималдығы;
белгілі бір ресурстарды шектеумен өзара байланыста экономиканың өсу қарқынын түрлендіру;
болашақ ұрпақтың мүддесі үшін белгілі бір табиғи ресурстарды пайдалануды шектеу;
қоршаған ортаны ластаудың алдағы экономиканы қалыптастыруға әсері;
қаржылық және экологиялық қиындықтарды шешудің негізгі стратегиялық жолдары;
табиғи ресурстарды барлау қабілеті және ҒТБ-ның осы процеске әсері;
жанармайдың, энергияның және басқа табиғи ресурстардың қарапайым түрлерін стандартты емес және т. б. ауыстыру мүмкіндігі.
Индустриалды дамыған елдерде бұл проблемалардың едәуір бөлігі қалдықсыз технологияларды қолдану арқылы шешілуде. Басқа жағдайларда белгілі бір өнімдерді өндіру және тұтыну шектелуі немесе қабылданбауы мүмкін.
Қоршаған ортаны қорғау көптеген қызмет салалары мен түрлерін қамтиды:
Жабдықтау сақтау, табиғи ресурстар және қоқыстануын болдырмау олардың компоненттерін;
Қоршаған ортаға адам қызметінің теріс әсерін жою;
Табиғи ресурстар компоненттерінің өсімін молайту; табиғи ресурстарды жаңғырту;
Өндіріс кезінде оларды аз пайдалану үшін шикізат пен басқа да табиғи ресурстарды енгізуді ұтымды ету;
Өндіріс пен тұтыну қалдықтарын азайту, оларды жақсы енгізу және өнімнің табиғи ортада ең жақсы және экологиялық таза орналасуы;
Бірегей табиғи кешендерді бұзылудан, бітелуден және тозудың басқа түрлерінен қорғау.
Барлық дерлік қиындықтардың негізгі шешімі болып саналатын қоршаған ортаны қорғаудың негізгі бағыттары энергияның стандартты емес және таусылмайтын түрлерін енгізе отырып, табиғи пайдаланылған материалдардың алмастырғыштарын жасау арқылы табиғи ресурстарға деген сұраныстың алдын-алу және жеңілдету болып саналады.
Табиғи бақылау жүйесі жұмыс істейді. Табиғатты қорғауды бақылау-қоршаған ортаны қорғау және табиғи сақтау саласындағы кәсіпорындар мен қала тұрғындарының экологиялық талаптарды сақтауын сынау. Бақылауды заңнамалық және жарамды органдар, сондай-ақ арнайы уәкілетті органдар орындайды.
Экологиялық бақылаудың мақсаты қоршаған ортаны қорғау, тұрақты дамуды қамтамасыз ету үшін Экологиялық бұзушылықтардың алдын алу және жою болып табылады.
Экологиялық бақылаудың келесі түрлері бар:
ақпараттық (қоршаған орта туралы ақпаратты жинау және қорыту),
профилактикалық (зиянды салдардың пайда болуын болдырмау)
қылмыстық (қоршаған ортаны бұзатын адамдарға қатысты мемлекеттің мәжбүрлеу шараларын қолдануы).
Оның мәні қоршаған ортаның жай-күйі, жеке және заңды тұлғалардың міндетті қорғау шараларын орындауы және экологиялық нормаларды сақтауы болып табылады.
Мемлекеттік табиғат қорғау органдарының қызметкерлері (мемлекеттік инспекторлар) кең өкілеттіктерге ие.
Табиғатты қорғау бойынша халықаралық ұйымдар бар. Олар әлемнің барлық дерлік елдерінде жұмыс істейді. Басқару органдары ең алдымен БҰҰ-да шоғырланған. 1972 жылы БҰҰ жасаған халықаралық ұйымдардың ішіндегі ең маңыздысы ЮНЕП-пен және қоршаған ортаны қорғау саласындағы басқа ұйымдармен қоқыстардан қорғау стратегиясын әзірлеу, жаппай болжау жүйесін әзірлеу, шөлейттенуге қарсы күрес және т. б. белсенді жұмыс істейді.
Жаппай экологиялық проблемаларды шешудегі үлкен энергияны 1990 жылы мүшесі болып саналатын Дүниежүзілік табиғатты қорғау одағы (IUCN) деп атаған халықаралық табиғатты қорғау одағы (IUCN) көрсетеді.
БҰҰ-ның табиғатты қорғауға арналған ұйымдарында, атап айтқанда ЮНЕСКО, ДДСҰ, ФАО (БҰҰ-ның Азық-түлік және ауыл шаруашылығы жөніндегі органы) жұмысына көп көңіл бөледі. БҰҰ-ның жаһандық метеорологиялық ұйымының (ДМҰ), атап айтқанда жаһандық климаттық бағдарламаның негізгі бағдарламаларын жүзеге асыруға белсенді түрде ықпал етеді.
Көпжақты негізде халықаралық конвенциялар (келісімдер) мен келісімдер арқылы экологиялық ынтымақтастықты дамытуды және тереңдетуді жалғастыруда.Сондай-ақ бұрынғы КСРО қол қойған және ол орындауға қабылдаған 70-тен астам халықаралық құжаттар қазір Ресейдің басқа мемлекеттермен экологиялық ынтымақтастығын реттейді.
Көпжақты негізде жасасқан халықаралық келісімдер туралы айтқанда, ТМД елдерімен халықаралық ынтымақтастық туралы айту мүмкін емес. Мұндағы негізгі құжат-1992 жылы ақпанда Мәскеуде он елдің өкілдері қол қойған экология және қоршаған ортаны қорғау саласындағы ынтымақтастық туралы үкіметаралық келісім.
Қоршаған ортаны қорғау саласындағы экономикалық реттеу
Нарықтық экономикаға бағытталған қоршаған ортаны қорғаудың экономикалық механизмі құрылды және жұмыс істейді. Федералды экологиялық заңға сәйкес экономикалық реттеудің негізгі әдістері:
төлемдер мен салықтар: әкімшілік төлемдер; пайдаланушылардың төлемдері; ағындар мен шығарындылар үшін төлем; экологиялық тәуекел дәрежесі жоғары өнімдер үшін төлем, оның ішінде түпкілікті өнімге жанама салық; салықтарды саралау; "көміртекке" салық (құрамында көміртегі бар энергия тасығыштарға);
Жарналарды қайтару жүйесі ("салық-кепіл");
Жаңа нарықты құру: шығарындыларға лицензиялар сату (ластау құқығы); су нарықтары;
Экономикалық мәжбүрлеу: табиғат қорғау заңнамасын орындамағаны үшін айыппұлдар; кәсіпорын жұмыс істеген кезде өтелетін облигациялар;
Азаматтық жауапкершілікті сақтандыру, өтемақы қорлары: қатаң жауапкершілік; азаматтық жауапкершілікті сақтандыру (экологиялық залал үшін); өтемақы қорларын құру;
Өнімдерді экологиялық қауіпті санатқа жатқызу.
Жаңа экономикалық механизмнің маңызды міндеті-қоршаған ортаны қорғауды өндірістік және коммерциялық қызметтің ажырамас бөлігі ету, сондықтан шаруашылық жүргізуші, кәсіпкер қоршаған ортаны қорғауға бәсекеге қабілетті өнім шығаруға мүдделі.
Табиғи ресурстардың муниципалды есебін статистикалық есеп органдары жеке жүйеге сәйкес орындайды. Табиғи ресурстардың қаржылық, экологиялық және басқа сипаттамалары дәстүрлі түрде кадастрлар түрінде жинақталады. Жер қойнауы, жер қойнауы, аква, орман, жануарлар дүниесі, медико-био, кәсіпшілік және кадастрлардың басқа да түрлерінің тізілімін таниды. Соңғы уақытта табиғи жағдайдың шиеленісуімен байланысты қалдықтардың құрамы мен уыттылық дәрежесі бойынша орналастырылуын есепке алу, сондай-ақ қоршаған ортадағы ластағыштарды тіркеу қажеттілігі туындады.
Табиғатты ұтымды пайдалануды, экологиялық дамуды мемлекеттік реттеу әдістері индикативті, әкімшілік, институционалдық болып бөлінеді.
Табиғатты ұтымды пайдалану. Табиғи ресурстарды тиімді пайдалану мысалдары
Табиғат ресурстарын ұтымды пайдалану - адамның қоршаған кеңістікке үздіксіз әсер етуі, онда ол өзінің қызметі барысында оны сақтау және қажетсіз зардаптардан қорғау негізінде табиғатпен қарым-қатынасты басқаруды біледі.
Табиғатты ұтымды пайдаланудың белгілері:
Табиғи ресурстарды қалпына келтіру және молайту.
Жерді, суды, жануарлар мен өсімдіктер әлемін сақтау.
Минералдарды жұмсақ өндіру және зиянсыз өңдеу.
Адамдардың, жануарлардың және өсімдіктердің тіршілігі үшін табиғи ортаны сақтау.
Табиғи жүйенің экологиялық тепе-теңдігін сақтау.
Бала туу және популяцияны реттеу.
Табиғат ресурстарын ұтымды пайдалану экология заңдылықтарын сақтау, қолда бар ресурстарды ұтымды пайдалану, сақтау және көбейту негізінде бүкіл табиғи жүйенің өзара әрекетін білдіреді. Табиғатты пайдаланудың мәні әртүрлі табиғи жүйелердің өзара синтезінің алғашқы заңдылықтарына негізделген. Сонымен, табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану деп биожүйені талдау, оның ұқыпты жұмыс істеуін, оны қорғау мен ұдайы өндіруді, экономика салаларының дамуының тек ағымдағы емес, болашақтағы мүдделерін және адам денсаулығын сақтауды ескере отырып түсінеді.
Қоршаған ортаны басқарудың мысалдары:

Табиғатты пайдаланудың қазіргі жағдайы экологиялық тепе-теңдіктің бұзылуына және адам әсерінен өте қиын қалпына келтіруге әкелетін қисынсыз тәсілді көрсетеді. Сонымен қатар, ескі технологияларға негізделген экстенсивті пайдалану қоршаған орта ластанған және депрессиялық күйде болатын жағдайға әкелді.
Табиғи ресурстарды тиімсіз пайдаланудың белгілері:

Өкінішке орай, экономикалық қызметте басым және қарқынды өндіріске тән табиғи ресурстарды ұтымсыз пайдалану мысалдарының жеткілікті саны бар.
Табиғи ресурстарды тиімсіз пайдалану мысалдары:
Төбешіктердегі беткейлерді жырту, жыралардың пайда болуына, топырақ эрозиясына және жердің құнарлы қабатының (қарашірік) бұзылуына әкеліп соғатын егіншілік.
Гидрологиялық режимнің өзгеруі.
Ормандарды кесу, ерекше қорғалатын аумақтарды жою, мал жаю.
Қалдықтарды және ағынды суларды өзендерге, көлдерге, теңіздерге төгу.
Атмосфераның химиялық заттармен ластануы.
Өсімдіктердің, жануарлардың және балықтардың бағалы түрлерін жою.
Ашық әдіспен өндіру.
Табиғатты ұтымды пайдалану принциптері
Табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану жолдарын іздестіру және экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз ету әдістерін жетілдірудегі адам қызметі келесі принциптерге негізделеді:

Принциптерді жүзеге асыру жолдары
Қазіргі кезеңде көптеген елдер табиғи ресурстарды пайдаланудың ұтымды әдістерін қолдану саласында саяси бағдарламалар мен жобаларды жүзеге асыруда, олар мыналарға қатысты:

Сонымен қатар, жеке мемлекет шеңберінде аймақтық жоспарлар мен табиғатты қорғау шараларын әзірлеуге және жүзеге асыруға бағытталған жұмыстар жүргізілуде және бұл саладағы іс-шараларды басқару мен бақылауды мемлекеттік және қоғамдық ұйымдар да жүзеге асыруы керек. Бұл шаралар мүмкіндік береді:
халықты өндірісте экологиялық қауіпсіз еңбекпен қамтамасыз ету;
қалалар мен ауылдардың тұрғындары үшін салауатты орта жасау;
табиғи апаттар мен апаттардың қауіпті әсерін азайту;
қолайсыз аймақтардағы экожүйені сақтау;
экологиялық стандарттарды қамтамасыз ету үшін заманауи технологияларды енгізу;
экологиялық заңнама актілерін реттейді.

Табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану мәселесі бір қарағанда әлдеқайда кең және күрделі болып көрінеді. Табиғаттағы барлық нәрсе бір-бірімен тығыз байланысты және оның құрамдас бөліктерінің ешқайсысы бір-бірінен оқшау өмір сүре алмайтынын есте ұстаған жөн.
Ғасырлар бойындағы экономикалық қызмет барысында келтірілген зиянды қоғам жаһандық экологиялық жағдайдағы мәселелерді шешуге саналы түрде жақындатқанда ғана түзетеміз. Бұл жеке адамның, мемлекеттің және әлемдік қауымдастықтың күнделікті жұмысы.
Сонымен қатар, кез келген биологиялық пәнді сақтаудан бұрын барлық агробиологиялық жүйені жан-жақты зерттеп, білім алып, оның болмысының мәнін түсіну қажет. Ал табиғатты, оның заңдылықтарын білу арқылы ғана адам оның барлық игілігі мен ресурстарын ұтымды пайдалана алады, сонымен бірге адамдардың болашақ ұрпағы үшін көбейтіп, үнемдей алады.
Табиғат пен адам арасындағы қарым-қатынастың сипаты тарих барысында өзгерді. Олар алғаш рет ХХ ғасырдың ортасында табиғатты ұтымды пайдалану туралы байыпты ойлана бастады. Дәл осы уақытта қоршаған ортаға антропогендік қысым максималды болды. Табиғатты ұтымды пайдалану дегеніміз не және оның принциптері қандай - бұл осы мақалада талқыланады.
Табиғатты пайдалану ұғымының мәні
Бұл терминнің екі мағынасы бар. Біріншісіне сәйкес, табиғи ресурстарды пайдалану деп адамның шаруашылық, өндірістік, емдеу-сауықтыру немесе басқа да қажеттіліктерін қанағаттандыру мақсатында табиғи ресурстарды пайдалану шараларының жиынтығы түсініледі.
Екінші түсіндірме табиғатты пайдалану түсінігін ғылыми пән ретінде анықтауды қарастырады. Яғни, бұл шын мәнінде адамның табиғи ресурстарды пайдалану процесін зерттейтін және бағалайтын, сонымен қатар оны оңтайландырудың жолдарын әзірлейтін теориялық ғылым.
Бүгінгі таңда табиғи ресурстарды ұтымды және ұтымсыз пайдалануды ажырату әдетке айналды. Біз бірінші түріне тоқталып, олар туралы әрі қарай сөйлесетін боламыз. Табиғи ресурстарды ұтымды пайдаланудың не екенін толық түсіну үшін табиғи ресурстардың қандай түрлері бар екенін де түсіну керек.
Табиғи ресурстардың классификациясы
Табиғи ресурстар деп адам өзі жасамаған, оның бірқатар қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін пайдаланатын объектілер (немесе құбылыстар) түсініледі. Оларға пайдалы қазбалар, топырақ, өсімдіктер мен жануарлар дүниесі, жер үсті сулары және т.б.
Барлық табиғи ресурстарды адамдардың пайдалану сипатына қарай келесі сыныптарға бөлуге болады:
индустриялық;
ауыл шаруашылығы;
ғылыми;
рекреациялық;
дәрілік және т.б.
Олар сондай-ақ екі үлкен топқа бөлінеді:
сарқылмайтын (мысалы, күн энергиясы, су);
сарқылатын (мұнай, табиғи газ және т.б.).
Соңғылары, өз кезегінде, жаңартылатын және қалпына келмейтін табиғи ресурстар болып екіге бөлінеді.
Белгілі бір ресурсты белгілі бір топқа шартты түрде ғана жатқызуға болатынын атап өткен жөн. Өйткені, біздің Күн де мәңгілік емес және кез келген уақытта сөніп кетуі мүмкін.
Табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану табиғат ресурстары мен компоненттерінің барлық түрлерін қорғауды және сауатты пайдалануды қамтамасыз етеді.
Табиғатты пайдалану тарихы
Адам - табиғат жүйесіндегі қарым-қатынастар әрқашан бірдей бола бермеді және уақыт өте өзгерді. Осы қатынастар жүйесінде ең маңызды өзгерістер орын алған бес кезеңді (немесе кезеңдерді) бөлуге болады:
30 000 жыл бұрын. Бұл кезде адам өзін қоршаған шындыққа толығымен бейімделіп, аңшылықпен, балық аулаумен және терімшілікпен айналысады.
Шамамен 7000 жыл бұрын - ауыл шаруашылығы революциясының кезеңі. Дәл осы кезде адамның терімшілік пен аңшылықтан егіншілік пен мал шаруашылығына ауысуы басталады. Бұл кезең пейзаждарды түрлендірудің алғашқы әрекеттерімен сипатталды.
Орта ғасырлар дәуірі (VIII-XVII ғғ.). Осы кезеңде қоршаған ортаға жүктеме айтарлықтай артып, қолөнер пайда болады.
Шамамен 300 жыл бұрын - Ұлыбританияда басталған өнеркәсіптік революция кезеңі. Адамның табиғатқа әсер ету ауқымы кейде ұлғаюда, ол оны өз қажеттіліктеріне толығымен бейімдеуге тырысады.
ХХ ғасырдың ортасы - ғылыми-техникалық революция кезеңі. Осы кезде адам - табиғат жүйесіндегі қатынастар сапалы және күшті өзгеріп, барлық экологиялық мәселелер өткір бола бастайды.

Табиғи ресурстарды ұтымды және ұтымсыз пайдалану
Бұл ұғымдардың әрқайсысы нені білдіреді және олардың негізгі айырмашылықтары қандай? Табиғи ресурстарды ұтымды және ұтымсыз пайдалану екі антипод, термин екенін атап өткен жөн. Олар бір-біріне толығымен қайшы келеді.
Табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану адам - табиғат жүйесіндегі өзара әрекеттестік барынша үйлесімді болып қалатын табиғи ортаны пайдаланудың осындай тәсілін білдіреді. Қарым-қатынастың бұл түрінің негізгі белгілері:
қарқынды егіншілік;
соңғы ғылыми жетістіктер мен әзірлемелерді қолдану;
барлық өндірістік процестерді автоматтандыру;
қалдықсыз өндіріс технологияларын енгізу.
Төменде мысалдарын келтіретін табиғатты ұтымды пайдалану әлемнің экономикалық дамыған елдеріне көбірек тән.

Өз кезегінде, табиғи ресурстарды ұтымсыз пайдалану деп табиғи ресурстық әлеуеттің неғұрлым қолжетімді бөлігін негізсіз, жүйесіз және жыртқыштықпен пайдалану түсініледі. Бұл мінез-құлық табиғи ресурстардың тез сарқылуына әкеледі.
Табиғатты пайдаланудың бұл түрінің негізгі белгілері:
нақты ресурсты игеруде жүйелілік пен күрделіліктің болмауы;
өндіріс кезінде қалдықтардың көп мөлшері;
экстенсивті егіншілік;
қоршаған ортаға үлкен зиян.
Табиғи ресурстарды ұтымсыз пайдалану Азия, Латын Америкасы елдеріне және Шығыс Еуропаның кейбір мемлекеттеріне тән.
Бірнеше мысал
Біріншіден, табиғи ресурстарды ұтымды пайдалануды сипаттау үшін қолдануға болатын бірнеше шараларды қарастырамыз. Мұндай әрекеттердің мысалдарына мыналар жатады:
қалдықтарды қайта өңдеу, қалдықсыз технологияларды құру және жетілдіру;
облыстың өсімдіктер мен жануарлар дүниесін қорғау толық қарқынмен (сөзбен емес, іс жүзінде) жүзеге асырылатын қорықтарды, ұлттық саябақтар мен қорықтарды құру;
пайдалы қазбаларды өнеркәсіптік игеруден зардап шеккен аумақтарды қалпына келтіру, мәдени ландшафттарды құру.
Өз кезегінде, адамның табиғатқа қисынсыз қатынасының ең жарқын мысалдарының бірнешеуін келтіруге болады. Мысалға:
ойсыз орманды кесу;
браконьерлік, яғни жануарлар мен өсімдіктердің кейбір (сирек) түрлерін жою;
тазартылмаған сарқынды суларды төгу, су мен топырақты өндірістік немесе тұрмыстық қалдықтармен қасақана ластау;
қолжетімді жер қойнауын жыртқыш және агрессивті игеру және т.б.

Табиғатты ұтымды пайдалану принциптері
Көптеген ондаған жылдар бойы ғалымдар мен экологтар адам мен табиғат арасындағы қарым-қатынасты оңтайландыруға көмектесетін принциптер мен шарттарды әзірледі. Табиғатты ұтымды пайдаланудың негізі, ең алдымен, қоршаған ортада терең және елеулі өзгерістер тудырмайтын тиімді басқаруда жатыр. Сонымен бірге табиғи ресурстар мүмкіндігінше толық және жүйелі түрде пайдаланылады.
Қоршаған ортаны ұтымды басқарудың негізгі принциптерін бөліп көрсетуге болады:
Табиғи ресурстарды адамның минималды (нөлдік деңгей деп аталатын) тұтынуы.
Белгілі бір аймақ үшін табиғи ресурстық потенциал көлемінің және қоршаған ортаға антропогендік жүктеменің сәйкестігі.
Экожүйелердің өнеркәсіптік пайдалану процесінде тұтастығын және қалыпты жұмыс істеуін сақтау.
Экологиялық фактордың ұзақ мерзімді экономикалық пайдаға басымдылығы (аймақтың тұрақты даму қағидасы).
Табиғи циклдермен бизнес циклдерін үйлестіру.

Бұл принциптерді жүзеге асыру жолдары
Бұл принциптерді жүзеге асырудың жолдары бар ма? Табиғатты ұтымды пайдаланудың барлық мәселелерін іс жүзінде шешу мүмкін бе?
Қоршаған ортаны басқару принциптерін жүзеге асырудың жолдары мен жолдары іс жүзінде бар. Оларды төмендегідей қорытындылауға болады:
табиғи ресурстарды игерудің ерекшеліктері мен барлық қыр-сырын терең және жан-жақты зерттеу;
өнеркәсіптік кәсіпорындар мен кешендердің аумағында ұтымды орналастыру;
тиімді аймақтық экономикалық жүйелерді әзірлеу және енгізу;
әрбір аймақ үшін қоршаған ортаны қорғау шараларының кешенін анықтау;
мониторинг, сондай-ақ адамның шаруашылық қызметінің белгілі бір түрінің салдарын болжау.
Экономика және экология: ұғымдардың өзара байланысы
Бұл екі ұғым бір-бірімен тығыз байланысты. Олардың түбірі бір - ойкос, яғни үй, баспана болуы тегін емес. Дегенмен, көптеген адамдар әлі күнге дейін табиғат біздің ортақ және ортақ екенін түсіне алмайды жалғызҮй.

Экология және табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану ұғымдары іс жүзінде бірдей. Экологиялық табиғатты пайдалану парадигмалары деп аталатындар оларды барынша айқын аша алады. Олардың үшеуі бар:
Табиғи ресурстарды пайдалану ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.