ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ИНТЕРНЕТ ЖУРНАЛИСТИКАНЫҢ АКПАРАТТЫҚ КЕҢІСТІКТЕ ҚАЛЫПТАСУЫ
ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ИНТЕРНЕТ ЖУРНАЛИСТИКАНЫҢ ДАМУ БАҒЫТЫ
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
І тарау. ИНТЕРНЕТ ЖУРНАЛИСТИКА
1.1. Интернеттегі ақпарат кеңістігі
1.2. Қазақстандағы интернет журналистиканың дамуының алғашқы
кезеңдері
0.2 . Шетелдік интернет сайттарының Қазақстандағы интернет журналистикаға ықпалы
Негізгі бөлім
ІІ тарау. ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ИНТЕРНЕТ ЖУРНАЛИСТИКАНЫҢ АКПАРАТТЫҚ КЕҢІСТІКТЕ ҚАЛЫПТАСУЫ
2.1 Жаңа медиа: даму тенденциясы мен проблематикасы
2.2 Интернеттегі БАҚ-тың пішіндері мен ақпарат тарату функциялары
2.3 Жаңа медианың қалыптасу жолындағы қазақстандық журналистер мен ғылымдардың көзқарастары мен еңбектері (Асхат Еркімбай)
ІІІ тарау. ИНТЕРНЕТ ТЕЛЕВИДЕНИЕ - ЖАҢА МЕДИАНЫҢ ДАМУЫНДАҒЫ АЛАТЫН ОРНЫ МЕН БОЛАШЫҒЫ
3.1. Онлайн -телевидениенің қалыптасуы
3.2. Интернет телевидениенің ақпарат тарату тиімділігі және аудиториясымен қарым-қатынасы
3.3. Интернет-журналистиканың дамуындағы әлемдік тәжірибе Қорытынды
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
КІРІСПЕ
Журналистика саласына өзгеше серпіліс алып келген, бүгінгі таңда ақпараттың нағыз алаңына айналған интернет журналистика - қоғамның да үлкен бөлшегіне айналды. Қазақстандағы интернет журналистиканың даму бағыты белгілі бір кезеңдерді қамтиды. Оның дәстүрлі БАҚ-тан да айырмашылығы да жер мен көктей. Ал ұқсастығы екі бағыт та ақпараттың таралуын, оның өзектілігі мен маңыздылығын, жаңашылдығын басты назарда ұстайды. Интернет журналистика ақпарат таратуда жылдамдық жөнінен өте үлкен көрсеткішке ие. Басты ерекшелігі осы болғандықтан, басқа журналистиканың бағыттары мен саласын ығыстырып отыр. Халықты газет-журнал, тіпті телевизия саласынан алыстатқан ғаламтордың ақпаратпен ғана емес, басқа да жаңашылдығымен қызықтырып отырғаны рас.
Ақпараттық технологияның дамуына байланысты жаңа мүмкіндіктер де туындап отыр. Жеке тұлға мен ұжымдық жұмыстардың ара жігін ажыратуда да таптырмас мүмкіндік беріп отырған журналистиканың бұл түрі қоғам үшін ыңғайлы. Біріншіден, дәстүрлі журналистикаға радио мен телевизия, баспасөз, газет-журнал қатарына жаңаша онлайн-журналистика аяқ басты, яғни интернеттегі журналистика. Басты айырмашылығы шектен тыс жылдамдығында яғни оперативтілігінде. Сонымен қатар, үнемі оқырмандармен тікелей байланыс, дәл қажет уақытта онлайн кеңес пен өзара диалог. Ал ең бастысы нәтиженің көз алдыңда көрініп тұратындығын назарға алсақ болады. Ол дегеніміз, сайтқа кірген әрбір оқырман саны, көрілім мен қаралымның жоғары көрсеткіші, яғни рейтингті анық бақылап отыруда интернет журналистика бірінші қатарда. Веб-аудиторияның нағыз барометрі.
ЗЕРТТЕУДІҢ ӨЗЕКТІЛІГІ. Дипломдық жұмыстың өзектілігі дәстүрлі БАҚ-пен интернеттің өзара сабақтастығы, ақпараттың басқа журналистика саласындағы таралу жылдамдығы мен интернеттегі ақпараттың өзгешелігі. Қазақстандағы интернет журналистиканың даму бағыты.
Диплом жұмысының МАҚСАТЫ:
Бірінші мақсат, интернет журналистиканың дәстүрлі журналистикадан өзгешелігіне назар аудару. Қазақтандағы интернет журналистика мен шетелдік интернет журналистиканың даму бағыттарына талдау жасау. Екінші мақсат, интернет журналистиканың қоғамдағы өзіндік орнына тоқталу, жан-жақты саралау.
МІНДЕТТЕР:
Аталған мақсатқа жету үшін төмендегідей міндеттер туындады:
- Интернет журналистиканы ақпараттың әр бағытында сараптау;
- Интернет журналистиканың өзгешелігін жіктеп көрсету;
- Интернеттегі журналист позициясын айқындап алу да негізгі міндеттер қатарына қосылып отыр.
ЗЕРТТЕУ ПӘНІ МЕН ОБЪЕКТІСІ
Журналистика саласына қатысты әдебиеттер мен газет материалдары, интернет журналистика туралы ғаламтор-сайттарындағы ақпараттар мен оқу-әдістемелік кітаптар қарастырылып зерттелді.
ЗЕРТТЕУДІҢ ЖАҢАЛЫҒЫ ЖӘНЕ ТӘЖІРИБЕЛІК МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ
Интернет журналистика жан-жақты зерттелудің нысаны болды;
Ақпараттық, көркемдік ерекшелігі талданды;
Интернет журналистиканың қалыптасқан барлық нұсқасына сараптама жасалынды;
Маңыздылығы - журналистиканың жаңашыл бағытының ерекшелігі зерттеліп, ең өзекті тұстары басты нысанаға ілікті. Ақпарат кеңістігіндегі атқаратын орнына талдау жасалынды.
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫНЫҢ ҚҰРЫЛЫМЫ
Біршама зерттеулерден құралып жазылған диплом жұмысы кіріспе, екі тараудан тұратын негізгі бөлім, кестелер мен сараптамалық сауалнамадан, қорытынды, әдебиеттер тізімінен құралды.
Кіріспеде зерттеудің өзектілігі, ғылыми маңыздылығы негізделді, оның объектісі мен пәні анықталды, зерттеудің мақсаты мен міндеттері тұжырымдалып, тәжірибелік мәні көрсетілді. Теориялық-әдістемелік база және зерттеу әдістері талқыланды.
Бірінші тарауда интернет журналистиканың ерекшелігі , жаңа бағытқа қатысты бірнеше материалдар айқындалып, интернет журналистика уақыты мен мән-мағынасы тереңнен талданды, алғашқы даму кезеңдер нысанға алынып сарапталынды.
Екінші тарауда Қазақстандағы интернет журналистиканың ақпараттық кеңістікте қалыптасуы. Жаңа медиа, оның дәстүрлі журналистикадан ерекшелігі, кемшілігі Жаңа медианы қалыптастырушы өкілдер: (Асхат Еркімбай, Ербол Азанбек) жұмыстарына кеңірек сараптама жасалынды. Жаңа медианың қоғамға маңыздылығы айқындалды. Ақпараттық сайттардың құрылымына талдама жүргізіліп, олардың құрылуы, даму кезеңдері. Сауалнамалар мен кестелер құрылып, қорытынды нәтижесі де сарапқа алынды.
Үшінші тарауда - интернеттегі телевизия мен оның болашағы мен құрылымы жайлы толыққанды зерттеу жүргізіледі. Интернет арналарды, бағдарламалардың мысалында шетелдік және отандық медиаөнімдер талданады. Онлайн-телевизияға қажетті бағдарламалар мен фунционалды жабдықтамалар туралы да зерттелді.
Қорытындыда тұжырымдамалар баяндалып, диплом авторының тарапынан ұсыныстар жасалды, тақырыптағы зерттеудің ары қарайғы бағыттары да көзделінді.Қолданылған дереккөздер тізімінде кітаптардың атаулары, мақалалар және өзге ақпарат көздері көрсетілген.
І. ИНТЕРНЕТ ЖУРНАЛИСТИКА
Интернет журналистика - соңғы уақыттағы журналистика саласына енген үлкен жаңалық. Бүгінгі таңда журналистиканың жаңа түрі көптеген өзгеріс алып келгені рас. Қазіргі таңда әлемдік БАҚ жаппай интернеттенуге көшті. Еркін ойдың аймағы саналатын интернет әлемі дәстүрлі БАҚ-тың нағыз бәсекелесіне айналды. Елімізде ғаламторды пайдаланушылар саны да едәуір арта түскен. Дәстүрлі ақпарат құралдарындағы тұтынушылардың көпшілігі жаңа медианың жаңалығына мойын бұрды. Ал, жаңа медианың ақпарат таратудағы жылдамдығымен ерекшеленіп тұр. Дәстүрлі журналистикамен қатар интернет журналистика да қоғамда өзіндік орнын айқындай бастады. [1. №11. - 15-23 б.]
Интернет журналистика - XX ғасырдың соңында интернеттің дамуы мен өркендеуінің нәтижесінде пайда болған журналистиканың жаңа түрі. Интернет желісі, кең аудиторияға дереу әрі сапалы ақпарат таратудың жаңа әдісін ойлап тапты. Бұл тұрғыда, кез келген интернет пайдаланушы адам өзіндік бұқаралық ақпарат құралын құруға үлкен мүмкіншілікке ие болды. Интернет басылымдардың өзінің ресми БАҚ беделі болуы мүмкін, ал кей жағдайларда болмауы да мүмкін. Интернет басылымда қызмет ететін журналист (интернет - журналист) дәстүрлі журналистиканың жұмыс істеу техникасымен көп кезіге бермейді. Мәселен, полиграфия, телетүсірілім немесе аудиожазбаның арнайы аппаратуралары.Ал интернет журналисттің қызметіндегі ең бастысы әрі маңыздысы - оның интернеттегі құқылық аспекті. Дәлірек айтсақ, журналист интернет желісіне жариялаған әрбір мақаласына жауапты, бірақ практика жүзінде бұл жағдай көбінде іске аспайды. Соңғы жылдары интернеттің индивидуализациялануы кең ауқымды танымалдылыққы ие болды. Кез келген тұлға өз алдына ешқандай да шектеусіз әрі бақылаусыз ақпараттың құрастырушысы және таратушысы. Соған орай , блогосфера ұғымы уақыт өте келе үлкен сұранысқа ие болып, өркендеу үстінде. Тіпті , ғылыми ортада осы блогосфера дәстүрлі БАҚ ты ығыстырып тастауыда мүмкін деген пікір қалыптасты. Қазіргі таңда, халықтың көпшілігі тәжіриебелі журналистика мен блогосфера бір - бірін барлық бөлімдер бойынша жақсы толықтырады деген ойға тоқталады - мыс. Блогты интернет журналистика дамуының тағы да бір баспалдағы ретінде қабылдасақ болады. Ол интернет өркендеуінің бірден - бір дәлелі болмақ. Интернет - журналистика - дәстүрлі журналистиканы эволюциясы, жаңа ғасырдың жаңалығы. [2. №1. - 34-57 б.]
Интернет журналистиканың басты спецификасы - ақпарат таратудағы мәтіннің ерекшелігі. Интернет ақпарат таратушыға шексіз мүмкіндіктер сыйлайды, бірақ сол мүмкіндік пен арнайы бағдарламаларды сәтті қолдана білу маңызды болмақ. Мәселен, фото мен видеоны жүктеудегі ескеретін жайттар. Егер мәтін өзекті тақырыпты қамтып тұрса, оған жұртшылықтың назарын аудару үшін сәтті таңдалған фото-видеолардың атқаратын қызметі жоғары. Болған оқиғаны суреттеп жазу үшін, оған сәйкес видеожазба немесе фото керек. Сондықтан, кәсіби журналистердің қасына оператор, фотографтарды алып жүретіні белгілі. Ал ондай кәсіби фотограф пен оператор болмаса, соңғы уақытта бұл кәсіп түрін де журналистер өздері меңгеруге тура келіп отыр. Сурет сапасы жоғары болуы маңызды болғандықтан, журналист тек кәсіби мамандармен серіктес болғаны жөн.
Журналист - әмбебап мамандық. Дамып келе жатқан мобильдік жүйе интернет журналистиканың тағы бір ерекшелігін айқындап отыр. Ол - әртүрлі форматтағы бағдарламалармен жұмыс жасай білу, аудиторияны кеңейту. Видеожазбалар мен аудиофайлдар ұялы телефон үшін ақпарат таратуда үлкен рөл атқарады. Ақпараттың көзі болып табылатын ұялы телефонның да қоғамда өз орны қалыптасты. Әлеуметтік желілерді дұрыс әрі ұтымды қолдана білу де журналистің бүгінгі міндетіне айналғаны шын. Себебі ақпараттың көзі болып табылатын құрал ретінде интернеттегі сайттан гөрі, қарапайым халық әлеуметтік желіні көп тұтынады. Сондықтан әрбір әлеуметтік желінің өз заңдылықтары мен ерекшеліктерін білуіміз шарт. Журналист үшін қолдану әдістері мен ұтымды тұстарын назардан жіберіп алмау қажет болады. Мұнда әлеуметтік желінің коммерциялық бағыты, жас ерекшеліктері мен әлеуметтік топтар, сондай-ақ, қызығушылықтар жатады.
Ең алдымен журналист кең танымал, стандартты түрлерін емес әлеуметтік желінің басқа да артықшыларын орынды қолдана алғаны дұрыс. Мысалы, GIF-анимацияның әлеуметтік желідегі қолданысы. Философиялық сұрақтарға жауап іздеудің орнына, GIF-файлдарды жаңалық деп тануға болады ма, оған мән берудің маңызына назар салған жөн.
Сонымен қатар, интернет журналист өз өзіне заңгер. Олай дейтініміз, интернет журналистикада ақпарат таратудың ережелері мен сақтау керек заңы бар. Әсіресе оны халыққа жеткізуде ескеру керек бірнеше талаптарды естен шығармаған абзал. Демек, жеті рет өлшеп, бір рет кес демекші, ақпаратты ғаламторда жарияламас бұрын бәрін мұқият тексеруі қажет. Өйткені таралған әрбір материалға журналистің жауапты екенін ескерсек, бұл өте қауіпті. Яғни, заңды білу журналистке жүктелген міндет десек артық емес.
Сонымен интернет журналистикада журналистке қажетті кеңестер:
Өте белсенді серіктестік құру. Яғни видео-операторлар мен фотографтардың кәсіби-сапалысымен жұмыс жасау;
Медиафайлдарды дұрыс қолдану мен кең пайдалана алу;
Таратылған ақпарат мәтінінің құрылымы, заңға сәйкестігі, журналист жауапкершілігі.
Интернетте материал берудегі бірнеше заңдылықтарға да тоқталып көрейік. Тәжірибе көрсеткендегідей, өмірде болған оқиға мен ойдан шығарылған оқиғалар назарға тез ілігеді. Құрғақ сараптамаларға қарағанда дер кезінде жеткізілген оқиғаларға көп көңіл бөлінеді. Аудиторияның қызығушылығын ескеру керек. Қандай ақпаратты жиі оқып, қарайтынын саралап, мәтіннің де стилі мен жазылу ерекшелігіне де мән берген абзал. Ақпарат өз мақсатты аудиториясын дұрыс табуы үшін уақыт пен кеңістік маңызды екенін ұмытпау қажет. [3. 33-34 - 298 б.]
Журналистика - газет-журнал, радио мен телевидение ғана ма?! Иә, ол интернет журналистиканың келген уақытына дейін солай болатын. Ал қазір барлығы өзгерді. Әлемдік кеңістікті қамтып, ақпарат таратудағы оперативтілігімен таң қалдырып келе жатқан интернет журналистика БАҚ-та әжептәуір өзгеріс алып келді. Жаһандану заманында, барлық әлем бір ғана ұялы телефонға сыйып тұрса, әлемнің түкпір-түкпірінен ақпарат алып отырсаңыз, күндіз-түні қолдануға ыңғайлы болса, ақшаға газет-журнал сатып алып, телебағдарламалардың монтаждалуын күтіп отырдың не қажеттіліі бар? Бұл әрине бүгінгі күннің ойлау жүйесі. Интернет журналистиканың қарқынды дамып келе жатқаны интернетке деген қолжетімділік пен еркіндік.
Барлығы қалай бастау алды?
Интернет журналистика өзінің қалыптасуын кеңселер мен фирмаларда, мекемелер мен үйде пайда болудан бастады. Бұл - ХХ ғасырдың аяғы болатын. Ескере кететін жайт интернет журналистиканың дами бастауы - тек журналистика жанрлары мен журналист мамандығын ғана емес, басқа да дамушы мамандықтарға өз әсерін тигізе бастады. Жаһандық желі ең алдымен ақпарат жылдамдығын талап етті. Сондай-ақ ақпараттың тексерілген, фактісі бар, шындыққа жанасатын болуы басты нысанаға алынды. Содан кейін, фото-бейнесіз ақпараттың құны төмендеп, бүгінде фотосыз, бейнесіз жарияланған ақпарат түкке жарамсыз болып қалды.
Ерекшеліктері:
Интернет журналистиканың дамуы - оқырманмен тікелей байланысқа шығуға алып келеді. Газет немесе телевизия саласының журналисті өзінің мақаласын, яки дайындаған сюжетінің уақытынан бұрын жан-жақа тарамайтынын білсе, ал интернет журналистика керісінше бұл заңдылықты қажетсіз санайды, ақпаратты тез, жылдам, ауқымды тарату интернет журналистиканың басты жетістігі. Өйткені ақпаратты тез таратқан сайын оқырман саны көбейіп, өз аудиториясы кеңейеді. Тәтті, ыстық жаңалықтар кімді болмасын қызықтыратыны анық.
Көптеген интернет басылымдар ресми БАҚ өкілі ретінде мәртебеге ие, ал кейбірі ондай ресми тіркелімнен өтпегені де бар. Интернет журналист белгілі бір аппарат пен жұмысқа қабілеттілігіне қарамайды. Газеттегі журналистке қойылатын кейбір талаптар интернет журналистке қойылмайды. Интернет журналист көп жағдайда болған оқиға орнына барып, интервью алып, репортаж жасап, жаңалыққа қатысты жандармен сұхбаттасып, пресс-конференция мен кездесулерде отыруды қажетсіз санайды. Ол әр қалада, әртүрлі мамандықпен айналысатын адам болуы да мүмкін. Тіпті олардың тұрақты кеңсесі мен арнайы жұмыс орындары да болмайды.
Жаһандық желінің пайда болуда бірнеше жақсы тұстары бар. Мысалы, журналистердің жұмыстарын біршама жеңілдетті, оны әлдеқайда қауіпсіз етіп, оқырмандарға жаңалықты уақытылы жеткізуді алып келді.
Алайда сапа жағы әлі де ақсап тұрғанын атап айта аламыз. Мәтінді сапалы жаза алмайтыны тек қана оқырмандар үшін емес, мамандар үшін де үлкен мәселеге айналып отыр.
Қазіргі таңда журналистика мамандығы әлемде өзіндік орны бар және елдің назарында болатындықтан сынға көп ұшырайды. Өзге кәсіп иелерінің қателіктерін халық көп біле бермейді, ал журналистің олқылығы бірден жария болады. Себебі, оның айтқандарын миллиондаған адам тыңдайды, көреді, оқиды. БАҚ құралдарынан басқа ғаламтор кеңістігінде де журналисттік қызметтің аясы кеңейген. Бұған жауаптылар да журналисттер. Сол журналисттердің бағындырар биігі қандай болмақ деген сауал да жиі ұшырасады. Мұнда журналистердің негізгі қызметі төмендегідей болмақ: интернет кеңістігінде жұмыс істеу; қажетті ақпаратын табу; әр түрлі жанрлар мен стилдерді қолданып веб-парақшалар жасау; веб-сайттар дизайнын жасап, безендіру және желідегі ақпараттың сапасын бағалай білу. Бұл да халыққа қызмет көрсетудің бір түрі болғандықтан өткен кіммен үлгі алатынымыз да айқын. Бізге үлгі-өнегені алыстан іздеудің қажеті жоқ. Кешегі Алаш азаматтары нағыз идеал болуға әбден лайық. Олар халыққа қалтқысыз қызмет етудің нағыз үлгісін көрсетті. Кейінгі кезеңде журналистика табыс көзіне де айналып келеді. Біз оны дұрыс емес деп те айта алмаймыз. Бірақ журналистика тек пайда табудың құралына айналып кетсе, онда қоғамда үлкен қақтығыстар туғызуы мүмкін. Оған жол бермес үшін журналистика қоғамның бейбіт дамуына қызмет етуге тиіс. Яғни, қазақ журналистикасы, ең алдымен, халықтың білім-білігін, талғамын арттыруға қызмет еткені жөн Интернет журналистиканың да қоғамдағы ролі осымен айқындалмақ.[4. 90 - 31,31б.]
Интернет журналистика cоңғы онжылдық көлемінде әлемдік интернеттің дамуымен қатар танымалдылық пен жаппай қолданысқа ие болған журналистиканың жаңа, тың бағыты. Өзін журналист рөлінде сынап көргісі келетін кез-келген тұлғаға шексіз мүмкіндігі бар, ерекше санат.
Азаматтық журналистика, индивидуалды журналистика, гонзо-журналистика, блоггерлік -- мұның бәрі осы интернет журналистиканың бағыттары. Интернет журналистика саласы біздің де елімізге ғаламдық үрдіспен келіп жеткен ең жас, әрі тың бағыт. Аталған сала ЖОО да пән ретінде оқыту-ағарту істері енді-енді қолға алына бастады. Интернет журналистика - өткен ғасырдың аяғына қарай, интернет аудитория қалыптасқаннан кейін шыққан ұғым. Журналистиканың бір түрі. Интернет дәстүрлі ақпарат құралдары - телеарна, радио, газеттерден аудиориясын әлдеқайда тез қалыптастырды. Мысалы радио алғашқы 50 млн-дық аудиториясын 38 жылда, ал телеарна 13 жылда жинаған екен. Ал, интернет небәрі 4-ақ жылда осындай көрсеткішке ие болған. Интернет журналистиканың жылдам дамуын оның күрделілігімен байланыстырады. Яғни, бір мезетте дыбыс, видео, мәтін, түрлі инфографикалар, суреттер бере аласыз. Дәстүрлі ақпарат құралдарында осыларды жеке-жеке небір командалар жүріп жасайды. Ал, интернет журналистиканың тағы бір ерекшелігі ол - бір адам - бір БАҚ. [5. 380 - 28, 29б.]
1.1. ИНТЕРНЕТТЕГІ АҚПАРАТ КЕҢІСТІГІ
Адамзат өркениетінің даму сатысында бірнеше ақпараттық серпілістер болды. Олардың алғашқысы - жазу арқылы ақпараттың ұрпақтан-ұрпаққа жетуі. Екіншісі - баспалардың пайда болуы. Үшінші серпіліс - электрдің пайда болу нәтижесінде қалыптасқан телефон, теледидар, радио секілді т.б. ақпарат тарату құралдарының дамуымен ерекшеленеді.
Ал ХХ ғасырдың соңынан басталатын төртінші серпіліс - компьютерлік технологияның желілік технологиямен бірігуі нәтижесінде қалыптасып, ақпараттық - коммуникациялық технологиясы атанған жаңа ақпараттық серпіліс. Бүгінде осы ақпараттық серпіліс дәуірді таңқаларлық өзгерістерге бастар басты күшке айналып келеді.
Ақпараттық қоғам туралы ұғымды өткен ғасырдың жетпісінші жылдарында жапон ғалымдары ұсынған еді.Қазірде бұл озық идея адамзат өркениетінің, ғылым мен білімнің өрлеуіне, мемлекеттің қоғамдық - саяси құрылымының жетілуі мен оның тұрақты дамуына әсер ете отырып көптеген елдердің назарына ілікті. Идеяның негізгі тұғыры - желілік - ақпараттар технологиясы болып табылады. Және бүкіл әлемде ерекше қарқынмен дамып келеді. Себебі қазіргі таңда қоғам тұрмысындағы қажетті барша ресурстарды басқаруды ұйымдастыру мен азаматтардың рухани, мәдени қажеттіліктерін қамтамасыз етуде құрлықаралық жүйе құрушы құрал болып отыр. Ал бұл үрдісті әлем әлеуметтанушылары адамзат қоғамы өзінің даму жолында ақпараттық қоғам деп аталатын жаңа сатыға қадам басуы деп бағалауда.
Бүгінде АҚШ, Ұлыбритания, Канада, Франция, Германия, Дания, Финляндия, Оңтүстік Корея, Сингапур, Малайзия, Марокко, Маврикия, Эстония секілді т.б. көптеген елдер ақпараттық қоғамның негізін қалаудың көш басында келеді. Мәселен, АҚШ 1993 жылы ұлттық - ақпараттық инфрақұрылым қалыптастырудың жоспарын қабылдады, 1994 жылы шілдеде Еуропалық одақ комиссиясы Ақпараттық қоғамға - Еуропалық жол атты жоспарын бекітті, 1995 жылы Финляндия Ақпараттық қоғамға - финдік жол деп аталатын өз бағдарламасын әзірлесе,1996 жылы ГФР Ақпараттық қоғамға - германдық жол атты бағдарламасын қабылдады. Осылайша өткен ғасырдың 90 жылдары шенінде мұндай бағдарламалар барлық дамыған елдер мен дамушы елдерде қабылданды. Бұл бастамаларды мұнан ары кең ауқымда жалғастыру мақсатында Үлкен сегіздік елдері 2000 жылы әлемдік ақпараттық қоғам орнатудың Окинава хартиясын бекітті.
Бағдарламалардың басты мақсаты интернет арқылы компьютермен халыққа білім беруді күшейту, мемлекеттік басқару ісінің тиімділігін арттыру, электрондық құжатпен дүниежүзі елдерімен ақпарат алмасуды қалыптастыру. Сондай-ақ, мемлекеттік басқару органдарының құжаттары мен кітапханалардың, оқу орындарының және басқа да санаткерлік орталықтардың түрлі ақпараттық ресурстарына қол жеткізу. Бұл идеялар жыл өткен сайын маңызы арта түсуде. Соның нәтижесінде әрбір мемлекетте электрондық э - үкімет (e - government) пайда болып жатыр. Біздің елде де бұл бағдарлама жүзеге асырылуда. Ақпараттық қоғамда электронды үкімет пайда болғаннан кейін, әрине басқа салалар да тыс қалмауда. Яғни кәсіпкерлікті дамытып экономиканы арттыруға негізделген э - бизнес (e - business), азаматтардың тұрмыстық тіршіліктеріне қатысты э - азамат (е - citizen) іспетті т.б. нысандары жан - жақты дамуда. [6. 208 - 98, 99 б.]
Журналистің жұмысы ақпарат пен оның ақпараттың объектісінен құралады. Қажетті ақпаратты алу үшін бірнеше қолжетімді талаптарды орындаған абзал. Көптеген ережелер ақпаратты дайындау барысында туындайды. Зерттеу, интервью және әртүрлі құжаттар. Журналистік зерттеу мен сараптама, эксперимент журналист үшін ең ауыр әрі қиындыққа толы методика. Ақпараттың сәтті әрі орынды жеткізілуі тақырыптың толықтай ашылуында.
Корреспондент, интернет журналист үшін ақпараттың маңыздылығы әрдайым бірінші орында болмақ. Интернеттегі ақпарат кеңістігі журналистиканың басқа салаларына қарағанда әлдеқайда ауқымды екені белгілі. Сондықтан, интернеттегі журналистиканың ұтымды тұстарын ақпарат кеңістігінде кеңінен пайдаланған дұрыс. Ең алдымен журналист халыққа бірыңғай сауалнама жүргізіп алса, ақпаратты таратуда қиналмайды. Мысалы , оның бірінші жолы әртүрлі уақытта әр тақырыпқа арналған ақпаратпен бөлісу қажет. Сосын қай ақпарат көп көрілім жинағанын анықтап, пікірлер тоғысы қай ақпаратта көптеп түскенін оңай анықтауға мүмкіндік алады. Бұл тәсіл ақпарат кеңістігінде қандай жаңалық жиі оқылып, қай уақытта тараса көп көрілім жинайтынын анықтауға көмегі тиеді.
Ақпарат пен журналсит. Бұл бүгінде егіз ұғымға айналғаны шын. Журналистің кез келген жұмысы келген немесе алынған ақпаратқа байланысты. Эксперимент жасау - ақпаратты тереңінен, саралай отырып жинау деген сөз. Болған оқиғаларды тарқатып, бұқпасыз жазу үлкен мағына мен пайдаға ие болады. Өкініштісі, көп жағдайда журналистер құрғақ, оңай, жеңіл материалды жазып құтылуды жөн санайды. Сонымен қатар, интернеттегі ақпарат пен ақпарат кеңістігі белгілі бір ретте заңдық тәртіпке бағынуы тиіс. Себебі ақпарат - ең құнды әрі қауіпті таралым. [7. 595 - 296, 299 б.]
Кез келген мемлекеттің ұлттық қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін ақпараттық қауіпсіздік өзекті проблема екендігін халықаралық тәжірибе растайды. Әлемдегі бір де бір мемлекетте Интернетте және электрондық төлемдерде киберқылмыстың - вирустардың таралуы, жағымсыз хабарлар (бұдан әрі - спам), ерсі ақпараттар, қарақшылық, алаяқтық негізгі түрлеріне қарсы тұрақты иммунитеті жоқ.
Ақпараттық қауіпсіздікті қорғау ұлттық заңнаманың шығарылған ақпараттың зияткерлік меншігін қорғау, Интернет арқылы таралатын компьютерлік вирустардың, қорлау және ерсі ақпараттардың, қоғамға қарсы үндеулердің, спам, ақпаратқа рұқсатсыз қолжеткізуді жібермеудің, Интернетті пайдалануға қолданылатын қорғау құралдарын пайдаланудың тәртібін белгілеу, сондай-ақ мұндай құқық бұзушылық жасаушы тұлғаларды тиімді анықтау және жазалау үшін нормативтік шарттар жасаусыз мүмкін емес.
Бірыңғай ақпараттық кеңістікте құқықтық қамтамасыз етумен қатар субъектілердің ақпараттық өзара әрекет етуі ақпаратты қорғаудың ұйымдастырушылық және техникалық шараларын қабылдауды талап етеді.
Бұл шаралар мыналарды қарастырады:
1) ақпараттың тарап кетуінің, жоғалуының, жасандылығының алдын алу;
2) жеке тұлғаның, қоғамның, мемлекеттің ақпараттық қауіпсіздігі қауіп-қатерінің алдын алу;
3) ақпаратты жою, модификациялау, бұрмалау, көшіру, шектеу бойынша қолданылатын іс-әрекеттердің алдын алу;
4) жеке меншік объектісі ретінде ақпараттың және құжаттаманың құқықтық режимін қамтамасыз ету, ақпараттық ресурстар және ақпараттық жүйелерге заңсыз араласудың басқа түрлерінің алдын алу;
5) азаматтардың ақпараттық жүйедегі бар дербес деректерінің құпиялылығын және жеке құпиясын сақтаудың конституциялық құқығын қорғау;
6) құжатталған ақпараттың жасырындылығын және құпиялылығын сақтау;
7) ақпараттық үдерістерде және ақпараттық жүйелерді, ақпараттық технологиялар мен құралдарды шығару және қолдануды әзірлеу кезінде иелік етуші субъектілердің құқығын қамтамасыз ету;
8) Қазнетке қатысушы ұйымдардың ақпараттық қауіпсіздігі және ақпараттық-аналитикалық қамтамасыз ету проблемалары бойынша ақпараттық-анықтама қорын құру;
9) сыртқы теріс әсерден Қазнеттің ақпараттық кеңістігін қорғау;
10) Интернетті құқыққа қарсы мақсаттарда пайдалану фактілерін анықтау мақсатында Қазнеттің ақпараттық кеңістігінің мониторингін жүзеге асыру.[8. 121 - 103-106 б.]
Журналистің қолына түскен әрбір сан, мәлімет, ақпарат, материал атаулының бәрі дерек бола алмайды. Дерек дегеніміз, біріншіден, шынайы түрде болып өткен дүниені бейнелейтін, тексеруге болатын (верификация) ақпараттық материал. Сонымен қатар дәйектендірілген ақпаратты (мәліметтің көшірмелері, сұхбаттың расталған мәтіні, кітап немесе мақалалардан алынған ресми сілтемелер т.б.) нақты ақпарат көзінен алынған дерекпен салыстырып, алып қашпа жел сөздерден ажырату маңызды. Егер дәл осылай дәйектендірілмеген жағдайда оны пайдалану керек болса міндетті түрде ресми түсініктеме қоса берілгені дұрыс. Екіншіден, деректің атқаратын рөлі айтарлықтай және оның нысаны маңызы терең оқиғалар, мәлімдемелер, іс әрекеттер. Деректің сипаты туралы мәселені журналистің қоғамдық позициясымен, әдістемелік бағытымен тікелей байланысты түсіндіруге болады. Егер журналистің әдістемелік позициясы дұрыс болмаса ақпарат жинауда да, оған баға беруде де теріс тұжырым жасауға итермелейді. Оның салдарынан қоғамда жалған деректер етек жайып, оның соңы айықпас дау-дамайға, шуға ұласып кетуі мүмкін. Журналистика принциптерін қатаң ұстанып, кез келген дерек пен оқиғада бейтараптылық танытқан абзал. Қандай бір ақпараттағы деректер, дәйектемелер оған жасалған комментарий, тұжырым, ұсыныс-пікірлердің қайсысында болсын сырттай қарағанда қайшылықтың орын алуы-алмауында тұрған ештеңе жоқтай сезілуі мүмкін. Ал, шындығына келгенде, журналистің позициясы осы жерде көрініс табады. Ең негізгі шектеу де осында ұшырасады. Журналиске мынандай сауалдар қойылады: Оқиға, көріністі хабарлағанда, оған баға бергенде, қорытынды жасағанда журналист анықталмаған немесе бір жақты деректі ұсынуға қақысы бар ма? Сондай-ақ, журналист әлденеге субъективтік түсініктеме бере ала ма, біреулерге залалы тиюі мүмкін екендігімен санаспай жатып үндеу тастауға, ақты қарамен немесе керісінше бояуға ерік беріле ме? Осындай көптеген күрделі мәселелер журналист қызметінің принципі жайындағы проблемаларға өте байыпты әрі аса сақтықпен қарауды талап етеді. Журналист өз тұжырымдамасының, позициясының объективтілігіне өзінің де, өзгенің де көзін жеткізу үшін қоғамдық өмір, оның заңдылықтарын терең білетін, таным деңгейі биік болуға тиіс. Оның сыртында өз идеясының өмірде жүзеге асу жолдарына, нақтылығына сенімді және нәтижесі үшін жауапкершілікті мойнына ала білгені абзал.
Бүгінгі қолданыстағы технологиялардың кең тараған түрлері болғандықтан, блог арқылы түрлі ақпараттар, деректер, фотолар алмасу, бейне блог, бейне дәрістер жүргізу, электрондық пошта бәрі қолданылады. Соңғы жылдары кейбір, фирма, кәсіпорындар өздерінің бренд тауарлары мен қызмет түрлерінің маркетингіне арнаған platform немесе өзге арналарды қолдана бастаған. Денсаулық сақтау орындары мен емханалар аталмыш технологияларды игерсе, өз пациенттерімен кеңес өткізуге аса қолайлы болар еді. Қазіргі таңда Social media-ның қажеттілігі барған сайын артып келеді. Санаулы жыл бұрын әлемнің алдыңғы қатарлы университеттерінің профессорларының дәрісін тыңдау мұң болса, қазір қалаған Оксфордтың, Гарвардтың, Кембридждің ғалымдарымен виртуалды әлемде жүздесе беруге болады. Айта берді, әлемнің айтулы саясаткерлерімен, Құрама Штаттың президентімен де Social media арқылы байланыс жасауға мүмкіндік бар. Біздің әлеуметтік желі жайындағы ұғымымыздың масштабының өзі қазіргі таңда facebook, Twitter, Youtube, blog секілділермен шектеліп, достардың өзара хабарласуынан, фото, бейнеклиптер алмасуынан аса алмай отырмыз. Шын мәнінде сіз нені білгіңіз келсе, интернет бәрін де бере алады. Жылдамдықтың зор қарқынымен қарыштап дамып келе жатқан онлайн қоғамда әр азамат жеке тұлғалық брендін қалыптастыру жолында өзін өзгелерге дұрыс танытып, абыройын асқақтату үшін қаласа да, қаламаса да Social Media-ға жүгінуге мәжбүр. Бұл жерде әрине, айтары бар адамдар ғана өзінің білім-білігін, қарым-қабілетін көрсете алады. Ал, әлі күнге дейін мұның артықшылығын түсінбейтіндер қарым-қатынастың бұл түрін кәдімгідей жау санап, ат-тондарын ала қашып жатады. Ол енді, жабайылық. Қазіргі студент дегеніміз үстелден бас көтермей отырып, кітап оқи беретін немесе ұстаздың оқыған дәрісінен белгілеп алған азын-аулақ мәліметті жаттап алып онысын семинар сабағында айна-қатесіз айтып беретін советтік заманның түлегі емес. Ол дәуір әлдеқашан келмеске кетті. Айталық, бизнес, қаржы мамандығы бойынша білім алып жатқан студентті мысалға алайық. Ол әлде бір елде ақша саясаты өзгергені жайында ақпараттың телеарна арқылы хабарланғанын құлағы шалды делік. Толық ақпаратқа қол жеткізу үшін ол қандай әрекет жасайды? 1. Google, Wikipedia бойынша түрлі ақпарат көздерінің деректерімен танысады 2. Youtube-тен ақпаратқа қатысты Podcast-терді көріп тыңдайды. Онда кәсіби мамандар мен сала ғалымдарының сұхбаттары, бейне дәрістері де кездеседі. 3. Twitter арқылы өз ұстаздарымен немесе әлемнің өзге іргелі оқу орындарының мамандарымен байланысқа шығып сұрақ қоюларына болады. Айталық, Гарвард, Оксфорд университеттері профессорларының бәрінің Twitter парақшалары бар. Студенттер өз салалары бойынша тіркеле алады. 4. Facebook немесе өзге форум сайттар арқылы арнайы тақырыпқа сай талқылау ұйымдастыра алады. Мұның пайдалы жағы көптің пікірімен танысып, олармен тікелей қарым-қатынас жасауға болатындығында. 5.Белгілі деңгейде жан-жақты ақпаратқа қанығып, түрлі мәлімет алған соң студент өз тұжырымы мен пайымын блогіне немесе парақшасына жазып, өз көзқарасын жалпақ жұртқа жеткізе алады. Сонымен қатар google group-ті пайдалана отырып, әркім өзімен мүдделес, пікірлес жандарды тауып біріге алады.[9. 290 - 59, 60 б. ]
1.2. Қазақстандағы интернет журналистикасының дамуының алғашқы кезеңі
Еліміздегі интернет-журналистиканың қалыптасуы 1996 жылы саяси процесстермен тікелей байланысты. БАҚтың монополиялану кезінде журналистер өз наразылығын, ой-пікірін, виртуалды кеңістікте жариялай бастады. Үкімет басындағыларды сынау, оппозициялық бағыттағы материалдар сайттарда көрініс тапты. Дуванов өзінің WEB-журналистика:опасные тенденции мақаласында интернет-журналистиканың дамуына баға беріп, атышулы www.eurasia.org сайтының материалдары тым батыл болғандықтан, арнайы орындардың күшімен оның айналық нұсқасы жасалып, ондағы ең провокациялаушы деген материалдары алып тасталды. Осылайша, сенсацияға құмар оқырман бөлігі шын Евразия сайтына кіре алмай, аз уақыттан кейін сайт мүлдем жабылды. Осыған ұқсас жағдайды басынан кешкен басқа да онлайн басылымдар www.turan.kz, www.nomad.web.com, т.б.
Анонимді журналистиканың үлгісі болған осындай сайттағы материалдар БАҚ-ң бір түрі дегеннен гөрі саяси таластардың аренасына көбірек ұқсайтын еді. Қазақстандағы алғаш онлайн басылымдардың тағы бір ерекшелігі және кемшілігі, ақпарат сенімсізділігі, тілдің тұрпайылығы. Сенімсіз дейтініміз, келтірілген мәліметтермен танысқан оқырман оны өзі тексеруге қауқарсыз болған. Кейінірек интернет аудиториясы үшін саяси, әлеуметтік топтардың кез-келген өкілі ашық пікірі мен көзқарасын білдіре алатын трибунаға арналған, қазақстандық интернет-журналистиканың жаңа баспалдағы болған Навигатор интернет-газеті. Жариялаған материалдарға жасалған пікірлерге редакция жауап қайтарып, оқырманымен тікелей байланыста болатын. Басылымды Ресей, АҚШ, Ұлыбритания, және Алмания оқырмандары оқып, 40 мемлекетке таралатын. Бұл басылым нағыз журналистік еңбектің жемісі: интернеттің интерактивті мүмкіндіктері пайдаланып, журналистиканың жаңа стандарттарын қалыптастырды. Осы тұста басылымның талантты журналисі марқұм болған Асхат Шәріпжанның жасаған еңбегі де зор екенін айтқымыз келеді. Тәуелсіз қоғамдық-саяси басылым бірнеше сот процесстерінен кейін адресін өзгертуге мәжбүр болды, Навигатордың аты да өзгерді: Зона KZ бүгінгі технологияларға сай шығып жатыр. [10. 120 - 3 б.]
2012 жылдың соңғы мәліметтеріне сәйкес, Қазақстандағы интернет қолданушылар саны 9 миллионнан асып жығылады. Бұл жалпы халықтың 40%-ынан астамы деген сөз. Интернет қолданушылардың (мобильді құрылғылар көмегімен де Интернет қарайтындар бар) саны артқан сайын мәлімет пен ақпаратқа деген сұраныс та көбейетіндігі сөзсіз. Kz доменінде тіркелген сайттардың 80 %-ға жуығы орыс тілінде болса,тек 8%-ға жуығы ғана қазақ тілінде. Қалғаны өзге тілдердің үлесінде. Бұл Қазақстанда тұратын интернет қолданушыларға қатысты жағдай. Шындығында .com немесе .info домендерінде орналасқан қазақ тіліндегі сайттардың да тек санаулысы ғана бізге мәлім. Бұдан қазақ тілінде қанша сайт бар деген сауалға нақты жауап бере алмайтынымызды аңғарамыз, себебі интернет - шекара талғамайтын құрал. Әрі бүгінгі бар сайт ертең болмауы да мүмкін екенін, Қазақстандағы ресми сайттардың дені екі немесе үш тілде ақпарат беретінін де естен шығармайық.
2009 жылы Мінбер қорының жүргізген зерттеулері Интернеттегі қазақ тілінде тұтынушылар ұлттық тақырыптағы ақпараттар мен мақалаларға зәру екенін көрсеткен. Сонымен қатар интернеттегі ислам діні мен экономикаға қатысты ақпараттарға сұрау салушылар көп. Арада бірнеше жылдар өткенімен, дәл осы жағдай аса қатты өзгерген жоқ.
Қазақстандағы интернет журналистиканың дамуының алғашқы кезеңі сол ХХ ғасыр аяғында бастау алып, 2016 жылға дейін біртіндеп даму сатысынан өтіп келеді. Қазақстандағы интернет журналистиканың даму сатыларына тоқталып көрелік. Ұлттық тақырыпты қамтитын (abai.kz, namyz.kz, jaqsy.kz, turkystan.kz т.б) сайттарымен қатар ұлттық апталық газеттердің (anatili.kz zhasalash.kz zhasorken.kz) сайттары пайда болды. Мерзімді басылымдардың сайттарына қарағанда электронды ақпарат құралдарының ресурстарынан интеративтілікті көбірек байқауға болады. Мысалы, Қазақстан ұлттық телеарнасының сайты (kaztrk.kz) жиі жаңаланып қана қоймай, контентті өзге әлеуметтік желілер арқылы таратып, интернет көмегімен аудиторияның пікірін білуге ұмтылады. Ал Қазақ радиосының Facebook-тағы парақшасы Сазды сәлем бағдарламасына құттықтауларды қабылдау мақсатымен құрылған. Бұдан бөлек, Хабар агенттігінің (khabar.kz) қызметкерлері де маңызды оқиғалар кезінде Twitter әлеуметтік желісіндегі оқырмандарының жазғандарын эфирдің жүгіртпе жолынан көрсетіп отыруды әдетке айналдырған. Алайда тұтастай мультимедиалық сипатқа өткен ақпарат құралдары Қазақстанда әзірге азшылық. Azattyg.org сайты мен baq.kz ресурсы ақпараттарды түрлендіріп, жаңа медианың интерактивтілігі мен технологиялық ерекшеліктерін пайдалануға тырысып жүр.
Әлеуметтік желілердің ішінде қазақ қолданушылары арасында mail.ru компаниясының Мой мир өнімі көш бастап тұр. Қалтафонға лайықталған M-agent жылдам мәлімет алмасу үстемесі де қазақ жастарының бір-бірімен танысып, мәлімет алмасатын құралы ретінде танымал. Ресейлік Vkontakte Odnoklasniki желілерінде көңіл-көтеруге лайықталған контенттеркөп шоғырланған. Иә, міне осы әлеуметтік желілер мен интернет сайттар Қазақстанда интернет журналистиканың дамуының алғашқы кезеңдеріне алып келеді. [11. 200 - 85-88 б.]
Қазақ журналистикасы саласында жаңа медиа технология дәуірі басталды, яғни қазақтілді ақпарат тәжірибесіне дәстүрлі журналистикадан бірқатар ерекшелігі бар интернет-журналистика енді [12. 320 - 112 б.].
Заман талабына сай ақпарат интер - нет арқылы таралуда. Бұл ақпарат таратудың ең жылдам көзі. Дегенмен, бұның да осал тұстары бар. Интернет қоғамдық пі - кірді қалыптастырушы күшке айналған сияқ - ты. Ақпараттың ақиқаттылығы, нақ - тылығы тексерілмей қалың бұқараға таралуда. Сонымен қоса, интернеттегі саяси белсенділік күннен-күнге қарқынды даму үстінде. Осы тұста, үлкен қауіп бар сияқты. Қай уақытта да біз ойымыздан шығатын мәселе таппаймыз. Әлемге объективті түрде қарау керек. Жаһандану процесі бар ма бар, ендеше интернет бар. Қаншама миллион адам сол интернетте жүр. Міне, соларға жұмыс жасау керек. Олар бізге ұнаса да, ұнамаса да сол интернетке бәрібір кіре береді. Сол себепті, біз интернетке сапа - лы материал беру арқылы ел мәдениетін тәр - биелеу керекпіз. Қажеті жоқ дегенімен, интернет кетпейді. Сондықтан, міндетті түрде оны игеру мәдениетін көтеру қажет. Интернетті мойындау керек.
Біз жастардың арасында жүргендіктен, интернетсіз күнімізді елестете алмаймыз. Интернет болмаса, оқу процесі жүрмей қалады. Мен жақсы жақтарын көбірек айтқым келіп отыр. Өйткені, бұл ақпарат құралының бір түрі. Мен студенттерге 1 тонна ақпараттан 10г білім мен 1г түсі - нік шығатынын айтамын. Білім деген - өңделген ақпарат. Әрине, интернет бұ - рынғыға қарағанда жұмысымызды жеңілдетеді. Студент материал дайындаса да, кітапханамен шектелмейді, тақырыбын жан-жақты қамтиды. Уақыт та үнемделеді. Және көп нәрсені қамтып кетуге болады. Бұл - адамзаттың үлкен жетіс - тігі. Бірақ, оны қалай пайдалану керек дегенде, оның көлеңкелі жағы бар. Қазақ тілі контентін байыту керек шығар. Яғни, қазақ тілді сайттарды көбейту керек. Бұл - қазақты тану үшін қажет. Қазақтың этнографиясы, мәдениеті туралы мәліметтер көптеп берілу керек. Егер, кітаптар аз тиражбен шықса, есесіне біз оны интернетке береміз. Мысалға, Серік Қондыбайдың Қазақ мифологиясын дүкендерден таппай, интернеттен таптым. Алып, 12 томды оқи беруге болады. Жақсы шығармаларды сол сияқты интернетке салып қойсақ, студенттердің де қызығушылығы артады. Неге интернетті өз мүддемізге қызмет еткізбейміз?! Қазір жастар газет-журналдан гөрі ақпаратты интернеттен алады. Сондықтан, барлық материалдарымызды интернетке кіргізген дұрыс. Біз ұлттық иммунитетті қалыптастырамыз. Өңдейміз, адам өзіне керегін қабылдайды [13].
Қай қоғамда да, сол кезеңнің проблемасына байланысты, бұқаралық ақпарат құралдары да өзгеру керек. Қазіргі біздің заманымызда ұлт болашағы күн тәртібіне қойылып отырған кез. Демек,бұқаралық ақпарат құралының негізгі мақсаты - адам - дардың ұлттық көзқарасын ояту, қалып - тастыру. Мүмкін, он жылдан кейін бұл сұрақ күн тәртібінен түсіп, басқа мәселеге шығармыз. Ал, бүгінгі мәселені бұқаралық ақпарат құралдары жүзеге асыру үшін, меніңше, бір нәрседен арылу керек - піз. Біз әр уақытта белгілі бір толқынға байланысты бұрыламыз. Бұл - қазақ баспасөзінің үлкен ауруы. [14. 2001. 24 тамыз. 4 бет].
Біздің ойымызша, қазақ баспасөзінің арылатыны осы болу керек. Бұл журналистке де, редакторға да, министрге де қатысты болу қажет. Әңгіме бір-ақ нәрседе, нені айтқанда да қай уақытта болмасын мәдениетті, дәлелді сөйлеу немесе жеткізу. Джеферсонның керемет сөзі бар. Бәрін айтыңдар, жазыңдар. Басқалар таңдап алсын. Керек десеңіздер, мені жамандау мүмкіншілігі үшін мен баспасөзді қорғаймын дейді. Бізге керегі, саясаткер, журналист болсаңыз да, тәуелділіктен аулақ болғанымыз жөн. Төртінші билік иесі ретінде, тәуелсіз ғаламтор мүмкіншілігін пайдалана отырып, интернет журналистика айдынында тың ақпарат жеткізсек, халық ой-санасының мінберіне ой қонақтатсақ, журналисттік мүддеміз бен қазақ баспасөзінің үлкен дамуы болады.
2005 жылы Қазақстан Республикасының президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев IV Евразиялық медиа-форумда: Бүгінгі таңда, қазақстандықтар үшін телевидение мен интернет біртұтас біріккен құралға айналды. Сонымен қатар, Отандық медиа нарықта интернет динамикалық ақпарат таратуда көш ілгері келеді деген еді. Ал бір жылдан кейін президент Интернет - ең еркін әрі қолжетімді БАҚ-тың сегменті деді.
Көріп отырғанымыздай, интернет, масс-медиа, салалары жоғары билікте де ерекше құндылыққа ие. Сондай-ақ жоғары бағаланады. Демек, бұл дегеніміз интернет журналистиканың мүмкіндіктерін әлі де зерттеп, дамыта түсуіміз қажет. Интернет журналистиканың құрылымы, атқаратын қызметі мен даму бағытына ерекше назар аудару маңызды. Енді интернет журналистикада мәселе болып тұрған кез келген түйткілді шешіп, әрбір басты мәселені шешуге тырысу қажет болуда.
1.3. Шетелдік интернет журналистиканың Қазақстанға әсері
Қазақстанға журналистиканың жаңа бағыты шетелдік мемлекеттерден келгені айқын. Ең әуелі олардың әртүрлі әлеуметтік желілері жастардың сана сезімін жаулап қана қоймай, әрбір ұялы телефонға арналған бағдарламалары ақпараттың алаңына айналдырды. АҚШ-та ең бірінші электронды газет 1990 жылы жарыққа шыққан, ол газет The Electronic Club деп аталды. Одан кейін, көптеген газет-журналдар электронды нұсқада шыға бастады. The Wall Street Journal, Los Angeles Times т.б. Статистикаға сүйенсек, 1995 жылдың басында 100-ге жуық электронды газеттер болған. Ал 1996 жылдың басында оның саны 815-ке жеткен. Алайда АҚШ-та теле және радио компаниялардың интернеттегі өніміне қарағанда, электронды газет-журнал шығару әлдеқайда оңай болған. [15. 560 - 121 б.]
Жаңа мыңжылдықтағы ақпараттық технологиялардың қарыштап дамуы нәтижесінде, ғаламтор әлемдік сипатқа ие болып, таралымы мен тағылымы зор құбылысқа айналды, заманымыздың бүкіл болмысын айқындайтын ортақ құндылық болып қалыптасты. Сөйтіп, ғаламтор қоғамдық өмірдің барлық саласына дендеп енді: саясат пен экономика, әлеумет, мәдениет пен өнер, тіпті, жұмырбасты пенденің күнделікті тұрмыс-тіршілігі де желімен тығыз бай - ланысып, біте ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
І тарау. ИНТЕРНЕТ ЖУРНАЛИСТИКА
1.1. Интернеттегі ақпарат кеңістігі
1.2. Қазақстандағы интернет журналистиканың дамуының алғашқы
кезеңдері
0.2 . Шетелдік интернет сайттарының Қазақстандағы интернет журналистикаға ықпалы
Негізгі бөлім
ІІ тарау. ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ИНТЕРНЕТ ЖУРНАЛИСТИКАНЫҢ АКПАРАТТЫҚ КЕҢІСТІКТЕ ҚАЛЫПТАСУЫ
2.1 Жаңа медиа: даму тенденциясы мен проблематикасы
2.2 Интернеттегі БАҚ-тың пішіндері мен ақпарат тарату функциялары
2.3 Жаңа медианың қалыптасу жолындағы қазақстандық журналистер мен ғылымдардың көзқарастары мен еңбектері (Асхат Еркімбай)
ІІІ тарау. ИНТЕРНЕТ ТЕЛЕВИДЕНИЕ - ЖАҢА МЕДИАНЫҢ ДАМУЫНДАҒЫ АЛАТЫН ОРНЫ МЕН БОЛАШЫҒЫ
3.1. Онлайн -телевидениенің қалыптасуы
3.2. Интернет телевидениенің ақпарат тарату тиімділігі және аудиториясымен қарым-қатынасы
3.3. Интернет-журналистиканың дамуындағы әлемдік тәжірибе Қорытынды
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
КІРІСПЕ
Журналистика саласына өзгеше серпіліс алып келген, бүгінгі таңда ақпараттың нағыз алаңына айналған интернет журналистика - қоғамның да үлкен бөлшегіне айналды. Қазақстандағы интернет журналистиканың даму бағыты белгілі бір кезеңдерді қамтиды. Оның дәстүрлі БАҚ-тан да айырмашылығы да жер мен көктей. Ал ұқсастығы екі бағыт та ақпараттың таралуын, оның өзектілігі мен маңыздылығын, жаңашылдығын басты назарда ұстайды. Интернет журналистика ақпарат таратуда жылдамдық жөнінен өте үлкен көрсеткішке ие. Басты ерекшелігі осы болғандықтан, басқа журналистиканың бағыттары мен саласын ығыстырып отыр. Халықты газет-журнал, тіпті телевизия саласынан алыстатқан ғаламтордың ақпаратпен ғана емес, басқа да жаңашылдығымен қызықтырып отырғаны рас.
Ақпараттық технологияның дамуына байланысты жаңа мүмкіндіктер де туындап отыр. Жеке тұлға мен ұжымдық жұмыстардың ара жігін ажыратуда да таптырмас мүмкіндік беріп отырған журналистиканың бұл түрі қоғам үшін ыңғайлы. Біріншіден, дәстүрлі журналистикаға радио мен телевизия, баспасөз, газет-журнал қатарына жаңаша онлайн-журналистика аяқ басты, яғни интернеттегі журналистика. Басты айырмашылығы шектен тыс жылдамдығында яғни оперативтілігінде. Сонымен қатар, үнемі оқырмандармен тікелей байланыс, дәл қажет уақытта онлайн кеңес пен өзара диалог. Ал ең бастысы нәтиженің көз алдыңда көрініп тұратындығын назарға алсақ болады. Ол дегеніміз, сайтқа кірген әрбір оқырман саны, көрілім мен қаралымның жоғары көрсеткіші, яғни рейтингті анық бақылап отыруда интернет журналистика бірінші қатарда. Веб-аудиторияның нағыз барометрі.
ЗЕРТТЕУДІҢ ӨЗЕКТІЛІГІ. Дипломдық жұмыстың өзектілігі дәстүрлі БАҚ-пен интернеттің өзара сабақтастығы, ақпараттың басқа журналистика саласындағы таралу жылдамдығы мен интернеттегі ақпараттың өзгешелігі. Қазақстандағы интернет журналистиканың даму бағыты.
Диплом жұмысының МАҚСАТЫ:
Бірінші мақсат, интернет журналистиканың дәстүрлі журналистикадан өзгешелігіне назар аудару. Қазақтандағы интернет журналистика мен шетелдік интернет журналистиканың даму бағыттарына талдау жасау. Екінші мақсат, интернет журналистиканың қоғамдағы өзіндік орнына тоқталу, жан-жақты саралау.
МІНДЕТТЕР:
Аталған мақсатқа жету үшін төмендегідей міндеттер туындады:
- Интернет журналистиканы ақпараттың әр бағытында сараптау;
- Интернет журналистиканың өзгешелігін жіктеп көрсету;
- Интернеттегі журналист позициясын айқындап алу да негізгі міндеттер қатарына қосылып отыр.
ЗЕРТТЕУ ПӘНІ МЕН ОБЪЕКТІСІ
Журналистика саласына қатысты әдебиеттер мен газет материалдары, интернет журналистика туралы ғаламтор-сайттарындағы ақпараттар мен оқу-әдістемелік кітаптар қарастырылып зерттелді.
ЗЕРТТЕУДІҢ ЖАҢАЛЫҒЫ ЖӘНЕ ТӘЖІРИБЕЛІК МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ
Интернет журналистика жан-жақты зерттелудің нысаны болды;
Ақпараттық, көркемдік ерекшелігі талданды;
Интернет журналистиканың қалыптасқан барлық нұсқасына сараптама жасалынды;
Маңыздылығы - журналистиканың жаңашыл бағытының ерекшелігі зерттеліп, ең өзекті тұстары басты нысанаға ілікті. Ақпарат кеңістігіндегі атқаратын орнына талдау жасалынды.
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫНЫҢ ҚҰРЫЛЫМЫ
Біршама зерттеулерден құралып жазылған диплом жұмысы кіріспе, екі тараудан тұратын негізгі бөлім, кестелер мен сараптамалық сауалнамадан, қорытынды, әдебиеттер тізімінен құралды.
Кіріспеде зерттеудің өзектілігі, ғылыми маңыздылығы негізделді, оның объектісі мен пәні анықталды, зерттеудің мақсаты мен міндеттері тұжырымдалып, тәжірибелік мәні көрсетілді. Теориялық-әдістемелік база және зерттеу әдістері талқыланды.
Бірінші тарауда интернет журналистиканың ерекшелігі , жаңа бағытқа қатысты бірнеше материалдар айқындалып, интернет журналистика уақыты мен мән-мағынасы тереңнен талданды, алғашқы даму кезеңдер нысанға алынып сарапталынды.
Екінші тарауда Қазақстандағы интернет журналистиканың ақпараттық кеңістікте қалыптасуы. Жаңа медиа, оның дәстүрлі журналистикадан ерекшелігі, кемшілігі Жаңа медианы қалыптастырушы өкілдер: (Асхат Еркімбай, Ербол Азанбек) жұмыстарына кеңірек сараптама жасалынды. Жаңа медианың қоғамға маңыздылығы айқындалды. Ақпараттық сайттардың құрылымына талдама жүргізіліп, олардың құрылуы, даму кезеңдері. Сауалнамалар мен кестелер құрылып, қорытынды нәтижесі де сарапқа алынды.
Үшінші тарауда - интернеттегі телевизия мен оның болашағы мен құрылымы жайлы толыққанды зерттеу жүргізіледі. Интернет арналарды, бағдарламалардың мысалында шетелдік және отандық медиаөнімдер талданады. Онлайн-телевизияға қажетті бағдарламалар мен фунционалды жабдықтамалар туралы да зерттелді.
Қорытындыда тұжырымдамалар баяндалып, диплом авторының тарапынан ұсыныстар жасалды, тақырыптағы зерттеудің ары қарайғы бағыттары да көзделінді.Қолданылған дереккөздер тізімінде кітаптардың атаулары, мақалалар және өзге ақпарат көздері көрсетілген.
І. ИНТЕРНЕТ ЖУРНАЛИСТИКА
Интернет журналистика - соңғы уақыттағы журналистика саласына енген үлкен жаңалық. Бүгінгі таңда журналистиканың жаңа түрі көптеген өзгеріс алып келгені рас. Қазіргі таңда әлемдік БАҚ жаппай интернеттенуге көшті. Еркін ойдың аймағы саналатын интернет әлемі дәстүрлі БАҚ-тың нағыз бәсекелесіне айналды. Елімізде ғаламторды пайдаланушылар саны да едәуір арта түскен. Дәстүрлі ақпарат құралдарындағы тұтынушылардың көпшілігі жаңа медианың жаңалығына мойын бұрды. Ал, жаңа медианың ақпарат таратудағы жылдамдығымен ерекшеленіп тұр. Дәстүрлі журналистикамен қатар интернет журналистика да қоғамда өзіндік орнын айқындай бастады. [1. №11. - 15-23 б.]
Интернет журналистика - XX ғасырдың соңында интернеттің дамуы мен өркендеуінің нәтижесінде пайда болған журналистиканың жаңа түрі. Интернет желісі, кең аудиторияға дереу әрі сапалы ақпарат таратудың жаңа әдісін ойлап тапты. Бұл тұрғыда, кез келген интернет пайдаланушы адам өзіндік бұқаралық ақпарат құралын құруға үлкен мүмкіншілікке ие болды. Интернет басылымдардың өзінің ресми БАҚ беделі болуы мүмкін, ал кей жағдайларда болмауы да мүмкін. Интернет басылымда қызмет ететін журналист (интернет - журналист) дәстүрлі журналистиканың жұмыс істеу техникасымен көп кезіге бермейді. Мәселен, полиграфия, телетүсірілім немесе аудиожазбаның арнайы аппаратуралары.Ал интернет журналисттің қызметіндегі ең бастысы әрі маңыздысы - оның интернеттегі құқылық аспекті. Дәлірек айтсақ, журналист интернет желісіне жариялаған әрбір мақаласына жауапты, бірақ практика жүзінде бұл жағдай көбінде іске аспайды. Соңғы жылдары интернеттің индивидуализациялануы кең ауқымды танымалдылыққы ие болды. Кез келген тұлға өз алдына ешқандай да шектеусіз әрі бақылаусыз ақпараттың құрастырушысы және таратушысы. Соған орай , блогосфера ұғымы уақыт өте келе үлкен сұранысқа ие болып, өркендеу үстінде. Тіпті , ғылыми ортада осы блогосфера дәстүрлі БАҚ ты ығыстырып тастауыда мүмкін деген пікір қалыптасты. Қазіргі таңда, халықтың көпшілігі тәжіриебелі журналистика мен блогосфера бір - бірін барлық бөлімдер бойынша жақсы толықтырады деген ойға тоқталады - мыс. Блогты интернет журналистика дамуының тағы да бір баспалдағы ретінде қабылдасақ болады. Ол интернет өркендеуінің бірден - бір дәлелі болмақ. Интернет - журналистика - дәстүрлі журналистиканы эволюциясы, жаңа ғасырдың жаңалығы. [2. №1. - 34-57 б.]
Интернет журналистиканың басты спецификасы - ақпарат таратудағы мәтіннің ерекшелігі. Интернет ақпарат таратушыға шексіз мүмкіндіктер сыйлайды, бірақ сол мүмкіндік пен арнайы бағдарламаларды сәтті қолдана білу маңызды болмақ. Мәселен, фото мен видеоны жүктеудегі ескеретін жайттар. Егер мәтін өзекті тақырыпты қамтып тұрса, оған жұртшылықтың назарын аудару үшін сәтті таңдалған фото-видеолардың атқаратын қызметі жоғары. Болған оқиғаны суреттеп жазу үшін, оған сәйкес видеожазба немесе фото керек. Сондықтан, кәсіби журналистердің қасына оператор, фотографтарды алып жүретіні белгілі. Ал ондай кәсіби фотограф пен оператор болмаса, соңғы уақытта бұл кәсіп түрін де журналистер өздері меңгеруге тура келіп отыр. Сурет сапасы жоғары болуы маңызды болғандықтан, журналист тек кәсіби мамандармен серіктес болғаны жөн.
Журналист - әмбебап мамандық. Дамып келе жатқан мобильдік жүйе интернет журналистиканың тағы бір ерекшелігін айқындап отыр. Ол - әртүрлі форматтағы бағдарламалармен жұмыс жасай білу, аудиторияны кеңейту. Видеожазбалар мен аудиофайлдар ұялы телефон үшін ақпарат таратуда үлкен рөл атқарады. Ақпараттың көзі болып табылатын ұялы телефонның да қоғамда өз орны қалыптасты. Әлеуметтік желілерді дұрыс әрі ұтымды қолдана білу де журналистің бүгінгі міндетіне айналғаны шын. Себебі ақпараттың көзі болып табылатын құрал ретінде интернеттегі сайттан гөрі, қарапайым халық әлеуметтік желіні көп тұтынады. Сондықтан әрбір әлеуметтік желінің өз заңдылықтары мен ерекшеліктерін білуіміз шарт. Журналист үшін қолдану әдістері мен ұтымды тұстарын назардан жіберіп алмау қажет болады. Мұнда әлеуметтік желінің коммерциялық бағыты, жас ерекшеліктері мен әлеуметтік топтар, сондай-ақ, қызығушылықтар жатады.
Ең алдымен журналист кең танымал, стандартты түрлерін емес әлеуметтік желінің басқа да артықшыларын орынды қолдана алғаны дұрыс. Мысалы, GIF-анимацияның әлеуметтік желідегі қолданысы. Философиялық сұрақтарға жауап іздеудің орнына, GIF-файлдарды жаңалық деп тануға болады ма, оған мән берудің маңызына назар салған жөн.
Сонымен қатар, интернет журналист өз өзіне заңгер. Олай дейтініміз, интернет журналистикада ақпарат таратудың ережелері мен сақтау керек заңы бар. Әсіресе оны халыққа жеткізуде ескеру керек бірнеше талаптарды естен шығармаған абзал. Демек, жеті рет өлшеп, бір рет кес демекші, ақпаратты ғаламторда жарияламас бұрын бәрін мұқият тексеруі қажет. Өйткені таралған әрбір материалға журналистің жауапты екенін ескерсек, бұл өте қауіпті. Яғни, заңды білу журналистке жүктелген міндет десек артық емес.
Сонымен интернет журналистикада журналистке қажетті кеңестер:
Өте белсенді серіктестік құру. Яғни видео-операторлар мен фотографтардың кәсіби-сапалысымен жұмыс жасау;
Медиафайлдарды дұрыс қолдану мен кең пайдалана алу;
Таратылған ақпарат мәтінінің құрылымы, заңға сәйкестігі, журналист жауапкершілігі.
Интернетте материал берудегі бірнеше заңдылықтарға да тоқталып көрейік. Тәжірибе көрсеткендегідей, өмірде болған оқиға мен ойдан шығарылған оқиғалар назарға тез ілігеді. Құрғақ сараптамаларға қарағанда дер кезінде жеткізілген оқиғаларға көп көңіл бөлінеді. Аудиторияның қызығушылығын ескеру керек. Қандай ақпаратты жиі оқып, қарайтынын саралап, мәтіннің де стилі мен жазылу ерекшелігіне де мән берген абзал. Ақпарат өз мақсатты аудиториясын дұрыс табуы үшін уақыт пен кеңістік маңызды екенін ұмытпау қажет. [3. 33-34 - 298 б.]
Журналистика - газет-журнал, радио мен телевидение ғана ма?! Иә, ол интернет журналистиканың келген уақытына дейін солай болатын. Ал қазір барлығы өзгерді. Әлемдік кеңістікті қамтып, ақпарат таратудағы оперативтілігімен таң қалдырып келе жатқан интернет журналистика БАҚ-та әжептәуір өзгеріс алып келді. Жаһандану заманында, барлық әлем бір ғана ұялы телефонға сыйып тұрса, әлемнің түкпір-түкпірінен ақпарат алып отырсаңыз, күндіз-түні қолдануға ыңғайлы болса, ақшаға газет-журнал сатып алып, телебағдарламалардың монтаждалуын күтіп отырдың не қажеттіліі бар? Бұл әрине бүгінгі күннің ойлау жүйесі. Интернет журналистиканың қарқынды дамып келе жатқаны интернетке деген қолжетімділік пен еркіндік.
Барлығы қалай бастау алды?
Интернет журналистика өзінің қалыптасуын кеңселер мен фирмаларда, мекемелер мен үйде пайда болудан бастады. Бұл - ХХ ғасырдың аяғы болатын. Ескере кететін жайт интернет журналистиканың дами бастауы - тек журналистика жанрлары мен журналист мамандығын ғана емес, басқа да дамушы мамандықтарға өз әсерін тигізе бастады. Жаһандық желі ең алдымен ақпарат жылдамдығын талап етті. Сондай-ақ ақпараттың тексерілген, фактісі бар, шындыққа жанасатын болуы басты нысанаға алынды. Содан кейін, фото-бейнесіз ақпараттың құны төмендеп, бүгінде фотосыз, бейнесіз жарияланған ақпарат түкке жарамсыз болып қалды.
Ерекшеліктері:
Интернет журналистиканың дамуы - оқырманмен тікелей байланысқа шығуға алып келеді. Газет немесе телевизия саласының журналисті өзінің мақаласын, яки дайындаған сюжетінің уақытынан бұрын жан-жақа тарамайтынын білсе, ал интернет журналистика керісінше бұл заңдылықты қажетсіз санайды, ақпаратты тез, жылдам, ауқымды тарату интернет журналистиканың басты жетістігі. Өйткені ақпаратты тез таратқан сайын оқырман саны көбейіп, өз аудиториясы кеңейеді. Тәтті, ыстық жаңалықтар кімді болмасын қызықтыратыны анық.
Көптеген интернет басылымдар ресми БАҚ өкілі ретінде мәртебеге ие, ал кейбірі ондай ресми тіркелімнен өтпегені де бар. Интернет журналист белгілі бір аппарат пен жұмысқа қабілеттілігіне қарамайды. Газеттегі журналистке қойылатын кейбір талаптар интернет журналистке қойылмайды. Интернет журналист көп жағдайда болған оқиға орнына барып, интервью алып, репортаж жасап, жаңалыққа қатысты жандармен сұхбаттасып, пресс-конференция мен кездесулерде отыруды қажетсіз санайды. Ол әр қалада, әртүрлі мамандықпен айналысатын адам болуы да мүмкін. Тіпті олардың тұрақты кеңсесі мен арнайы жұмыс орындары да болмайды.
Жаһандық желінің пайда болуда бірнеше жақсы тұстары бар. Мысалы, журналистердің жұмыстарын біршама жеңілдетті, оны әлдеқайда қауіпсіз етіп, оқырмандарға жаңалықты уақытылы жеткізуді алып келді.
Алайда сапа жағы әлі де ақсап тұрғанын атап айта аламыз. Мәтінді сапалы жаза алмайтыны тек қана оқырмандар үшін емес, мамандар үшін де үлкен мәселеге айналып отыр.
Қазіргі таңда журналистика мамандығы әлемде өзіндік орны бар және елдің назарында болатындықтан сынға көп ұшырайды. Өзге кәсіп иелерінің қателіктерін халық көп біле бермейді, ал журналистің олқылығы бірден жария болады. Себебі, оның айтқандарын миллиондаған адам тыңдайды, көреді, оқиды. БАҚ құралдарынан басқа ғаламтор кеңістігінде де журналисттік қызметтің аясы кеңейген. Бұған жауаптылар да журналисттер. Сол журналисттердің бағындырар биігі қандай болмақ деген сауал да жиі ұшырасады. Мұнда журналистердің негізгі қызметі төмендегідей болмақ: интернет кеңістігінде жұмыс істеу; қажетті ақпаратын табу; әр түрлі жанрлар мен стилдерді қолданып веб-парақшалар жасау; веб-сайттар дизайнын жасап, безендіру және желідегі ақпараттың сапасын бағалай білу. Бұл да халыққа қызмет көрсетудің бір түрі болғандықтан өткен кіммен үлгі алатынымыз да айқын. Бізге үлгі-өнегені алыстан іздеудің қажеті жоқ. Кешегі Алаш азаматтары нағыз идеал болуға әбден лайық. Олар халыққа қалтқысыз қызмет етудің нағыз үлгісін көрсетті. Кейінгі кезеңде журналистика табыс көзіне де айналып келеді. Біз оны дұрыс емес деп те айта алмаймыз. Бірақ журналистика тек пайда табудың құралына айналып кетсе, онда қоғамда үлкен қақтығыстар туғызуы мүмкін. Оған жол бермес үшін журналистика қоғамның бейбіт дамуына қызмет етуге тиіс. Яғни, қазақ журналистикасы, ең алдымен, халықтың білім-білігін, талғамын арттыруға қызмет еткені жөн Интернет журналистиканың да қоғамдағы ролі осымен айқындалмақ.[4. 90 - 31,31б.]
Интернет журналистика cоңғы онжылдық көлемінде әлемдік интернеттің дамуымен қатар танымалдылық пен жаппай қолданысқа ие болған журналистиканың жаңа, тың бағыты. Өзін журналист рөлінде сынап көргісі келетін кез-келген тұлғаға шексіз мүмкіндігі бар, ерекше санат.
Азаматтық журналистика, индивидуалды журналистика, гонзо-журналистика, блоггерлік -- мұның бәрі осы интернет журналистиканың бағыттары. Интернет журналистика саласы біздің де елімізге ғаламдық үрдіспен келіп жеткен ең жас, әрі тың бағыт. Аталған сала ЖОО да пән ретінде оқыту-ағарту істері енді-енді қолға алына бастады. Интернет журналистика - өткен ғасырдың аяғына қарай, интернет аудитория қалыптасқаннан кейін шыққан ұғым. Журналистиканың бір түрі. Интернет дәстүрлі ақпарат құралдары - телеарна, радио, газеттерден аудиориясын әлдеқайда тез қалыптастырды. Мысалы радио алғашқы 50 млн-дық аудиториясын 38 жылда, ал телеарна 13 жылда жинаған екен. Ал, интернет небәрі 4-ақ жылда осындай көрсеткішке ие болған. Интернет журналистиканың жылдам дамуын оның күрделілігімен байланыстырады. Яғни, бір мезетте дыбыс, видео, мәтін, түрлі инфографикалар, суреттер бере аласыз. Дәстүрлі ақпарат құралдарында осыларды жеке-жеке небір командалар жүріп жасайды. Ал, интернет журналистиканың тағы бір ерекшелігі ол - бір адам - бір БАҚ. [5. 380 - 28, 29б.]
1.1. ИНТЕРНЕТТЕГІ АҚПАРАТ КЕҢІСТІГІ
Адамзат өркениетінің даму сатысында бірнеше ақпараттық серпілістер болды. Олардың алғашқысы - жазу арқылы ақпараттың ұрпақтан-ұрпаққа жетуі. Екіншісі - баспалардың пайда болуы. Үшінші серпіліс - электрдің пайда болу нәтижесінде қалыптасқан телефон, теледидар, радио секілді т.б. ақпарат тарату құралдарының дамуымен ерекшеленеді.
Ал ХХ ғасырдың соңынан басталатын төртінші серпіліс - компьютерлік технологияның желілік технологиямен бірігуі нәтижесінде қалыптасып, ақпараттық - коммуникациялық технологиясы атанған жаңа ақпараттық серпіліс. Бүгінде осы ақпараттық серпіліс дәуірді таңқаларлық өзгерістерге бастар басты күшке айналып келеді.
Ақпараттық қоғам туралы ұғымды өткен ғасырдың жетпісінші жылдарында жапон ғалымдары ұсынған еді.Қазірде бұл озық идея адамзат өркениетінің, ғылым мен білімнің өрлеуіне, мемлекеттің қоғамдық - саяси құрылымының жетілуі мен оның тұрақты дамуына әсер ете отырып көптеген елдердің назарына ілікті. Идеяның негізгі тұғыры - желілік - ақпараттар технологиясы болып табылады. Және бүкіл әлемде ерекше қарқынмен дамып келеді. Себебі қазіргі таңда қоғам тұрмысындағы қажетті барша ресурстарды басқаруды ұйымдастыру мен азаматтардың рухани, мәдени қажеттіліктерін қамтамасыз етуде құрлықаралық жүйе құрушы құрал болып отыр. Ал бұл үрдісті әлем әлеуметтанушылары адамзат қоғамы өзінің даму жолында ақпараттық қоғам деп аталатын жаңа сатыға қадам басуы деп бағалауда.
Бүгінде АҚШ, Ұлыбритания, Канада, Франция, Германия, Дания, Финляндия, Оңтүстік Корея, Сингапур, Малайзия, Марокко, Маврикия, Эстония секілді т.б. көптеген елдер ақпараттық қоғамның негізін қалаудың көш басында келеді. Мәселен, АҚШ 1993 жылы ұлттық - ақпараттық инфрақұрылым қалыптастырудың жоспарын қабылдады, 1994 жылы шілдеде Еуропалық одақ комиссиясы Ақпараттық қоғамға - Еуропалық жол атты жоспарын бекітті, 1995 жылы Финляндия Ақпараттық қоғамға - финдік жол деп аталатын өз бағдарламасын әзірлесе,1996 жылы ГФР Ақпараттық қоғамға - германдық жол атты бағдарламасын қабылдады. Осылайша өткен ғасырдың 90 жылдары шенінде мұндай бағдарламалар барлық дамыған елдер мен дамушы елдерде қабылданды. Бұл бастамаларды мұнан ары кең ауқымда жалғастыру мақсатында Үлкен сегіздік елдері 2000 жылы әлемдік ақпараттық қоғам орнатудың Окинава хартиясын бекітті.
Бағдарламалардың басты мақсаты интернет арқылы компьютермен халыққа білім беруді күшейту, мемлекеттік басқару ісінің тиімділігін арттыру, электрондық құжатпен дүниежүзі елдерімен ақпарат алмасуды қалыптастыру. Сондай-ақ, мемлекеттік басқару органдарының құжаттары мен кітапханалардың, оқу орындарының және басқа да санаткерлік орталықтардың түрлі ақпараттық ресурстарына қол жеткізу. Бұл идеялар жыл өткен сайын маңызы арта түсуде. Соның нәтижесінде әрбір мемлекетте электрондық э - үкімет (e - government) пайда болып жатыр. Біздің елде де бұл бағдарлама жүзеге асырылуда. Ақпараттық қоғамда электронды үкімет пайда болғаннан кейін, әрине басқа салалар да тыс қалмауда. Яғни кәсіпкерлікті дамытып экономиканы арттыруға негізделген э - бизнес (e - business), азаматтардың тұрмыстық тіршіліктеріне қатысты э - азамат (е - citizen) іспетті т.б. нысандары жан - жақты дамуда. [6. 208 - 98, 99 б.]
Журналистің жұмысы ақпарат пен оның ақпараттың объектісінен құралады. Қажетті ақпаратты алу үшін бірнеше қолжетімді талаптарды орындаған абзал. Көптеген ережелер ақпаратты дайындау барысында туындайды. Зерттеу, интервью және әртүрлі құжаттар. Журналистік зерттеу мен сараптама, эксперимент журналист үшін ең ауыр әрі қиындыққа толы методика. Ақпараттың сәтті әрі орынды жеткізілуі тақырыптың толықтай ашылуында.
Корреспондент, интернет журналист үшін ақпараттың маңыздылығы әрдайым бірінші орында болмақ. Интернеттегі ақпарат кеңістігі журналистиканың басқа салаларына қарағанда әлдеқайда ауқымды екені белгілі. Сондықтан, интернеттегі журналистиканың ұтымды тұстарын ақпарат кеңістігінде кеңінен пайдаланған дұрыс. Ең алдымен журналист халыққа бірыңғай сауалнама жүргізіп алса, ақпаратты таратуда қиналмайды. Мысалы , оның бірінші жолы әртүрлі уақытта әр тақырыпқа арналған ақпаратпен бөлісу қажет. Сосын қай ақпарат көп көрілім жинағанын анықтап, пікірлер тоғысы қай ақпаратта көптеп түскенін оңай анықтауға мүмкіндік алады. Бұл тәсіл ақпарат кеңістігінде қандай жаңалық жиі оқылып, қай уақытта тараса көп көрілім жинайтынын анықтауға көмегі тиеді.
Ақпарат пен журналсит. Бұл бүгінде егіз ұғымға айналғаны шын. Журналистің кез келген жұмысы келген немесе алынған ақпаратқа байланысты. Эксперимент жасау - ақпаратты тереңінен, саралай отырып жинау деген сөз. Болған оқиғаларды тарқатып, бұқпасыз жазу үлкен мағына мен пайдаға ие болады. Өкініштісі, көп жағдайда журналистер құрғақ, оңай, жеңіл материалды жазып құтылуды жөн санайды. Сонымен қатар, интернеттегі ақпарат пен ақпарат кеңістігі белгілі бір ретте заңдық тәртіпке бағынуы тиіс. Себебі ақпарат - ең құнды әрі қауіпті таралым. [7. 595 - 296, 299 б.]
Кез келген мемлекеттің ұлттық қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін ақпараттық қауіпсіздік өзекті проблема екендігін халықаралық тәжірибе растайды. Әлемдегі бір де бір мемлекетте Интернетте және электрондық төлемдерде киберқылмыстың - вирустардың таралуы, жағымсыз хабарлар (бұдан әрі - спам), ерсі ақпараттар, қарақшылық, алаяқтық негізгі түрлеріне қарсы тұрақты иммунитеті жоқ.
Ақпараттық қауіпсіздікті қорғау ұлттық заңнаманың шығарылған ақпараттың зияткерлік меншігін қорғау, Интернет арқылы таралатын компьютерлік вирустардың, қорлау және ерсі ақпараттардың, қоғамға қарсы үндеулердің, спам, ақпаратқа рұқсатсыз қолжеткізуді жібермеудің, Интернетті пайдалануға қолданылатын қорғау құралдарын пайдаланудың тәртібін белгілеу, сондай-ақ мұндай құқық бұзушылық жасаушы тұлғаларды тиімді анықтау және жазалау үшін нормативтік шарттар жасаусыз мүмкін емес.
Бірыңғай ақпараттық кеңістікте құқықтық қамтамасыз етумен қатар субъектілердің ақпараттық өзара әрекет етуі ақпаратты қорғаудың ұйымдастырушылық және техникалық шараларын қабылдауды талап етеді.
Бұл шаралар мыналарды қарастырады:
1) ақпараттың тарап кетуінің, жоғалуының, жасандылығының алдын алу;
2) жеке тұлғаның, қоғамның, мемлекеттің ақпараттық қауіпсіздігі қауіп-қатерінің алдын алу;
3) ақпаратты жою, модификациялау, бұрмалау, көшіру, шектеу бойынша қолданылатын іс-әрекеттердің алдын алу;
4) жеке меншік объектісі ретінде ақпараттың және құжаттаманың құқықтық режимін қамтамасыз ету, ақпараттық ресурстар және ақпараттық жүйелерге заңсыз араласудың басқа түрлерінің алдын алу;
5) азаматтардың ақпараттық жүйедегі бар дербес деректерінің құпиялылығын және жеке құпиясын сақтаудың конституциялық құқығын қорғау;
6) құжатталған ақпараттың жасырындылығын және құпиялылығын сақтау;
7) ақпараттық үдерістерде және ақпараттық жүйелерді, ақпараттық технологиялар мен құралдарды шығару және қолдануды әзірлеу кезінде иелік етуші субъектілердің құқығын қамтамасыз ету;
8) Қазнетке қатысушы ұйымдардың ақпараттық қауіпсіздігі және ақпараттық-аналитикалық қамтамасыз ету проблемалары бойынша ақпараттық-анықтама қорын құру;
9) сыртқы теріс әсерден Қазнеттің ақпараттық кеңістігін қорғау;
10) Интернетті құқыққа қарсы мақсаттарда пайдалану фактілерін анықтау мақсатында Қазнеттің ақпараттық кеңістігінің мониторингін жүзеге асыру.[8. 121 - 103-106 б.]
Журналистің қолына түскен әрбір сан, мәлімет, ақпарат, материал атаулының бәрі дерек бола алмайды. Дерек дегеніміз, біріншіден, шынайы түрде болып өткен дүниені бейнелейтін, тексеруге болатын (верификация) ақпараттық материал. Сонымен қатар дәйектендірілген ақпаратты (мәліметтің көшірмелері, сұхбаттың расталған мәтіні, кітап немесе мақалалардан алынған ресми сілтемелер т.б.) нақты ақпарат көзінен алынған дерекпен салыстырып, алып қашпа жел сөздерден ажырату маңызды. Егер дәл осылай дәйектендірілмеген жағдайда оны пайдалану керек болса міндетті түрде ресми түсініктеме қоса берілгені дұрыс. Екіншіден, деректің атқаратын рөлі айтарлықтай және оның нысаны маңызы терең оқиғалар, мәлімдемелер, іс әрекеттер. Деректің сипаты туралы мәселені журналистің қоғамдық позициясымен, әдістемелік бағытымен тікелей байланысты түсіндіруге болады. Егер журналистің әдістемелік позициясы дұрыс болмаса ақпарат жинауда да, оған баға беруде де теріс тұжырым жасауға итермелейді. Оның салдарынан қоғамда жалған деректер етек жайып, оның соңы айықпас дау-дамайға, шуға ұласып кетуі мүмкін. Журналистика принциптерін қатаң ұстанып, кез келген дерек пен оқиғада бейтараптылық танытқан абзал. Қандай бір ақпараттағы деректер, дәйектемелер оған жасалған комментарий, тұжырым, ұсыныс-пікірлердің қайсысында болсын сырттай қарағанда қайшылықтың орын алуы-алмауында тұрған ештеңе жоқтай сезілуі мүмкін. Ал, шындығына келгенде, журналистің позициясы осы жерде көрініс табады. Ең негізгі шектеу де осында ұшырасады. Журналиске мынандай сауалдар қойылады: Оқиға, көріністі хабарлағанда, оған баға бергенде, қорытынды жасағанда журналист анықталмаған немесе бір жақты деректі ұсынуға қақысы бар ма? Сондай-ақ, журналист әлденеге субъективтік түсініктеме бере ала ма, біреулерге залалы тиюі мүмкін екендігімен санаспай жатып үндеу тастауға, ақты қарамен немесе керісінше бояуға ерік беріле ме? Осындай көптеген күрделі мәселелер журналист қызметінің принципі жайындағы проблемаларға өте байыпты әрі аса сақтықпен қарауды талап етеді. Журналист өз тұжырымдамасының, позициясының объективтілігіне өзінің де, өзгенің де көзін жеткізу үшін қоғамдық өмір, оның заңдылықтарын терең білетін, таным деңгейі биік болуға тиіс. Оның сыртында өз идеясының өмірде жүзеге асу жолдарына, нақтылығына сенімді және нәтижесі үшін жауапкершілікті мойнына ала білгені абзал.
Бүгінгі қолданыстағы технологиялардың кең тараған түрлері болғандықтан, блог арқылы түрлі ақпараттар, деректер, фотолар алмасу, бейне блог, бейне дәрістер жүргізу, электрондық пошта бәрі қолданылады. Соңғы жылдары кейбір, фирма, кәсіпорындар өздерінің бренд тауарлары мен қызмет түрлерінің маркетингіне арнаған platform немесе өзге арналарды қолдана бастаған. Денсаулық сақтау орындары мен емханалар аталмыш технологияларды игерсе, өз пациенттерімен кеңес өткізуге аса қолайлы болар еді. Қазіргі таңда Social media-ның қажеттілігі барған сайын артып келеді. Санаулы жыл бұрын әлемнің алдыңғы қатарлы университеттерінің профессорларының дәрісін тыңдау мұң болса, қазір қалаған Оксфордтың, Гарвардтың, Кембридждің ғалымдарымен виртуалды әлемде жүздесе беруге болады. Айта берді, әлемнің айтулы саясаткерлерімен, Құрама Штаттың президентімен де Social media арқылы байланыс жасауға мүмкіндік бар. Біздің әлеуметтік желі жайындағы ұғымымыздың масштабының өзі қазіргі таңда facebook, Twitter, Youtube, blog секілділермен шектеліп, достардың өзара хабарласуынан, фото, бейнеклиптер алмасуынан аса алмай отырмыз. Шын мәнінде сіз нені білгіңіз келсе, интернет бәрін де бере алады. Жылдамдықтың зор қарқынымен қарыштап дамып келе жатқан онлайн қоғамда әр азамат жеке тұлғалық брендін қалыптастыру жолында өзін өзгелерге дұрыс танытып, абыройын асқақтату үшін қаласа да, қаламаса да Social Media-ға жүгінуге мәжбүр. Бұл жерде әрине, айтары бар адамдар ғана өзінің білім-білігін, қарым-қабілетін көрсете алады. Ал, әлі күнге дейін мұның артықшылығын түсінбейтіндер қарым-қатынастың бұл түрін кәдімгідей жау санап, ат-тондарын ала қашып жатады. Ол енді, жабайылық. Қазіргі студент дегеніміз үстелден бас көтермей отырып, кітап оқи беретін немесе ұстаздың оқыған дәрісінен белгілеп алған азын-аулақ мәліметті жаттап алып онысын семинар сабағында айна-қатесіз айтып беретін советтік заманның түлегі емес. Ол дәуір әлдеқашан келмеске кетті. Айталық, бизнес, қаржы мамандығы бойынша білім алып жатқан студентті мысалға алайық. Ол әлде бір елде ақша саясаты өзгергені жайында ақпараттың телеарна арқылы хабарланғанын құлағы шалды делік. Толық ақпаратқа қол жеткізу үшін ол қандай әрекет жасайды? 1. Google, Wikipedia бойынша түрлі ақпарат көздерінің деректерімен танысады 2. Youtube-тен ақпаратқа қатысты Podcast-терді көріп тыңдайды. Онда кәсіби мамандар мен сала ғалымдарының сұхбаттары, бейне дәрістері де кездеседі. 3. Twitter арқылы өз ұстаздарымен немесе әлемнің өзге іргелі оқу орындарының мамандарымен байланысқа шығып сұрақ қоюларына болады. Айталық, Гарвард, Оксфорд университеттері профессорларының бәрінің Twitter парақшалары бар. Студенттер өз салалары бойынша тіркеле алады. 4. Facebook немесе өзге форум сайттар арқылы арнайы тақырыпқа сай талқылау ұйымдастыра алады. Мұның пайдалы жағы көптің пікірімен танысып, олармен тікелей қарым-қатынас жасауға болатындығында. 5.Белгілі деңгейде жан-жақты ақпаратқа қанығып, түрлі мәлімет алған соң студент өз тұжырымы мен пайымын блогіне немесе парақшасына жазып, өз көзқарасын жалпақ жұртқа жеткізе алады. Сонымен қатар google group-ті пайдалана отырып, әркім өзімен мүдделес, пікірлес жандарды тауып біріге алады.[9. 290 - 59, 60 б. ]
1.2. Қазақстандағы интернет журналистикасының дамуының алғашқы кезеңі
Еліміздегі интернет-журналистиканың қалыптасуы 1996 жылы саяси процесстермен тікелей байланысты. БАҚтың монополиялану кезінде журналистер өз наразылығын, ой-пікірін, виртуалды кеңістікте жариялай бастады. Үкімет басындағыларды сынау, оппозициялық бағыттағы материалдар сайттарда көрініс тапты. Дуванов өзінің WEB-журналистика:опасные тенденции мақаласында интернет-журналистиканың дамуына баға беріп, атышулы www.eurasia.org сайтының материалдары тым батыл болғандықтан, арнайы орындардың күшімен оның айналық нұсқасы жасалып, ондағы ең провокациялаушы деген материалдары алып тасталды. Осылайша, сенсацияға құмар оқырман бөлігі шын Евразия сайтына кіре алмай, аз уақыттан кейін сайт мүлдем жабылды. Осыған ұқсас жағдайды басынан кешкен басқа да онлайн басылымдар www.turan.kz, www.nomad.web.com, т.б.
Анонимді журналистиканың үлгісі болған осындай сайттағы материалдар БАҚ-ң бір түрі дегеннен гөрі саяси таластардың аренасына көбірек ұқсайтын еді. Қазақстандағы алғаш онлайн басылымдардың тағы бір ерекшелігі және кемшілігі, ақпарат сенімсізділігі, тілдің тұрпайылығы. Сенімсіз дейтініміз, келтірілген мәліметтермен танысқан оқырман оны өзі тексеруге қауқарсыз болған. Кейінірек интернет аудиториясы үшін саяси, әлеуметтік топтардың кез-келген өкілі ашық пікірі мен көзқарасын білдіре алатын трибунаға арналған, қазақстандық интернет-журналистиканың жаңа баспалдағы болған Навигатор интернет-газеті. Жариялаған материалдарға жасалған пікірлерге редакция жауап қайтарып, оқырманымен тікелей байланыста болатын. Басылымды Ресей, АҚШ, Ұлыбритания, және Алмания оқырмандары оқып, 40 мемлекетке таралатын. Бұл басылым нағыз журналистік еңбектің жемісі: интернеттің интерактивті мүмкіндіктері пайдаланып, журналистиканың жаңа стандарттарын қалыптастырды. Осы тұста басылымның талантты журналисі марқұм болған Асхат Шәріпжанның жасаған еңбегі де зор екенін айтқымыз келеді. Тәуелсіз қоғамдық-саяси басылым бірнеше сот процесстерінен кейін адресін өзгертуге мәжбүр болды, Навигатордың аты да өзгерді: Зона KZ бүгінгі технологияларға сай шығып жатыр. [10. 120 - 3 б.]
2012 жылдың соңғы мәліметтеріне сәйкес, Қазақстандағы интернет қолданушылар саны 9 миллионнан асып жығылады. Бұл жалпы халықтың 40%-ынан астамы деген сөз. Интернет қолданушылардың (мобильді құрылғылар көмегімен де Интернет қарайтындар бар) саны артқан сайын мәлімет пен ақпаратқа деген сұраныс та көбейетіндігі сөзсіз. Kz доменінде тіркелген сайттардың 80 %-ға жуығы орыс тілінде болса,тек 8%-ға жуығы ғана қазақ тілінде. Қалғаны өзге тілдердің үлесінде. Бұл Қазақстанда тұратын интернет қолданушыларға қатысты жағдай. Шындығында .com немесе .info домендерінде орналасқан қазақ тіліндегі сайттардың да тек санаулысы ғана бізге мәлім. Бұдан қазақ тілінде қанша сайт бар деген сауалға нақты жауап бере алмайтынымызды аңғарамыз, себебі интернет - шекара талғамайтын құрал. Әрі бүгінгі бар сайт ертең болмауы да мүмкін екенін, Қазақстандағы ресми сайттардың дені екі немесе үш тілде ақпарат беретінін де естен шығармайық.
2009 жылы Мінбер қорының жүргізген зерттеулері Интернеттегі қазақ тілінде тұтынушылар ұлттық тақырыптағы ақпараттар мен мақалаларға зәру екенін көрсеткен. Сонымен қатар интернеттегі ислам діні мен экономикаға қатысты ақпараттарға сұрау салушылар көп. Арада бірнеше жылдар өткенімен, дәл осы жағдай аса қатты өзгерген жоқ.
Қазақстандағы интернет журналистиканың дамуының алғашқы кезеңі сол ХХ ғасыр аяғында бастау алып, 2016 жылға дейін біртіндеп даму сатысынан өтіп келеді. Қазақстандағы интернет журналистиканың даму сатыларына тоқталып көрелік. Ұлттық тақырыпты қамтитын (abai.kz, namyz.kz, jaqsy.kz, turkystan.kz т.б) сайттарымен қатар ұлттық апталық газеттердің (anatili.kz zhasalash.kz zhasorken.kz) сайттары пайда болды. Мерзімді басылымдардың сайттарына қарағанда электронды ақпарат құралдарының ресурстарынан интеративтілікті көбірек байқауға болады. Мысалы, Қазақстан ұлттық телеарнасының сайты (kaztrk.kz) жиі жаңаланып қана қоймай, контентті өзге әлеуметтік желілер арқылы таратып, интернет көмегімен аудиторияның пікірін білуге ұмтылады. Ал Қазақ радиосының Facebook-тағы парақшасы Сазды сәлем бағдарламасына құттықтауларды қабылдау мақсатымен құрылған. Бұдан бөлек, Хабар агенттігінің (khabar.kz) қызметкерлері де маңызды оқиғалар кезінде Twitter әлеуметтік желісіндегі оқырмандарының жазғандарын эфирдің жүгіртпе жолынан көрсетіп отыруды әдетке айналдырған. Алайда тұтастай мультимедиалық сипатқа өткен ақпарат құралдары Қазақстанда әзірге азшылық. Azattyg.org сайты мен baq.kz ресурсы ақпараттарды түрлендіріп, жаңа медианың интерактивтілігі мен технологиялық ерекшеліктерін пайдалануға тырысып жүр.
Әлеуметтік желілердің ішінде қазақ қолданушылары арасында mail.ru компаниясының Мой мир өнімі көш бастап тұр. Қалтафонға лайықталған M-agent жылдам мәлімет алмасу үстемесі де қазақ жастарының бір-бірімен танысып, мәлімет алмасатын құралы ретінде танымал. Ресейлік Vkontakte Odnoklasniki желілерінде көңіл-көтеруге лайықталған контенттеркөп шоғырланған. Иә, міне осы әлеуметтік желілер мен интернет сайттар Қазақстанда интернет журналистиканың дамуының алғашқы кезеңдеріне алып келеді. [11. 200 - 85-88 б.]
Қазақ журналистикасы саласында жаңа медиа технология дәуірі басталды, яғни қазақтілді ақпарат тәжірибесіне дәстүрлі журналистикадан бірқатар ерекшелігі бар интернет-журналистика енді [12. 320 - 112 б.].
Заман талабына сай ақпарат интер - нет арқылы таралуда. Бұл ақпарат таратудың ең жылдам көзі. Дегенмен, бұның да осал тұстары бар. Интернет қоғамдық пі - кірді қалыптастырушы күшке айналған сияқ - ты. Ақпараттың ақиқаттылығы, нақ - тылығы тексерілмей қалың бұқараға таралуда. Сонымен қоса, интернеттегі саяси белсенділік күннен-күнге қарқынды даму үстінде. Осы тұста, үлкен қауіп бар сияқты. Қай уақытта да біз ойымыздан шығатын мәселе таппаймыз. Әлемге объективті түрде қарау керек. Жаһандану процесі бар ма бар, ендеше интернет бар. Қаншама миллион адам сол интернетте жүр. Міне, соларға жұмыс жасау керек. Олар бізге ұнаса да, ұнамаса да сол интернетке бәрібір кіре береді. Сол себепті, біз интернетке сапа - лы материал беру арқылы ел мәдениетін тәр - биелеу керекпіз. Қажеті жоқ дегенімен, интернет кетпейді. Сондықтан, міндетті түрде оны игеру мәдениетін көтеру қажет. Интернетті мойындау керек.
Біз жастардың арасында жүргендіктен, интернетсіз күнімізді елестете алмаймыз. Интернет болмаса, оқу процесі жүрмей қалады. Мен жақсы жақтарын көбірек айтқым келіп отыр. Өйткені, бұл ақпарат құралының бір түрі. Мен студенттерге 1 тонна ақпараттан 10г білім мен 1г түсі - нік шығатынын айтамын. Білім деген - өңделген ақпарат. Әрине, интернет бұ - рынғыға қарағанда жұмысымызды жеңілдетеді. Студент материал дайындаса да, кітапханамен шектелмейді, тақырыбын жан-жақты қамтиды. Уақыт та үнемделеді. Және көп нәрсені қамтып кетуге болады. Бұл - адамзаттың үлкен жетіс - тігі. Бірақ, оны қалай пайдалану керек дегенде, оның көлеңкелі жағы бар. Қазақ тілі контентін байыту керек шығар. Яғни, қазақ тілді сайттарды көбейту керек. Бұл - қазақты тану үшін қажет. Қазақтың этнографиясы, мәдениеті туралы мәліметтер көптеп берілу керек. Егер, кітаптар аз тиражбен шықса, есесіне біз оны интернетке береміз. Мысалға, Серік Қондыбайдың Қазақ мифологиясын дүкендерден таппай, интернеттен таптым. Алып, 12 томды оқи беруге болады. Жақсы шығармаларды сол сияқты интернетке салып қойсақ, студенттердің де қызығушылығы артады. Неге интернетті өз мүддемізге қызмет еткізбейміз?! Қазір жастар газет-журналдан гөрі ақпаратты интернеттен алады. Сондықтан, барлық материалдарымызды интернетке кіргізген дұрыс. Біз ұлттық иммунитетті қалыптастырамыз. Өңдейміз, адам өзіне керегін қабылдайды [13].
Қай қоғамда да, сол кезеңнің проблемасына байланысты, бұқаралық ақпарат құралдары да өзгеру керек. Қазіргі біздің заманымызда ұлт болашағы күн тәртібіне қойылып отырған кез. Демек,бұқаралық ақпарат құралының негізгі мақсаты - адам - дардың ұлттық көзқарасын ояту, қалып - тастыру. Мүмкін, он жылдан кейін бұл сұрақ күн тәртібінен түсіп, басқа мәселеге шығармыз. Ал, бүгінгі мәселені бұқаралық ақпарат құралдары жүзеге асыру үшін, меніңше, бір нәрседен арылу керек - піз. Біз әр уақытта белгілі бір толқынға байланысты бұрыламыз. Бұл - қазақ баспасөзінің үлкен ауруы. [14. 2001. 24 тамыз. 4 бет].
Біздің ойымызша, қазақ баспасөзінің арылатыны осы болу керек. Бұл журналистке де, редакторға да, министрге де қатысты болу қажет. Әңгіме бір-ақ нәрседе, нені айтқанда да қай уақытта болмасын мәдениетті, дәлелді сөйлеу немесе жеткізу. Джеферсонның керемет сөзі бар. Бәрін айтыңдар, жазыңдар. Басқалар таңдап алсын. Керек десеңіздер, мені жамандау мүмкіншілігі үшін мен баспасөзді қорғаймын дейді. Бізге керегі, саясаткер, журналист болсаңыз да, тәуелділіктен аулақ болғанымыз жөн. Төртінші билік иесі ретінде, тәуелсіз ғаламтор мүмкіншілігін пайдалана отырып, интернет журналистика айдынында тың ақпарат жеткізсек, халық ой-санасының мінберіне ой қонақтатсақ, журналисттік мүддеміз бен қазақ баспасөзінің үлкен дамуы болады.
2005 жылы Қазақстан Республикасының президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев IV Евразиялық медиа-форумда: Бүгінгі таңда, қазақстандықтар үшін телевидение мен интернет біртұтас біріккен құралға айналды. Сонымен қатар, Отандық медиа нарықта интернет динамикалық ақпарат таратуда көш ілгері келеді деген еді. Ал бір жылдан кейін президент Интернет - ең еркін әрі қолжетімді БАҚ-тың сегменті деді.
Көріп отырғанымыздай, интернет, масс-медиа, салалары жоғары билікте де ерекше құндылыққа ие. Сондай-ақ жоғары бағаланады. Демек, бұл дегеніміз интернет журналистиканың мүмкіндіктерін әлі де зерттеп, дамыта түсуіміз қажет. Интернет журналистиканың құрылымы, атқаратын қызметі мен даму бағытына ерекше назар аудару маңызды. Енді интернет журналистикада мәселе болып тұрған кез келген түйткілді шешіп, әрбір басты мәселені шешуге тырысу қажет болуда.
1.3. Шетелдік интернет журналистиканың Қазақстанға әсері
Қазақстанға журналистиканың жаңа бағыты шетелдік мемлекеттерден келгені айқын. Ең әуелі олардың әртүрлі әлеуметтік желілері жастардың сана сезімін жаулап қана қоймай, әрбір ұялы телефонға арналған бағдарламалары ақпараттың алаңына айналдырды. АҚШ-та ең бірінші электронды газет 1990 жылы жарыққа шыққан, ол газет The Electronic Club деп аталды. Одан кейін, көптеген газет-журналдар электронды нұсқада шыға бастады. The Wall Street Journal, Los Angeles Times т.б. Статистикаға сүйенсек, 1995 жылдың басында 100-ге жуық электронды газеттер болған. Ал 1996 жылдың басында оның саны 815-ке жеткен. Алайда АҚШ-та теле және радио компаниялардың интернеттегі өніміне қарағанда, электронды газет-журнал шығару әлдеқайда оңай болған. [15. 560 - 121 б.]
Жаңа мыңжылдықтағы ақпараттық технологиялардың қарыштап дамуы нәтижесінде, ғаламтор әлемдік сипатқа ие болып, таралымы мен тағылымы зор құбылысқа айналды, заманымыздың бүкіл болмысын айқындайтын ортақ құндылық болып қалыптасты. Сөйтіп, ғаламтор қоғамдық өмірдің барлық саласына дендеп енді: саясат пен экономика, әлеумет, мәдениет пен өнер, тіпті, жұмырбасты пенденің күнделікті тұрмыс-тіршілігі де желімен тығыз бай - ланысып, біте ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz