Электрондық бизнес құрылымы
Мазмұны
Кіріспе
1 Өнімді тиімді жылжытудағы электрондық маркетингтің теориялық негіздерін қарастыру
1.1 Заманауи электрондық маркетинг жағдайын талдау
1.2 Электрондық маркетингтің кәсіпкерлікке әсері
1.3 Кәсіпкерлікке арналған электрондық кеңістікті пайдалану тәсілдері
2 KETLogistic ЖШС-дегі электрондық маркетингтің қазіргі жағдайын талдау
2.1 KETLogistic ЖШС-нің жалпы сипаттамасы және интернет-маркетингті пайдалануды талдау
2.2 KETLogistic ЖШС-де өнімді жылжыту бойынша қызметті зерттеу
2.3. KETLogistic ЖШС-нің маркетингінде интернет кеңістігі мен қосымшаларды енгізу жоспары
3 KETLogistic ЖШС-де электрондық маркетингті дамыту және жетілдіру жолдары
3.1 KETLogistic ЖШС-де интернет-бизнесті жетілдіру
3.2 KETLogistic ЖШС-нің электрондық маркетингінің тиімділігін негіздеу
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Қосымшалар
Кәсіпорында электрондық маркетингті (сауданы) дамыту және жетілдіру
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі. Кәсіпорындар үшін қазіргі бәсекелестік жағдайында өнімді сату көлемін ұлғайту және сұраныс деңгейін ұстап тұру міндеттері үлкен маңызға ие болып отыр. Бұл мәселені шешудің негізгі нұсқасы - бұл стратегиялық және операциялық маркетингтің мазмұнын, формалары мен әдістерін қалыптастыру және дамыту, бұл нарық тенденцияларын анықтауға, баға деңгейін, сұранысты болжауға, сонымен қатар тұтынушылар мен бәсекелестерге маркетингтік әсерді белсенді түрде жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Алайда дәстүрлі маркетинг тәсілдерінің әсер ету аймағы шектеулі және баспа кәсіпорындарының тауарларын жылжыту үшін жоғары шығындарды талап етеді, бұл сату рентабельділігіне теріс әсерін тигізеді. Сондықтан да қазіргі уақытта тиімді бағыттардың бірі , яғни электрондық маркетингті дамыту және жетілдіру қажет, ол жаңа технологияларды пайдалану есебінен интернет желісіндегі маркетингтік қызметті басқарудың тиімді стратегиялары мен заманауи әдістерін қалыптастыру негізінде бәсекелес нарықтық орта жағдайында мақсатты аудиторияға тиімді әсер етуге, сондай-ақ маркетингтік іс-шараларды жоспарлауға мүмкіндік береді.
Осылайша, электрондық маркетинг жүйесін тиімді қалыптастыру және жұмыс істеу кәсіпорындар үшін перспективалы бағыт болып көрінеді және күрделі кәсіпорын құрылымын құруды, заманауи электрондық маркетинг жүйесін дамытуды және соңғы маркетинг жүйесін құруды талап ететіндігі диссертацияның зерттеу тақырыбының өзектілігін анықтайтын бөлімінде көрсетілген.
Зерттеу нысаны: кәсіпорындар үшін электрондық маркетингті пайдаланудың тұтас процесі.
Зерттеу пәні: KETLogistic ЖШС-дегі электрондық маркетинг жүйелерін дамыту жолдары.
Зерттеудің мақсаты: Кәсіпорынның маркетингтік стратегиясын анықтау және электрондық маркетингті дамыту бойынша әдістеме жасау.
Зерттеудің міндеттері:
- электрондық маркетингтің негізгі құралдарын анықтау;
- Қазақстандағы электрондық маркетингтің даму үрдісін зерттеу;
- KETLogistic ЖШС-де электрондық маркетингтің тиімділігін бағалау;
- KETLogistic ЖШС-де электрондық маркетингтің кешенді жүйесін қалыптастыру;
- KETLogistic ЖШС-де электрондық маркетинг жүйесін сынақтан өткізу.
Мәселенің ғылыми зерттелу дәрежесі. Көптеген шетелдік және қазақстандық авторлар өздерінің ғылыми жұмыстарын маркетингтік қызметті басқару мәселелеріне арнады. Маркетингтік қызметті басқарудың теориялық аспектілерінің дамуына У. Баймуратов, Л. Гуревич, С. Нысанбаев, К. Окаев, К. Сагадиев, Ф. Сейдахметова, С. Сатубалдин, А. Нурсеит, Н. Мамыров, Р. Каренов сияқты отандық авторлар елеулі үлес қосты. Электрондық маркетинг саласында ғылыми жұмыстар зерттелді: Б.С. Голдштейн, Г. Ассель, Ф. Котлер, Т. Левитт, М. Портер, А. А. Гаврилов, Е. П. Голубков, м. и. Даниленко, С. М. Ильяшенко, Л. Л. Калинич, С. В. Маловичко.
Айта кетсек, интернет желісінде тауарлар мен қызметтерді жылжытудағы маркетингтік қызметті басқару кәсіпорындарда жүйелі көзқарас тұрғысынан қазіргі уақытта іс жүзінде белгілі деңгейде дамымаған күйінде қалып отыр. Диссертациялық зерттеу тақырыбы бойынша ең жақын жұмыстар Н.В. Курманова мен А. Нурсеит жұмыстары болды. Осыған байланысты элементтердің жиынтығы болып табылатын және кәсіпорын өнімдерін интернетте жылжыту стратегиясын кешенді түрде жүзеге асыруға, пайдаланушыларға маркетингтік әсер етуге және әлеуетті сатып алушылармен байланысты басқаруға мүмкіндік беретін электрондық маркетинг жүйесінің моделін ұсыну қажет.
Гипотеза. Электрондық маркетинг жүйесін енгізу тапсырыстар санын арттырады, тапсырыстарды өңдеу уақыты қысқарады, тапсырыстардың сапасы мен саны артады, әлеуетті тапсырыс берушілердің жауаптарының саны артады, сондай-ақ іске асыру нәтижелері кәсіпорынның бәсекелестік артықшылықтарын қалыптастыруға мүмкіндік береді.
Диссертациялық зерттеудің ғылыми жаңалығы электрондық маркетинг мүмкіндіктерін, оның элементтерінің өзара әрекеттесуін және тиімділігін бағалауды ескере отырып, баспа кәсіпорындары үшін электрондық маркетинг жүйесін әзірлеу және негіздеу болып табылады. Электрондық маркетинг жүйелерінің қазіргі даму тенденцияларының ерекшелігін ескере отырып, элементтер жиынтығы кәсіпорынның өнімдерін интернетте жылжытудың маркетингтік стратегияларын кешенді түрде жүзеге асыруға, түпкілікті талдауды жүзеге асыруға және әлеуетті тұтынушылармен байланысты басқаруға мүмкіндік береді.
Зерттеудің эмпирикалық негізі нормативтік құжаттар, зерттелетін мәселелер бойынша интернеттегі ақпараттық ресурстар, авторлық зерттеулердің нәтижелері болды.
Зерттеу жұмысының методологиялық және теориялық негізі: отандық, шетелдік ғалым-экономистерінің, басқарушылардың, менеджерлердің, жаңашыл басшылардың еңбектері және ғылыми семинарлар мен конференциялардың материалдары құрады. Жұмыста мотивациялық қызметті дамыту мәселесі бойынша ҚР-ның заңнамалық және нормативтік актілері қолданылды. Зерттеудің ақпараттық базасы KETLogistic ЖШС-нің статистикалық және есептік деректері, отандық әдістемелік және анықтамалық материалдар, ҚР-ның Ұлттық статистика агенттігінің мәліметтері болып табылды.
Зерттеу жұмысының практикалық негізі: зерттеу нәтижелері бойынша кәсіпорынды басқаруда интернет-маркетингті дамыту және оны жетілдіру шаралары болды.
Диссертациялық жұмысты зерттеу әдістері: жүйелік, маркетингтік, аналитикалық, графикалық, бақылау.
Диссертациялық жұмыстың практикалық маңыздылығы-негізгі әдістемелік ережелер мен теориялық негіздемелерді кәсіпорындарда электронды маркетинг жүйесін қалыптастыру үшін қолдануға болатын практикалық ұсыныстар деңгейіне жеткізу, сонымен қатар электронды маркетинг арқылы сатуды басқаруда ұсынылған әдістерді қолдану мүмкіндігі анықталды.
Диссертациялық жұмысты сынақтан өткізу KETLogistic ЖШС-де жүргізілді, нәтижесінде кәсіпорында электрондық маркетингтің авторлық жүйесін пайдалану бәсекеге қабілеттілікті дамытудың өте өзекті бағыты болып табылады деген қорытындыға әкелді. Бұл шешім кәсіпорын үшін стратегиялық тұрғыдан тиімді болады, өйткені уақыт өте келе аудиторияны электрондық маркетинг жүйесімен қамту артады, ал жылжыту мен жарнамаға шығындар айтарлықтай төмен деңгейде қалады. Сонымен қатар, жүйе кәсіпорынның дәстүрлі маркетинг жүйесіне жанама әсер етеді, өйткені аудиторияның едәуір бөлігі тек дәстүрлі байланыс әдістері арқылы кәсіпорын өкілімен байланыса алады.
опубликованные труды по материалам диссертации
Диссертациялық жұмыстың құрылымы. Диссертациялық жұмыс кіріспеден, 3 бөлімнен, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттерден, қосымшалардан тұрады.
1 Өнімді тиімді жылжытудағы электрондық маркетингтің теориялық негіздерін қарастыру
Заманауи электрондық маркетинг жағдайын талдау
Экономиканы трансформациялаудың негізгі себебі электрондық бизнес болып табылады. Әлемдік экономикалық дамудың қазіргі кезеңінде кәсіпкерлікте интернет-қаражатты пайдаланудың негізгі бағыттарын бөліп көрсету керек. Экономикалық әдебиеттерде электрондық бизнестің этимологиясы мен типологиясын зерттеудің бірнеше тәсілдерін бөліп көрсетуге болады (Сурет 1). Кестеге сәйкес бір тәсілге сәйкес авторлар электрондық бизнесті тек интернет желісін қолдана отырып жүзеге асырылатын кәсіпкерлік қызмет деп түсіндіреді. Электрондық бизнес пайда табу мақсатында компьютерлік желілер, атап айтқанда, интернет арқылы халықаралық компаниялардың экономикалық қызметінің түрі ретінде анықталады. Никол Кайли интерактивті бизнес терминін оны анықтау арқылы қарастыруды ұсынады: ...бизнесмен және компьютер немесе ақпарат алмасудың басқа да байланыс құралы арқылы бизнес-процестің бірлескен әрекеттеріне негізделген бизнес ретінде [23] (Келли, 2013). Бизнес-процестерді автоматтандыруға Брайан Халлиган баса назар аударып, электрондық бизнес "бұл барлық бизнес-процестер автоматтандырылған интернет-технологияларға негізделген ұйымның қызметі... деп анықтама берген болатын.
Рисунок 1. Основные направления использования интернет-средств в предпринимательстве
Источник: составлено авторами по [3, с. 175 - 176] (Avanesov, 2009).
Сурет-1.1. Кәсіпкерлікте интернет-құралдарды пайдаланудың негізгі бағыттары
Ескерту: Автор берілген деректер бойынша құрастырған [3, 175-176 Б.] (Avanesov, 2009)
Тағы бір тәсіл әмбебап тәсілдер қатарына жатады, ақпараттық және телекоммуникациялық технологияларды пайдалану кезінде жүзеге асырылатын қазіргі заманғы бизнес-процестер ретінде электрондық бизнес туралы авторлардың көзқарастарын біріктіреді [5, 13] (Каплунов, 2014; Сибирская, Стартсева, 2011). Үшінші тәсілге сәйкес авторлар бизнесті жүргізу құралдары мен технологияларына мүлдем мән бермейді. Мысалы, Strauss J., Frost R. жалпы алғанда, олар электронды бизнесті келесідей түсіндіреді: электрондық коммерция, бизнес-аналитика, тұтынушылармен өзара іс-қимылды басқару, журнал мен өткізуді басқару, сондай - ақ жоспарлаудың ақпараттық жүйесі (ERP-Enterprise Resource Planning) [24].
"Электрондық бизнес" ұғымын анықтауға қатысты ғылыми еңбектерді талдауды қорытындылай келе, оның практикалық және әдіснамалық маңыздылығын атап көрсете отырып, кең мағынада "электрондық бизнес" қазіргі заманғы отандық және шетелдік авторлармен "электрондық орта" терминінің түсінігіне байланысты сараланатынын атап өтеміз, яғни олардың бір бөлігін тек интернет кеңістігі түсінеді, ал екінші бөлігін жеке желілер мен EDI-Electronic Data Interchange (электрондық деректермен алмасу) қосады.
Электрондық бизнестегі интернет-технологиялар мен инновациялар оның негізгі құрамдас бөлігі емес, бірақ бәсекелестік артықшылықтарды қалыптастыру стратегиясының элементі ретінде маңызды. "Электрондық бизнес" деп пайда табу және қойылған мақсаттарға қол жеткізу мақсатында ақпараттық коммуникациялық технологияларды қолдана отырып, кез келген транзакцияларды жүзеге асырумен байланысты ерекше экономикалық құбылыс, кәсіпкерлік қызмет түрі түсініледі.
Соңғы жылдары ақпараттық технологияларды қолдану іскери әлем құрылымының күрт өзгеруіне әкелді. Жаһандық трансформациялар негізінде жүйені қалыптастыра отырып, экономиканың әрбір секторын электрондық бизнес әлеміне тарту әсері белсенді дамуда. Ақпараттық-коммуникациялық технологияларды қолдану арқылы қолданылатын коммуникация мен логистиканың жаңа нысандары, соңғы бірнеше жылда қарқынды түрде дамуда. Оларды жүзеге асырудың негізгі салдары халықаралық компаниялардың кәсіпкерлік қызметінде сыртқы және ішкі пайдалану перспективаларын кеңейту болып табылады. Қазіргі әдебиеттерді талдау негізінде электрондық бизнесті қалыптастыратын сандық нарықтың негізгі элементтерін ажыратуға болады. Бұл өз кезегінде кәсіпорындағы бизнес-процестерді оңтайландыруға мүмкіндік береді. Сурет - 1.2.-де көрсетілген құрылым мынадай элементтерден тұрады:
- Intranet (деректермен электрондық алмасудың ішкі құралдары)-кәсіпкерлік қызметті оңтайландыруға арналған барлық ішкі бағдарламаларды қамтиды (мысалы, 1C, Рарус, онлайн-банкинг (қашықтан банктік қызмет көрсету технологиясы, хабарламалармен алмасу қызметтері);
- Extranet (серіктестермен электрондық деректермен алмасудың сыртқы құралдары)
- Сыртқы дереккөздермен деректермен және хабарламалармен алмасудың сыртқы құралдары.
Сурет-1.2. Электрондық бизнес құрылымы
Ескерту: Дереккөз [2] (Novec, 2012)
Қазіргі уақытта электронды маркетингте тарату тұжырымдамасы басым, оның әлеуеті өте үлкен. Әлем үнемі өзгеріп отырады, сонымен бірге тұтынушының нарықтық хабардарлығы да өсті және сол кезде маркетингтік коммуникацияның дәстүрлі түрлерінің тиімділігі төмендеді. Қазір тұтынушылардың тек 20-40% - ы тауарды таңдау үшін жарнамаға жүгінеді [1, 124-бет]. Ал басқалары ақпаратты жаңа буын көздерінен алады. Ай сайын бұл жағдай өзгеріп отырады, ақпараттық технологиялардың техникалық қамтамасыз етілуі өзгерген сайын, әлем нарықтың осы сегментіндегі жаңа өнімдерді күтуде. Сонымен, интернет-технологиялар тез қарқынмен өзгеруде, сонымен бірге ҚР-ның электронды нарығында электрондық маркетинг құралдарын қолдану ерекшелігі өзгеруде. Электрондық маркетингті игере отырып, кәсіпорындар көптеген сұрақтарға тап болады, соның ішінде тартымды веб-сайт құру, өнімді интернетте жарнамалау, сәтті және пайдалы бизнес моделін құру. Электрондық маркетингтің "4 P" ережесін (Product, Price, Promotion, Place) қолдануда өзіндік ерекшелігі бар. Электрондық маркетингті құру кезінде компания тек басқа сайттармен ғана емес, сонымен қатар дәстүрлі сауда алаңдарымен де бәсекелесуге тура келетінін есте ұстауы керек. Сондықтан ұсынылатын тауарлар мен қызметтер (өнім) тиісті сапаға, тұтынушылық құндылыққа ие болуы керек.
Баға саясаты (Price) - кез келген маркетингтік стратегияның маңызды құрамдас бөлігі. Интернет арқылы сауда жасау шығындарды азайтуға мүмкіндік береді, бәсекелестердің бағаларын талдауға міндетті (желіде де, офлайн режимде де), бағалардың икемді маркетингтік стратегиясын құру маңызды. Менің ойымша, сайтты дамытуға, яғни сату орнына назар аудару керек. Сайттың заманауи графикалық дизайны, оны пайдалану ыңғайлылығы (сайт навигациясы, ақпаратты іздеу ыңғайлылығы, сайт құрылымы) домендік атаудың жеткіліктілігі, бұғаттау спам жарнамасы, сайт мазмұны - мұның бәрі сайттың табысына тікелей әсер етеді. Жылжыту (Promotion) - тауарларды жылжыту, сайтты жылжыту бойынша іс-шаралар кешенін қамтиды (іздеу жарнамасы, контекстік және баннерлік жарнама, e-mail маркетинг, серіктестік маркетинг, вирустық маркетинг, жасырын маркетинг, интерактивті жарнама, блогтармен жұмыс және т.б.).
Кәсіпорында электрондық маркетингті енгізу және пайдалану әрқашан қойылған мақсаттан туындайды. Электрондық маркетингті енгізудің негізгі құрамдас бөлігі маркетингтік стратегия болып табылады. Маркетингтік стратегия - бұл компанияның жалпы стратегиясының бөлігі, компанияның алдына қойылған мақсаттарға жетуге бағынатын әртүрлі маркетингтік іс-шараларды жоспарлау және іске асыру процесі:
- сату көлемін, клиенттер санын, айналымды арттыру;
- пайданы ұлғайту;
- нарық үлесінің артуы;
- өз сегментіндегі көшбасшылық;
- нарыққа жаңа өнімдер мен технологияларды шығару.
Қазіргі заманғы экономиканың цифрлық технологияларына көшу, электрондық маркетингтің жаңа құралдарын пысықтауды талап ететін электрондық нарық пен ортаның өзгеруі. Сондықтан, қосымша зерттеулерді бейімделу эксперименті, бизнес стратегиясын анықтау ретінде электрондық маркетингке қатысты ең маңызды принциптерді, құралдарды негіздеуге бағыттаған жөн.
Қазіргі уақытта Қазақстандағы электрондық коммерция, онлайн-дүкендердің көптігіне және нарық көлемінің үнемі өсуіне қарамастан, әлі де қалыптасу сатысында. Берілген жұмыс бойынша Алматы қаласының тұрғындарынан электрондық тауарлар мен қызметтерді тұтынушылар арасында сауалнама жүргізді. Ресейдегі электрондық тауарлар мен қызметтерді тұтынушылар арасында жүргізілген сауалнаманың нәтижелері бойынша электрондық бизнесті дамытудың тиімділігіне әсер ететін негізгі факторлар анықталды. Респонденттердің тобына орта бизнес өкілдері (177 адам, жасы 22-ден 51 жасқа дейін), сондай-ақ шағын бизнес өкілдері (212 адам, жасы 19-дан 35 жасқа дейін қоса алғанда) жатқызылды. Олардың барлығы электрондық бизнес құралдарын өз тауарлары мен қызметтерін нарыққа жылжытудың маркетингтік құралы ретінде пайдаланады. Сауалнаманың мақсаты электрондық бизнестің даму факторларының әсерін және олардың маңыздылық дәрежесін анықтау болды. Кесте 1-де респонденттердің пікірі бойынша сараланған электрондық бизнесті дамыту тиімділігіне әсер ететін факторлар берілген.
Жүргізілген сауалнама нәтижелері бойынша электрондық бизнестің дамуын талдау кезінде қауіпсіздік маңызды рөл атқаратынын атап өтуге болады. Шағын бизнес өкілдері де нарықтағы бәсекелестікті маңызды факторлардың бірі ретінде атап өтсе де, орта бизнес субъектілерінен алынған мәліметтер электрондық бизнесті дамытудағы мемлекеттің рөлі де үлкен мәнге ие екенін көрсетеді. Отандық электрондық сауданың бәсекелестік артықшылықтары бар, оған интернет-дүкендердің икемді баға саясаты жатады, бұл тауарлар бағасының төмендеуіне әкеледі, мұнда дәстүрлі дүкенмен салыстырғанда жеңілдіктер мен ассортимент кеңірек. Бұл жағдайда ауыстыру әсері көрінеді, өйткені тұтынушы үшін арзан бағамен жоғары сапалы өнімді алуға деген ұмтылыс қисынды.
Кесте 1 - Электрондық бизнеске әсер ету факторларының маңыздылығы, 2021 ж.,.%
№
Көрсеткіш
Шағын бизнес өкілдері
Орта бизнес өкілдері
1
2
3
4
1
Нормативтік-құқықтық база
13
12
2
Мемлекеттің рөлі
7
11
3
Инфрақұрылым
12
13
4
Қауіпсіздік
21
20
5
Нарықтағы бәсекелестік
21
18
6
Қолжетімділік
16
15
7
Ақпараттық сауаттылық
10
11
Ескерту: автор құрастырған
Осылайша, әлемдік электрондық бизнес - бұл жеке кәсіпорындардың , салалардың , бүкіл елдердің бәсекеге қабілеттілік деңгейін арттыруға қабілетті кәсіпкерлік қызметті жүргізудің перспективалы бағыты. Ақпараттық-коммуникациялық технологиялардың қарқынды дамуы дәуірінде экономика үнемі нақтыдан электрондыға ауысып, айтарлықтай өзгерістерге ұшырайды. Әлемдік электрондық коммерция нарығының дамуы осы жолдағы маңызды жетістіктердің бірі болып табылады. Әлемдік электрондық бизнестің жақсы перспективалары бар, оны одан әрі дамыту үшін әртүрлі елдердегі экономиканың кәсіпкерлік және мемлекеттік секторларының келісілген саясаты, сондай-ақ электрондық бизнесті дамытуда көшбасшы елдердің табысты тәжірибесін пайдалануды ескере отырып, электрондық платформалар мен маркетингтік шешімдердің тиімділігін арттырудың инновациялық тәсілдерін әзірлеу қажет. Қазақстанда электрондық коммерция нарығын дамытудың оң тенденциясы байқалғанына қарамастан, оның әлемдік нарықтағы толық әлеуетін ашуға кедергі келтіретін бірқатар проблемалар бар. Электрондық коммерция нарығын дамытудың тиімді стратегиясын әзірлеу, техникалық мәселелерді шешу, халықтың онлайн-саудаға деген сенімін арттыру, пошта қызметтері жұмысының логикасы мен тиімділігінің тетіктерін, сондай-ақ төлем жүйелерін оңтайландыру отандық электрондық бизнес нарығының даму деңгейін арттыруға мүмкіндік береді. Электрондық бизнесті дамытудың тиімділігі шығындарды азайту және қосылған құнның интеграцияланған тізбегін қалыптастыру есебінен кәсіпкерлік қызмет субъектілері кірістілігінің өсуі туралы деректермен расталады. Әлемде және біздің елімізде электрондық бизнесті дамыту процестері, атап айтқанда, кәсіпкерлік субъектілерінің электрондық ортаға ауысуының тұрақты тенденциясын көрсетеді.
1.2 Электрондық маркетингтің кәсіпкерлікке әсері
Электрондық нарықтағы маркетингтің ерекшеліктерін сипаттамас бұрын, қазіргі уақытта қалыптасқан электрондық бизнестің негізгі ұғымдарын анықтау қажет. Компьютерлік жүйелердің өнімділігін арттыру және желілік технологияларды жетілдіру экономикалық қызметтің жаңа түрін -- электронды бизнесті тауарлар мен қызметтерді өндіру, сату және бөлу процестеріне ақпараттық технологияларды енгізу арқылы жүзеге асырылатын бизнестің ерекше нысаны ретінде қалыптастыруға әкелді. Электрондық бизнестің негіздерін қарастыруды зерттелетін пәндік аймақтың негізгі түсініктері мен анықтамаларын рәсімдеуден бастаған жөн. Бүгінгі таңда қолданылатын анықтамалар мен түсіндірмелер осы анықтамалар авторларының кәсіби дайындығы мен жинақталған тәжірибесіне сәйкес келетін және экономикадағы жаңа құбылыстарды ішінара қамтитын бірнеше көзқарастарды көрсетеді. Мысалы, IBM мамандарының анықтамаларында "электрондық бизнес -- бұл интернет технологиялары арқылы негізгі бизнес-процестерді түрлендіру" [20]. Интернет-бизнес энциклопедиясы мынадай түсіндірмені ұстанады: "электрондық бизнес -- бұл пайда табу мақсатында ішкі және сыртқы байланыстарды түрлендіру үшін жаһандық ақпараттық желілердің мүмкіндіктерін пайдаланатын кез келген іскерлік белсенділік" [21].
Бұл анықтамалар экономикада болып жатқан процестерді тек интернетті дамыту және практикалық қолдану тұрғысынан көрсетеді. Ұлттық, жеке және корпоративтік компьютерлік желілерді бірыңғай интернет желісіне біріктіру электрондық бизнестің қалыптасуы мен даму процестеріне айтарлықтай әсер еткені сөзсіз. Алайда, жалпы электрондық бизнес немесе электрондық маркетинг мәселелерін, атап айтқанда, белгілі бір міндеттерді шешу үшін интернет ұсынатын әдістердің жиынтығы ретінде қарау әрекеттерін перспективалы деп санауға болмайды, өйткені техникалық жүйелердің жеке қасиеттері экономикалық процестердің объективті көрінісін сипаттауға мүмкіндік бермейді.
Ғаламдық желілік экономиканың ерекшеліктерін талдай отырып және электронды бизнес саласындағы кәсіпорындар тәжірибесін зерттей отырып, жаңа ұғымдар мен категориялардың бағыну және өзара әрекеттесу дәрежесін көрсететін модель құруға болады (сурет.1.1) және бүгінгі шындыққа сәйкес келетін анықтамаларды тұжырымдау.
Модель іскерлік қызметтің белгілі бір түріне тән бизнес-процестерге негізделген: бизнес, коммерция, сауда, маркетинг. Бұл ретте ЮНИДО анықтамасы бойынша электрондық бизнесті пайдаланудың төрт негізгі кезеңі бар: маркетинг, өндіру, сату және төлемдер, ал ақпараттық және коммуникациялық технологиялар мен жүйелерді пайдалану дәрежесі бизнесті электрондық деп санауға болатын шара ретінде қызмет ететіні ескеріледі.
ХХІ ғасырдың басындағы мәселені қарастыра отырып, электрондық бизнесті ақпараттық және телекоммуникациялық технологиялар мен жүйелерді қолдана отырып, бизнес-процестерді жүзеге асыру деп түсіну керек. Алайда, бүгінде бизнес-процестердің бір бөлігі инновациялық технологияларды қолданбай жүзеге асырылады, бұл "бизнес" және "электрондық бизнес" ұғымдарын тәуелсіз категориялар ретінде бөлуге мүмкіндік береді, олардың арасындағы сызық біртіндеп жойылады.
Дәстүрлі бизнес-модельдерді қолданатын компаниялардың (өндірушіге және арнаға бағытталған) кірістерінің біртіндеп төмендеуі, бизнес-процестердің жылдамдығын арттыру қажеттілігі және олардың нарықтық мінез-құлыққа реакциясы алдымен тізбектің едәуір бөлігі өтетін сыртқы құрылымдар желісін құруға әкелді. "Жеткізуші - тұтынушы", содан кейін тауарлық белгінің немесе брендтің иесі болып табылатын компания өзінің қаржылық және еңбек ресурстарын тұтынушыларды тарту мен ұстауға, олармен қарым-қатынасты басқаруға, сыртқы одақтар мен құрылымдарды басқаруға шоғырландыратын қосымша құндылық қауымдастықтарын құруға мүмкіндігі бар. Бұл компанияларды тұтынушыға бағытталған бизнес моделіне жатқызуға болады, өйткені бренд - бұл өнімнің немесе қызметтің құндылығы туралы тұтынушының басындағы идея, оны нарықтағы барлық өнімдерден таңдауға мүмкіндік береді. Айта кету керек, бұл жаңа бизнес моделінің негізі бренд капиталы, брендті иеленетін компанияның қосылған құн тізбегін (value added chain) ұсынатын өзінің бизнес серіктестерінің желісімен ынтымақтастығы болады. Мұндай компаниялардың желілері қосылған құн қауымдастықтары (Value added communities) деп атала бастады.
Аталған бағыттағы бизнесті трансформациялаудың ай мысалдары автомобиль және компьютер сияқты жетекші салалар болып табылады. Автомобиль өнеркәсібінде соңғы жылдары ірі компаниялардың бірігуі және брендтер санының қысқаруы орын алды, сонымен бірге дилерлік желінің дамуы орын алды, әртүрлі автомобиль компанияларының өнімдерін сататын мегадилерлер пайда болды. Жеке бренд өнімдерін өздігінен өндіру моделі көлік құралының брендін иеленуге бағытталған бизнес моделіне айналады. Ford, DaimlerChrysler, General Motors сияқты ірі автомобиль компаниялары автомобиль бөлшектері мен тораптарын өндіруді сыртқы құрылымдарға өткізеді, ал өздері дилерлік желіні дамытуға және сауда маркаларын жылжытуға шоғырланады.
Сондай-ақ IBM, Intel, Hewlett Packard, Sun және басқа да компьютерлік компаниялар - микропроцессорлар, мониторлар және басқа да құрамдас компьютерлер өндірісі сыртқы құрылымдарға көбірек беріліп келеді, ал босатылған қаражат ғылыми зерттеулерге және жаңа тауар маркаларын жасауға, серіктестік желіні дамытуға, консалтингтік жобаларға және жүйелік интеграция саласындағы жобаларға жұмсалады.
Аталған өзгерістердің жиынтығы, жаңа нарықтық ортаны пайдаланатын экономикалық субъектілердің сыни массасының жинақталуы, сондай-ақ тиісті желілік инфрақұрылымның құрылуы мен дамуы қазіргі әлемдік экономиканың электронды бизнес жүйелерін кеңінен енгізумен байланысты жаңа даму кезеңіне енуіне әкелді.
Ақпараттық технологиялар бизнесті жүргізудің, сондай-ақ нарық субъектілері арасындағы өзара іс-қимылдың таптырмайтын құралына айналды. Бұл технологиялар ақпаратты жинауға, сақтауға, сондай-ақ оны талдауға және кәсіпорын басшыларына шешім қабылдауға айтарлықтай көмек көрсетеді. Ақпараттық технологиялар саласында интернет желісін дамыту есебінен электрондық маркетинг маңызды орын алады және әртүрлі географиялық өңірлерден нысаналы аудиторияның тар сегменттерін қамту, интернеттегі жарнаманың жоғары тиімділігі, коммуникацияларды икемді басқару, тиімділікті дәл бағалау сияқты бірегей артықшылықтарға ие [1, 87-бет]. Электрондық маркетингте қызметтің логикалық ұйымдастырылуы, яғни интернет-маркетинг, мобильді маркетинг, толассыз аналитика, IP-телефония, CRMERP жүйелері кіретін құралдар кешені пайдаланылады. Әр құралды бөлек қарастырайық.
Интернет-маркетинг деп тауар өндірушінің пайда алу мақсатында алмасу жолымен тұтынушылардың қажеттіліктері мен сұраныстарын айқындау және қанағаттандыру үшін интернет желісінде дәстүрлі және инновациялық құралдар мен технологияларды қолдануды көздейтін маркетингтің жаңа түрін айтамыз [2, б. 64]. Интернет-маркетинг жалпы іздеу маркетингін және SEO-ны қамтиды (search engine optimization - HTML кодын, мәтіндік мазмұнды, сайт құрылымын түзету процесі, іздеу жүйесінің алгоритмінің талаптарына сәйкес келетін сыртқы факторларды бақылау, пайдаланушының белгілі бір сұраныстары бойынша осы жүйелердегі іздеу нәтижелерінде сайттың позициясын көтеру мақсатында, іздеу нәтижелеріндегі сайттың позициясы неғұрлым жоғары болса, келушілердің іздеу жүйелерінен өту мүмкіндігі соғұрлым жоғары болады, өйткені адамдар әдетте алғашқы сілтемелерді ұстанады.
Атап айтқанда, әлеуметтік медианы жылжыту бұл SMO (social media optimization - ресурстарды сыртқы жылжытудың заманауи әдістерінің бірі, оның ерекшелігі - сайтты жылжыту сайттың іздеу жүйелерінің қатысуынсыз жүреді және SMM (social media marketing - әлеуметтік медианы компанияларды жылжыту және басқа да бизнес мәселелерін шешу үшін арналар ретінде пайдалану бойынша шаралар кешені). ЅЕО оңтайландыру-бұл іздеу жүйесін пайдаланушылардың белгілі бір негізгі сұраныстарына сәйкес бірінші жылжытуды қамтамасыз ететін іздеу жүйесін оңтайландыру. Вирустық маркетинг - бұл белгілі бір қызмет немесе өнім туралы ақпаратты бір пайдаланушыдан басқа пайдаланушыға олардың бастамасы бойынша таратудың кез-келген мүмкіндігін пайдалануды көздейтін маркетингтік әдіс.
Корпоративтік сайт - бұл компания, өнім және қызметтер туралы толық ақпаратты, компания өміріндегі соңғы жаңалықтар туралы мәліметтерді қамтитын толыққанды тиімді веб-сайт. Интернетте сайтты жылжыту бойынша науқандарды өткізу, демек, сату нарығын кеңейту таңғажайып нәтиже береді.
Мәтінмәндік жарнама - бұл өте қарапайым құрал, онымен жұмыс істеу үшін көптеген көмекші қызметтер мен бағдарламалар бар, тіпті ақысыз түрлері де кездеседі. Бұл қосымшалар ең танымал және ықтимал пайдалы кілт сөздерді таңдауға көмектеседі, ай сайынғы қаражатты автоматты түрде есептейді, статистикалық есептерді қалыптастырады (күніне басу болжамы, таңдалған кілт сөздер бойынша сұраулар саны, әр сөзді басу құны және басқа да пайдалы функциялар). Бұл қосымшалар жарнамалық компанияны әр кезеңде жүргізу процесін едәуір автоматтандырады: бағдарламаны белгілі бір жобаның қажеттіліктері үшін бір рет конфигурациялау керек, бірнеше сағатты алады, содан кейін іс-шараларды бақылауға күн сайын бірнеше сағат бөлу керек. Бүгінгі таңда үш ірі іздеу жүйесі контекстік жарнамаларды орналастыру мүмкіндігін ұсынады, олар : Яндекс Директ жүйесі, Google-GoogleAdWords жүйесі, Rambler - жүйесі [3, б.48].
Интернеттегі медиа жарнама - бұл интернет-ресурстардағы жарнаманың бір түрі болып табылады, ол пайдаланушының ақпаратты жақсы қабылдауына және жарнамаланған брендті жарнамалық баннерлер арқылы тануға бағытталған. Тауарларды жылжыту немесе брендті жарнамалау мақсатында сайттардың беттеріне орналастырылатын статикалық немесе анимациялық суреттер (баннерлер) түріндегі жарнамалық хабарламалар. Баннерлік жарнама айтарлықтай қаржылық инвестициялармен келу санын арттыруға көмектеседі. Әдетте, бұл жеке қызметтің немесе өнімнің есте қаларлық жарнамасы болып табылатын жарнамалық ресурстарды жарнамалауға жарамды теледидарлық жарнаманың аналогы [4, б.38].
Әлеуметтік желілер мен блогтардағы жарнама. Әлеуметтік желілер арқылы әлеуетті тұтынушылармен байланыс танымал тегін платформаларда (Вконтакте, Twitter, Facebook) немесе компанияның корпоративтік сайтында және т.б. корпоративтік ресурстарды ұйымдастыру, компания туралы ақпаратты тарату және кәсіби ортада пікірталас жүргізу компанияның танымалдылығын арттыруға ықпал етеді [5, 141 бет].
Интернеттегі жарнаманың ерекшелігі - жарнама берушілер мен компанияларға жарнаманың негізгі көрсеткіштерін оңай бақылауға және оларға қажетті статистиканы жүргізуге көмектесетін құралдар мен қызметтердің болуы. Мұндай көрсеткіштер трафик көздерінің пайызы, айырбастау индикаторлары, мақсатты аудитория және т. б. болуы мүмкін:
аналитикалық құралдар;
мазмұнды талдау;
әлеуметтік белсенділікті талдау;
мобильді деректерді талдау;
түрлендіруді талдау;
жарнаманы талдау.
Қазақстандағы ең танымал веб-аналитикалық платформаларды айта кететін болсақ: "Яндекс Метрика " - пайдаланушыға өте ыңғайлы және түсінікті функционалдылықты ұсынады, оның арқасында жиынтық кестелер мен графиктер түрінде ақпарат жинайтын әртүрлі өлшемдерді жасай мүмкіндік бар. Яндекс жұмысымен Яндекс Директ және Яндекс Маркет тығыз байланысты. Метрика Яндекс Директ және Яндекс Маркет жарнама берушілеріне келесілерді ұсынады:
жарнамаға басқаннан кейін жарнамаланатын сайтта не болып жатыр деген сұраққа жауап беру;
ең тиімді жарнама құралдарын анықтау үшін әртүрлі бөлімдерде тартылған аудиторияны талдауға арналған құралдар [6].
Google Analytics - деректерді егжей-тегжейлі талдауды орындайды. Стандартты есептер пайдаланушылардың веб-сайтының беттерімен өзара әрекеттесуін бағалауды және талдауды жеңілдетеді. Олардың негізінде жеке есептерді оңай жасай аламыз және трафикті сегментациялай аламыз, сонымен қатар бүкіл топтың әрі қарай жұмыс істеуі үшін маңызды параметрлерді анықтай аламыз [7].
Live Internet - интернет-ресурстарға кіру деректерін жинаудың, өңдеудің және кейіннен талдаудың неғұрлым сапалы құралдарын ұсынатын интернет-ресурстар статистикасының жетекші сервисі. Деректерді өңдеудің көптеген мүмкіндіктері, нәтижелерді графикалық түрде көрсету және ыңғайлы интерфейс күн сайын интернет статистикасымен айналысатын көптеген мамандардың мойындауына ие болды [8].
E-mail-маркетинг - клиенттерді тарту мен қайтарудың ең қолжетімді және бір мезгілде пәрменді құралы. E-mail мекенжайларының деректер базасымен жұмыс істеу арқылы қайта сату санын және клиенттердің тартылу деңгейін айтарлықтай арттыруға мүмкіндік береді. Сатып алу тарихы мен клиенттердің мінез-құлқын талдай отырып, біз клиенттер тауарлар мен қызметтерді сатып алуға дайын болған кезде сол уақыт аралығында электрондық пошта хабарламаларын жіберу жүйесін құра аламыз. Электрондық пошта маркетингінің дұрыс жүйесін спамнан ажырату маңызды. Бұл барлық әлеуетті серіктестерге жеке, қолмен хабарлама жіберу болып келеді. Мысалы, компаниялар B2B саласындағы басқа кәсіпорындардың қызметтерін пайдаланады және оларға ынтымақтастыққа жеке ұсыныстар жіберу сияқты қарапайым шешім кейбір жағдайларда айналымды бірнеше есе арттыруы мүмкін [9].
Контент-маркетинг (ағылш. content marketing) - бұл қазіргі заманғы маркетингтік тәжірибеде кеңінен таралған технология, мақсатты аудиторияны брендке тарту және оған назарын аудару, онымен байланысты маңызды және құнды ақпаратты құру және тарату. Контент-маркетингті табысты әлемдік компаниялар ғана емес, шағын және орта бизнес кәсіпорындары да кеңінен қолданады. Бүгінгі таңда контент маркетингінің ең көп таралған байланыс арналары веб-сайттар мен әлеуметтік желілер болып табылады. Мазмұн маркетингінің негізгі элементтері:
мақалаларды жариялау;;
әлеуметтік желілердегі белсенділік;
блогтарды құру, кейс-стади;
үшінші тарап ресурстарындағы бренд журналдарын шығару;
подкасттар [10].
Ретаргетинг (мінез - құлықтық ретаргетинг, ремаркетинг) - сайттың бұрынғы келушілеріне бағытталған баннерлікмедиалық жарнама. Ретаргетинг өнімге немесе қызметке ықтимал қызығушылық танытатын, бірақ әлі сатып алмаған келушімен диалог жүргізуге мүмкіндік береді. Қайта жоспарлау танымал бола бастайды, өйткені қызығушылық танытқан сатып алушыны қайтару жаңасын тартуға қарағанда арзанырақ. Мінез-құлықтан басқа, басқа да түрлері бар:
іздеу ретаргетингі - бұл жарнама сайттарындағы бұрынғы іздеу сұрауларына байланысты пайдаланушыларға жіберілетін ретаргетинг түрі;
жеке жоспарлау - бұл баннерлердің динамикалық генерациясымен ерекшеленетін түрі. Баннердің мазмұны келушіге ықтимал қызықты өнімдер туралы деректерді пайдаланады. Осылайша, баннер жекелендірілген және тиімді болып келеді.
Бейне маркетинг - бұл бейнелер арқылы тауарларды, қызметтерді немесе брендті жылжытуға бағытталған әдістер, тәсілдер мен іс-шаралар жиынтығы. Тікелей жарнама, компанияға немесе өнімге шолу, клип, влог, бейне блок - бұл тұтынушылық сұранысты ынталандыратын бейне маркетингтің барлық түрлері.
Серіктестік маркетинг - бұл интернет-маркетинг құралдарының бірі. Оны интернетте бизнесті жылжыту әдісі ретінде анықтауға болады, онда серіктес әр келушіге, жазылушыға және сатып алушыға оның қызметінің арқасында сатылым үшін сыйақы алады. "Серіктестік маркетинг" термині сонымен қатар интернет-маркетингтің осы бөлімін оның барлық түрлерінде жүзеге асыратын бірқатар мамандандырылған компаниялар мен мамандар бар бүкіл саланы білдіреді [11].
Электрондық пошта маркетингінің келесі құралын қарастыруға болады. Мобильді маркетинг - бұл ѕмѕ-маркетингтен гөрі кең ұғым, өйткені маркетингтік ақпаратты тұтынушы абоненттердің ұялы телефондарына тек мәтіндік хабарламалар (ѕмѕ) арқылы ғана емес, сонымен қатар басқа мобильді технологиялар арқылы тарату және әдетте олардан кері байланыс алу процесі. Мобильді маркетинг - бұл тұтынушылармен өзара әрекеттесуге мүмкіндік беретін direct маркетингінің туындысы және электрондық пошта маркетингінің бір түрі [12, б. 24].
Ғалымдар мобильді маркетингтің бірнеше негізгі құралдарын ажыратады: ұялы байланыс желісіндегі ақпаратты беру үшін дауыстық ақпарат (IVP - Interactive Voice Response), мәтіндік ақпарат (ѕмѕ хабарламалары), Графикалық ақпарат (EMS - Smart Messaging), фото және бейне ақпарат (MMS), дауыстық емес интерактивті коммуникацияларды жүзеге асыруға мүмкіндік беретін технологиялар (WAP, Java), мазмұн (тақырыптар, суреттер, әуендер, слайд - шоу), ойындар мен бағдарламалар, Bluetooht-маркетинг [13,б.54]. Жоғарыда аталған құралдар кешенінің маңыздылығымен келісемін, бірақ мен оны толық емес деп санаймын. Менің ойымша, бұл құралдар мобильді маркетингтің интернет-маркетингпен байланысын жанама түрде көрсетеді және мобильді оператордың қызметіне байланысты мобильді маркетингтің мүмкіндіктерін жариялауға бағытталған. Сондықтан, интернет-маркетингтің өзекті міндеті - мобильді интернет қолданушыларының қажеттіліктерін ескере отырып, мобильді құрылғыларға біріктіруге болатын құралдарды іздеу. Мобильді маркетингті интернет-маркетинг құралы ретінде қарастыра отырып, осы тұжырымдама ұялы байланыс пен интернет арқылы жүзеге асырылатын қызметті ұйымдастыруды білдіреді және кәсіпорынның маркетингтік мақсаттарына қол жеткізу және тұтынушыларға қызмет көрсетуді жақсарту үшін пайдаланушылардың мобильді құрылғыларын интернет-маркетингті жүзеге асыруға барынша тартуға бағытталған.
Интернет-маркетингтің көптеген құралдары бар: іздеу жүйелері, бизнес-серверлер, тарату жүйелері, компаниялардың корпоративтік сайттары, әлеуметтік медиа, электрондық пошта маркетингі, интернет-жарнама және т.б.. Мобильді маркетинг олардан өзгеше, өйткені алдыңғы құралдарды әртүрлі көріністерде мобильді құрылғыларға бейімдеуге болады. Сонымен, интернет-маркетинг пен мобильді маркетингтің күрделі құрылымдық байланысы бар (Сурет. 1.1).
Мобильді құрылғылар
Мобильді маркетинг
SMS, MMS, ICB, USSD жолдамалар
SMS, MMS, ICB, USSD жолдамалар
Мобильді қосымшалар
Сайттың мобильді нұсқасы
Мобильді контент
Мобильді қосымшалар
Blutooth-маркетинг
Мобильді жарнама
Интернет-маркетинг
Әлеуметтік жарнама
Кәсіпорын сайты
E-mail маркетинг
Дистрибуция жүйелері
Бизнес-серверлер
Іздеу жүйелері
Сурет 1.1 - Интернет-маркетинг пен мобильді маркетингтің өзара байланысы
Ескерту: Автор берілген деректер бойынша құрастырған [21, 175Б.]
Менің ойымша, интернет-маркетинг құралдарын мобильді құрылғыларға айналдыру келесі бағыттар бойынша артықшылықтарға ие:
- SMS, MMS, ICB, USSD - таратылымдар;
- сайттың мобильді нұсқасын жасау;
- мобильді қосымшалар;
- мессенджерлерде жіберілімдер;
- мобильді жарнама.
Ұялы маркетингтің ең танымал құралы - телефон арқылы тарату. Оның кең қолданылуы берілудің қарапайымдылығы мен жылдамдығына байланысты. Мобильді ақпараттық бюллетендердің тиімділігі туралы көптеген шағымдар бар. Бұл құралды іске асыру кезінде адресаттардың тізімдерін нақты қалыптастыру мүмкін емес, аудиторияны қамту шамалы. Әлеуетті тұтынушылардың көші-қонын орнату айтарлықтай күш-жігерді қажет етеді. Сонымен қатар, ақпараттық бюллетеньдердің енуін анықтауда және кері реакцияны алуда қиындықтар туындайды. Осыған қарамастан, мен мұндай құралды қолдануды тиімді деп санаймын, себебі ол ғаламдық желіні пайдаланушылар болып табылмайтын немесе оны сирек қолданатын аудиторияға қол жеткізуге мүмкіндік береді.
Мобильді маркетингті тиімді іске асырудың қажетті құрамдас бөлігі- сайттың мобильді нұсқасын жасау. Корпоративті сайттардың болуы бұрыннан бері отандық кәсіпорындар үшін нормаға айналды. Кәсіпорын сайты -тұтынушыларды ақпараттандыруға, өнімдерді (қызметтерді) жарнамалауға, кәсіпорын брендін қалыптастыруға, өткізуді ынталандыруға, кері реакцияны орнатуға бағытталған интернет-маркетингтің ең тиімді құралдарының бірі. Оны мазмұнды етуге тырысу әртүрлі көлемдегі ақпараттың едәуір мөлшеріне әкеледі. Біртіндеп мобильді маркетингтің мүмкіндіктері кеңеюде. Ұялы байланыс пен интернеттің даму тенденциялары электрондық пошта маркетингінің құралы ретінде мобильді маркетингтің маңыздылығын болжауға мүмкіндік береді.
IP-телефония телефон байланысын дамытудың басым бағыттарының бірі болып табылады. Дауыстық келіссөздер жүргізу үшін Ір-телефонияны (VoIP - Voice Internet Protocol) пайдаланатын абоненттер саны жыл сайын артып келеді. Бұл, ең алдымен, интернет арқылы деректерді беру құнының төмендеуіне байланысты. Енді жеке пайдаланушылар ғана емес, сонымен бірге бүкіл кәсіпорындар интернетті қалааралық байланыстың негізгі құралы ретінде пайдалануға тырысады, өйткені коммерциялық ақпарат әдетте құпия болып табылады, мұндай байланыстың қауіпсіздігі өзекті болып келеді.
Адамзат телефон арқылы сөйлесудің құпиялығын қамтамасыз ету үшін үлкен тәжірибе жинады. Бірақ IP-телефония жалпы қолданыстағы телефон желісінен бірқатар маңызды айырмашылықтарға ие, бұл оны сыртқы араласуға осал етеді және интернеттегі дауыстық ақпаратты қорғаудың қолданыстағы тәсілдерін қолдануды қиындатады. Арналарды коммутациялау қолданылатын классикалық телефониядан айырмашылығы, IP-телефония пакеттік коммутациясы бар желілік протоколдарға негізделген [14, б. 267]. IP желісі арқылы деректерді беру процесінде олар жеткіліксіз қорғалған серверлердің белгілі бір саны арқылы өтеді, сонымен қатар олар қорғалмаған арналармен өзара байланысты. Сонымен қатар, IP телефония әдеттегі деректерді IP желілерімен жіберуден белгілі бір жолмен ерекшеленеді. Бұл Нақты уақыттағы деректерді Аналогты-сандық түрлендіруді орындау қажеттілігімен байланысты [15, б. 11].
Байланыс сапасына қойылатын талаптарды сақтау қажеттілігін ескере отырып, көлемдеу, шифрлауды және т.б. қоса алғанда, мұндай қайта құрулар ең аз қысқа уақыт ішінде жүргізілуі тиіс. IP-телефонияны одан әрі дамыту перспективалары қолданыстағы жүйелердің аталған талаптарына қаншалықты сәйкес келетіндігіне тікелей байланысты.
Электрондық маркетингтің тиімді құралдарының бірі - CRM жүйесін енгізу (ағылшын тілінен аударғанда Customer Relationship Management). CRM жүйесі - бұл ақпараттық жүйе, оның мақсаты - кәсіпорынның бизнес процестерін автоматтандыру, оның барлық бөлімшелерінің тұтынушылармен CRM идеологиясымен анықталған деңгейде өзара әрекеттесуін қамтамасыз ету [16, б. 13].
Мұндай жүйе, бір жағынан, клиенттердің қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағытталған міндеттерді шешеді, екінші жағынан, ақпаратты іздеуге және өңдеуге, деректерді талдауға, сатуды басқаруға және т.б. байланысты шығындарды азайта отырып, кәсіпорынның қызметін оңтайландыруға қызмет етеді.
Жалпы алғанда, бұл артықшылықтарды келесі санаттарға бөлуге болады: шығындарды азайту, сату көлемін ұлғайту және стратегиялық әсер ету. CRM жүйесін енгізуді бағалаудағы қиындықтар алынған қайтарымға салынған инвестициялардың нақты бағасын есептеу жағдайында пайда болады, өйткені мұндай бағалаудың нақты әмбебап формуласы жоқ. Пайдаланылған көрсеткіш ROI деп аталады (ағылшын тілінен. Return on investments) инвестициялардың рентабельділік коэффициенті - қандай да бір іске, жобаға, маркетингтік акцияға инвестициялық салымдардың кірістілігін (пайдалылығын) сипаттайтын қаржылық көрсеткіш[17].
Енді ақпараттық жүйенің тиімділігі оны толтыру және іске асыру сапасымен, атап айтқанда дұрыс реттелген құрылым мен процестермен анықталатыны белгілі болды. Яғни, CRM жүйесін енгізу нәтижесі бизнес-модельдің сапасымен анықталады. Сонымен бірге, іс жүзінде кәсіпорында CRM жүйесін енгізу көбінесе персонал болған кезде қолданыстағы процестерді автоматтандыру ретінде жүреді. Егер кәсіпорынның бизнес-моделінің сапасы жоғары деңгейде болса, онда бұл тәсілді толығымен ақталған деп санауға болады. Сондықтан персоналдың өнімділігін арттыру, қызмет көрсету жылдамдығын арттыру, шығындарды болдырмау және ақпараттың қайталануы сияқты іске асырудың әсерін естен шығармау қажет. Сонымен, біз қолданбалы CRM жүйесін сатып алу және оны қолданыстағы процестерге сәйкес енгізу шығындарынан конверсияны бағалай аламыз. CRM жүйесін бағдарламалық өнім ретінде енгізген кезде, оған негізделген процестерді автоматтандыруда кәсіпорын тікелей әсерлерді ғана емес, сонымен қатар қолданыстағы бизнес-модельді қолдау арқылы алуға болатын жанама әсерлерге қол жеткізеді.
CRM қаншалықты пайдалы болса да, ол тек сатуды автоматтандыруға жауап береді, алайда бизнес мұнымен шектелмейді. Кез келген компанияда белгілі бір бизнестің мәнін құрайтын жаһандық ішкі "тағамдар" бар. Бұл өндіріс, сатып алу, логистика, бухгалтерлік есеп және басқалары. Ол үшін ERP жүйесі бар. ERP - бұл ресурстарды, жұмыс процестерін оңтайландыру және оларды басқару үшін кәсіпорынның барлық қызметін біріктіретін ақпараттық жүйе. CRM мен ERP арасындағы негізгі айырмашылықтың мәні - CRM кез келген компанияда, ал ERP ірі бизнес үшін қолданылады. Стандартты өндірістік кәсіпорынның қалай жұмыс істейтінін қарастыра кетейік. Сату бөлімі Excel немесе CRM-де есеп жүргізеді, 1С бухгалтерия, мамандандырылған бағдарламадағы қойма. Бөлімдер арасындағы байланыс ауызша немесе хат алмасу арқылы жүреді. Бөлім деректерді тұтастай қамтуы керек. Бұл қызыл таспа компанияның процестерін қаншалықты бәсеңдететінін айтпағанда, тұрақты жиналыстарсыз басшылыққа әр бөлімдегі жағдайдың қалай екенін түсіну оңай емес.
ERP бизнестің негізгі процестері туралы деректерді бір жүйеге біріктіреді. Көбінесе ол келесі бөліктерден тұрады:
Негізгі функционалдығы бар платформа. Мысалы, клиенттермен жұмыс істеуге немесе тауарлар мен қызметтерге арналған әмбебап нұсқаулықтар.
Деректер базасы. Мұнда барлық бөлімдерден ақпарат келеді. Шот-фактура, жабық мәміле, жөнелту немесе сатып алу - егер сізде тиісті қолжетімділік деңгейі болса, мұның бәрін бір интерфейсте көруге болады.
Модульдер. Ірі кәсіпорындарда көптеген процестер бар, олардың барлығын ERP-ге ауыстыру маңызды. Сондықтан жүйеде олар үшін арнайы модульдер болуы мүмкін:
бухгалтерия;
қоймалық есеп;
логистика;
өндірісі;
жабдықтау;
персонал;
сату [18].
Қорытындылай айтатын болсақ, ERP көп мағыналы болатынын айта аламыз. CRM - бұл тек сатуды автоматтандыру құралы. Сонымен қатар, CRM ERP-ге модуль немесе тіпті сол компанияның жеке өнімі ретінде кіре алады.
Business Intelligence (BI) жүйелері - бұл бизнес деректерін алу және жан-жақты талдау құралдары. Қолданбалы BI шешімдері бизнес туралы ақпараттың кез-келген көлемін өңдеуді автоматтандыруды қамтамасыз етеді, бұл компания басшыларына нарықтағы қатаң бәсекелестік жағдайында шешім қабылдау үшін өте маңызды [19]. Бүгінгі таңда BI шешімдері ақпаратпен жұмыс істеу жылдамдығы мен сапасын арттыратын және нәтижесінде компаниядағы барлық бизнес процестерін оңтайландыруды қамтамасыз ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
1 Өнімді тиімді жылжытудағы электрондық маркетингтің теориялық негіздерін қарастыру
1.1 Заманауи электрондық маркетинг жағдайын талдау
1.2 Электрондық маркетингтің кәсіпкерлікке әсері
1.3 Кәсіпкерлікке арналған электрондық кеңістікті пайдалану тәсілдері
2 KETLogistic ЖШС-дегі электрондық маркетингтің қазіргі жағдайын талдау
2.1 KETLogistic ЖШС-нің жалпы сипаттамасы және интернет-маркетингті пайдалануды талдау
2.2 KETLogistic ЖШС-де өнімді жылжыту бойынша қызметті зерттеу
2.3. KETLogistic ЖШС-нің маркетингінде интернет кеңістігі мен қосымшаларды енгізу жоспары
3 KETLogistic ЖШС-де электрондық маркетингті дамыту және жетілдіру жолдары
3.1 KETLogistic ЖШС-де интернет-бизнесті жетілдіру
3.2 KETLogistic ЖШС-нің электрондық маркетингінің тиімділігін негіздеу
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Қосымшалар
Кәсіпорында электрондық маркетингті (сауданы) дамыту және жетілдіру
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі. Кәсіпорындар үшін қазіргі бәсекелестік жағдайында өнімді сату көлемін ұлғайту және сұраныс деңгейін ұстап тұру міндеттері үлкен маңызға ие болып отыр. Бұл мәселені шешудің негізгі нұсқасы - бұл стратегиялық және операциялық маркетингтің мазмұнын, формалары мен әдістерін қалыптастыру және дамыту, бұл нарық тенденцияларын анықтауға, баға деңгейін, сұранысты болжауға, сонымен қатар тұтынушылар мен бәсекелестерге маркетингтік әсерді белсенді түрде жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Алайда дәстүрлі маркетинг тәсілдерінің әсер ету аймағы шектеулі және баспа кәсіпорындарының тауарларын жылжыту үшін жоғары шығындарды талап етеді, бұл сату рентабельділігіне теріс әсерін тигізеді. Сондықтан да қазіргі уақытта тиімді бағыттардың бірі , яғни электрондық маркетингті дамыту және жетілдіру қажет, ол жаңа технологияларды пайдалану есебінен интернет желісіндегі маркетингтік қызметті басқарудың тиімді стратегиялары мен заманауи әдістерін қалыптастыру негізінде бәсекелес нарықтық орта жағдайында мақсатты аудиторияға тиімді әсер етуге, сондай-ақ маркетингтік іс-шараларды жоспарлауға мүмкіндік береді.
Осылайша, электрондық маркетинг жүйесін тиімді қалыптастыру және жұмыс істеу кәсіпорындар үшін перспективалы бағыт болып көрінеді және күрделі кәсіпорын құрылымын құруды, заманауи электрондық маркетинг жүйесін дамытуды және соңғы маркетинг жүйесін құруды талап ететіндігі диссертацияның зерттеу тақырыбының өзектілігін анықтайтын бөлімінде көрсетілген.
Зерттеу нысаны: кәсіпорындар үшін электрондық маркетингті пайдаланудың тұтас процесі.
Зерттеу пәні: KETLogistic ЖШС-дегі электрондық маркетинг жүйелерін дамыту жолдары.
Зерттеудің мақсаты: Кәсіпорынның маркетингтік стратегиясын анықтау және электрондық маркетингті дамыту бойынша әдістеме жасау.
Зерттеудің міндеттері:
- электрондық маркетингтің негізгі құралдарын анықтау;
- Қазақстандағы электрондық маркетингтің даму үрдісін зерттеу;
- KETLogistic ЖШС-де электрондық маркетингтің тиімділігін бағалау;
- KETLogistic ЖШС-де электрондық маркетингтің кешенді жүйесін қалыптастыру;
- KETLogistic ЖШС-де электрондық маркетинг жүйесін сынақтан өткізу.
Мәселенің ғылыми зерттелу дәрежесі. Көптеген шетелдік және қазақстандық авторлар өздерінің ғылыми жұмыстарын маркетингтік қызметті басқару мәселелеріне арнады. Маркетингтік қызметті басқарудың теориялық аспектілерінің дамуына У. Баймуратов, Л. Гуревич, С. Нысанбаев, К. Окаев, К. Сагадиев, Ф. Сейдахметова, С. Сатубалдин, А. Нурсеит, Н. Мамыров, Р. Каренов сияқты отандық авторлар елеулі үлес қосты. Электрондық маркетинг саласында ғылыми жұмыстар зерттелді: Б.С. Голдштейн, Г. Ассель, Ф. Котлер, Т. Левитт, М. Портер, А. А. Гаврилов, Е. П. Голубков, м. и. Даниленко, С. М. Ильяшенко, Л. Л. Калинич, С. В. Маловичко.
Айта кетсек, интернет желісінде тауарлар мен қызметтерді жылжытудағы маркетингтік қызметті басқару кәсіпорындарда жүйелі көзқарас тұрғысынан қазіргі уақытта іс жүзінде белгілі деңгейде дамымаған күйінде қалып отыр. Диссертациялық зерттеу тақырыбы бойынша ең жақын жұмыстар Н.В. Курманова мен А. Нурсеит жұмыстары болды. Осыған байланысты элементтердің жиынтығы болып табылатын және кәсіпорын өнімдерін интернетте жылжыту стратегиясын кешенді түрде жүзеге асыруға, пайдаланушыларға маркетингтік әсер етуге және әлеуетті сатып алушылармен байланысты басқаруға мүмкіндік беретін электрондық маркетинг жүйесінің моделін ұсыну қажет.
Гипотеза. Электрондық маркетинг жүйесін енгізу тапсырыстар санын арттырады, тапсырыстарды өңдеу уақыты қысқарады, тапсырыстардың сапасы мен саны артады, әлеуетті тапсырыс берушілердің жауаптарының саны артады, сондай-ақ іске асыру нәтижелері кәсіпорынның бәсекелестік артықшылықтарын қалыптастыруға мүмкіндік береді.
Диссертациялық зерттеудің ғылыми жаңалығы электрондық маркетинг мүмкіндіктерін, оның элементтерінің өзара әрекеттесуін және тиімділігін бағалауды ескере отырып, баспа кәсіпорындары үшін электрондық маркетинг жүйесін әзірлеу және негіздеу болып табылады. Электрондық маркетинг жүйелерінің қазіргі даму тенденцияларының ерекшелігін ескере отырып, элементтер жиынтығы кәсіпорынның өнімдерін интернетте жылжытудың маркетингтік стратегияларын кешенді түрде жүзеге асыруға, түпкілікті талдауды жүзеге асыруға және әлеуетті тұтынушылармен байланысты басқаруға мүмкіндік береді.
Зерттеудің эмпирикалық негізі нормативтік құжаттар, зерттелетін мәселелер бойынша интернеттегі ақпараттық ресурстар, авторлық зерттеулердің нәтижелері болды.
Зерттеу жұмысының методологиялық және теориялық негізі: отандық, шетелдік ғалым-экономистерінің, басқарушылардың, менеджерлердің, жаңашыл басшылардың еңбектері және ғылыми семинарлар мен конференциялардың материалдары құрады. Жұмыста мотивациялық қызметті дамыту мәселесі бойынша ҚР-ның заңнамалық және нормативтік актілері қолданылды. Зерттеудің ақпараттық базасы KETLogistic ЖШС-нің статистикалық және есептік деректері, отандық әдістемелік және анықтамалық материалдар, ҚР-ның Ұлттық статистика агенттігінің мәліметтері болып табылды.
Зерттеу жұмысының практикалық негізі: зерттеу нәтижелері бойынша кәсіпорынды басқаруда интернет-маркетингті дамыту және оны жетілдіру шаралары болды.
Диссертациялық жұмысты зерттеу әдістері: жүйелік, маркетингтік, аналитикалық, графикалық, бақылау.
Диссертациялық жұмыстың практикалық маңыздылығы-негізгі әдістемелік ережелер мен теориялық негіздемелерді кәсіпорындарда электронды маркетинг жүйесін қалыптастыру үшін қолдануға болатын практикалық ұсыныстар деңгейіне жеткізу, сонымен қатар электронды маркетинг арқылы сатуды басқаруда ұсынылған әдістерді қолдану мүмкіндігі анықталды.
Диссертациялық жұмысты сынақтан өткізу KETLogistic ЖШС-де жүргізілді, нәтижесінде кәсіпорында электрондық маркетингтің авторлық жүйесін пайдалану бәсекеге қабілеттілікті дамытудың өте өзекті бағыты болып табылады деген қорытындыға әкелді. Бұл шешім кәсіпорын үшін стратегиялық тұрғыдан тиімді болады, өйткені уақыт өте келе аудиторияны электрондық маркетинг жүйесімен қамту артады, ал жылжыту мен жарнамаға шығындар айтарлықтай төмен деңгейде қалады. Сонымен қатар, жүйе кәсіпорынның дәстүрлі маркетинг жүйесіне жанама әсер етеді, өйткені аудиторияның едәуір бөлігі тек дәстүрлі байланыс әдістері арқылы кәсіпорын өкілімен байланыса алады.
опубликованные труды по материалам диссертации
Диссертациялық жұмыстың құрылымы. Диссертациялық жұмыс кіріспеден, 3 бөлімнен, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттерден, қосымшалардан тұрады.
1 Өнімді тиімді жылжытудағы электрондық маркетингтің теориялық негіздерін қарастыру
Заманауи электрондық маркетинг жағдайын талдау
Экономиканы трансформациялаудың негізгі себебі электрондық бизнес болып табылады. Әлемдік экономикалық дамудың қазіргі кезеңінде кәсіпкерлікте интернет-қаражатты пайдаланудың негізгі бағыттарын бөліп көрсету керек. Экономикалық әдебиеттерде электрондық бизнестің этимологиясы мен типологиясын зерттеудің бірнеше тәсілдерін бөліп көрсетуге болады (Сурет 1). Кестеге сәйкес бір тәсілге сәйкес авторлар электрондық бизнесті тек интернет желісін қолдана отырып жүзеге асырылатын кәсіпкерлік қызмет деп түсіндіреді. Электрондық бизнес пайда табу мақсатында компьютерлік желілер, атап айтқанда, интернет арқылы халықаралық компаниялардың экономикалық қызметінің түрі ретінде анықталады. Никол Кайли интерактивті бизнес терминін оны анықтау арқылы қарастыруды ұсынады: ...бизнесмен және компьютер немесе ақпарат алмасудың басқа да байланыс құралы арқылы бизнес-процестің бірлескен әрекеттеріне негізделген бизнес ретінде [23] (Келли, 2013). Бизнес-процестерді автоматтандыруға Брайан Халлиган баса назар аударып, электрондық бизнес "бұл барлық бизнес-процестер автоматтандырылған интернет-технологияларға негізделген ұйымның қызметі... деп анықтама берген болатын.
Рисунок 1. Основные направления использования интернет-средств в предпринимательстве
Источник: составлено авторами по [3, с. 175 - 176] (Avanesov, 2009).
Сурет-1.1. Кәсіпкерлікте интернет-құралдарды пайдаланудың негізгі бағыттары
Ескерту: Автор берілген деректер бойынша құрастырған [3, 175-176 Б.] (Avanesov, 2009)
Тағы бір тәсіл әмбебап тәсілдер қатарына жатады, ақпараттық және телекоммуникациялық технологияларды пайдалану кезінде жүзеге асырылатын қазіргі заманғы бизнес-процестер ретінде электрондық бизнес туралы авторлардың көзқарастарын біріктіреді [5, 13] (Каплунов, 2014; Сибирская, Стартсева, 2011). Үшінші тәсілге сәйкес авторлар бизнесті жүргізу құралдары мен технологияларына мүлдем мән бермейді. Мысалы, Strauss J., Frost R. жалпы алғанда, олар электронды бизнесті келесідей түсіндіреді: электрондық коммерция, бизнес-аналитика, тұтынушылармен өзара іс-қимылды басқару, журнал мен өткізуді басқару, сондай - ақ жоспарлаудың ақпараттық жүйесі (ERP-Enterprise Resource Planning) [24].
"Электрондық бизнес" ұғымын анықтауға қатысты ғылыми еңбектерді талдауды қорытындылай келе, оның практикалық және әдіснамалық маңыздылығын атап көрсете отырып, кең мағынада "электрондық бизнес" қазіргі заманғы отандық және шетелдік авторлармен "электрондық орта" терминінің түсінігіне байланысты сараланатынын атап өтеміз, яғни олардың бір бөлігін тек интернет кеңістігі түсінеді, ал екінші бөлігін жеке желілер мен EDI-Electronic Data Interchange (электрондық деректермен алмасу) қосады.
Электрондық бизнестегі интернет-технологиялар мен инновациялар оның негізгі құрамдас бөлігі емес, бірақ бәсекелестік артықшылықтарды қалыптастыру стратегиясының элементі ретінде маңызды. "Электрондық бизнес" деп пайда табу және қойылған мақсаттарға қол жеткізу мақсатында ақпараттық коммуникациялық технологияларды қолдана отырып, кез келген транзакцияларды жүзеге асырумен байланысты ерекше экономикалық құбылыс, кәсіпкерлік қызмет түрі түсініледі.
Соңғы жылдары ақпараттық технологияларды қолдану іскери әлем құрылымының күрт өзгеруіне әкелді. Жаһандық трансформациялар негізінде жүйені қалыптастыра отырып, экономиканың әрбір секторын электрондық бизнес әлеміне тарту әсері белсенді дамуда. Ақпараттық-коммуникациялық технологияларды қолдану арқылы қолданылатын коммуникация мен логистиканың жаңа нысандары, соңғы бірнеше жылда қарқынды түрде дамуда. Оларды жүзеге асырудың негізгі салдары халықаралық компаниялардың кәсіпкерлік қызметінде сыртқы және ішкі пайдалану перспективаларын кеңейту болып табылады. Қазіргі әдебиеттерді талдау негізінде электрондық бизнесті қалыптастыратын сандық нарықтың негізгі элементтерін ажыратуға болады. Бұл өз кезегінде кәсіпорындағы бизнес-процестерді оңтайландыруға мүмкіндік береді. Сурет - 1.2.-де көрсетілген құрылым мынадай элементтерден тұрады:
- Intranet (деректермен электрондық алмасудың ішкі құралдары)-кәсіпкерлік қызметті оңтайландыруға арналған барлық ішкі бағдарламаларды қамтиды (мысалы, 1C, Рарус, онлайн-банкинг (қашықтан банктік қызмет көрсету технологиясы, хабарламалармен алмасу қызметтері);
- Extranet (серіктестермен электрондық деректермен алмасудың сыртқы құралдары)
- Сыртқы дереккөздермен деректермен және хабарламалармен алмасудың сыртқы құралдары.
Сурет-1.2. Электрондық бизнес құрылымы
Ескерту: Дереккөз [2] (Novec, 2012)
Қазіргі уақытта электронды маркетингте тарату тұжырымдамасы басым, оның әлеуеті өте үлкен. Әлем үнемі өзгеріп отырады, сонымен бірге тұтынушының нарықтық хабардарлығы да өсті және сол кезде маркетингтік коммуникацияның дәстүрлі түрлерінің тиімділігі төмендеді. Қазір тұтынушылардың тек 20-40% - ы тауарды таңдау үшін жарнамаға жүгінеді [1, 124-бет]. Ал басқалары ақпаратты жаңа буын көздерінен алады. Ай сайын бұл жағдай өзгеріп отырады, ақпараттық технологиялардың техникалық қамтамасыз етілуі өзгерген сайын, әлем нарықтың осы сегментіндегі жаңа өнімдерді күтуде. Сонымен, интернет-технологиялар тез қарқынмен өзгеруде, сонымен бірге ҚР-ның электронды нарығында электрондық маркетинг құралдарын қолдану ерекшелігі өзгеруде. Электрондық маркетингті игере отырып, кәсіпорындар көптеген сұрақтарға тап болады, соның ішінде тартымды веб-сайт құру, өнімді интернетте жарнамалау, сәтті және пайдалы бизнес моделін құру. Электрондық маркетингтің "4 P" ережесін (Product, Price, Promotion, Place) қолдануда өзіндік ерекшелігі бар. Электрондық маркетингті құру кезінде компания тек басқа сайттармен ғана емес, сонымен қатар дәстүрлі сауда алаңдарымен де бәсекелесуге тура келетінін есте ұстауы керек. Сондықтан ұсынылатын тауарлар мен қызметтер (өнім) тиісті сапаға, тұтынушылық құндылыққа ие болуы керек.
Баға саясаты (Price) - кез келген маркетингтік стратегияның маңызды құрамдас бөлігі. Интернет арқылы сауда жасау шығындарды азайтуға мүмкіндік береді, бәсекелестердің бағаларын талдауға міндетті (желіде де, офлайн режимде де), бағалардың икемді маркетингтік стратегиясын құру маңызды. Менің ойымша, сайтты дамытуға, яғни сату орнына назар аудару керек. Сайттың заманауи графикалық дизайны, оны пайдалану ыңғайлылығы (сайт навигациясы, ақпаратты іздеу ыңғайлылығы, сайт құрылымы) домендік атаудың жеткіліктілігі, бұғаттау спам жарнамасы, сайт мазмұны - мұның бәрі сайттың табысына тікелей әсер етеді. Жылжыту (Promotion) - тауарларды жылжыту, сайтты жылжыту бойынша іс-шаралар кешенін қамтиды (іздеу жарнамасы, контекстік және баннерлік жарнама, e-mail маркетинг, серіктестік маркетинг, вирустық маркетинг, жасырын маркетинг, интерактивті жарнама, блогтармен жұмыс және т.б.).
Кәсіпорында электрондық маркетингті енгізу және пайдалану әрқашан қойылған мақсаттан туындайды. Электрондық маркетингті енгізудің негізгі құрамдас бөлігі маркетингтік стратегия болып табылады. Маркетингтік стратегия - бұл компанияның жалпы стратегиясының бөлігі, компанияның алдына қойылған мақсаттарға жетуге бағынатын әртүрлі маркетингтік іс-шараларды жоспарлау және іске асыру процесі:
- сату көлемін, клиенттер санын, айналымды арттыру;
- пайданы ұлғайту;
- нарық үлесінің артуы;
- өз сегментіндегі көшбасшылық;
- нарыққа жаңа өнімдер мен технологияларды шығару.
Қазіргі заманғы экономиканың цифрлық технологияларына көшу, электрондық маркетингтің жаңа құралдарын пысықтауды талап ететін электрондық нарық пен ортаның өзгеруі. Сондықтан, қосымша зерттеулерді бейімделу эксперименті, бизнес стратегиясын анықтау ретінде электрондық маркетингке қатысты ең маңызды принциптерді, құралдарды негіздеуге бағыттаған жөн.
Қазіргі уақытта Қазақстандағы электрондық коммерция, онлайн-дүкендердің көптігіне және нарық көлемінің үнемі өсуіне қарамастан, әлі де қалыптасу сатысында. Берілген жұмыс бойынша Алматы қаласының тұрғындарынан электрондық тауарлар мен қызметтерді тұтынушылар арасында сауалнама жүргізді. Ресейдегі электрондық тауарлар мен қызметтерді тұтынушылар арасында жүргізілген сауалнаманың нәтижелері бойынша электрондық бизнесті дамытудың тиімділігіне әсер ететін негізгі факторлар анықталды. Респонденттердің тобына орта бизнес өкілдері (177 адам, жасы 22-ден 51 жасқа дейін), сондай-ақ шағын бизнес өкілдері (212 адам, жасы 19-дан 35 жасқа дейін қоса алғанда) жатқызылды. Олардың барлығы электрондық бизнес құралдарын өз тауарлары мен қызметтерін нарыққа жылжытудың маркетингтік құралы ретінде пайдаланады. Сауалнаманың мақсаты электрондық бизнестің даму факторларының әсерін және олардың маңыздылық дәрежесін анықтау болды. Кесте 1-де респонденттердің пікірі бойынша сараланған электрондық бизнесті дамыту тиімділігіне әсер ететін факторлар берілген.
Жүргізілген сауалнама нәтижелері бойынша электрондық бизнестің дамуын талдау кезінде қауіпсіздік маңызды рөл атқаратынын атап өтуге болады. Шағын бизнес өкілдері де нарықтағы бәсекелестікті маңызды факторлардың бірі ретінде атап өтсе де, орта бизнес субъектілерінен алынған мәліметтер электрондық бизнесті дамытудағы мемлекеттің рөлі де үлкен мәнге ие екенін көрсетеді. Отандық электрондық сауданың бәсекелестік артықшылықтары бар, оған интернет-дүкендердің икемді баға саясаты жатады, бұл тауарлар бағасының төмендеуіне әкеледі, мұнда дәстүрлі дүкенмен салыстырғанда жеңілдіктер мен ассортимент кеңірек. Бұл жағдайда ауыстыру әсері көрінеді, өйткені тұтынушы үшін арзан бағамен жоғары сапалы өнімді алуға деген ұмтылыс қисынды.
Кесте 1 - Электрондық бизнеске әсер ету факторларының маңыздылығы, 2021 ж.,.%
№
Көрсеткіш
Шағын бизнес өкілдері
Орта бизнес өкілдері
1
2
3
4
1
Нормативтік-құқықтық база
13
12
2
Мемлекеттің рөлі
7
11
3
Инфрақұрылым
12
13
4
Қауіпсіздік
21
20
5
Нарықтағы бәсекелестік
21
18
6
Қолжетімділік
16
15
7
Ақпараттық сауаттылық
10
11
Ескерту: автор құрастырған
Осылайша, әлемдік электрондық бизнес - бұл жеке кәсіпорындардың , салалардың , бүкіл елдердің бәсекеге қабілеттілік деңгейін арттыруға қабілетті кәсіпкерлік қызметті жүргізудің перспективалы бағыты. Ақпараттық-коммуникациялық технологиялардың қарқынды дамуы дәуірінде экономика үнемі нақтыдан электрондыға ауысып, айтарлықтай өзгерістерге ұшырайды. Әлемдік электрондық коммерция нарығының дамуы осы жолдағы маңызды жетістіктердің бірі болып табылады. Әлемдік электрондық бизнестің жақсы перспективалары бар, оны одан әрі дамыту үшін әртүрлі елдердегі экономиканың кәсіпкерлік және мемлекеттік секторларының келісілген саясаты, сондай-ақ электрондық бизнесті дамытуда көшбасшы елдердің табысты тәжірибесін пайдалануды ескере отырып, электрондық платформалар мен маркетингтік шешімдердің тиімділігін арттырудың инновациялық тәсілдерін әзірлеу қажет. Қазақстанда электрондық коммерция нарығын дамытудың оң тенденциясы байқалғанына қарамастан, оның әлемдік нарықтағы толық әлеуетін ашуға кедергі келтіретін бірқатар проблемалар бар. Электрондық коммерция нарығын дамытудың тиімді стратегиясын әзірлеу, техникалық мәселелерді шешу, халықтың онлайн-саудаға деген сенімін арттыру, пошта қызметтері жұмысының логикасы мен тиімділігінің тетіктерін, сондай-ақ төлем жүйелерін оңтайландыру отандық электрондық бизнес нарығының даму деңгейін арттыруға мүмкіндік береді. Электрондық бизнесті дамытудың тиімділігі шығындарды азайту және қосылған құнның интеграцияланған тізбегін қалыптастыру есебінен кәсіпкерлік қызмет субъектілері кірістілігінің өсуі туралы деректермен расталады. Әлемде және біздің елімізде электрондық бизнесті дамыту процестері, атап айтқанда, кәсіпкерлік субъектілерінің электрондық ортаға ауысуының тұрақты тенденциясын көрсетеді.
1.2 Электрондық маркетингтің кәсіпкерлікке әсері
Электрондық нарықтағы маркетингтің ерекшеліктерін сипаттамас бұрын, қазіргі уақытта қалыптасқан электрондық бизнестің негізгі ұғымдарын анықтау қажет. Компьютерлік жүйелердің өнімділігін арттыру және желілік технологияларды жетілдіру экономикалық қызметтің жаңа түрін -- электронды бизнесті тауарлар мен қызметтерді өндіру, сату және бөлу процестеріне ақпараттық технологияларды енгізу арқылы жүзеге асырылатын бизнестің ерекше нысаны ретінде қалыптастыруға әкелді. Электрондық бизнестің негіздерін қарастыруды зерттелетін пәндік аймақтың негізгі түсініктері мен анықтамаларын рәсімдеуден бастаған жөн. Бүгінгі таңда қолданылатын анықтамалар мен түсіндірмелер осы анықтамалар авторларының кәсіби дайындығы мен жинақталған тәжірибесіне сәйкес келетін және экономикадағы жаңа құбылыстарды ішінара қамтитын бірнеше көзқарастарды көрсетеді. Мысалы, IBM мамандарының анықтамаларында "электрондық бизнес -- бұл интернет технологиялары арқылы негізгі бизнес-процестерді түрлендіру" [20]. Интернет-бизнес энциклопедиясы мынадай түсіндірмені ұстанады: "электрондық бизнес -- бұл пайда табу мақсатында ішкі және сыртқы байланыстарды түрлендіру үшін жаһандық ақпараттық желілердің мүмкіндіктерін пайдаланатын кез келген іскерлік белсенділік" [21].
Бұл анықтамалар экономикада болып жатқан процестерді тек интернетті дамыту және практикалық қолдану тұрғысынан көрсетеді. Ұлттық, жеке және корпоративтік компьютерлік желілерді бірыңғай интернет желісіне біріктіру электрондық бизнестің қалыптасуы мен даму процестеріне айтарлықтай әсер еткені сөзсіз. Алайда, жалпы электрондық бизнес немесе электрондық маркетинг мәселелерін, атап айтқанда, белгілі бір міндеттерді шешу үшін интернет ұсынатын әдістердің жиынтығы ретінде қарау әрекеттерін перспективалы деп санауға болмайды, өйткені техникалық жүйелердің жеке қасиеттері экономикалық процестердің объективті көрінісін сипаттауға мүмкіндік бермейді.
Ғаламдық желілік экономиканың ерекшеліктерін талдай отырып және электронды бизнес саласындағы кәсіпорындар тәжірибесін зерттей отырып, жаңа ұғымдар мен категориялардың бағыну және өзара әрекеттесу дәрежесін көрсететін модель құруға болады (сурет.1.1) және бүгінгі шындыққа сәйкес келетін анықтамаларды тұжырымдау.
Модель іскерлік қызметтің белгілі бір түріне тән бизнес-процестерге негізделген: бизнес, коммерция, сауда, маркетинг. Бұл ретте ЮНИДО анықтамасы бойынша электрондық бизнесті пайдаланудың төрт негізгі кезеңі бар: маркетинг, өндіру, сату және төлемдер, ал ақпараттық және коммуникациялық технологиялар мен жүйелерді пайдалану дәрежесі бизнесті электрондық деп санауға болатын шара ретінде қызмет ететіні ескеріледі.
ХХІ ғасырдың басындағы мәселені қарастыра отырып, электрондық бизнесті ақпараттық және телекоммуникациялық технологиялар мен жүйелерді қолдана отырып, бизнес-процестерді жүзеге асыру деп түсіну керек. Алайда, бүгінде бизнес-процестердің бір бөлігі инновациялық технологияларды қолданбай жүзеге асырылады, бұл "бизнес" және "электрондық бизнес" ұғымдарын тәуелсіз категориялар ретінде бөлуге мүмкіндік береді, олардың арасындағы сызық біртіндеп жойылады.
Дәстүрлі бизнес-модельдерді қолданатын компаниялардың (өндірушіге және арнаға бағытталған) кірістерінің біртіндеп төмендеуі, бизнес-процестердің жылдамдығын арттыру қажеттілігі және олардың нарықтық мінез-құлыққа реакциясы алдымен тізбектің едәуір бөлігі өтетін сыртқы құрылымдар желісін құруға әкелді. "Жеткізуші - тұтынушы", содан кейін тауарлық белгінің немесе брендтің иесі болып табылатын компания өзінің қаржылық және еңбек ресурстарын тұтынушыларды тарту мен ұстауға, олармен қарым-қатынасты басқаруға, сыртқы одақтар мен құрылымдарды басқаруға шоғырландыратын қосымша құндылық қауымдастықтарын құруға мүмкіндігі бар. Бұл компанияларды тұтынушыға бағытталған бизнес моделіне жатқызуға болады, өйткені бренд - бұл өнімнің немесе қызметтің құндылығы туралы тұтынушының басындағы идея, оны нарықтағы барлық өнімдерден таңдауға мүмкіндік береді. Айта кету керек, бұл жаңа бизнес моделінің негізі бренд капиталы, брендті иеленетін компанияның қосылған құн тізбегін (value added chain) ұсынатын өзінің бизнес серіктестерінің желісімен ынтымақтастығы болады. Мұндай компаниялардың желілері қосылған құн қауымдастықтары (Value added communities) деп атала бастады.
Аталған бағыттағы бизнесті трансформациялаудың ай мысалдары автомобиль және компьютер сияқты жетекші салалар болып табылады. Автомобиль өнеркәсібінде соңғы жылдары ірі компаниялардың бірігуі және брендтер санының қысқаруы орын алды, сонымен бірге дилерлік желінің дамуы орын алды, әртүрлі автомобиль компанияларының өнімдерін сататын мегадилерлер пайда болды. Жеке бренд өнімдерін өздігінен өндіру моделі көлік құралының брендін иеленуге бағытталған бизнес моделіне айналады. Ford, DaimlerChrysler, General Motors сияқты ірі автомобиль компаниялары автомобиль бөлшектері мен тораптарын өндіруді сыртқы құрылымдарға өткізеді, ал өздері дилерлік желіні дамытуға және сауда маркаларын жылжытуға шоғырланады.
Сондай-ақ IBM, Intel, Hewlett Packard, Sun және басқа да компьютерлік компаниялар - микропроцессорлар, мониторлар және басқа да құрамдас компьютерлер өндірісі сыртқы құрылымдарға көбірек беріліп келеді, ал босатылған қаражат ғылыми зерттеулерге және жаңа тауар маркаларын жасауға, серіктестік желіні дамытуға, консалтингтік жобаларға және жүйелік интеграция саласындағы жобаларға жұмсалады.
Аталған өзгерістердің жиынтығы, жаңа нарықтық ортаны пайдаланатын экономикалық субъектілердің сыни массасының жинақталуы, сондай-ақ тиісті желілік инфрақұрылымның құрылуы мен дамуы қазіргі әлемдік экономиканың электронды бизнес жүйелерін кеңінен енгізумен байланысты жаңа даму кезеңіне енуіне әкелді.
Ақпараттық технологиялар бизнесті жүргізудің, сондай-ақ нарық субъектілері арасындағы өзара іс-қимылдың таптырмайтын құралына айналды. Бұл технологиялар ақпаратты жинауға, сақтауға, сондай-ақ оны талдауға және кәсіпорын басшыларына шешім қабылдауға айтарлықтай көмек көрсетеді. Ақпараттық технологиялар саласында интернет желісін дамыту есебінен электрондық маркетинг маңызды орын алады және әртүрлі географиялық өңірлерден нысаналы аудиторияның тар сегменттерін қамту, интернеттегі жарнаманың жоғары тиімділігі, коммуникацияларды икемді басқару, тиімділікті дәл бағалау сияқты бірегей артықшылықтарға ие [1, 87-бет]. Электрондық маркетингте қызметтің логикалық ұйымдастырылуы, яғни интернет-маркетинг, мобильді маркетинг, толассыз аналитика, IP-телефония, CRMERP жүйелері кіретін құралдар кешені пайдаланылады. Әр құралды бөлек қарастырайық.
Интернет-маркетинг деп тауар өндірушінің пайда алу мақсатында алмасу жолымен тұтынушылардың қажеттіліктері мен сұраныстарын айқындау және қанағаттандыру үшін интернет желісінде дәстүрлі және инновациялық құралдар мен технологияларды қолдануды көздейтін маркетингтің жаңа түрін айтамыз [2, б. 64]. Интернет-маркетинг жалпы іздеу маркетингін және SEO-ны қамтиды (search engine optimization - HTML кодын, мәтіндік мазмұнды, сайт құрылымын түзету процесі, іздеу жүйесінің алгоритмінің талаптарына сәйкес келетін сыртқы факторларды бақылау, пайдаланушының белгілі бір сұраныстары бойынша осы жүйелердегі іздеу нәтижелерінде сайттың позициясын көтеру мақсатында, іздеу нәтижелеріндегі сайттың позициясы неғұрлым жоғары болса, келушілердің іздеу жүйелерінен өту мүмкіндігі соғұрлым жоғары болады, өйткені адамдар әдетте алғашқы сілтемелерді ұстанады.
Атап айтқанда, әлеуметтік медианы жылжыту бұл SMO (social media optimization - ресурстарды сыртқы жылжытудың заманауи әдістерінің бірі, оның ерекшелігі - сайтты жылжыту сайттың іздеу жүйелерінің қатысуынсыз жүреді және SMM (social media marketing - әлеуметтік медианы компанияларды жылжыту және басқа да бизнес мәселелерін шешу үшін арналар ретінде пайдалану бойынша шаралар кешені). ЅЕО оңтайландыру-бұл іздеу жүйесін пайдаланушылардың белгілі бір негізгі сұраныстарына сәйкес бірінші жылжытуды қамтамасыз ететін іздеу жүйесін оңтайландыру. Вирустық маркетинг - бұл белгілі бір қызмет немесе өнім туралы ақпаратты бір пайдаланушыдан басқа пайдаланушыға олардың бастамасы бойынша таратудың кез-келген мүмкіндігін пайдалануды көздейтін маркетингтік әдіс.
Корпоративтік сайт - бұл компания, өнім және қызметтер туралы толық ақпаратты, компания өміріндегі соңғы жаңалықтар туралы мәліметтерді қамтитын толыққанды тиімді веб-сайт. Интернетте сайтты жылжыту бойынша науқандарды өткізу, демек, сату нарығын кеңейту таңғажайып нәтиже береді.
Мәтінмәндік жарнама - бұл өте қарапайым құрал, онымен жұмыс істеу үшін көптеген көмекші қызметтер мен бағдарламалар бар, тіпті ақысыз түрлері де кездеседі. Бұл қосымшалар ең танымал және ықтимал пайдалы кілт сөздерді таңдауға көмектеседі, ай сайынғы қаражатты автоматты түрде есептейді, статистикалық есептерді қалыптастырады (күніне басу болжамы, таңдалған кілт сөздер бойынша сұраулар саны, әр сөзді басу құны және басқа да пайдалы функциялар). Бұл қосымшалар жарнамалық компанияны әр кезеңде жүргізу процесін едәуір автоматтандырады: бағдарламаны белгілі бір жобаның қажеттіліктері үшін бір рет конфигурациялау керек, бірнеше сағатты алады, содан кейін іс-шараларды бақылауға күн сайын бірнеше сағат бөлу керек. Бүгінгі таңда үш ірі іздеу жүйесі контекстік жарнамаларды орналастыру мүмкіндігін ұсынады, олар : Яндекс Директ жүйесі, Google-GoogleAdWords жүйесі, Rambler - жүйесі [3, б.48].
Интернеттегі медиа жарнама - бұл интернет-ресурстардағы жарнаманың бір түрі болып табылады, ол пайдаланушының ақпаратты жақсы қабылдауына және жарнамаланған брендті жарнамалық баннерлер арқылы тануға бағытталған. Тауарларды жылжыту немесе брендті жарнамалау мақсатында сайттардың беттеріне орналастырылатын статикалық немесе анимациялық суреттер (баннерлер) түріндегі жарнамалық хабарламалар. Баннерлік жарнама айтарлықтай қаржылық инвестициялармен келу санын арттыруға көмектеседі. Әдетте, бұл жеке қызметтің немесе өнімнің есте қаларлық жарнамасы болып табылатын жарнамалық ресурстарды жарнамалауға жарамды теледидарлық жарнаманың аналогы [4, б.38].
Әлеуметтік желілер мен блогтардағы жарнама. Әлеуметтік желілер арқылы әлеуетті тұтынушылармен байланыс танымал тегін платформаларда (Вконтакте, Twitter, Facebook) немесе компанияның корпоративтік сайтында және т.б. корпоративтік ресурстарды ұйымдастыру, компания туралы ақпаратты тарату және кәсіби ортада пікірталас жүргізу компанияның танымалдылығын арттыруға ықпал етеді [5, 141 бет].
Интернеттегі жарнаманың ерекшелігі - жарнама берушілер мен компанияларға жарнаманың негізгі көрсеткіштерін оңай бақылауға және оларға қажетті статистиканы жүргізуге көмектесетін құралдар мен қызметтердің болуы. Мұндай көрсеткіштер трафик көздерінің пайызы, айырбастау индикаторлары, мақсатты аудитория және т. б. болуы мүмкін:
аналитикалық құралдар;
мазмұнды талдау;
әлеуметтік белсенділікті талдау;
мобильді деректерді талдау;
түрлендіруді талдау;
жарнаманы талдау.
Қазақстандағы ең танымал веб-аналитикалық платформаларды айта кететін болсақ: "Яндекс Метрика " - пайдаланушыға өте ыңғайлы және түсінікті функционалдылықты ұсынады, оның арқасында жиынтық кестелер мен графиктер түрінде ақпарат жинайтын әртүрлі өлшемдерді жасай мүмкіндік бар. Яндекс жұмысымен Яндекс Директ және Яндекс Маркет тығыз байланысты. Метрика Яндекс Директ және Яндекс Маркет жарнама берушілеріне келесілерді ұсынады:
жарнамаға басқаннан кейін жарнамаланатын сайтта не болып жатыр деген сұраққа жауап беру;
ең тиімді жарнама құралдарын анықтау үшін әртүрлі бөлімдерде тартылған аудиторияны талдауға арналған құралдар [6].
Google Analytics - деректерді егжей-тегжейлі талдауды орындайды. Стандартты есептер пайдаланушылардың веб-сайтының беттерімен өзара әрекеттесуін бағалауды және талдауды жеңілдетеді. Олардың негізінде жеке есептерді оңай жасай аламыз және трафикті сегментациялай аламыз, сонымен қатар бүкіл топтың әрі қарай жұмыс істеуі үшін маңызды параметрлерді анықтай аламыз [7].
Live Internet - интернет-ресурстарға кіру деректерін жинаудың, өңдеудің және кейіннен талдаудың неғұрлым сапалы құралдарын ұсынатын интернет-ресурстар статистикасының жетекші сервисі. Деректерді өңдеудің көптеген мүмкіндіктері, нәтижелерді графикалық түрде көрсету және ыңғайлы интерфейс күн сайын интернет статистикасымен айналысатын көптеген мамандардың мойындауына ие болды [8].
E-mail-маркетинг - клиенттерді тарту мен қайтарудың ең қолжетімді және бір мезгілде пәрменді құралы. E-mail мекенжайларының деректер базасымен жұмыс істеу арқылы қайта сату санын және клиенттердің тартылу деңгейін айтарлықтай арттыруға мүмкіндік береді. Сатып алу тарихы мен клиенттердің мінез-құлқын талдай отырып, біз клиенттер тауарлар мен қызметтерді сатып алуға дайын болған кезде сол уақыт аралығында электрондық пошта хабарламаларын жіберу жүйесін құра аламыз. Электрондық пошта маркетингінің дұрыс жүйесін спамнан ажырату маңызды. Бұл барлық әлеуетті серіктестерге жеке, қолмен хабарлама жіберу болып келеді. Мысалы, компаниялар B2B саласындағы басқа кәсіпорындардың қызметтерін пайдаланады және оларға ынтымақтастыққа жеке ұсыныстар жіберу сияқты қарапайым шешім кейбір жағдайларда айналымды бірнеше есе арттыруы мүмкін [9].
Контент-маркетинг (ағылш. content marketing) - бұл қазіргі заманғы маркетингтік тәжірибеде кеңінен таралған технология, мақсатты аудиторияны брендке тарту және оған назарын аудару, онымен байланысты маңызды және құнды ақпаратты құру және тарату. Контент-маркетингті табысты әлемдік компаниялар ғана емес, шағын және орта бизнес кәсіпорындары да кеңінен қолданады. Бүгінгі таңда контент маркетингінің ең көп таралған байланыс арналары веб-сайттар мен әлеуметтік желілер болып табылады. Мазмұн маркетингінің негізгі элементтері:
мақалаларды жариялау;;
әлеуметтік желілердегі белсенділік;
блогтарды құру, кейс-стади;
үшінші тарап ресурстарындағы бренд журналдарын шығару;
подкасттар [10].
Ретаргетинг (мінез - құлықтық ретаргетинг, ремаркетинг) - сайттың бұрынғы келушілеріне бағытталған баннерлікмедиалық жарнама. Ретаргетинг өнімге немесе қызметке ықтимал қызығушылық танытатын, бірақ әлі сатып алмаған келушімен диалог жүргізуге мүмкіндік береді. Қайта жоспарлау танымал бола бастайды, өйткені қызығушылық танытқан сатып алушыны қайтару жаңасын тартуға қарағанда арзанырақ. Мінез-құлықтан басқа, басқа да түрлері бар:
іздеу ретаргетингі - бұл жарнама сайттарындағы бұрынғы іздеу сұрауларына байланысты пайдаланушыларға жіберілетін ретаргетинг түрі;
жеке жоспарлау - бұл баннерлердің динамикалық генерациясымен ерекшеленетін түрі. Баннердің мазмұны келушіге ықтимал қызықты өнімдер туралы деректерді пайдаланады. Осылайша, баннер жекелендірілген және тиімді болып келеді.
Бейне маркетинг - бұл бейнелер арқылы тауарларды, қызметтерді немесе брендті жылжытуға бағытталған әдістер, тәсілдер мен іс-шаралар жиынтығы. Тікелей жарнама, компанияға немесе өнімге шолу, клип, влог, бейне блок - бұл тұтынушылық сұранысты ынталандыратын бейне маркетингтің барлық түрлері.
Серіктестік маркетинг - бұл интернет-маркетинг құралдарының бірі. Оны интернетте бизнесті жылжыту әдісі ретінде анықтауға болады, онда серіктес әр келушіге, жазылушыға және сатып алушыға оның қызметінің арқасында сатылым үшін сыйақы алады. "Серіктестік маркетинг" термині сонымен қатар интернет-маркетингтің осы бөлімін оның барлық түрлерінде жүзеге асыратын бірқатар мамандандырылған компаниялар мен мамандар бар бүкіл саланы білдіреді [11].
Электрондық пошта маркетингінің келесі құралын қарастыруға болады. Мобильді маркетинг - бұл ѕмѕ-маркетингтен гөрі кең ұғым, өйткені маркетингтік ақпаратты тұтынушы абоненттердің ұялы телефондарына тек мәтіндік хабарламалар (ѕмѕ) арқылы ғана емес, сонымен қатар басқа мобильді технологиялар арқылы тарату және әдетте олардан кері байланыс алу процесі. Мобильді маркетинг - бұл тұтынушылармен өзара әрекеттесуге мүмкіндік беретін direct маркетингінің туындысы және электрондық пошта маркетингінің бір түрі [12, б. 24].
Ғалымдар мобильді маркетингтің бірнеше негізгі құралдарын ажыратады: ұялы байланыс желісіндегі ақпаратты беру үшін дауыстық ақпарат (IVP - Interactive Voice Response), мәтіндік ақпарат (ѕмѕ хабарламалары), Графикалық ақпарат (EMS - Smart Messaging), фото және бейне ақпарат (MMS), дауыстық емес интерактивті коммуникацияларды жүзеге асыруға мүмкіндік беретін технологиялар (WAP, Java), мазмұн (тақырыптар, суреттер, әуендер, слайд - шоу), ойындар мен бағдарламалар, Bluetooht-маркетинг [13,б.54]. Жоғарыда аталған құралдар кешенінің маңыздылығымен келісемін, бірақ мен оны толық емес деп санаймын. Менің ойымша, бұл құралдар мобильді маркетингтің интернет-маркетингпен байланысын жанама түрде көрсетеді және мобильді оператордың қызметіне байланысты мобильді маркетингтің мүмкіндіктерін жариялауға бағытталған. Сондықтан, интернет-маркетингтің өзекті міндеті - мобильді интернет қолданушыларының қажеттіліктерін ескере отырып, мобильді құрылғыларға біріктіруге болатын құралдарды іздеу. Мобильді маркетингті интернет-маркетинг құралы ретінде қарастыра отырып, осы тұжырымдама ұялы байланыс пен интернет арқылы жүзеге асырылатын қызметті ұйымдастыруды білдіреді және кәсіпорынның маркетингтік мақсаттарына қол жеткізу және тұтынушыларға қызмет көрсетуді жақсарту үшін пайдаланушылардың мобильді құрылғыларын интернет-маркетингті жүзеге асыруға барынша тартуға бағытталған.
Интернет-маркетингтің көптеген құралдары бар: іздеу жүйелері, бизнес-серверлер, тарату жүйелері, компаниялардың корпоративтік сайттары, әлеуметтік медиа, электрондық пошта маркетингі, интернет-жарнама және т.б.. Мобильді маркетинг олардан өзгеше, өйткені алдыңғы құралдарды әртүрлі көріністерде мобильді құрылғыларға бейімдеуге болады. Сонымен, интернет-маркетинг пен мобильді маркетингтің күрделі құрылымдық байланысы бар (Сурет. 1.1).
Мобильді құрылғылар
Мобильді маркетинг
SMS, MMS, ICB, USSD жолдамалар
SMS, MMS, ICB, USSD жолдамалар
Мобильді қосымшалар
Сайттың мобильді нұсқасы
Мобильді контент
Мобильді қосымшалар
Blutooth-маркетинг
Мобильді жарнама
Интернет-маркетинг
Әлеуметтік жарнама
Кәсіпорын сайты
E-mail маркетинг
Дистрибуция жүйелері
Бизнес-серверлер
Іздеу жүйелері
Сурет 1.1 - Интернет-маркетинг пен мобильді маркетингтің өзара байланысы
Ескерту: Автор берілген деректер бойынша құрастырған [21, 175Б.]
Менің ойымша, интернет-маркетинг құралдарын мобильді құрылғыларға айналдыру келесі бағыттар бойынша артықшылықтарға ие:
- SMS, MMS, ICB, USSD - таратылымдар;
- сайттың мобильді нұсқасын жасау;
- мобильді қосымшалар;
- мессенджерлерде жіберілімдер;
- мобильді жарнама.
Ұялы маркетингтің ең танымал құралы - телефон арқылы тарату. Оның кең қолданылуы берілудің қарапайымдылығы мен жылдамдығына байланысты. Мобильді ақпараттық бюллетендердің тиімділігі туралы көптеген шағымдар бар. Бұл құралды іске асыру кезінде адресаттардың тізімдерін нақты қалыптастыру мүмкін емес, аудиторияны қамту шамалы. Әлеуетті тұтынушылардың көші-қонын орнату айтарлықтай күш-жігерді қажет етеді. Сонымен қатар, ақпараттық бюллетеньдердің енуін анықтауда және кері реакцияны алуда қиындықтар туындайды. Осыған қарамастан, мен мұндай құралды қолдануды тиімді деп санаймын, себебі ол ғаламдық желіні пайдаланушылар болып табылмайтын немесе оны сирек қолданатын аудиторияға қол жеткізуге мүмкіндік береді.
Мобильді маркетингті тиімді іске асырудың қажетті құрамдас бөлігі- сайттың мобильді нұсқасын жасау. Корпоративті сайттардың болуы бұрыннан бері отандық кәсіпорындар үшін нормаға айналды. Кәсіпорын сайты -тұтынушыларды ақпараттандыруға, өнімдерді (қызметтерді) жарнамалауға, кәсіпорын брендін қалыптастыруға, өткізуді ынталандыруға, кері реакцияны орнатуға бағытталған интернет-маркетингтің ең тиімді құралдарының бірі. Оны мазмұнды етуге тырысу әртүрлі көлемдегі ақпараттың едәуір мөлшеріне әкеледі. Біртіндеп мобильді маркетингтің мүмкіндіктері кеңеюде. Ұялы байланыс пен интернеттің даму тенденциялары электрондық пошта маркетингінің құралы ретінде мобильді маркетингтің маңыздылығын болжауға мүмкіндік береді.
IP-телефония телефон байланысын дамытудың басым бағыттарының бірі болып табылады. Дауыстық келіссөздер жүргізу үшін Ір-телефонияны (VoIP - Voice Internet Protocol) пайдаланатын абоненттер саны жыл сайын артып келеді. Бұл, ең алдымен, интернет арқылы деректерді беру құнының төмендеуіне байланысты. Енді жеке пайдаланушылар ғана емес, сонымен бірге бүкіл кәсіпорындар интернетті қалааралық байланыстың негізгі құралы ретінде пайдалануға тырысады, өйткені коммерциялық ақпарат әдетте құпия болып табылады, мұндай байланыстың қауіпсіздігі өзекті болып келеді.
Адамзат телефон арқылы сөйлесудің құпиялығын қамтамасыз ету үшін үлкен тәжірибе жинады. Бірақ IP-телефония жалпы қолданыстағы телефон желісінен бірқатар маңызды айырмашылықтарға ие, бұл оны сыртқы араласуға осал етеді және интернеттегі дауыстық ақпаратты қорғаудың қолданыстағы тәсілдерін қолдануды қиындатады. Арналарды коммутациялау қолданылатын классикалық телефониядан айырмашылығы, IP-телефония пакеттік коммутациясы бар желілік протоколдарға негізделген [14, б. 267]. IP желісі арқылы деректерді беру процесінде олар жеткіліксіз қорғалған серверлердің белгілі бір саны арқылы өтеді, сонымен қатар олар қорғалмаған арналармен өзара байланысты. Сонымен қатар, IP телефония әдеттегі деректерді IP желілерімен жіберуден белгілі бір жолмен ерекшеленеді. Бұл Нақты уақыттағы деректерді Аналогты-сандық түрлендіруді орындау қажеттілігімен байланысты [15, б. 11].
Байланыс сапасына қойылатын талаптарды сақтау қажеттілігін ескере отырып, көлемдеу, шифрлауды және т.б. қоса алғанда, мұндай қайта құрулар ең аз қысқа уақыт ішінде жүргізілуі тиіс. IP-телефонияны одан әрі дамыту перспективалары қолданыстағы жүйелердің аталған талаптарына қаншалықты сәйкес келетіндігіне тікелей байланысты.
Электрондық маркетингтің тиімді құралдарының бірі - CRM жүйесін енгізу (ағылшын тілінен аударғанда Customer Relationship Management). CRM жүйесі - бұл ақпараттық жүйе, оның мақсаты - кәсіпорынның бизнес процестерін автоматтандыру, оның барлық бөлімшелерінің тұтынушылармен CRM идеологиясымен анықталған деңгейде өзара әрекеттесуін қамтамасыз ету [16, б. 13].
Мұндай жүйе, бір жағынан, клиенттердің қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағытталған міндеттерді шешеді, екінші жағынан, ақпаратты іздеуге және өңдеуге, деректерді талдауға, сатуды басқаруға және т.б. байланысты шығындарды азайта отырып, кәсіпорынның қызметін оңтайландыруға қызмет етеді.
Жалпы алғанда, бұл артықшылықтарды келесі санаттарға бөлуге болады: шығындарды азайту, сату көлемін ұлғайту және стратегиялық әсер ету. CRM жүйесін енгізуді бағалаудағы қиындықтар алынған қайтарымға салынған инвестициялардың нақты бағасын есептеу жағдайында пайда болады, өйткені мұндай бағалаудың нақты әмбебап формуласы жоқ. Пайдаланылған көрсеткіш ROI деп аталады (ағылшын тілінен. Return on investments) инвестициялардың рентабельділік коэффициенті - қандай да бір іске, жобаға, маркетингтік акцияға инвестициялық салымдардың кірістілігін (пайдалылығын) сипаттайтын қаржылық көрсеткіш[17].
Енді ақпараттық жүйенің тиімділігі оны толтыру және іске асыру сапасымен, атап айтқанда дұрыс реттелген құрылым мен процестермен анықталатыны белгілі болды. Яғни, CRM жүйесін енгізу нәтижесі бизнес-модельдің сапасымен анықталады. Сонымен бірге, іс жүзінде кәсіпорында CRM жүйесін енгізу көбінесе персонал болған кезде қолданыстағы процестерді автоматтандыру ретінде жүреді. Егер кәсіпорынның бизнес-моделінің сапасы жоғары деңгейде болса, онда бұл тәсілді толығымен ақталған деп санауға болады. Сондықтан персоналдың өнімділігін арттыру, қызмет көрсету жылдамдығын арттыру, шығындарды болдырмау және ақпараттың қайталануы сияқты іске асырудың әсерін естен шығармау қажет. Сонымен, біз қолданбалы CRM жүйесін сатып алу және оны қолданыстағы процестерге сәйкес енгізу шығындарынан конверсияны бағалай аламыз. CRM жүйесін бағдарламалық өнім ретінде енгізген кезде, оған негізделген процестерді автоматтандыруда кәсіпорын тікелей әсерлерді ғана емес, сонымен қатар қолданыстағы бизнес-модельді қолдау арқылы алуға болатын жанама әсерлерге қол жеткізеді.
CRM қаншалықты пайдалы болса да, ол тек сатуды автоматтандыруға жауап береді, алайда бизнес мұнымен шектелмейді. Кез келген компанияда белгілі бір бизнестің мәнін құрайтын жаһандық ішкі "тағамдар" бар. Бұл өндіріс, сатып алу, логистика, бухгалтерлік есеп және басқалары. Ол үшін ERP жүйесі бар. ERP - бұл ресурстарды, жұмыс процестерін оңтайландыру және оларды басқару үшін кәсіпорынның барлық қызметін біріктіретін ақпараттық жүйе. CRM мен ERP арасындағы негізгі айырмашылықтың мәні - CRM кез келген компанияда, ал ERP ірі бизнес үшін қолданылады. Стандартты өндірістік кәсіпорынның қалай жұмыс істейтінін қарастыра кетейік. Сату бөлімі Excel немесе CRM-де есеп жүргізеді, 1С бухгалтерия, мамандандырылған бағдарламадағы қойма. Бөлімдер арасындағы байланыс ауызша немесе хат алмасу арқылы жүреді. Бөлім деректерді тұтастай қамтуы керек. Бұл қызыл таспа компанияның процестерін қаншалықты бәсеңдететінін айтпағанда, тұрақты жиналыстарсыз басшылыққа әр бөлімдегі жағдайдың қалай екенін түсіну оңай емес.
ERP бизнестің негізгі процестері туралы деректерді бір жүйеге біріктіреді. Көбінесе ол келесі бөліктерден тұрады:
Негізгі функционалдығы бар платформа. Мысалы, клиенттермен жұмыс істеуге немесе тауарлар мен қызметтерге арналған әмбебап нұсқаулықтар.
Деректер базасы. Мұнда барлық бөлімдерден ақпарат келеді. Шот-фактура, жабық мәміле, жөнелту немесе сатып алу - егер сізде тиісті қолжетімділік деңгейі болса, мұның бәрін бір интерфейсте көруге болады.
Модульдер. Ірі кәсіпорындарда көптеген процестер бар, олардың барлығын ERP-ге ауыстыру маңызды. Сондықтан жүйеде олар үшін арнайы модульдер болуы мүмкін:
бухгалтерия;
қоймалық есеп;
логистика;
өндірісі;
жабдықтау;
персонал;
сату [18].
Қорытындылай айтатын болсақ, ERP көп мағыналы болатынын айта аламыз. CRM - бұл тек сатуды автоматтандыру құралы. Сонымен қатар, CRM ERP-ге модуль немесе тіпті сол компанияның жеке өнімі ретінде кіре алады.
Business Intelligence (BI) жүйелері - бұл бизнес деректерін алу және жан-жақты талдау құралдары. Қолданбалы BI шешімдері бизнес туралы ақпараттың кез-келген көлемін өңдеуді автоматтандыруды қамтамасыз етеді, бұл компания басшыларына нарықтағы қатаң бәсекелестік жағдайында шешім қабылдау үшін өте маңызды [19]. Бүгінгі таңда BI шешімдері ақпаратпен жұмыс істеу жылдамдығы мен сапасын арттыратын және нәтижесінде компаниядағы барлық бизнес процестерін оңтайландыруды қамтамасыз ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz