Батыс Қазақстан өңірлернің инновациялық қызметін талдау
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Х.Досмұхамедов атындағы Атырау мемлекеттік университеті
ӘОЖ 339.188 Қолжазба құқығында
МАМЫРБЕКОВА ЖАЙНАГҮЛ
Қазақстан Республикасы өңірлерінің инновациялық қызметін жетілдіру (Батыс Қазақстан өңірі мысалында)
7М04101 - Бизнес аналитика
Экономика ғылымдары магистрі дәрежесін алу үшін дайындалған магистрлік диссертация
Атырау 2022 ж.
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Х.Досмұхамедов атындағы Атырау мемлекеттік университеті
Қорғауға жіберілді:
Экономика және құқық
факультетінің деканы
___________Адиетова Э.М.
____ ____________2022 жыл
Магистрлік диссертация
Қазақстан Республикасы өңірлерінің инновациялық қызметін жетілдіру (Батыс Қазақстан өңірі мысалында)
мамандық: 7М04101 - Бизнес аналитика
(ғылыми-педагогикалық бағыт)
Магистрант Мамырбекова.Ж.
Ғылыми жетекші,
экономика ғылымдарының кандидаты,
қауымдастырылған профессор Сабирова Р.К.
Кафедра меңгерушісі,
экономика ғылымдарының кандидаты Сабирова Р.К.
Норма бақылау Балтурганова С.К.
Атырау 2022 ж.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
1 ИННОВАЦИЯЛЫҚ ДАМУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ ... ... ...8
1.1 Инновациялық экономиканың пайда болуы мен тенденциясы ... ... ... ... ... ...8
1.2 Инновация және оның даму кезеңдерінің теориясы ... ... ... ... ... ... ... ... ...11
1.3 Технологиялық инновациялар және өнеркәсіпті жаңарту теориясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...16
1.4 Технологияларды локализациялау теориясы ... ... ... ... ... ... ... ... ..?
2 Қазақстан Республикасы Батыс өңірлерінің инновациялық қызметін талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...20
2.1Батыс Қазақстан өңірлернің инновациялық қызметін талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...20
2.2 Қазақстандағы Қытай инвестициясының ағымдағы жағдайының негізгі мәселелерін талдау ... ... ... ... ... ... ... . .. ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...26
2.3 Қытайдың Қазақстанға салған инвестициясының Қазақстанның экономикалық дамуына әсер ету жолы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... .. ... .. ... ... ... .. ... ...?
3 ҚР АЙМАҚТАРДЫҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ДАМУЫНДАҒЫ өзекті МӘСЕЛЕЛЕРІ МЕН КЕЛЕШЕК ДАМУ БАҒЫТТАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ..40
3.1 Қазақстан инвестиция ағынын бағыттау үшін қолданыстағы инвестициялық заңдар мен ережелерді жетілдіру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ..40
3.2 Шетелдік инвестицияларды ресурстық емес салаларға белсенді бағыттау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... 46
3.3 Шетелдік инвестицияларды тарту бойынша преференциялық саясатты қалыптастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ?
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... 55
ПАЙДАЛАНЫҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..58
1.5
Кіріспе (осында Тақырыпты таңдаудың алғышарттары мен маңызы, өзектілігі, Зерттеудің мақсаты және зерттеу мазмұны, зерттеу дәрежес, Зерттеу әдістері, зерттеу жаңашылдығы, зерттеу нысаны мен пән, практикалық маңыздылығы айтылады)
КІРІСПЕ
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Әлем дамуының негізгі басымдылығы қазіргі таңда ғылым және экономиканың тиімді ұштасуы мен жаңа технологияларды қажет ететін инновациялық даму болып отыр. Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан-2050 Стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты атты Қазақстан халқына Жолдауында ХХІ ғасырдың жаһандық он сын-қатері көрсетілген [1]. Сын-қатерлердің алдын алуда балама жолдарды қолдану арқылы инновациялық технологияларды жаңғыртудың мәні зор.
1. Н.Ә.Назарбаев. Қазақстан-2050 стратегиясы - қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты жолдауы Егемен Қазақстан, Астана 12 желтоқсан 2012 ж.
Қазақстан Республикасының қазіргі уақыттағы жетiстiктерге жетуi жер қойнауындағы минералды қорымыздың бай болуымен және соңғы жылдары мұнай және метал бағасының өсуiмен тiкелей байланысты. Елiмiз экономикасы әлi де шикiзаттық негiзде дамып отыр. Ал дамыған елдердiң қай-қайсысын алып қарамасақ олар шикiзаттық өндiрiстен сервистiк-технологиялық өндiрiске өтiп, индустриялды-инновациялық дамуға бет алған. Ал шикiзаттық өндiрiспен даму жағынан артта қалған және дамушы елдер ғана айналысады. Елбасы атап өткендей, елiмiз жоғары дамыған елдер қатарына қосылу үшiн және экономикамыз шикiзаттық өндiрiске тiкелей байланысты емес тұрақты экономикалық өсу үшiн бүгiнде инновациялық саясатты тиiмдi жүргiзiп, әлемдегi дамыған елдердiң қатарына қосылуымыз керек, реформалар жүргiзiп және ұзақ мерзiмдi стратегиялар мiндеттi түрде керек болды. "Бiздiң елiмiздiң болашағы - оның интеллектуалдық қоры, ғылым және инновация жетiстiктерiнде"- деген болатын елбасымыз халыққа арналған "Қазақстан - 2050" Жолдауында [1].
Әлемдегi озық дамыған елдер тәжiрибесi тұрақты экономикалық өсуге қол жеткiзу инновациялық қызметсiз жүзеге аспайтындығына көрсетті. Елiмiзде ұлттық инновациялық жүйе қалыптасуда. Осы үрдісте Қазақстан аймақтарының инновациялық стратегияны тиімді жүзеге асыруы ұлттық экономиканың инновациялық дамуына үлкен серпін береді.
Бұл диссертация жұмысы зерттеу нысаны ретінде Батыс қазақстан өңірлерінің әсіресе Атырау обылысының инновациялық даму қызметін жетілдіру тақырыбында зерттеу алынды. Дүние жүзіндегі ең ірі ішкі құрлық елдердің бірі ретінде Қазақстан -Батыс Қазақстан бірегей географиялық орналасуына ие, бұл бір жағынан импорттық және экспорттық сауда үшін логистикалық және көліктік мүмкіндіктерін шектейді, екінші жағынан, теңіз жағалауында орналасқандықтан. Еуропа мен Азияның түйіскен жері, Субконтинент көлік және байланыс желілерімен байланысты. Жалпы даму тұрғысынан алғанда, Қазақстан салыстырмалы түрде ресурстарға, әсіресе мұнай мен газдың энергетикалық қорларына бай, оның ұлттық экономикалық дамуы салыстырмалы түрде тұрақты, экономикалық нарығының даму ауқымы салыстырмалы түрде үлкен. Экономикалық өсу қарқыны бойынша Батыс Қазақстан Орталық Азиядағы бес елдің ішінде бірінші орында тұр және оның экономикалық жетістіктерін көптеген халықаралық қаржы институттары растады.
2001-2012 жылдар Қытай-Қазақстан инвестициялық ынтымақтастығының белсенді даму кезеңі болды. 2013 жылы Бір белдеу, бір жол бастамасының ұсынысымен Қытай Батыс Қазақстан облысымен көптеген экономикалық салаларды қамтитын бірқатар ынтымақтастық келісімдеріне қол қойды, бұл да Қытай-Қазақстан инвестициясының жалпы өсу тенденциясын сақтады, әсіресе негізгі инфрақұрылымдық инвестиция Батыс Қазақстандағы инфрақұрылымдық жағдайды жақсартты және көліктік-логистикалық мүмкіндіктерді жоғарлатты. Жібек жолының экономикалық белдеуі бастамасы Батыс Қазақстанға мұнай мен шикізат экспортына шектен тыс тәуелділіктен арылуға көмектесті, сондай-ақ Қытай технологиясын пайдалану Батыс Қазақстанның өнеркәсіптік тізбектегі еңбек бөлінісіндегі позициясын жақсартты. Осының негізінде Қытайдың Батыс Қазақстан облысына инвестициясының ағымдағы жағдайын терең зерделеу, Қытайдың Қазақстанға инвестициялау процесінде кездесетін негізгі проблемаларды талдау және нақты инновацяны жүзеге асыру, Қытай жөннен алып айтқанда инвестицияның тиімділігін арттыруға мүмкіндік беретін қарсы шараларды алға қойуға; Батыс Қазақстан облысы үшін Қытай инвестициясын ұтымды және тиімді пайдалану екі ел үшін де үлкен тәжірибелік мәнге ие.
Бұл зерттеу мазмұны жағынан кіріспе, негізгі бөлім және қорытындыдан тұратын төот бөлімге бөлінген, оның негізгі бөлімінде ұш тарау бар. Арнайы мазмұны мыналар: Бірінші бөлім кіріспеден тұрады, ол негізінен осы зерттеудің негізі мен маңыздылығымен таныстырады, тиісті зерттеу әдебиеттерін сұрыптайды және қарастырады, осы зерттеудің мазмұны мен зерттеу әдістерін ұсынады. Екінші бөлім - зерттеу жұмысының теориялық негізі. Үшінші бөлімде Жібек жолының экономикалық белдеуі бастамасының алғышарттары, негізгі мазмұны және қозғаушы факторлары талқыланады, олардың ішінде қозғаушы факторлар негізінен Азия инфрақұрылымдық инвестициялар банкі мен Жібек жолы қоры болып табылады. Төртінші бөлімде Батыс Қазақстандағы Қытай инвестициясының қазіргі жағдайына және оның алдында тұрған негізгі проблемаларға, соның ішінде Батыс Қазақстанның базалық жағдайын енгізуге, Қытайдың Қазақстанға инвестициясының даму жағдайы мен инвестиция саласында кездесетін негізгі проблемаларға талдау жасалды.Бесінші бөлімде Қытай-Қазақстан инвестициясының Жібек жолы экономикалық белдеуі бастамасы аясында Батыс Қазақстанның экономикалық дамуына әсері, соның ішінде әсер ету механизмі, Батыс Қазақстандағы инфрақұрылымдық жағдайды жақсарту, Батыстағы қаражаттың жетіспеушілігін өтеу үшін ТШИ талқыланады. Қазақстан және технологиялық таралу әсерлері Батыс Қазақстан облысының өнеркәсіптік бәсекеге қабілеттілігін арттыру және Орталық Азия пойызының ашылуы Батыс Қазақстан облысында логистика саласының дамуына серпін береді.
Алтыншы бөлімде Жібек жолы экономикалық белдеуі аясында Батыс Қазақстанға Қытай инвестициясын тарту стратегиясы талқыланады, сондай-ақ инфрақұрылымдық инвестицияны ұлғайту мақсатында Батыс Қазақстан мен басқа елдердің өзара әрекеттестігі түсіндіріледі. Соңғы бөлім - дипломдық жұмыстың қорытынды бөлімі.
Мәселенің зерттелу дәрежесі. Бұл тақырып бойынша көптеген шетелдік танымал ғалымдар зерттеу жұмыстарын жүргізген, олардың ішінде нновациялық теорияның негізін қалаушы атақты австриялық ғалым Й.Шумпетер, және Г.Менш, П.Друкер, Р.Фостер, Б.Санто, М.Портер, Б.Твисс, т.б.
Сондай ақ Ресейлік экономистердің де инновациялық даму мәселелерін зерттеуге қосқан үлестері көп, оларды атап кетсек: Н.Кондратьев, П.Завлин, С.Глазьев, В.Иванченко, Е.Киселева, В.Логинов, И.Рудакова, К.Таксир, Ю.Яковец, Е.Иванова, И.Егоров, И.Булкин, А.Фонотов және т.б.
Отандық ғалымдар да бұл мәселені зерттеуге белсене қатысып жүр, олар А.А.Алимбаева, А.Т.Ашимбаева, У.Б.Баймуратов, Ф.М.Днишев, Е.Б.Жатқанбаев, К.Е. Кубаев, А.К.Канатчинова, А.К.Қошанов, М.Б.Кенжегузин, К.А.Сагадиев, С.К. Джумамбаев, С.Т. Купешова, А.Н. Тургинбаева және т.б. Диплом жұмысы осы зерттеуші ғалымдардың еңбектеріне негізделген, дегенмен де, аймақтардың инновациялық дамуы, инновациялық саясаты, инновациялық әлеуеті енді қолға алынып жүрген, терең зерделеуді қажет ететін, өзекті тақырыптардың бірі. Сондықтан біз диплом жұмысында ұлттық экономиканың аймақтық-инновациялық дамуын Батыс Қазақстан облысының мысалында қарастырдық.
Магистерлік диссертациялық зерттеудің мақсаты мен міндеттері.
Диплом жұмысының мақсаты-Батыс қазақстан өңірлерінің иннтвациялық қазметін жетілдіру негіздерін зерделей келе инновацияның және еліміздегі инновациялық үрдістердің қалыптасуы мен дамуын теориялық, тәжірибелік және аналитикалық тұрғыда талдау, сондай-ақ зерттеу нәтижелері негізінде Қазақстан Республикасының инновациялық көрсеткіштер динамикасы мен стратегияларын талдау негізінде оны жетілдіру жолдарын ұсыну
Диплом жұмысының мақсатына сәйкес мынадай негізгі міндеттер айқындалды:
* инновациялық дамудың теориялық аспектілерін зерделеу;
* аймақтардың инновациялық әлеуеті түсінігінің мән - мазмұнын нақтылау;
* аймақтық инновациялық саясаттың экономикалық маңыздылығын негіздеу;
* Қазақстан Республикасының инновациялық көрсеткіштер динамикасы мен стратегияларын республикалық және аймақтық деңгейде талдау;
* ҚР аймақтардың инновациялық дамуындағы өзекті мәселелерін айқындап, олардың келешек даму бағыттарын белгілеу
Зерттеу объектісін Қазақстан Республикасының аймақтарының инновациялық даму тәжірибесі және мемлекет тарапынан қолдау шаралары жатады. Диплом жұмысы 3-бөлімнен, кіріспеден, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Диплом жұмысында: 16-кесте, 10-сурет бейнеленген. Барлығы 78 бет
- иновацияның мәнін,түрлерін, инфрақұрылымын айқындап, оларға түсініктіме беру;
- Қазақстандағы инновациялық қызметті дамыту ерекшеліктерін қарастыру;
- Қазақстан Республикасындағы инновациялық үрдістердің даму тенденциясына баға беру,
- инновациялық қызметтің шетелдік озық тәжіребелерін қарастыру;
- Қазақстандағы инновациялық белсенділікті арттыру жолдарыұсыну.
Зерттеу нысаны мен пәні. Зерттеу нысаны корпоративтік бөлу арналарындағы күнделікті сұраныстағы дайын өнімнің логистикалық ағындары болып табылады. Диссертациялық жұмыстың мәні күнделікті сұраныстағы тауарларды бөлудің корпоративтік арналарына логистикалық қызмет көрсету кезінде туындайтын ұйымдастырушылық-экономикалық қатынастар болып табылады. Зерттеудің теориялық және әдіснамалық негізін отандық және шетелдік ғалымдардың ғылыми еңбектері, жарияланымдары мен монографиялары құрады.
Тапсырыс берушіге логистикалық қызмет көрсету мәселелері бойынша, сондай-ақ басқару теориясы, дайын өнімді бөлу логистикасы теориясы, сауда делдалдарының қызметін оңтайландырудың теориялық-әдістемелік негіздері бойынша жұмыстар.
Зерттеу әдістері. Осы мақалада қолданылатын негізгі зерттеу әдістері мыналар:
（1）Әдебиеттерді зерттеу әдісі: Қытай және Батыс Қазақстан облысы туралы тиісті монографиялар, кітаптар, газеттер, журналдар, интернет журналдар және статистикалық мәліметтер базасы және басқа да құжаттар арқылы Қытайдың Батыс Қазақстан облысы мен Жібек жолы экономикалық белдеуі үшін ұсынған үдерісі теориялық зерттеулер мен эмпирикалық талдауға негіз болады.
（2）Динамикалық талдау әдісі: Бұл жұмыстың төртінші бөлімінде негізінен Қытай-Қазақстан инвестициялық қатынастары үдерісін динамикалық талдау әдісі туралы айтылады. Динамикалық талдау әдісі инвестицияның құрылымы мен көлемінің құрамының өзгерістерін талдау және олардың даму процесін көрсету үшін қолданылады.
（3）Статистикалық талдау: екі ел арасындағы инвестициялық қарым-қатынастың құрылымы мен барысын, сондай-ақ бар проблемалар мен тенденцияларды шығыс инвестициялық деректерді жинау және зерттеу арқылы талдайтын есеп.
（4）Сапалық талдау зерттеу әдісі: Осы әдіс арқылы алынған зерттеу нәтижелері екі елдің инвестициялық ынтымақтастығындағы проблемаларды, сондай-ақ Жібек жолы экономикалық белдеуінің Қытай-Қазақстан инвестициясына әсерін талдауға, көлік инфрақұрылымының жағдайын шешу жолдарын ұсынып шешуге болады. Сапалық талдау мен сандық талдауды үйлестіру арқылы Қытай мен Қазақстан арасындағы инвестициялық және инновациялық мәселелердің нақты шешімдерін ұсынады.
Магистерлік диссертацияның ғылыми жаңашылдығы ағымдағы сұраныс тауарларын бөлудің корпоративтік каналдарына логистикалық қызмет көрсетуді ұйымдастыру жүйесін әзірлеуде дистрибуторларды кешенді бағалау қажеттілігі мен тауарларды бөлудің корпоративтік каналдарына логистикалық қызмет көрсетуде көтерме-бөлу орталықтарын құру қажеттілігі туралы ғылыми гипотезаны негіздеуден көрінеді.
Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы болып табылатын ізденушімен алынған зерттеу нәтижелері төмендегідей:
- белгілер жиынтығы бойынша ағымдағы сұраныс бар тауарларды бөлуде логистикалық қызмет көрсету құраушыларын жіктемелік топтау жасалды. Логистикалық қызмет көрсетудің құрушыларын сатып алушы, клиент және тұтынушыға қызмет көрсету тұрғысынан қарастырылды.
- нарықтарға сипаттама жасай отырып, ағымдағы сұраныс тауарлары нарығында дайын өнімді бөлу ерекшелігі анықталып, ағымдағы немесе күнделікті сұраныстағы тауарлар нарығында дайын өнімді бөлудің көп деңгейлі арналарының құрылымын сипататтау;
- жалпы көтерме делдалдар желісінің және жеке дистрибутордың жұмысына тікелей және жанама әсер ету жолымен күнделікті сұраныс тауарларын бөлуде логистикалық қызмет көрсету жүйесін қалыптастыру әдістері, тауарларды бөлудің корпоративтік каналдарына логистикалық қызмет көрсетуде көтерме-бөлу орталықтарын құру негізделген.
Зерттеудің теориялық және әдіснамалық негізі экономика, бөлу саласы, бөлшек сауда, интернет сауда, логистика, маркетинг, менеджмент, стратегиялық жоспарлау саласындағы отандық және шетелдік ғалымдардың ғылыми еңбектері болып табылады.
Жұмыстың теориялық және әдіснамалық негізі логистиканың теориялық негіздері, интернет саудаға және бөлшек сауда қызметіне қатысты, атап айтқанда, логистика мен интернет сауда мен бөлшек сауда саласындағы іргелі және қолданбалы зерттеулердің нәтижелері болды.
Зерттеудің ақпараттық базасы. Зерттеудің ақпараттық базасын Қазақстан Республикасының заңдары, нормативтік және құқықтық актілері, ҚР Үкіметінің қаулылары, ҚР Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің ресми материалдары, трансұлттық корпорациялардың жұмысын зерттеу барысында автор жинаған ресми статистикалық деректер мен материалдар, сондай-ақ Nielsen, INFOLine және РБК компанияларының талдау материалдары құрайды.
Зерттеудің нәтижелерін апробациялау. Ғылыми жасақтамалар, практикалық тұрғыдан ұсынылған ұсыныстар жұмыскерлерді марапаттау жүйесін қалыптастыруда Қазақстан Темір Жолы ұлттық компаниясының Атырау вагондарды пайдалану депосы ұйымына ұсынылды. Магистерлік диссертацияның негізгі нәтижелері Х.Досмұхамедов атындағы Атырау мемлекеттік университетінде ұйымдастырылған Қазақстанның құқықтық және әлеуметтік-экономикалық дамуы атты ғылыми-практикалық конференцияда(Атырау, 2019), Тhe europe and the turkic world: science, engineering and technology халықаралық ғылыми практикалық конференцияда(Alanya, 2018) баяндалды, ҚР БҒМ БҒСҚК бекіткен Экономика:стратегия және практика журналында, ҚР ҒҰА Баяндамаларында жарияланды.
Диссертацияның құрылымы мен көлемі. Диссертация кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан, 40 атаудан тұратын пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Диссертация компьютерлік мәтіннің 60 бетінде жазылған, 16 сурет, 18 кестеден тұрады.
1 ИННОВАЦИЯЛЫҚ ДАМУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1.1 Инновациялық экономиканың пайда болуы мен тенденциясы
Қарапайым тілмен айтқанда, экономика - ресурстарды бөлуді зерттейтін ғылым. Адамзат қоғамының даму деңгейінің төмен сатысынан жоғары деңгейлі даму сатысына өтуі барысында экономикалық даму ресурстарды пайдалану тиімділігін арттыруға көбірек көңіл бөледі, ал ресурстар тиімділігін арттыру жаңа күштерге сүйену керек немесе күш тетіктерін түрлендіру туралы. Бұл жаңа қозғаушы күшті технологиялық прогресс пен институционалдық өзгерістерден туындаған инновация деп те түсінуге болады. Демек, белгілі бір мағынада инновациялық экономика - бұл экономика ұғымындағы инновацияның мәнін түсіндіру және жаңа билікті енгізу.
Адамзаттың төрт ғасырға жуық экономикалық ой-пікірлерінде инновацияның ең алғашқы идеялары Адам Смит пен Джон Врейдің инновация байлықты құрудың орталық факторы болып табылатын көзқарасынан бастау алады.Лоу мен Розенбергтің дәйексөздерінде қайтадан пайда болады.【1】
① G. M. 彼得·斯旺. 创新经济学 [ M]. 韦倩， 译. 上海： 致格出版社， 上海人民出版社， 2013.
Инновациялық экономиканың дамуын қарастыра отырып, ертедегі ғалымдар инновацияға диалектикалық тұрғыдан қарағанын көреміз. Бұл ғалымдар инновацияның рөлін растай отырып, инновацияға қатысты теріс алаңдаушылықтарын білдірді. Мысалы, Джон Стюарт Мюллер инновацияның парадоксы туралы өз көзқарасын алға тартты, ол барлық жақсы нәрселер түпнұсқалықтың нәтижесі 【2】, деп есептеді.
② Mill J. S. . On liberty. 1859. http： www. limpidsoft. com galaxy10 onliberty. pdf.
Және бүгінгі барлық механикалық өнертабыстар адамды бір күндік еңбектен босатқаны күмәнді. Олар жалпы жұртшылыққа ауыр еңбек пен түрмеде отыру сияқты өмір сүруге мүмкіндік берді, бірақ өндірушілерге және басқаларға бай болуға мүмкіндік берді деп көрсетті. 【1】
① Mill J. S. . Principles of political economy. 1885. http： mirrors. xmission. com gutenberg 3 0 1 0 30107 30107 - pdf. pdf.
Джон Рускин мен Генри Джордж бірдей пікірде болды. Джон Рускин өнертабысты жақтады: асыл өнертабыс және өнертабыстың динамизмі, бірақ ол ойланбаған жаңалыққа қарсы болды. Яғни, Джон Рускиннің пікірінше, өнертабыс бейтарап, ешқандай эмоциясыз және құндылық қалаусыз, ал инновация күшті мақсатқа ие.
Сол сияқты, Генри Джордж сонымен қатар инновацияның нәтижелері міндетті түрде адамдар күткендей емес деп санайды, ол қандай жақсарту немесе өнертабысқа қарамастан, ол жерге және оның тікелей өнімдеріне сұраныстың артуына әкеледі, бұл Өндірістің шекті кірісінің төмендеуіне, халықтың көбеюінен туындаған сұраныс сияқты, бұл жақсартулар немесе өнертабыстар жұмысшыларға көбірек байлық өндіруге күш береді. Олай болса, кез келген еңбекті үнемдейтін өнертабыс, мейлі ол бу машинасы болсын, телеграф болсын, кенді балқытудың жетілдірілген процесі немесе тамаша баспа станогы немесе тігін машинасы болсын, жалдау ақысын арттырады.
Өндірістік депрессия әрқашан материалдық прогресспен бірге жүреді және одан әрі күшейеді 【2】. Тіпті Адам Смит өмірінің соңғы жылдарында инновациялар нәтижесінде пайда болған байлықтың жинақталуы кері әсер ететінін түсінді.
② Henry G. . Progress and poverty， 1879. http： www. rosenfels. org pll - v5 pdf George_0777 _ EBk_v5. pdf.
Сонымен қатар, Джон Стюарт Мюллер үлкен материалдық молшылық психикалық дағдарысқа әкелетінін байқады. 【3】
④ 宁莉娜. 论穆勒逻辑的思想内涵及当代价值 [ J]. 哲学研究， 2015 （12）： 95 - 99.
Адам Смит, Джон Рускин және Джон Стюарт Мюллердің инновацияның екі жағын терең түсінетінін көруге болады.Инновацияның кері әсері туралы алаңдаушылық сол кезде салыстырмалы түрде қарапайым болғанымен, олар бірінші рет емес еді. Ғалымдар. кейінгі ұрпақтар инновациядан туындаған теңгерімсіздік пен әділетсіздік сияқты мәселелер бойынша ой қозғауға негіз болды.
Адам Смит пен басқа ғалымдардан айырмашылығы, Джозеф Шумпетердің инновация туралы түсінігі салыстырмалы түрде оптимистік және терең. Ол 1912 жылы жарияланған Экономикалық даму теориясында инновацияның негізгі ұғымдары мен идеяларын ашып берді.Ол инновация деп өндіріс жүйесіне өндіріс факторлары мен өндіріс жағдайларының жаңа комбинациясын енгізуді айтады, бұл ең ерте және ең маңызды.Инновация түсінігінің ресми анықтамасы.【1】
① 约瑟夫·熊彼特. 经济发展理论 [ M]. 何畏， 易家详， 译. 北京： 商务印书馆， 1990. 5.
Шумпетердің инновацияға берген анықтамасынан Шумпетер инновацияның оң жағын берді. Оның пайымдауынша, инновация жаңа нәрсені білдіреді және оның пайдасы оның теріс әсерінен әлдеқайда басым. Ең бастысы, инновацияны құрал ретінде қарастыруға болады.Егер дұрыс пайдаланса, инновацияның жағымсыз әсерлерін болдырмауға болады.Бұл Шумпетердің инновация түсінігіне берген анықтамасы әкелген шабыт.
Шумпетер кәсіпкерлер экономикалық дамудың көшбасшылары және өндіріс факторларының рекомбинациясын жүзеге асыра алатын инноваторлар екенін көрсетті. Шумпетер кәсіпкерді инновацияның негізгі бөлігі ретінде қарастырады, оның рөлі нарықтың тепе-теңдігін шығармашылықпен бұзу болып табылады.
Сонымен қатар, Шумпетер өз талдауында өзгеріс және даму көзқарастарын қатты атап көрсетеді және тарихи талдау әдісіне назар аударады және оны қабылдайды; сонымен бірге ол инновацияны ішкі фактор деп санайды. және экономикалық даму да шығарылады.Бұл ішкі өзін-өзі құрудың өзгеруі, осылайша әлеуметтік-экономикалық жүйенің ішкі факторларының рөлін инновациялық ойлауға енгізеді.【2】
② Hargrave T. J. ， VAN DE VEN A. H. . A collective action model of institutional innovation [ J]. A- cademy of Management Review， 2006， 31 （4）： 864 - 888.
Шумпетердің инновациялар жөніндегі зерттеулері мен түсініктері өте жетілдірілген және инновациялық экономиканың теориялық жүйесін құрудың негізін қалап қана қоймай, сонымен қатар болашақ ұрпақтардың инновациялық экономика бойынша терең зерттеулерді жалғастыру үшін теориялық негізін қамтамасыз ететін транс-дәуірлік мәнге ие.
Шумпетерден кейін инновациялық экономика теориясы бойынша зерттеулерге көптеген ғалымдар қосылды.Шумпетердің инновациялық экономика теориясын мұра етіп, дамыта отырып, олар да жемісті зерттеу нәтижелеріне қол жеткізді. Оларға Солоудың Техникалық прогресс теориясы【3】, ③ Solow R M. A Contribution to the Theory of Economic Growth [ J]. The Quarterly Journal of Eco- nomics， 1956， 70 （1）： 65 - 94. Ромердің Білім таралуының ұзақ мерзімді өсу моделі【4】④ Romer， Paul M. . increasing returns and long - Run growth [ J]. Journal of Political Economy， 1986， 94 （5）： 1002 - 1037. және Лукастың Адам капиталының тұтастығының өсу моделі【1】① Lucas R. E. J. . Why doesn't capital flow from rich to poor countries？ . 1990， 80 （2）： 92 - 96. және т.б.; Сонымен қатар, Mensch және т.б. цикл теориясы, Фриманның технологиялық инновациялық саясат жүйесі және Каманның нарықтық теориясы да Шумпетердің инновациялық теориясын мұра етіп алатын және дамытатын бірнеше репрезентативті технологиялық инновация теориялары болып табылады. Бұл инновациялық теориялар инновациялық экономиканың теориялық жүйесін байытты.【2】② 王蕾， 曹希敬. 熊彼特之创新理论的发展演变 [ J]. 科技和产业， 2012 （6）： 84 - 88.
1.Орналасу артықшылығы теориясы（Location Advantage Theory）
Орналасу артықшылығы теориясы 1960 жылдары Роберт Аарон Гордон ұсынған тікелей инвестициялардың орналасу орнын таңдау теориясы негізінде дамыған орналасу экономикасының теориясынан шыққан. Бұл теория неліктен трансұлттық корпорациялардың инвестиция жасау кезінде басқа елдерді емес, белгілі бір елдерді таңдайтынын көрсетеді.
Инвестициялық аумақтарды таңдауға және анықтауға көптеген факторлар әсер етеді, соның ішінде өндіріс факторлары, нарықты аймақтық бөлу, көлік шығындары, инвестициялық орта және т.б. Кейінірек британдық экономист Даннинг 1971 жылы бірнеше негізгі тікелей инвестициялау теорияларына, соның ішінде орналасу орнын таңдау теориясына негізделген халықаралық өндірістің эклектикалық теориясын ұсынды. Бұл теорияның гипотезасына сәйкес аймақтық орналасу артықшылығы тікелей шетелдік инвестицияларды тартуға әсер ететін негізгі факторлардың бірі болып табылады. Трансұлттық компаниялар шетелде тікелей капиталды инвестициялағанда, олардың алдында тұрған басты мәселе орналасу орнын таңдау болып табылады, яғни ішкі инвестицияны немесе шетелдік инвестицияны таңдау. Шетелде инвестициялық өндірістен түсетін пайда отандық өндірістен көп десе, трансұлттық компаниялар тікелей шетелдік инвестицияны таңдайды. Сондықтан тікелей шетелдік инвестициялардың капитал ағыны негізінен нарықтың орналасу артықшылығымен тартылады.
Нақты практикалық қызметте аймақтық нарық конъюнктурасына көптеген факторлар әсер етеді, соның ішінде инвестор елден де, қабылдаушы елден де, соның ішінде еңбек шығындары, мемлекеттің экономикалық саясаты, экономикалық нарық сипаттамалары, сыртқы сауда кедергілері, жергілікті өндіріс деңгейі, өндіріс қажеттіліктері. шикізаттың және т.б. инвестицияның орналасу артықшылығына әсер етеді. Мысалы, егер қабылдаушы ел сауда импортын алмастыру саясатын жүзеге асырса, ол шетелдік инвесторларды өздерінің тікелей инвестицияларын арттыруға ынталандырады. Бүгінгі білім экономикасы дәуірінде аймақтық артықшылық түсінігінің анықтамасы дәстүрлі теориямен дәл сәйкес келмейді. Белгілі американдық экономист Пол Ромер аймақтық артықшылықтар теориясына арналған зерттеулерінде табиғи ресурстарға бай емес ел міндетті түрде кедей емес екенін атап көрсетті.Егер мемлекет тұрақты дамуды басқарғысы келсе, алдымен мәселені шешуі керек. Қазіргі уақытта көптеген факторлардың ішінде еңбек факторы жетекші рөл атқарады. Дарындылардың, әсіресе сарапшылар мен білікті дарындардың ағыны жалпы үрдіс болып табылады. Сондықтан жоғары деңгейдегі ғылыми-техникалық таланттарды тарту, енгізу және өсіру аймақтық экономиканы дамытудың және аймақтық артықшылықтарды жақсартудың басты факторына айналды.
2.Инвестицияларды дамыту кезеңінің теориясы（Investment Development Path Theory）
1980 жылдардың басында атақты британдық экономист Джон Даннинг Әртүрлі елдердің ТШИ позициясын динамикалық даму жолдары арқылы түсіндіру тақырыбындағы зерттеу жұмысын жариялады. Эмпирикалық әдісті пайдалана отырып, бұл жұмыс 1967 және 1978 жылдар аралығындағы 67 елдегі OFDI және олардың сәйкес экономикалық даму кезеңдері арасындағы байланысты зерттейді. Даннинг зерттеулері бойынша жан басына шаққандағы ЖҰӨ елдің экономикалық дамуының символы ретінде елге шетелдік капитал ағынын тартумен, капиталдың кетуімен және таза тікелей шетелдік инвестициямен белгілі бір корреляцияға ие. Сонымен қатар, Даннинг OFDI даму кезеңдерін талқылады және елдің тікелей шетелдік инвестициялар қызметі мен әрбір кезеңдегі инвестицияларды дамыту кезеңдері арасындағы өзара әрекеттесудің ішкі қозғаушы механизміне ұтымды түсініктеме берді. Даннинг зерттеулеріне сәйкес инвестициялық даму кезеңдері төртке бөлінеді:
Бірінші кезеңде жан басына шаққандағы ЖҰӨ 400 доллардан аз болды. Бұл кезеңде елдегі компаниялар меншік құқығында артықшылықтарға ие емес, сондықтан тікелей шетелдік инвестициялардың таза ағыны болмайды, ал тікелей шетелдік инвестициялардың ауқымы үлкен емес.Бұл негізінен қабылдаушы елдің шектеулі жағдайлары немесе инвестициялық тартымдылықтың жеткіліксіздігі.
Екінші кезеңде жан басына шаққандағы ЖҰӨ 400 АҚШ долларынан асып, 1500 АҚШ долларынан төмен түседі. Бұл кезеңде қабылдаушы елде еңбек ресурстары төмен және шикізат бағасы төмен, және бұл әкелген артықшылықтар шетелдік капитал ағынының кеңеюін тартады. Сонымен қатар, мемлекет технология жағынан аз дамыған салаларға да инвестиция сала алады. Тікелей шетелдік инвестициялар үшін қабылдаушы елдерден шетелдік инвестициялардың кетуі салыстырмалы түрде шектелген, негізінен жергілікті компаниялардың меншік құқығында артықшылығы жоқ.
Үшінші кезеңде жан басына шаққандағы ЖҰӨ 2000 АҚШ долларынан асады және 4750 АҚШ долларына жетпейді. Осы кезеңде қабылдаушы елдің компанияларының иелік артықшылығы айтарлықтай жақсарды, сонымен қатар ішкі игеру артықшылығы да айтарлықтай күшейтілді, жан басына шаққандағы таза шетелдік инвестиция ағыны айтарлықтай қысқарды және тікелей шетелдік инвестицияның кетуі айтарлықтай өсті. Бұл сондай-ақ елдің тікелей инвестициялық қимылының айқын өзгеруі халықаралық тікелей инвестициялардың кәсіби дамуының да басталуы екенін көрсетеді.
Төртінші кезеңде жан басына шаққандағы ЖҰӨ 2600 АҚШ долларынан асып, 5600 АҚШ долларынан төмен түседі. Бұл кезеңде тікелей шетелдік инвестициялардың таза ағыны біртіндеп айқын бола бастады. Елдің экономикалық деңгейінің дамуымен және жақсаруымен, жергілікті компаниялар бірте-бірте салыстырмалы түрде күшті ішкі артықшылықтарға ие болды, олардың меншік артықшылықтары да салыстырмалы түрде жақсарады, сондай-ақ шет аймақтардың аймақтық артықшылықтарын пайдалану мүмкіндіктері де артады.
3.Технологиялық инновациялар және өнеркәсіпті жаңарту теориясы（Technological Accumulation and Industrial Evolution Theory）
1980 жылдардың ортасынан кейін әлемде дамушы елдердің тікелей шетелдік инвестициясы қарқынды өсті.Олардың ішінде жаңа индустриялық елдер дүние жүзіндегі дамыған елдерге инвестиция сала бастады, бірте-бірте қабылдаушы елдердің күшті бәсекелестеріне айналды. 1990 жылдардың басында британдық ғалымдар Толентино мен Кантвелл осы даму тенденциясына негізделген Технологиялық инновациялар мен өнеркәсіпті жаңарту теориясын алға тартты. Бұл теория дамушы елдер дамыған елдерге тікелей инвестицияны неге және қалай жасайтынын зерттеу үшін күшті теориялық негіз береді. Бұл теория негізінен технологияларды жинақтау теориясынан басталып, дамушы елдердің тікелей шетелдік инвестициялау қызметін зерттеп, түсіндіреді.
Технологиялық инновациялар және өнеркәсіптік жаңарту теориясы екі негізгі тұжырымнан туындайды:
（1） Дамушы елдердің өндірістік құрылымы үнемі жаңарып, түзетіліп отырады, бұл дамушы елдердің технологиялық мүмкіндіктерінің үздіксіз жетілдірілуі мен кеңеюін түсіндіреді, ал технологиялық деңгейдің жақсаруы инвестицияның жинақталуының нәтижесі болып табылады.。
（2） Дамушы елдер мен аймақтардағы компаниялардың технологиялық мүмкіндіктерін жақсарту осы елдерге тікелей шетелдік инвестицияның кеңеюімен тығыз байланысты. Технологияның қазіргі деңгейі дамушы елдердегі трансұлттық корпорациялардың шығыс инвестицияларының үлгісі мен өсу қарқынына әсер етеді.
Жоғарыда келтірілген тұжырымдарға сәйкес, OFDI әкелген технологиялық инновациялар және сәйкес өнеркәсіптік жаңарту феномені ішкі қозғаушы күш ретінде технологияның үздіксіз жинақталуына сүйенеді және аймақ ішінде дамып, кеңеюін жалғастырады.Сондықтан OFDI таралуы соған сүйене отырып болжауға болады. Өнеркәсіптік бөлуді зерттеу арқылы бірінші кезекте салыстырмалы қарқынды табиғи ресурстары бар өндірістік қызмет, одан кейін импортты алмастыратын қызмет және экспорттық экономикалық қызмет қарастырылатыны анықталды. Шетелдегі бизнес орындарын дамыту перспективасынан, дамушы елдердегі трансұлттық компаниялар тікелей шетелдік инвестицияларды салған кезде, олар көршілес елдердің этносаралық байланыстардың артықшылықтарын белсенді түрде пайдаланғанын қалайды. Шетелдік инвестициялық тәжірибенің жинақталуымен және байытылуымен этникалық факторлардың маңыздылығы бірте-бірте азайып, трансұлттық компаниялар басқа дамушы елдерге тікелей инвестицияларын кеңейте бастады. Ақырында, индустрияландыру деңгейінің үздіксіз жақсаруымен, даму белгілі бір кезеңге жеткенде, ұлттық өнеркәсіп құрылымы да сәйкесінше өзгеріп, шетелдік инвестиция жоғары технологиялы өндіріс пен дамуға бағытталған өндіріске бағыттала бастайды. Сонымен қатар, жетекші ғылым мен техниканы көбірек жеңіп алу үшін трансұлттық кәсіпорындар дамыған елдерге инвестиция сала бастады.
Қорытындылай келе, техникалық мүмкіндіктерді біріктіру және арттыру және бастапқы техникалық деңгейді жақсарту арқылы тікелей шетелдік инвестициялар ресурстарды көп қажет ететіннен технологияны көп қажет ететінге біртіндеп өзгерді. Сондықтан бұл теория дамушы елдер мен аймақтарға капиталдың жинақталуын арттыруға және шетелдік инвестиция арқылы технологиялық инновацияларды күшейтуге, өнеркәсіптік құрылымды жаңартуға және халықаралық бәсекеге қабілеттілікті арттыруға үлгі береді.
4.Технологиялық локализация теориясы（State on Localized Technological Capacities）
Дамушы елдердегі тікелей шетелдік инвестициялардың даму процесін зерттегенде технологияны локализациялау теориясы қалыптасады. 1983 жылы британдық экономист Рао Жаңа көпұлтты корпорациялар: үшінші әлем кәсіпорындарының дамуы кітабын басып шығарды, онда технологияны локализациялау теориясына толық кіріспе берілген.
Рао үнділік трансұлттық компаниялардың инвестициялаудағы бәсекелестік артықшылықтары мен сәйкес инвестициялық механизмдерін зерттеу барысында дамушы елдердегі трансұлттық компаниялардың салыстырмалы түрде әлсіз техникалық мүмкіндіктері, шағын компаниялары және еңбекті көп қажет ететін өндірісі бар екені анықталды. Бірақ дәл осы әлсіз техникалық мүмкіндік оның ішкі инновациялық қызметін алға тартады
Раоның зерттеулеріне сәйкес, дамушы елдерде шығармашылық белсенділік пен инновациялық дамуға ықпал ететін бірегей артықшылықтар төрт аспектіні қамтиды:
Біріншіден, дамушы елдердегі білімді жаңарту мен технологияны локализациялаудың даму шарттары дамыған елдердегіден ерекшеленеді.Әдетте, жаңа орта отандық өндіріс факторларының нақты бағалары мен нақты сапа деңгейлерімен тығыз байланысты.
Екіншісі, дамушы елдер дамыған елдерден әкелінетін өнімдерді түрлендіріп, жаңашылдықпен енгізеді, осылайша өз өнімдері халықаралық нарықтың қажеттіліктерін қанағаттандырып, бәсекеге қабілеттілігі мен тартымдылығын арттырады.
Үшіншіден, дамушы елдердегі жергілікті кәсіпорындардың артықшылықтары олардың өндірістік жағдайлары мен жергілікті сұраныс пен ұсыныс деңгейі арасындағы тығыз байланыста ғана емес, шағын өндіріс пен жоғары экономикалық тиімділікке қол жеткізу үшін инновациялық үдерісінде өндіріс технологиясын жетілдіретін жергілікті компаниялар да бар.
Төртіншіден, өндірілетін өнімнің сипаттамалары тұрғысынан алғанда, дамушы елдердің кәсіпорындары жасаған тұтыну тауарлары халықаралық бренд өнімдерімен бірдей емес, әсіресе шығыс елдеріндегі тұтыну нарығының үлкен сұранысы жағдайында, сатып алу қабілеті. тұтынушылардың саны бірдей емес, тұтынушылардың талғамдары да айтарлықтай ерекшеленеді, сондықтан дамушы елдерде шығарылатын өнімдер күшті бәсекелестік артықшылыққа ие болады.
Бір сөзбен айтқанда, Раоның технологияны локализациялау теориясы технологияны енгізу процесі де қайтымсыз инновация процесі екенін анық көрсетеді. Дамушы елдер дамыған елдердің немесе аймақтардың жоғары деңгейлі технологияларын енгізеді және оларды жергілікті түрде сіңіреді, қорытады және жетілдіреді. Бұл дамушы елдердегі кәсіпорындар технологиялық инновациялық қызметті жүзеге асыратын және бәсекелестік артықшылықтарды жасайтын процесс.
1.2 Инновация және оның даму кезеңдерінің теориясы
Баршамызға белгілі, инновация - бұл мінез-құлық процесі, жаңа идеяларды тудыру, жаңа өнімдерді әзірлеу және жаңа технологияларды қолдану процесі.Сондықтан инновацияның өзі бейтарап және ешқандай мақсатты көздемейді. Яғни, егер инновацияға оң атрибуттар немесе бағыт-бағдар беру мүмкін болмаса, онда инновация теріс жағын көрсетіп, теріс жағына апаруы мүмкін.
Инновация (жаңалық жарату) - қазіргі ойлау үлгісі мен дәстүрлі таным ерекшелігіне ұқсамайтын жаңа ойлау жүйесін тауып шығару, кезектегі білім мен материалдық мүмкіндіктерді пайдалана отырып көнені өңдеу, бар нәрсені тіпті де жақсарту, кем нәрсені толықтыру, жаңа нәрсені тапқырлау, тың нәрсені байқау, жаңа зат, жаңа әдіс, жаңа жол, жаңа орта жаңалығымен өмірді жаңарту, сөйтіп адамға және адамзатқа бақыт жарату. Инновация сөзін қазақтың "тапқырлық", "жаңалық" сөздерімен тең мағынада қолдануға рұқсат етіледі. Ағылшынша Innovation көбіне-көп ғылым техниалық тапқырлық пен жаңалық ашуды көрсетеді. Әрине инновацияның қазіргі мағынасы ауқымды, ол көбінесе адамның рухани белсенділі арқылы әуелде болмаған жаңа жоспарлау, жобалау, техника, мәдениет, сауда, және қоғамдық өмір салтын қалыптастыру, ал, тар мағынада тек жаратылыстану ғылымдары мен өндірістік техникада жаңа тапқырлық ашуды көрсетеді.
Инновацияны алдын ала мөлшерлеу қиын. Бірақ күнібұрын жоспарлап, ұйымдастырып, бейімдеп, белгілі бір саладан жаңалық ашуға жұмылдыруға болады. Әрине, кім қандай жаңалық ашады, қалай ашылады, ол көбінесе белгісіз болады. Ғылым-техникалық жаңалық көбінесе ғалымдардың жаңа ойлар мен мүмкіндіктерді өзара тоғыстырып, күрделі талдау жасау және синтездеу жұмыстары арқылы ашылады. Ғылым дамыса техникалық жаңалықты әлеуеттендіреді, техника дамыса ғылыми жаңалыққа алғышарт әзірлейді. Ол ізденіс пен қолданудың байланысына қатысты, көп түрлі мүмкіндікті тоғыстыра қолданудың жемісі. Көптеген жаңалықтар кездейсоқ пайда болғаны белгілі. Бірақ заман дамыған сайын инновацияны арнайы жоспарлау, мол қаржыландыру, жүйелі ұйымдастыру күнтәртіпке еніп келе жатқан секілді.
Инновацияда үлкен тәуекелшілдік болады. Егер кәсіпорын, немесе кез келген мекеме, тіпті кез келген адам бір деңгейде тұрып алса, бір түрлі әдіспен қайталанудан жазбаса, онда ол көбінесе күйреуге беттейді. Өйткені бәсекелестер жаңа мүмкіндік, арзан тауар жасап шығарып, пайдалы орайларды өздеріне қарай бұрып әкетеді. Christensen бұны инновация тығырығы деп атаған. (The Innovator's Dilemma）Заманауи өзгерістің толассыз туылуына, және өзгеріс периоды уақытының қысқаруына орай өзгеріске қарсы шара ретінде инновация туралы ізденіс артты. Ақпарат технологиясының біртіндеп өзекті болуына орай әрбір адамды негіз еткен, әлеуметтік белсенділікті сахна еткен, ортақ жасампаздықпен шұғылдану мен жаңалық ашуды ерекшелік еткен инновациялық қоғам қалыптасу үстінде және ол осы салада табысты жұмыс жасаған халықтарға әлемнің дамыған елдері деңгейіне көтерілуге мүмкіндік берді.
Нағыз Байлық инновациядан алынады. Қанша мол табиғи байлық болса да, адам қанша көп болса да бәрібір, егер инновациялық ізденіс пен даму болмаса, ондай ел кедей, мешеу күйден шыға алмайды. Инновация жетелеген өндірістік даму қоғамдық байлық дамуының бірден-бір себебі екені тайға басылған таңбадай айқын. Инновацияның халықтар, елдер тағдырын белгілейтін өте маңызды тетік екеніне адамзат баласының көзі жетіп келеді.
Инновацияның болуы бір мәселе болса, оның өндіріске, тұрмысқа қатысып, кірісіп, өндіріс пен тұрмыста өзгеріс тудыра алуы тағы бір мәселе. Кей елдердің, мысалы Қазақстанның инновациялық жасампаздық қуаты жоғары болғанымен, советтен қалған жүйенің шектемесінде, белсенділіктің тапшылығында, өмірдің жансыздығында көптеген жақсы жаңалықтар мида тозып, ауызда тозып, кітаптар арасында тозып, сөреде тозып қалып жататыны жасырын емес. Бұл инновацияға ден қоюды, оны тұрмысқа, өндіріске бағыттауды негізгі міндет етпесе, халықтың миы алтын болса да онысы олардың тұрмыс деңгейін көтеруге септеспейтінін көрсетеді.
Қарапайым мағынада айтсақ, егер әлдебір өзгертулер, тапқырлықтар, жаңалықтар қоғамда жалпы қолданыла бастаса, онда ол жаңалық ашудың шындап толық іске асқанын көрсетеді. Көптеген салаларда заттар мен әдістерге жасалған жаңалық өмірде белгілі бір мағынаға ие болса, ол өмірдің көптеген салаларында өзгерістерге ықпал ете бастайды. Әсіресе өнердегі, экономикадағы, сауда мен саясаттағы өзгерістердің халық пен елге тиімділері инновация есептеледі. Экономиканы алсақ, инновация экономикалық өсімді туғызады, заттың құнын арттырып, бағасын түсіруге көмектеседі, еңбек күштерінің сырап болмауына көмектеседі, қаражат, материал үнемдейді, жұмыс тәртібін жақсартады, уақыт шығынын азайтады.
Инновацияның мақсаты белсенді өзгерістерге таяр болу, тіпті де жақсысын жасап шығуға белсену. Ол өмірді кедейлік пен мешеуліктен құтқару үшін жасалған адам белсенділігінің ең жоғары көрінісі. Инновация мұнда жаңа ой, жаңа зат, ол бір жаңалық жасау барысы, ол бір өндіру мен қызмет көрсету салаларының сапасының жаңа деңгейге көтерілуі, санының артуы.
1)Инновация мәні,түрлері және қасиеттері
Әлемдік даму үрдісі қазіргі ғылыми-техникалық серпілісті түбегейлі жаңа даму деңгейіне шығаруға себепші болып отыр. 90-шы жылдардың басында экономикалық даму парадигмасы өзгереді де, батыстың алдыңғы қатарлы шаруашылық іс-әрекеттің материалдық емес саласын жеделдетіп дамуымен ерекшеленетін Жаңа экономикасы көшті. Жаңа экономика аясында шынайы түрде білімге, яғни экономикалық өркендеудің жаңа сапалық түрін қамтамасыз етуші жаңартулар мен инновацияға негізделген нарықтың жаңа шаруашылық субъектілері құрылды.
Қазіргі уақытта технология, құрал-жабдықтар, кадр даярлау, өндірісті ұйымдастыру сипатында іске асқан жаңа білім үлесіне экономикасы дамыған елдерде жалпы ішкі өнім (ЖІӨ) өсімінің 70-тен 84 пайызына келді. Жаңадан қалыптасқан жағдайда кәсіпорын акционерлеріне негізгі құнды қарайтын дәл осы зияткерлік капитал, ал оның маңызды құраушылары нарықтық бағалау мен беделге ие болып отыр. Экономиканың инновациялық белсенділігі басым сипатқа ие болуда, бұл өз кезегінде, кәсіпорындардың өз статегиясын түбегейлі өзгертуіне, жаңа бәсекелестік ортада және тіршілік етудің негізі ретінде зяткерлік түрде арттыруға жетелейді.
Жаңалық, жаңарту және инновация. Ғылыми - техникалық серпіліс заңдылықтарының мәселесі, әсіресе, негізгі ұғым түсініктер бойынша пікірталас турырады. Сонымен, кейбір авторлардың пікірінше, жаңалық, жаңарту және инновация ұғымдары синоним болып табылады және ол ғылыми техникалық серпілістің нәтижесін білдіреді деп түсіндіріледі. Екінші пікір бойынша, бұл ұғымдардың арасында белгілі бір айырмашылықтары бар деп көрсетіледі. Егер жаңалық деп жаңа әдіс, өнер табыс және жаңалық табуды айтатын болсақ, ал осы жаңалықты іс жүзінде пайдалану жаңарту деген ұғымды білдіреді.
Жаңалық бұл қандай да бір іс-әрекет аясында жүргізілген іргетасты, қолданбалы зерттеулер мен талдамалардың рәсімделген нәтижесі және ол осы іс-әрекеттің ғылыми-әрі техника жетістіктерін тәжірибелі, нарықтық тұрғыда пайдаланудың аралық қорытындысы болып табылады. Жаңалық нарықта тұтынылатын жаңа өнімге айналған соң, соңғысы жаңарту болады. Осылайша, қазіргі заманғы инновация теориясында Жаңарту және инновация терминдерін бір-бірінен ерекшелеп бөлмейді, олар - синоним сөздер. Егер жаңартудеп жаңалықтың алғашқы рет қолдануын айтатын болсақ, инновация деп жаңалықты жаппай қолдануға кірістіруді айтамыз.
Заңнама бойынша инновация нарықта сатылатын жаңа немесе жетілдірілген өнім, іс жүзінде пайдаланатын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Х.Досмұхамедов атындағы Атырау мемлекеттік университеті
ӘОЖ 339.188 Қолжазба құқығында
МАМЫРБЕКОВА ЖАЙНАГҮЛ
Қазақстан Республикасы өңірлерінің инновациялық қызметін жетілдіру (Батыс Қазақстан өңірі мысалында)
7М04101 - Бизнес аналитика
Экономика ғылымдары магистрі дәрежесін алу үшін дайындалған магистрлік диссертация
Атырау 2022 ж.
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Х.Досмұхамедов атындағы Атырау мемлекеттік университеті
Қорғауға жіберілді:
Экономика және құқық
факультетінің деканы
___________Адиетова Э.М.
____ ____________2022 жыл
Магистрлік диссертация
Қазақстан Республикасы өңірлерінің инновациялық қызметін жетілдіру (Батыс Қазақстан өңірі мысалында)
мамандық: 7М04101 - Бизнес аналитика
(ғылыми-педагогикалық бағыт)
Магистрант Мамырбекова.Ж.
Ғылыми жетекші,
экономика ғылымдарының кандидаты,
қауымдастырылған профессор Сабирова Р.К.
Кафедра меңгерушісі,
экономика ғылымдарының кандидаты Сабирова Р.К.
Норма бақылау Балтурганова С.К.
Атырау 2022 ж.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
1 ИННОВАЦИЯЛЫҚ ДАМУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ ... ... ...8
1.1 Инновациялық экономиканың пайда болуы мен тенденциясы ... ... ... ... ... ...8
1.2 Инновация және оның даму кезеңдерінің теориясы ... ... ... ... ... ... ... ... ...11
1.3 Технологиялық инновациялар және өнеркәсіпті жаңарту теориясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...16
1.4 Технологияларды локализациялау теориясы ... ... ... ... ... ... ... ... ..?
2 Қазақстан Республикасы Батыс өңірлерінің инновациялық қызметін талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...20
2.1Батыс Қазақстан өңірлернің инновациялық қызметін талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...20
2.2 Қазақстандағы Қытай инвестициясының ағымдағы жағдайының негізгі мәселелерін талдау ... ... ... ... ... ... ... . .. ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...26
2.3 Қытайдың Қазақстанға салған инвестициясының Қазақстанның экономикалық дамуына әсер ету жолы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... .. ... .. ... ... ... .. ... ...?
3 ҚР АЙМАҚТАРДЫҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ДАМУЫНДАҒЫ өзекті МӘСЕЛЕЛЕРІ МЕН КЕЛЕШЕК ДАМУ БАҒЫТТАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ..40
3.1 Қазақстан инвестиция ағынын бағыттау үшін қолданыстағы инвестициялық заңдар мен ережелерді жетілдіру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ..40
3.2 Шетелдік инвестицияларды ресурстық емес салаларға белсенді бағыттау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... 46
3.3 Шетелдік инвестицияларды тарту бойынша преференциялық саясатты қалыптастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ?
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... 55
ПАЙДАЛАНЫҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..58
1.5
Кіріспе (осында Тақырыпты таңдаудың алғышарттары мен маңызы, өзектілігі, Зерттеудің мақсаты және зерттеу мазмұны, зерттеу дәрежес, Зерттеу әдістері, зерттеу жаңашылдығы, зерттеу нысаны мен пән, практикалық маңыздылығы айтылады)
КІРІСПЕ
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Әлем дамуының негізгі басымдылығы қазіргі таңда ғылым және экономиканың тиімді ұштасуы мен жаңа технологияларды қажет ететін инновациялық даму болып отыр. Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан-2050 Стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты атты Қазақстан халқына Жолдауында ХХІ ғасырдың жаһандық он сын-қатері көрсетілген [1]. Сын-қатерлердің алдын алуда балама жолдарды қолдану арқылы инновациялық технологияларды жаңғыртудың мәні зор.
1. Н.Ә.Назарбаев. Қазақстан-2050 стратегиясы - қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты жолдауы Егемен Қазақстан, Астана 12 желтоқсан 2012 ж.
Қазақстан Республикасының қазіргі уақыттағы жетiстiктерге жетуi жер қойнауындағы минералды қорымыздың бай болуымен және соңғы жылдары мұнай және метал бағасының өсуiмен тiкелей байланысты. Елiмiз экономикасы әлi де шикiзаттық негiзде дамып отыр. Ал дамыған елдердiң қай-қайсысын алып қарамасақ олар шикiзаттық өндiрiстен сервистiк-технологиялық өндiрiске өтiп, индустриялды-инновациялық дамуға бет алған. Ал шикiзаттық өндiрiспен даму жағынан артта қалған және дамушы елдер ғана айналысады. Елбасы атап өткендей, елiмiз жоғары дамыған елдер қатарына қосылу үшiн және экономикамыз шикiзаттық өндiрiске тiкелей байланысты емес тұрақты экономикалық өсу үшiн бүгiнде инновациялық саясатты тиiмдi жүргiзiп, әлемдегi дамыған елдердiң қатарына қосылуымыз керек, реформалар жүргiзiп және ұзақ мерзiмдi стратегиялар мiндеттi түрде керек болды. "Бiздiң елiмiздiң болашағы - оның интеллектуалдық қоры, ғылым және инновация жетiстiктерiнде"- деген болатын елбасымыз халыққа арналған "Қазақстан - 2050" Жолдауында [1].
Әлемдегi озық дамыған елдер тәжiрибесi тұрақты экономикалық өсуге қол жеткiзу инновациялық қызметсiз жүзеге аспайтындығына көрсетті. Елiмiзде ұлттық инновациялық жүйе қалыптасуда. Осы үрдісте Қазақстан аймақтарының инновациялық стратегияны тиімді жүзеге асыруы ұлттық экономиканың инновациялық дамуына үлкен серпін береді.
Бұл диссертация жұмысы зерттеу нысаны ретінде Батыс қазақстан өңірлерінің әсіресе Атырау обылысының инновациялық даму қызметін жетілдіру тақырыбында зерттеу алынды. Дүние жүзіндегі ең ірі ішкі құрлық елдердің бірі ретінде Қазақстан -Батыс Қазақстан бірегей географиялық орналасуына ие, бұл бір жағынан импорттық және экспорттық сауда үшін логистикалық және көліктік мүмкіндіктерін шектейді, екінші жағынан, теңіз жағалауында орналасқандықтан. Еуропа мен Азияның түйіскен жері, Субконтинент көлік және байланыс желілерімен байланысты. Жалпы даму тұрғысынан алғанда, Қазақстан салыстырмалы түрде ресурстарға, әсіресе мұнай мен газдың энергетикалық қорларына бай, оның ұлттық экономикалық дамуы салыстырмалы түрде тұрақты, экономикалық нарығының даму ауқымы салыстырмалы түрде үлкен. Экономикалық өсу қарқыны бойынша Батыс Қазақстан Орталық Азиядағы бес елдің ішінде бірінші орында тұр және оның экономикалық жетістіктерін көптеген халықаралық қаржы институттары растады.
2001-2012 жылдар Қытай-Қазақстан инвестициялық ынтымақтастығының белсенді даму кезеңі болды. 2013 жылы Бір белдеу, бір жол бастамасының ұсынысымен Қытай Батыс Қазақстан облысымен көптеген экономикалық салаларды қамтитын бірқатар ынтымақтастық келісімдеріне қол қойды, бұл да Қытай-Қазақстан инвестициясының жалпы өсу тенденциясын сақтады, әсіресе негізгі инфрақұрылымдық инвестиция Батыс Қазақстандағы инфрақұрылымдық жағдайды жақсартты және көліктік-логистикалық мүмкіндіктерді жоғарлатты. Жібек жолының экономикалық белдеуі бастамасы Батыс Қазақстанға мұнай мен шикізат экспортына шектен тыс тәуелділіктен арылуға көмектесті, сондай-ақ Қытай технологиясын пайдалану Батыс Қазақстанның өнеркәсіптік тізбектегі еңбек бөлінісіндегі позициясын жақсартты. Осының негізінде Қытайдың Батыс Қазақстан облысына инвестициясының ағымдағы жағдайын терең зерделеу, Қытайдың Қазақстанға инвестициялау процесінде кездесетін негізгі проблемаларды талдау және нақты инновацяны жүзеге асыру, Қытай жөннен алып айтқанда инвестицияның тиімділігін арттыруға мүмкіндік беретін қарсы шараларды алға қойуға; Батыс Қазақстан облысы үшін Қытай инвестициясын ұтымды және тиімді пайдалану екі ел үшін де үлкен тәжірибелік мәнге ие.
Бұл зерттеу мазмұны жағынан кіріспе, негізгі бөлім және қорытындыдан тұратын төот бөлімге бөлінген, оның негізгі бөлімінде ұш тарау бар. Арнайы мазмұны мыналар: Бірінші бөлім кіріспеден тұрады, ол негізінен осы зерттеудің негізі мен маңыздылығымен таныстырады, тиісті зерттеу әдебиеттерін сұрыптайды және қарастырады, осы зерттеудің мазмұны мен зерттеу әдістерін ұсынады. Екінші бөлім - зерттеу жұмысының теориялық негізі. Үшінші бөлімде Жібек жолының экономикалық белдеуі бастамасының алғышарттары, негізгі мазмұны және қозғаушы факторлары талқыланады, олардың ішінде қозғаушы факторлар негізінен Азия инфрақұрылымдық инвестициялар банкі мен Жібек жолы қоры болып табылады. Төртінші бөлімде Батыс Қазақстандағы Қытай инвестициясының қазіргі жағдайына және оның алдында тұрған негізгі проблемаларға, соның ішінде Батыс Қазақстанның базалық жағдайын енгізуге, Қытайдың Қазақстанға инвестициясының даму жағдайы мен инвестиция саласында кездесетін негізгі проблемаларға талдау жасалды.Бесінші бөлімде Қытай-Қазақстан инвестициясының Жібек жолы экономикалық белдеуі бастамасы аясында Батыс Қазақстанның экономикалық дамуына әсері, соның ішінде әсер ету механизмі, Батыс Қазақстандағы инфрақұрылымдық жағдайды жақсарту, Батыстағы қаражаттың жетіспеушілігін өтеу үшін ТШИ талқыланады. Қазақстан және технологиялық таралу әсерлері Батыс Қазақстан облысының өнеркәсіптік бәсекеге қабілеттілігін арттыру және Орталық Азия пойызының ашылуы Батыс Қазақстан облысында логистика саласының дамуына серпін береді.
Алтыншы бөлімде Жібек жолы экономикалық белдеуі аясында Батыс Қазақстанға Қытай инвестициясын тарту стратегиясы талқыланады, сондай-ақ инфрақұрылымдық инвестицияны ұлғайту мақсатында Батыс Қазақстан мен басқа елдердің өзара әрекеттестігі түсіндіріледі. Соңғы бөлім - дипломдық жұмыстың қорытынды бөлімі.
Мәселенің зерттелу дәрежесі. Бұл тақырып бойынша көптеген шетелдік танымал ғалымдар зерттеу жұмыстарын жүргізген, олардың ішінде нновациялық теорияның негізін қалаушы атақты австриялық ғалым Й.Шумпетер, және Г.Менш, П.Друкер, Р.Фостер, Б.Санто, М.Портер, Б.Твисс, т.б.
Сондай ақ Ресейлік экономистердің де инновациялық даму мәселелерін зерттеуге қосқан үлестері көп, оларды атап кетсек: Н.Кондратьев, П.Завлин, С.Глазьев, В.Иванченко, Е.Киселева, В.Логинов, И.Рудакова, К.Таксир, Ю.Яковец, Е.Иванова, И.Егоров, И.Булкин, А.Фонотов және т.б.
Отандық ғалымдар да бұл мәселені зерттеуге белсене қатысып жүр, олар А.А.Алимбаева, А.Т.Ашимбаева, У.Б.Баймуратов, Ф.М.Днишев, Е.Б.Жатқанбаев, К.Е. Кубаев, А.К.Канатчинова, А.К.Қошанов, М.Б.Кенжегузин, К.А.Сагадиев, С.К. Джумамбаев, С.Т. Купешова, А.Н. Тургинбаева және т.б. Диплом жұмысы осы зерттеуші ғалымдардың еңбектеріне негізделген, дегенмен де, аймақтардың инновациялық дамуы, инновациялық саясаты, инновациялық әлеуеті енді қолға алынып жүрген, терең зерделеуді қажет ететін, өзекті тақырыптардың бірі. Сондықтан біз диплом жұмысында ұлттық экономиканың аймақтық-инновациялық дамуын Батыс Қазақстан облысының мысалында қарастырдық.
Магистерлік диссертациялық зерттеудің мақсаты мен міндеттері.
Диплом жұмысының мақсаты-Батыс қазақстан өңірлерінің иннтвациялық қазметін жетілдіру негіздерін зерделей келе инновацияның және еліміздегі инновациялық үрдістердің қалыптасуы мен дамуын теориялық, тәжірибелік және аналитикалық тұрғыда талдау, сондай-ақ зерттеу нәтижелері негізінде Қазақстан Республикасының инновациялық көрсеткіштер динамикасы мен стратегияларын талдау негізінде оны жетілдіру жолдарын ұсыну
Диплом жұмысының мақсатына сәйкес мынадай негізгі міндеттер айқындалды:
* инновациялық дамудың теориялық аспектілерін зерделеу;
* аймақтардың инновациялық әлеуеті түсінігінің мән - мазмұнын нақтылау;
* аймақтық инновациялық саясаттың экономикалық маңыздылығын негіздеу;
* Қазақстан Республикасының инновациялық көрсеткіштер динамикасы мен стратегияларын республикалық және аймақтық деңгейде талдау;
* ҚР аймақтардың инновациялық дамуындағы өзекті мәселелерін айқындап, олардың келешек даму бағыттарын белгілеу
Зерттеу объектісін Қазақстан Республикасының аймақтарының инновациялық даму тәжірибесі және мемлекет тарапынан қолдау шаралары жатады. Диплом жұмысы 3-бөлімнен, кіріспеден, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Диплом жұмысында: 16-кесте, 10-сурет бейнеленген. Барлығы 78 бет
- иновацияның мәнін,түрлерін, инфрақұрылымын айқындап, оларға түсініктіме беру;
- Қазақстандағы инновациялық қызметті дамыту ерекшеліктерін қарастыру;
- Қазақстан Республикасындағы инновациялық үрдістердің даму тенденциясына баға беру,
- инновациялық қызметтің шетелдік озық тәжіребелерін қарастыру;
- Қазақстандағы инновациялық белсенділікті арттыру жолдарыұсыну.
Зерттеу нысаны мен пәні. Зерттеу нысаны корпоративтік бөлу арналарындағы күнделікті сұраныстағы дайын өнімнің логистикалық ағындары болып табылады. Диссертациялық жұмыстың мәні күнделікті сұраныстағы тауарларды бөлудің корпоративтік арналарына логистикалық қызмет көрсету кезінде туындайтын ұйымдастырушылық-экономикалық қатынастар болып табылады. Зерттеудің теориялық және әдіснамалық негізін отандық және шетелдік ғалымдардың ғылыми еңбектері, жарияланымдары мен монографиялары құрады.
Тапсырыс берушіге логистикалық қызмет көрсету мәселелері бойынша, сондай-ақ басқару теориясы, дайын өнімді бөлу логистикасы теориясы, сауда делдалдарының қызметін оңтайландырудың теориялық-әдістемелік негіздері бойынша жұмыстар.
Зерттеу әдістері. Осы мақалада қолданылатын негізгі зерттеу әдістері мыналар:
（1）Әдебиеттерді зерттеу әдісі: Қытай және Батыс Қазақстан облысы туралы тиісті монографиялар, кітаптар, газеттер, журналдар, интернет журналдар және статистикалық мәліметтер базасы және басқа да құжаттар арқылы Қытайдың Батыс Қазақстан облысы мен Жібек жолы экономикалық белдеуі үшін ұсынған үдерісі теориялық зерттеулер мен эмпирикалық талдауға негіз болады.
（2）Динамикалық талдау әдісі: Бұл жұмыстың төртінші бөлімінде негізінен Қытай-Қазақстан инвестициялық қатынастары үдерісін динамикалық талдау әдісі туралы айтылады. Динамикалық талдау әдісі инвестицияның құрылымы мен көлемінің құрамының өзгерістерін талдау және олардың даму процесін көрсету үшін қолданылады.
（3）Статистикалық талдау: екі ел арасындағы инвестициялық қарым-қатынастың құрылымы мен барысын, сондай-ақ бар проблемалар мен тенденцияларды шығыс инвестициялық деректерді жинау және зерттеу арқылы талдайтын есеп.
（4）Сапалық талдау зерттеу әдісі: Осы әдіс арқылы алынған зерттеу нәтижелері екі елдің инвестициялық ынтымақтастығындағы проблемаларды, сондай-ақ Жібек жолы экономикалық белдеуінің Қытай-Қазақстан инвестициясына әсерін талдауға, көлік инфрақұрылымының жағдайын шешу жолдарын ұсынып шешуге болады. Сапалық талдау мен сандық талдауды үйлестіру арқылы Қытай мен Қазақстан арасындағы инвестициялық және инновациялық мәселелердің нақты шешімдерін ұсынады.
Магистерлік диссертацияның ғылыми жаңашылдығы ағымдағы сұраныс тауарларын бөлудің корпоративтік каналдарына логистикалық қызмет көрсетуді ұйымдастыру жүйесін әзірлеуде дистрибуторларды кешенді бағалау қажеттілігі мен тауарларды бөлудің корпоративтік каналдарына логистикалық қызмет көрсетуде көтерме-бөлу орталықтарын құру қажеттілігі туралы ғылыми гипотезаны негіздеуден көрінеді.
Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы болып табылатын ізденушімен алынған зерттеу нәтижелері төмендегідей:
- белгілер жиынтығы бойынша ағымдағы сұраныс бар тауарларды бөлуде логистикалық қызмет көрсету құраушыларын жіктемелік топтау жасалды. Логистикалық қызмет көрсетудің құрушыларын сатып алушы, клиент және тұтынушыға қызмет көрсету тұрғысынан қарастырылды.
- нарықтарға сипаттама жасай отырып, ағымдағы сұраныс тауарлары нарығында дайын өнімді бөлу ерекшелігі анықталып, ағымдағы немесе күнделікті сұраныстағы тауарлар нарығында дайын өнімді бөлудің көп деңгейлі арналарының құрылымын сипататтау;
- жалпы көтерме делдалдар желісінің және жеке дистрибутордың жұмысына тікелей және жанама әсер ету жолымен күнделікті сұраныс тауарларын бөлуде логистикалық қызмет көрсету жүйесін қалыптастыру әдістері, тауарларды бөлудің корпоративтік каналдарына логистикалық қызмет көрсетуде көтерме-бөлу орталықтарын құру негізделген.
Зерттеудің теориялық және әдіснамалық негізі экономика, бөлу саласы, бөлшек сауда, интернет сауда, логистика, маркетинг, менеджмент, стратегиялық жоспарлау саласындағы отандық және шетелдік ғалымдардың ғылыми еңбектері болып табылады.
Жұмыстың теориялық және әдіснамалық негізі логистиканың теориялық негіздері, интернет саудаға және бөлшек сауда қызметіне қатысты, атап айтқанда, логистика мен интернет сауда мен бөлшек сауда саласындағы іргелі және қолданбалы зерттеулердің нәтижелері болды.
Зерттеудің ақпараттық базасы. Зерттеудің ақпараттық базасын Қазақстан Республикасының заңдары, нормативтік және құқықтық актілері, ҚР Үкіметінің қаулылары, ҚР Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің ресми материалдары, трансұлттық корпорациялардың жұмысын зерттеу барысында автор жинаған ресми статистикалық деректер мен материалдар, сондай-ақ Nielsen, INFOLine және РБК компанияларының талдау материалдары құрайды.
Зерттеудің нәтижелерін апробациялау. Ғылыми жасақтамалар, практикалық тұрғыдан ұсынылған ұсыныстар жұмыскерлерді марапаттау жүйесін қалыптастыруда Қазақстан Темір Жолы ұлттық компаниясының Атырау вагондарды пайдалану депосы ұйымына ұсынылды. Магистерлік диссертацияның негізгі нәтижелері Х.Досмұхамедов атындағы Атырау мемлекеттік университетінде ұйымдастырылған Қазақстанның құқықтық және әлеуметтік-экономикалық дамуы атты ғылыми-практикалық конференцияда(Атырау, 2019), Тhe europe and the turkic world: science, engineering and technology халықаралық ғылыми практикалық конференцияда(Alanya, 2018) баяндалды, ҚР БҒМ БҒСҚК бекіткен Экономика:стратегия және практика журналында, ҚР ҒҰА Баяндамаларында жарияланды.
Диссертацияның құрылымы мен көлемі. Диссертация кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан, 40 атаудан тұратын пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Диссертация компьютерлік мәтіннің 60 бетінде жазылған, 16 сурет, 18 кестеден тұрады.
1 ИННОВАЦИЯЛЫҚ ДАМУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1.1 Инновациялық экономиканың пайда болуы мен тенденциясы
Қарапайым тілмен айтқанда, экономика - ресурстарды бөлуді зерттейтін ғылым. Адамзат қоғамының даму деңгейінің төмен сатысынан жоғары деңгейлі даму сатысына өтуі барысында экономикалық даму ресурстарды пайдалану тиімділігін арттыруға көбірек көңіл бөледі, ал ресурстар тиімділігін арттыру жаңа күштерге сүйену керек немесе күш тетіктерін түрлендіру туралы. Бұл жаңа қозғаушы күшті технологиялық прогресс пен институционалдық өзгерістерден туындаған инновация деп те түсінуге болады. Демек, белгілі бір мағынада инновациялық экономика - бұл экономика ұғымындағы инновацияның мәнін түсіндіру және жаңа билікті енгізу.
Адамзаттың төрт ғасырға жуық экономикалық ой-пікірлерінде инновацияның ең алғашқы идеялары Адам Смит пен Джон Врейдің инновация байлықты құрудың орталық факторы болып табылатын көзқарасынан бастау алады.Лоу мен Розенбергтің дәйексөздерінде қайтадан пайда болады.【1】
① G. M. 彼得·斯旺. 创新经济学 [ M]. 韦倩， 译. 上海： 致格出版社， 上海人民出版社， 2013.
Инновациялық экономиканың дамуын қарастыра отырып, ертедегі ғалымдар инновацияға диалектикалық тұрғыдан қарағанын көреміз. Бұл ғалымдар инновацияның рөлін растай отырып, инновацияға қатысты теріс алаңдаушылықтарын білдірді. Мысалы, Джон Стюарт Мюллер инновацияның парадоксы туралы өз көзқарасын алға тартты, ол барлық жақсы нәрселер түпнұсқалықтың нәтижесі 【2】, деп есептеді.
② Mill J. S. . On liberty. 1859. http： www. limpidsoft. com galaxy10 onliberty. pdf.
Және бүгінгі барлық механикалық өнертабыстар адамды бір күндік еңбектен босатқаны күмәнді. Олар жалпы жұртшылыққа ауыр еңбек пен түрмеде отыру сияқты өмір сүруге мүмкіндік берді, бірақ өндірушілерге және басқаларға бай болуға мүмкіндік берді деп көрсетті. 【1】
① Mill J. S. . Principles of political economy. 1885. http： mirrors. xmission. com gutenberg 3 0 1 0 30107 30107 - pdf. pdf.
Джон Рускин мен Генри Джордж бірдей пікірде болды. Джон Рускин өнертабысты жақтады: асыл өнертабыс және өнертабыстың динамизмі, бірақ ол ойланбаған жаңалыққа қарсы болды. Яғни, Джон Рускиннің пікірінше, өнертабыс бейтарап, ешқандай эмоциясыз және құндылық қалаусыз, ал инновация күшті мақсатқа ие.
Сол сияқты, Генри Джордж сонымен қатар инновацияның нәтижелері міндетті түрде адамдар күткендей емес деп санайды, ол қандай жақсарту немесе өнертабысқа қарамастан, ол жерге және оның тікелей өнімдеріне сұраныстың артуына әкеледі, бұл Өндірістің шекті кірісінің төмендеуіне, халықтың көбеюінен туындаған сұраныс сияқты, бұл жақсартулар немесе өнертабыстар жұмысшыларға көбірек байлық өндіруге күш береді. Олай болса, кез келген еңбекті үнемдейтін өнертабыс, мейлі ол бу машинасы болсын, телеграф болсын, кенді балқытудың жетілдірілген процесі немесе тамаша баспа станогы немесе тігін машинасы болсын, жалдау ақысын арттырады.
Өндірістік депрессия әрқашан материалдық прогресспен бірге жүреді және одан әрі күшейеді 【2】. Тіпті Адам Смит өмірінің соңғы жылдарында инновациялар нәтижесінде пайда болған байлықтың жинақталуы кері әсер ететінін түсінді.
② Henry G. . Progress and poverty， 1879. http： www. rosenfels. org pll - v5 pdf George_0777 _ EBk_v5. pdf.
Сонымен қатар, Джон Стюарт Мюллер үлкен материалдық молшылық психикалық дағдарысқа әкелетінін байқады. 【3】
④ 宁莉娜. 论穆勒逻辑的思想内涵及当代价值 [ J]. 哲学研究， 2015 （12）： 95 - 99.
Адам Смит, Джон Рускин және Джон Стюарт Мюллердің инновацияның екі жағын терең түсінетінін көруге болады.Инновацияның кері әсері туралы алаңдаушылық сол кезде салыстырмалы түрде қарапайым болғанымен, олар бірінші рет емес еді. Ғалымдар. кейінгі ұрпақтар инновациядан туындаған теңгерімсіздік пен әділетсіздік сияқты мәселелер бойынша ой қозғауға негіз болды.
Адам Смит пен басқа ғалымдардан айырмашылығы, Джозеф Шумпетердің инновация туралы түсінігі салыстырмалы түрде оптимистік және терең. Ол 1912 жылы жарияланған Экономикалық даму теориясында инновацияның негізгі ұғымдары мен идеяларын ашып берді.Ол инновация деп өндіріс жүйесіне өндіріс факторлары мен өндіріс жағдайларының жаңа комбинациясын енгізуді айтады, бұл ең ерте және ең маңызды.Инновация түсінігінің ресми анықтамасы.【1】
① 约瑟夫·熊彼特. 经济发展理论 [ M]. 何畏， 易家详， 译. 北京： 商务印书馆， 1990. 5.
Шумпетердің инновацияға берген анықтамасынан Шумпетер инновацияның оң жағын берді. Оның пайымдауынша, инновация жаңа нәрсені білдіреді және оның пайдасы оның теріс әсерінен әлдеқайда басым. Ең бастысы, инновацияны құрал ретінде қарастыруға болады.Егер дұрыс пайдаланса, инновацияның жағымсыз әсерлерін болдырмауға болады.Бұл Шумпетердің инновация түсінігіне берген анықтамасы әкелген шабыт.
Шумпетер кәсіпкерлер экономикалық дамудың көшбасшылары және өндіріс факторларының рекомбинациясын жүзеге асыра алатын инноваторлар екенін көрсетті. Шумпетер кәсіпкерді инновацияның негізгі бөлігі ретінде қарастырады, оның рөлі нарықтың тепе-теңдігін шығармашылықпен бұзу болып табылады.
Сонымен қатар, Шумпетер өз талдауында өзгеріс және даму көзқарастарын қатты атап көрсетеді және тарихи талдау әдісіне назар аударады және оны қабылдайды; сонымен бірге ол инновацияны ішкі фактор деп санайды. және экономикалық даму да шығарылады.Бұл ішкі өзін-өзі құрудың өзгеруі, осылайша әлеуметтік-экономикалық жүйенің ішкі факторларының рөлін инновациялық ойлауға енгізеді.【2】
② Hargrave T. J. ， VAN DE VEN A. H. . A collective action model of institutional innovation [ J]. A- cademy of Management Review， 2006， 31 （4）： 864 - 888.
Шумпетердің инновациялар жөніндегі зерттеулері мен түсініктері өте жетілдірілген және инновациялық экономиканың теориялық жүйесін құрудың негізін қалап қана қоймай, сонымен қатар болашақ ұрпақтардың инновациялық экономика бойынша терең зерттеулерді жалғастыру үшін теориялық негізін қамтамасыз ететін транс-дәуірлік мәнге ие.
Шумпетерден кейін инновациялық экономика теориясы бойынша зерттеулерге көптеген ғалымдар қосылды.Шумпетердің инновациялық экономика теориясын мұра етіп, дамыта отырып, олар да жемісті зерттеу нәтижелеріне қол жеткізді. Оларға Солоудың Техникалық прогресс теориясы【3】, ③ Solow R M. A Contribution to the Theory of Economic Growth [ J]. The Quarterly Journal of Eco- nomics， 1956， 70 （1）： 65 - 94. Ромердің Білім таралуының ұзақ мерзімді өсу моделі【4】④ Romer， Paul M. . increasing returns and long - Run growth [ J]. Journal of Political Economy， 1986， 94 （5）： 1002 - 1037. және Лукастың Адам капиталының тұтастығының өсу моделі【1】① Lucas R. E. J. . Why doesn't capital flow from rich to poor countries？ . 1990， 80 （2）： 92 - 96. және т.б.; Сонымен қатар, Mensch және т.б. цикл теориясы, Фриманның технологиялық инновациялық саясат жүйесі және Каманның нарықтық теориясы да Шумпетердің инновациялық теориясын мұра етіп алатын және дамытатын бірнеше репрезентативті технологиялық инновация теориялары болып табылады. Бұл инновациялық теориялар инновациялық экономиканың теориялық жүйесін байытты.【2】② 王蕾， 曹希敬. 熊彼特之创新理论的发展演变 [ J]. 科技和产业， 2012 （6）： 84 - 88.
1.Орналасу артықшылығы теориясы（Location Advantage Theory）
Орналасу артықшылығы теориясы 1960 жылдары Роберт Аарон Гордон ұсынған тікелей инвестициялардың орналасу орнын таңдау теориясы негізінде дамыған орналасу экономикасының теориясынан шыққан. Бұл теория неліктен трансұлттық корпорациялардың инвестиция жасау кезінде басқа елдерді емес, белгілі бір елдерді таңдайтынын көрсетеді.
Инвестициялық аумақтарды таңдауға және анықтауға көптеген факторлар әсер етеді, соның ішінде өндіріс факторлары, нарықты аймақтық бөлу, көлік шығындары, инвестициялық орта және т.б. Кейінірек британдық экономист Даннинг 1971 жылы бірнеше негізгі тікелей инвестициялау теорияларына, соның ішінде орналасу орнын таңдау теориясына негізделген халықаралық өндірістің эклектикалық теориясын ұсынды. Бұл теорияның гипотезасына сәйкес аймақтық орналасу артықшылығы тікелей шетелдік инвестицияларды тартуға әсер ететін негізгі факторлардың бірі болып табылады. Трансұлттық компаниялар шетелде тікелей капиталды инвестициялағанда, олардың алдында тұрған басты мәселе орналасу орнын таңдау болып табылады, яғни ішкі инвестицияны немесе шетелдік инвестицияны таңдау. Шетелде инвестициялық өндірістен түсетін пайда отандық өндірістен көп десе, трансұлттық компаниялар тікелей шетелдік инвестицияны таңдайды. Сондықтан тікелей шетелдік инвестициялардың капитал ағыны негізінен нарықтың орналасу артықшылығымен тартылады.
Нақты практикалық қызметте аймақтық нарық конъюнктурасына көптеген факторлар әсер етеді, соның ішінде инвестор елден де, қабылдаушы елден де, соның ішінде еңбек шығындары, мемлекеттің экономикалық саясаты, экономикалық нарық сипаттамалары, сыртқы сауда кедергілері, жергілікті өндіріс деңгейі, өндіріс қажеттіліктері. шикізаттың және т.б. инвестицияның орналасу артықшылығына әсер етеді. Мысалы, егер қабылдаушы ел сауда импортын алмастыру саясатын жүзеге асырса, ол шетелдік инвесторларды өздерінің тікелей инвестицияларын арттыруға ынталандырады. Бүгінгі білім экономикасы дәуірінде аймақтық артықшылық түсінігінің анықтамасы дәстүрлі теориямен дәл сәйкес келмейді. Белгілі американдық экономист Пол Ромер аймақтық артықшылықтар теориясына арналған зерттеулерінде табиғи ресурстарға бай емес ел міндетті түрде кедей емес екенін атап көрсетті.Егер мемлекет тұрақты дамуды басқарғысы келсе, алдымен мәселені шешуі керек. Қазіргі уақытта көптеген факторлардың ішінде еңбек факторы жетекші рөл атқарады. Дарындылардың, әсіресе сарапшылар мен білікті дарындардың ағыны жалпы үрдіс болып табылады. Сондықтан жоғары деңгейдегі ғылыми-техникалық таланттарды тарту, енгізу және өсіру аймақтық экономиканы дамытудың және аймақтық артықшылықтарды жақсартудың басты факторына айналды.
2.Инвестицияларды дамыту кезеңінің теориясы（Investment Development Path Theory）
1980 жылдардың басында атақты британдық экономист Джон Даннинг Әртүрлі елдердің ТШИ позициясын динамикалық даму жолдары арқылы түсіндіру тақырыбындағы зерттеу жұмысын жариялады. Эмпирикалық әдісті пайдалана отырып, бұл жұмыс 1967 және 1978 жылдар аралығындағы 67 елдегі OFDI және олардың сәйкес экономикалық даму кезеңдері арасындағы байланысты зерттейді. Даннинг зерттеулері бойынша жан басына шаққандағы ЖҰӨ елдің экономикалық дамуының символы ретінде елге шетелдік капитал ағынын тартумен, капиталдың кетуімен және таза тікелей шетелдік инвестициямен белгілі бір корреляцияға ие. Сонымен қатар, Даннинг OFDI даму кезеңдерін талқылады және елдің тікелей шетелдік инвестициялар қызметі мен әрбір кезеңдегі инвестицияларды дамыту кезеңдері арасындағы өзара әрекеттесудің ішкі қозғаушы механизміне ұтымды түсініктеме берді. Даннинг зерттеулеріне сәйкес инвестициялық даму кезеңдері төртке бөлінеді:
Бірінші кезеңде жан басына шаққандағы ЖҰӨ 400 доллардан аз болды. Бұл кезеңде елдегі компаниялар меншік құқығында артықшылықтарға ие емес, сондықтан тікелей шетелдік инвестициялардың таза ағыны болмайды, ал тікелей шетелдік инвестициялардың ауқымы үлкен емес.Бұл негізінен қабылдаушы елдің шектеулі жағдайлары немесе инвестициялық тартымдылықтың жеткіліксіздігі.
Екінші кезеңде жан басына шаққандағы ЖҰӨ 400 АҚШ долларынан асып, 1500 АҚШ долларынан төмен түседі. Бұл кезеңде қабылдаушы елде еңбек ресурстары төмен және шикізат бағасы төмен, және бұл әкелген артықшылықтар шетелдік капитал ағынының кеңеюін тартады. Сонымен қатар, мемлекет технология жағынан аз дамыған салаларға да инвестиция сала алады. Тікелей шетелдік инвестициялар үшін қабылдаушы елдерден шетелдік инвестициялардың кетуі салыстырмалы түрде шектелген, негізінен жергілікті компаниялардың меншік құқығында артықшылығы жоқ.
Үшінші кезеңде жан басына шаққандағы ЖҰӨ 2000 АҚШ долларынан асады және 4750 АҚШ долларына жетпейді. Осы кезеңде қабылдаушы елдің компанияларының иелік артықшылығы айтарлықтай жақсарды, сонымен қатар ішкі игеру артықшылығы да айтарлықтай күшейтілді, жан басына шаққандағы таза шетелдік инвестиция ағыны айтарлықтай қысқарды және тікелей шетелдік инвестицияның кетуі айтарлықтай өсті. Бұл сондай-ақ елдің тікелей инвестициялық қимылының айқын өзгеруі халықаралық тікелей инвестициялардың кәсіби дамуының да басталуы екенін көрсетеді.
Төртінші кезеңде жан басына шаққандағы ЖҰӨ 2600 АҚШ долларынан асып, 5600 АҚШ долларынан төмен түседі. Бұл кезеңде тікелей шетелдік инвестициялардың таза ағыны біртіндеп айқын бола бастады. Елдің экономикалық деңгейінің дамуымен және жақсаруымен, жергілікті компаниялар бірте-бірте салыстырмалы түрде күшті ішкі артықшылықтарға ие болды, олардың меншік артықшылықтары да салыстырмалы түрде жақсарады, сондай-ақ шет аймақтардың аймақтық артықшылықтарын пайдалану мүмкіндіктері де артады.
3.Технологиялық инновациялар және өнеркәсіпті жаңарту теориясы（Technological Accumulation and Industrial Evolution Theory）
1980 жылдардың ортасынан кейін әлемде дамушы елдердің тікелей шетелдік инвестициясы қарқынды өсті.Олардың ішінде жаңа индустриялық елдер дүние жүзіндегі дамыған елдерге инвестиция сала бастады, бірте-бірте қабылдаушы елдердің күшті бәсекелестеріне айналды. 1990 жылдардың басында британдық ғалымдар Толентино мен Кантвелл осы даму тенденциясына негізделген Технологиялық инновациялар мен өнеркәсіпті жаңарту теориясын алға тартты. Бұл теория дамушы елдер дамыған елдерге тікелей инвестицияны неге және қалай жасайтынын зерттеу үшін күшті теориялық негіз береді. Бұл теория негізінен технологияларды жинақтау теориясынан басталып, дамушы елдердің тікелей шетелдік инвестициялау қызметін зерттеп, түсіндіреді.
Технологиялық инновациялар және өнеркәсіптік жаңарту теориясы екі негізгі тұжырымнан туындайды:
（1） Дамушы елдердің өндірістік құрылымы үнемі жаңарып, түзетіліп отырады, бұл дамушы елдердің технологиялық мүмкіндіктерінің үздіксіз жетілдірілуі мен кеңеюін түсіндіреді, ал технологиялық деңгейдің жақсаруы инвестицияның жинақталуының нәтижесі болып табылады.。
（2） Дамушы елдер мен аймақтардағы компаниялардың технологиялық мүмкіндіктерін жақсарту осы елдерге тікелей шетелдік инвестицияның кеңеюімен тығыз байланысты. Технологияның қазіргі деңгейі дамушы елдердегі трансұлттық корпорациялардың шығыс инвестицияларының үлгісі мен өсу қарқынына әсер етеді.
Жоғарыда келтірілген тұжырымдарға сәйкес, OFDI әкелген технологиялық инновациялар және сәйкес өнеркәсіптік жаңарту феномені ішкі қозғаушы күш ретінде технологияның үздіксіз жинақталуына сүйенеді және аймақ ішінде дамып, кеңеюін жалғастырады.Сондықтан OFDI таралуы соған сүйене отырып болжауға болады. Өнеркәсіптік бөлуді зерттеу арқылы бірінші кезекте салыстырмалы қарқынды табиғи ресурстары бар өндірістік қызмет, одан кейін импортты алмастыратын қызмет және экспорттық экономикалық қызмет қарастырылатыны анықталды. Шетелдегі бизнес орындарын дамыту перспективасынан, дамушы елдердегі трансұлттық компаниялар тікелей шетелдік инвестицияларды салған кезде, олар көршілес елдердің этносаралық байланыстардың артықшылықтарын белсенді түрде пайдаланғанын қалайды. Шетелдік инвестициялық тәжірибенің жинақталуымен және байытылуымен этникалық факторлардың маңыздылығы бірте-бірте азайып, трансұлттық компаниялар басқа дамушы елдерге тікелей инвестицияларын кеңейте бастады. Ақырында, индустрияландыру деңгейінің үздіксіз жақсаруымен, даму белгілі бір кезеңге жеткенде, ұлттық өнеркәсіп құрылымы да сәйкесінше өзгеріп, шетелдік инвестиция жоғары технологиялы өндіріс пен дамуға бағытталған өндіріске бағыттала бастайды. Сонымен қатар, жетекші ғылым мен техниканы көбірек жеңіп алу үшін трансұлттық кәсіпорындар дамыған елдерге инвестиция сала бастады.
Қорытындылай келе, техникалық мүмкіндіктерді біріктіру және арттыру және бастапқы техникалық деңгейді жақсарту арқылы тікелей шетелдік инвестициялар ресурстарды көп қажет ететіннен технологияны көп қажет ететінге біртіндеп өзгерді. Сондықтан бұл теория дамушы елдер мен аймақтарға капиталдың жинақталуын арттыруға және шетелдік инвестиция арқылы технологиялық инновацияларды күшейтуге, өнеркәсіптік құрылымды жаңартуға және халықаралық бәсекеге қабілеттілікті арттыруға үлгі береді.
4.Технологиялық локализация теориясы（State on Localized Technological Capacities）
Дамушы елдердегі тікелей шетелдік инвестициялардың даму процесін зерттегенде технологияны локализациялау теориясы қалыптасады. 1983 жылы британдық экономист Рао Жаңа көпұлтты корпорациялар: үшінші әлем кәсіпорындарының дамуы кітабын басып шығарды, онда технологияны локализациялау теориясына толық кіріспе берілген.
Рао үнділік трансұлттық компаниялардың инвестициялаудағы бәсекелестік артықшылықтары мен сәйкес инвестициялық механизмдерін зерттеу барысында дамушы елдердегі трансұлттық компаниялардың салыстырмалы түрде әлсіз техникалық мүмкіндіктері, шағын компаниялары және еңбекті көп қажет ететін өндірісі бар екені анықталды. Бірақ дәл осы әлсіз техникалық мүмкіндік оның ішкі инновациялық қызметін алға тартады
Раоның зерттеулеріне сәйкес, дамушы елдерде шығармашылық белсенділік пен инновациялық дамуға ықпал ететін бірегей артықшылықтар төрт аспектіні қамтиды:
Біріншіден, дамушы елдердегі білімді жаңарту мен технологияны локализациялаудың даму шарттары дамыған елдердегіден ерекшеленеді.Әдетте, жаңа орта отандық өндіріс факторларының нақты бағалары мен нақты сапа деңгейлерімен тығыз байланысты.
Екіншісі, дамушы елдер дамыған елдерден әкелінетін өнімдерді түрлендіріп, жаңашылдықпен енгізеді, осылайша өз өнімдері халықаралық нарықтың қажеттіліктерін қанағаттандырып, бәсекеге қабілеттілігі мен тартымдылығын арттырады.
Үшіншіден, дамушы елдердегі жергілікті кәсіпорындардың артықшылықтары олардың өндірістік жағдайлары мен жергілікті сұраныс пен ұсыныс деңгейі арасындағы тығыз байланыста ғана емес, шағын өндіріс пен жоғары экономикалық тиімділікке қол жеткізу үшін инновациялық үдерісінде өндіріс технологиясын жетілдіретін жергілікті компаниялар да бар.
Төртіншіден, өндірілетін өнімнің сипаттамалары тұрғысынан алғанда, дамушы елдердің кәсіпорындары жасаған тұтыну тауарлары халықаралық бренд өнімдерімен бірдей емес, әсіресе шығыс елдеріндегі тұтыну нарығының үлкен сұранысы жағдайында, сатып алу қабілеті. тұтынушылардың саны бірдей емес, тұтынушылардың талғамдары да айтарлықтай ерекшеленеді, сондықтан дамушы елдерде шығарылатын өнімдер күшті бәсекелестік артықшылыққа ие болады.
Бір сөзбен айтқанда, Раоның технологияны локализациялау теориясы технологияны енгізу процесі де қайтымсыз инновация процесі екенін анық көрсетеді. Дамушы елдер дамыған елдердің немесе аймақтардың жоғары деңгейлі технологияларын енгізеді және оларды жергілікті түрде сіңіреді, қорытады және жетілдіреді. Бұл дамушы елдердегі кәсіпорындар технологиялық инновациялық қызметті жүзеге асыратын және бәсекелестік артықшылықтарды жасайтын процесс.
1.2 Инновация және оның даму кезеңдерінің теориясы
Баршамызға белгілі, инновация - бұл мінез-құлық процесі, жаңа идеяларды тудыру, жаңа өнімдерді әзірлеу және жаңа технологияларды қолдану процесі.Сондықтан инновацияның өзі бейтарап және ешқандай мақсатты көздемейді. Яғни, егер инновацияға оң атрибуттар немесе бағыт-бағдар беру мүмкін болмаса, онда инновация теріс жағын көрсетіп, теріс жағына апаруы мүмкін.
Инновация (жаңалық жарату) - қазіргі ойлау үлгісі мен дәстүрлі таным ерекшелігіне ұқсамайтын жаңа ойлау жүйесін тауып шығару, кезектегі білім мен материалдық мүмкіндіктерді пайдалана отырып көнені өңдеу, бар нәрсені тіпті де жақсарту, кем нәрсені толықтыру, жаңа нәрсені тапқырлау, тың нәрсені байқау, жаңа зат, жаңа әдіс, жаңа жол, жаңа орта жаңалығымен өмірді жаңарту, сөйтіп адамға және адамзатқа бақыт жарату. Инновация сөзін қазақтың "тапқырлық", "жаңалық" сөздерімен тең мағынада қолдануға рұқсат етіледі. Ағылшынша Innovation көбіне-көп ғылым техниалық тапқырлық пен жаңалық ашуды көрсетеді. Әрине инновацияның қазіргі мағынасы ауқымды, ол көбінесе адамның рухани белсенділі арқылы әуелде болмаған жаңа жоспарлау, жобалау, техника, мәдениет, сауда, және қоғамдық өмір салтын қалыптастыру, ал, тар мағынада тек жаратылыстану ғылымдары мен өндірістік техникада жаңа тапқырлық ашуды көрсетеді.
Инновацияны алдын ала мөлшерлеу қиын. Бірақ күнібұрын жоспарлап, ұйымдастырып, бейімдеп, белгілі бір саладан жаңалық ашуға жұмылдыруға болады. Әрине, кім қандай жаңалық ашады, қалай ашылады, ол көбінесе белгісіз болады. Ғылым-техникалық жаңалық көбінесе ғалымдардың жаңа ойлар мен мүмкіндіктерді өзара тоғыстырып, күрделі талдау жасау және синтездеу жұмыстары арқылы ашылады. Ғылым дамыса техникалық жаңалықты әлеуеттендіреді, техника дамыса ғылыми жаңалыққа алғышарт әзірлейді. Ол ізденіс пен қолданудың байланысына қатысты, көп түрлі мүмкіндікті тоғыстыра қолданудың жемісі. Көптеген жаңалықтар кездейсоқ пайда болғаны белгілі. Бірақ заман дамыған сайын инновацияны арнайы жоспарлау, мол қаржыландыру, жүйелі ұйымдастыру күнтәртіпке еніп келе жатқан секілді.
Инновацияда үлкен тәуекелшілдік болады. Егер кәсіпорын, немесе кез келген мекеме, тіпті кез келген адам бір деңгейде тұрып алса, бір түрлі әдіспен қайталанудан жазбаса, онда ол көбінесе күйреуге беттейді. Өйткені бәсекелестер жаңа мүмкіндік, арзан тауар жасап шығарып, пайдалы орайларды өздеріне қарай бұрып әкетеді. Christensen бұны инновация тығырығы деп атаған. (The Innovator's Dilemma）Заманауи өзгерістің толассыз туылуына, және өзгеріс периоды уақытының қысқаруына орай өзгеріске қарсы шара ретінде инновация туралы ізденіс артты. Ақпарат технологиясының біртіндеп өзекті болуына орай әрбір адамды негіз еткен, әлеуметтік белсенділікті сахна еткен, ортақ жасампаздықпен шұғылдану мен жаңалық ашуды ерекшелік еткен инновациялық қоғам қалыптасу үстінде және ол осы салада табысты жұмыс жасаған халықтарға әлемнің дамыған елдері деңгейіне көтерілуге мүмкіндік берді.
Нағыз Байлық инновациядан алынады. Қанша мол табиғи байлық болса да, адам қанша көп болса да бәрібір, егер инновациялық ізденіс пен даму болмаса, ондай ел кедей, мешеу күйден шыға алмайды. Инновация жетелеген өндірістік даму қоғамдық байлық дамуының бірден-бір себебі екені тайға басылған таңбадай айқын. Инновацияның халықтар, елдер тағдырын белгілейтін өте маңызды тетік екеніне адамзат баласының көзі жетіп келеді.
Инновацияның болуы бір мәселе болса, оның өндіріске, тұрмысқа қатысып, кірісіп, өндіріс пен тұрмыста өзгеріс тудыра алуы тағы бір мәселе. Кей елдердің, мысалы Қазақстанның инновациялық жасампаздық қуаты жоғары болғанымен, советтен қалған жүйенің шектемесінде, белсенділіктің тапшылығында, өмірдің жансыздығында көптеген жақсы жаңалықтар мида тозып, ауызда тозып, кітаптар арасында тозып, сөреде тозып қалып жататыны жасырын емес. Бұл инновацияға ден қоюды, оны тұрмысқа, өндіріске бағыттауды негізгі міндет етпесе, халықтың миы алтын болса да онысы олардың тұрмыс деңгейін көтеруге септеспейтінін көрсетеді.
Қарапайым мағынада айтсақ, егер әлдебір өзгертулер, тапқырлықтар, жаңалықтар қоғамда жалпы қолданыла бастаса, онда ол жаңалық ашудың шындап толық іске асқанын көрсетеді. Көптеген салаларда заттар мен әдістерге жасалған жаңалық өмірде белгілі бір мағынаға ие болса, ол өмірдің көптеген салаларында өзгерістерге ықпал ете бастайды. Әсіресе өнердегі, экономикадағы, сауда мен саясаттағы өзгерістердің халық пен елге тиімділері инновация есептеледі. Экономиканы алсақ, инновация экономикалық өсімді туғызады, заттың құнын арттырып, бағасын түсіруге көмектеседі, еңбек күштерінің сырап болмауына көмектеседі, қаражат, материал үнемдейді, жұмыс тәртібін жақсартады, уақыт шығынын азайтады.
Инновацияның мақсаты белсенді өзгерістерге таяр болу, тіпті де жақсысын жасап шығуға белсену. Ол өмірді кедейлік пен мешеуліктен құтқару үшін жасалған адам белсенділігінің ең жоғары көрінісі. Инновация мұнда жаңа ой, жаңа зат, ол бір жаңалық жасау барысы, ол бір өндіру мен қызмет көрсету салаларының сапасының жаңа деңгейге көтерілуі, санының артуы.
1)Инновация мәні,түрлері және қасиеттері
Әлемдік даму үрдісі қазіргі ғылыми-техникалық серпілісті түбегейлі жаңа даму деңгейіне шығаруға себепші болып отыр. 90-шы жылдардың басында экономикалық даму парадигмасы өзгереді де, батыстың алдыңғы қатарлы шаруашылық іс-әрекеттің материалдық емес саласын жеделдетіп дамуымен ерекшеленетін Жаңа экономикасы көшті. Жаңа экономика аясында шынайы түрде білімге, яғни экономикалық өркендеудің жаңа сапалық түрін қамтамасыз етуші жаңартулар мен инновацияға негізделген нарықтың жаңа шаруашылық субъектілері құрылды.
Қазіргі уақытта технология, құрал-жабдықтар, кадр даярлау, өндірісті ұйымдастыру сипатында іске асқан жаңа білім үлесіне экономикасы дамыған елдерде жалпы ішкі өнім (ЖІӨ) өсімінің 70-тен 84 пайызына келді. Жаңадан қалыптасқан жағдайда кәсіпорын акционерлеріне негізгі құнды қарайтын дәл осы зияткерлік капитал, ал оның маңызды құраушылары нарықтық бағалау мен беделге ие болып отыр. Экономиканың инновациялық белсенділігі басым сипатқа ие болуда, бұл өз кезегінде, кәсіпорындардың өз статегиясын түбегейлі өзгертуіне, жаңа бәсекелестік ортада және тіршілік етудің негізі ретінде зяткерлік түрде арттыруға жетелейді.
Жаңалық, жаңарту және инновация. Ғылыми - техникалық серпіліс заңдылықтарының мәселесі, әсіресе, негізгі ұғым түсініктер бойынша пікірталас турырады. Сонымен, кейбір авторлардың пікірінше, жаңалық, жаңарту және инновация ұғымдары синоним болып табылады және ол ғылыми техникалық серпілістің нәтижесін білдіреді деп түсіндіріледі. Екінші пікір бойынша, бұл ұғымдардың арасында белгілі бір айырмашылықтары бар деп көрсетіледі. Егер жаңалық деп жаңа әдіс, өнер табыс және жаңалық табуды айтатын болсақ, ал осы жаңалықты іс жүзінде пайдалану жаңарту деген ұғымды білдіреді.
Жаңалық бұл қандай да бір іс-әрекет аясында жүргізілген іргетасты, қолданбалы зерттеулер мен талдамалардың рәсімделген нәтижесі және ол осы іс-әрекеттің ғылыми-әрі техника жетістіктерін тәжірибелі, нарықтық тұрғыда пайдаланудың аралық қорытындысы болып табылады. Жаңалық нарықта тұтынылатын жаңа өнімге айналған соң, соңғысы жаңарту болады. Осылайша, қазіргі заманғы инновация теориясында Жаңарту және инновация терминдерін бір-бірінен ерекшелеп бөлмейді, олар - синоним сөздер. Егер жаңартудеп жаңалықтың алғашқы рет қолдануын айтатын болсақ, инновация деп жаңалықты жаппай қолдануға кірістіруді айтамыз.
Заңнама бойынша инновация нарықта сатылатын жаңа немесе жетілдірілген өнім, іс жүзінде пайдаланатын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz