Ағзадағы зат алмасуының бұзылуы мен организмде көмірсулардың жеткіліксіздігі

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ

АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҚ МИНИСТРЛІГІ

С. СЕЙФУЛЛИН АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ АГРОТЕХНИКАЛЫҚ

УНИВЕРСИТЕТІ

Дуйсембай Ернар Еркінұлы

Сиырлардың сүт өнімділігі деңгейіне асқорыту үрдісінің әсері

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Мамандығы 5В08020-«Мал шаруашылығы өнімдерін өндіру технологиясы»

Нұр-Сұлтан 2021

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ

АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҚ МИНИСТРЛІГІ

С. СЕЙФУЛЛИН АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ АГРОТЕХНИКАЛЫҚ

УНИВЕРСИТЕТІ

«Қорғауға жіберілді»

Кафедра меңгерушісі

С. Қ. Бостанова

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы: Сиырлардың сүт өнімділігі деңгейіне асқорыту үрдісінің әсері

Мамандығы- 5В08020 - «Мал шаруашылығы өнімдерін өндіру технологиясы»

Орындаған Дуйсембай Е. Е

Ғылыми жетекшісі а. ш. ғ. к., Исабекова С. А

Нұр-Сұлтан 2021

Мазмұны

Нормативтік сілтемелер

Дипломдық жұмыста келесі нормативтік сілтемелер пайдаланған:

ҚР СТ 1324-2005 Сиыр сүті. Техникалық шарт.

ҚР СТ №278 Мал шаруашылығы туралы заң

МЕМСТ 25179-90 сүт және сүт өнімдері. Ақуызды анықтау әдістері

МЕМСТ 5867-90 сүт және сүт өнімдері. Майды анықтау әдістері

Анықтамалар

Дипломдық жұмыста келесі анықтамалар, белгілеулер мен қысқартулар берілген:

Селекция - бұл мал тұқымдары мен өсімдіктердің сорттарын шығару және жетілдіру теориясы мен әдістерін жасап шығаратын ғылым.

Cayын мaycымы - мaлдың жeлiнiндe cүт түзiлiп, cayылaтын мepзiмi.

Cүттiң мaйлылығы - cүттiң caпacын cипaттaйтын, өнiмдiлiгiнiң бacты көpceткiштepiнiң бipi.

Кетоз - организмде зат алмасу бұзылауынан кетон денешіктерінің жиналуымен, гипофизорлы - бүйрек үсті безі жүйелері, қалқанша бездердің, бауырдың, жүректің, бүйректердің және басқада ағзалардың зақымдануымен сипатталады.

Соматикалық жасушалар - әртүрлі ұлпалар мен мүшелердің жасушалары, атап айтқанда сүт секрецециясына қатысатын сүт жолдары мен альвеолаларындағы жасушалар.

Белгілер мен қысқартулар

Дипломдық жұмыста келесідей белгілер мен қысқартулар пайдаланылды:

Кіріспе

Қарқынды сүт фермасы бар барлық елдерде фермаларға үлкен экономикалық шығындар әкелетін зат алмасу аурулары мал өнімділігін арттыруға үлкен кедергі болып табылады. Жануарларды тамақтандыру мен ұстаудың әдеттен тыс, кейде эксперименттік жағдайларынан туындаған метаболикалық бұзылулар кезінде қарсылық төмендейді, маңызды ағзалар мен жүйелердің қызметтері, сондай-ақ бүкіл организмнің тіршілік әрекеті өзгереді. Нәтижесінде сүт өнімділігі төмендейді, бұлшықет тінінің сапасы өзгереді, ұрпақты болу қабілеті нашарлайды. Метаболизмнің бұзылуымен сипатталатын аурулардың ішінде сүтті сиырлардың кетозы ерекше орын алады. Бұл патология мал шаруашылығы фермаларына едәуір экономикалық зиян келтіреді, бұл өте құнды жоғары өнімді жануарларды пайдаланудың 3-4 жылға дейін төмендеуімен, өнімділіктің 30-50% -ға дейін төмендеуімен, тірі салмақ жоғалтуымен сипатталады жануарларды, сондай-ақ аурудан және ұрпаққа теріс әсер еткеннен кейін бедеулі сиырлардың едәуір санын жою. Кетоз проблемасы өте өзекті болып табылады, өйткені соңғы жылдары сауын сиырлардың генетикалық әлеуетін жақсарту бойынша оң тенденция байқалады. Осыған байланысты ветеринария мамандарының пайда болу себептері мен жағдайларын, сондай-ақ даму тетіктерін, клиникалық белгілері мен жоғары өнімді жануарлардағы зат алмасу бұзылыстарын терең зерттеу ерекше маңызға ие. Өнеркәсіптік мал шаруашылығын дамыта отырып, шетелден сиырлардың жоғары өнімді малы импортының күн санап артуына байланысты мал фермалары мен ветеринариялық зертханаларда ветеринариялық диагностикалық шаралар сапасын арттыру мәселелері өзекті болып отыр. Жоғары өнімді жануарлардағы метаболикалық бұзылуларға байланысты проблеманың негізгі компоненттерінің бірі - кетозға қарсы күрес. Үлкен ұзақ мерзімді тәжірибеге және ақпараттың көп болуына қарамастан, бүгінгі күнге дейін кетозды диагностикалаудың кейбір аспектілері толық анықталмаған, оның өнімділігі және ауру жоғары өнімді сиырларда қолдану ерекшеліктері әлі жеткілікті зерттелген жоқ . Кетоз - босанғаннан кейінгі кезеңде метаболизмнің ең көп таралған бұзылыстарының бірі. Сиырларда олар көбінесе плацентаның сақталуы, метрит, мастит, абомазум блокадасы және босанғаннан кейінгі парез аясында екінші реттік болуы мүмкін. Кетоздың клиникалық түрде айқындалған түрінде сиырлардың тәбеті нашарлап, сүт өндірісі төмендейді. Энергия көзі ретінде глюкоза мен гликолиз өнімдерінің жетіспеушілігі нәтижесінде жасушалар май қышқылдарын пайдаланады, олардың катаболизмі нәтижесінде кетон денелерінің синтезі күшейіп, Кребс циклінің блокталуы нәтижесінде пайда болады теріс энергия балансы және гликоген қорының сарқылуымен бірге бауыр қызметінің бұзылуына әкеледі. Кейбір мәліметтерге сәйкес, сиырларда ацетонемиядан басқа абсолютті көмірсу жетіспеушілігі болуы мүмкін. Соған қарамастан, субклиникалық кетоздағы әртүрлі жетіспейтін микроэлементтердің әсерін зерттеуге бағытталған көптеген зерттеулерге қарамастан, қанның клиникалық және биохимиялық мәртебесі, жедел экспресс-диагностика және биогеохимиялық сипаттамаларын ескере отырып, оңтайлы терапиялық-профилактикалық шараларды әзірлеу мәселелері. аймақ жеткілікті зерттелмеген. Зерттеудің мақсаты мен міндеттері

Зерттеудің мақсаты: Сиырлардың сүт өнімділігі деңгейіне асқорыту үрдісінің әсерін зерттеу

Зерттеудің міндеттері:

• Шарушылықтағы табынның орташа сүт өнімділігі;
• Шаруашылықтағы ас қорыту мәселелері бар сиырлардың сүт өнімділігін зерттеу;
• Шаруашылықтағы ас қорыту мәселелері бар сиырлардың сүт құрамын зерттеу;
• Ас қорыту мәселелері бар сиырлардың сүт өнімділігің экономикалық тиімділігі. [2] .

1. Әдеби шолу

1. 1 Сиырлардың ас қорыту жүйесінің мәселелері

Қазір де ауылшаруашылық малдарында кездесетін зат алмасуының бұзылуынан болатын-30-дан астам аурулар белгілі. Бұл мәселе көп себепті аурулардың қатарына жатады.

Сиырларда зат алмасуының бұзылуынан болатын ауруларды анықтаудағы кейбір ерекшеліктер:

1. Азықтық заттардың құрамындағы белоктардың, көмірсулардың, майлардың, дәрумендердің, минералдық заттардың организмге түскеннен бастап ақырғы қалдыққа айналуға дейінгі процестерінің дамуын жақсы білу керек.
2. Зат алмасу процестерінде организмге зиянды заттардың пайда болуын және олардың ары қарай ыдырауын білу керек.
3. Зат алмасу процесі жеке дара жүрмейтінін, олардың бір - бірімен тығыз байланыста болатынын ескеру керек.
4. Зат алмасуына көптеген ферменттердің әсер ететінін, ол процестедің нейроэндокринді жүйемен реттелетінін ескеру керек.
5. Зат алмасу процесінің қалыпты деңгейде болып, организмде гомеостаздың сақталуы малдардың күтіміне, азықтануына және жұмысқа дұрыс пайдаланылуына тікелей байланысты.
6. Бірден топты малдың ауыратынына, оларды топтан емдеу әдісіне көңіл бөлген дұрыс.
7. Организмде зат алмасуының бұзылуын алғашқы сатысында анықтау үшін барлық зерттеу әдістерін жан-жақты қолдана білген жөн.

Зат алмасуының бұзылуынан болатын ауруларды олардың себептері мен клиникалық өзгерістеріне қарай 4 топқа топтастыруға болады:

1. Организмдегі негізгі зат алмасулары - көмірсу, май және белок алмасулардың бұзылуының басымырақ болуы (майлану, алиментарлық дистрофия, кетоз, миоглобинурия, торайлардың гипогликемиясы) .
2. Минералды заттардың алмасуының бұзылуының басымырақ болуы (сүйек дистрофиясы, гипомагниемия, Уров ауруы) .
3. Микроэлементтердің жеткіліксіздігінен, не олардың организмге қалыптан артық түсуінен болатын аурулар. Ондай аурулар белгілі бір биогеохимиялық зоналарда кездеседі. (гипокобальтоз, гипокупроз, бұлшық еттің ағаруы, цинктің, йодтың, марганецтің жеткіліксіздіктері, бордың селеннің, никельдің, молибденнің көп болуы ) .
4. Гиповитаминоздар (ретинол, кальциферол, токоферол, аскорбин қышқылы, тиамин, цинкобаламин және т. б. дәрумендердің жеткіліксіздігінен болатын аурулар) .

Зат алмасуының бұзылуынан болатын аурулардың жартысына жуығы ішкі жұқпалы емес аурулардың салдарынан болады. Көп жағдайларда аурудың негізгі белгілері жақсы біліне бермейді. Аурудың басталуы мен оның клиникалық белгілерінің білінуіне дейінгі аралығыұзаққа созылуы мүмкін, бірақ ауру малдың өнімділігі төмендейді, организмнің резистенттілігі төмендейді, әлсіз, әлжуас төл алынады.

Барлық ауруларға ортақ негізгі негізгі себептері:

• Мал рационында организмге қажетті заттардың толық болмауы;
• Жүйке жүйесінің реттеушілік қызметінің бұзылуы;
• Ішкі бездердің секреттерінің қызметтерінің өзгеруі. .

Мал басын азықтандыруда шаруашылықтарда ғылыми негізделген күтіп-

бағу мен толықққанды азықтандыру жүргізілмеу салдарынан көп өнім беретін асыл тұқымды сиырлар түрлі зат алмасуы бұзылуы мен басқа түрлі ауруларға шалдығуда, солардың бірі кетоз мәселесі

Малдан алынатын өнімнің өндірілуін жоғарылатудың негізгі көзі - оларды толыққанды азықтандыру болып табылады. Мал рационының негізгі жəне биологиялық белсенді заттармен реттелмеуі зат алмасу үрдістерінің бұзылуына (ацидоз, кетоз жəне т. б. ), табиғи иммунитеттің төмендеуіне, өсіп-көбею жүйесінің ауруларына əкеп соқтырады, бұл саланың экономикалық тиімділігіне кері əсерін тигізеді. Соңғы жылдары елімізде шығатын ветеринариялық əдебиеттерде малды жеткіліктіжəне толыққанды азықтандыруға, алиментарлық сипаттағы аурулардың шығуына, зат алмасулары бұзылуларының алдын алу, оның ішінде А, Д, Е дəрумендері, йод, селен жəне т. б. жетіспеушіліктеріне байланысты сұрақтарға айтарлықтай назар бөлінбей келеді. Сүт өндіретін кешендерде остеодистрофия белгілері жануарлардың 2-20% тіркеледі [2] .

Кетоз - ірі қара малда, шошқада, қойларда көптеген патологиялық үрдістерде байқалатын синдром. Ақуыз, көмірсулар, липидтер алмасуының жəне қанда, несепте, сүтте кетон денешіктері (ацетон, ацетонсірке, бета-оксимай қышқылдарының) мен басқа тотықпаған өнімдердің алмасуының бұзылуы үрдістерімен сипатталады. Бұл мәселе жоғары өнім беретін, қоңдылығы жоғары сиырларда, буаз қойлар мен буаз мегежіндерде лактацияның алғашқы кезеңінде жиі байқалады. Сиырларың рационында ақуыз жəне майлардың көп болуы мен көмірсулардың тапшылығы кезінде кездеседі. Кетоздың дамуындағы негізгі рольді азықтар мен организмде мыс, мырыш, марганец, кобальт жəне йод сияқты микроэлементтер кешенінің ұзақ уақыт жетіспеушілігі басты орын алады.

Рационда құрама азықтардың көп болуы, жеңіл сіңірілетін көмірсулы азықтардың, микроэлементтердің тапшылығы пропион қышқылының, В тобындағы дəрумендердің, ұлтабаралды қарындардағы микробиальді ақуыздың биосинтезделуін (түзілуін) бұзады, бұл нуклеин қышқылдарының, ақуыздың, гормондардың, ферменттердің түзілулерін тежейді, осының нəтижесінде зат алмасудың барлық түрлері бұзылады, организмде кетон денешіктерінің жəне басқа да тотықпаған зат алмасу өнімдері шоғырланады. Кетоз ауруын анықтау үшін клиникалық əдістер, қанды биохимиялық зерттеулер (кетон денешіктері, оның ішінде ацетон, амин қышқылдары, несепнəр (мочевина), пирожүзім, сүт қышқылдары, глюкоза, ақуыздар, лейкоциттер мен гемоглобин), сүтте, несепте кетон денешіктерін (ацетон, ацетон-сірке, бета-оксимай қышқылдарын) анықтау болады.

Кетоз - созылмалы, ағзадағы кетонды денелердің жиналуымен сипатталады. Кетозда сүттің бағалығы төмендейді. Сүтті сиырлардағы ішек-қарын, бауыр, жүрек, жүйке жүйесі және эндокриндік бездер яғни гипофиз, бүйрек бездері, қалқанша безі, асқазан асты безі және т. б. бездердің қызметінің күрт бұзылуы. Малды қатты күйзеліске ұшырататын ауру. Глюкоза мен глюкопластикалық аминқышқылдарының қанда жетіспеуі және қандағы кетонды денелердің басым болуы. Ағзадағы зат алмасуының бұзылуы мен организмде көмірсулардың жеткіліксіздігі. Олар гипогликимия, гиперкетонимия және кетонурия, бауырдың дистрофиялық өзгеруімен, бүйрек үсті безінің бұзылуынан болатын ауру. Кейбір авторлардың жазуы бойынша: жоғарғы өнімді беретін сиырлардың 50 %-і кетозбен ауырады екен. Кетозбен ауырғандарға энергия жетіспейді. Өйткені сүттің түзілуі үшін, көп глюкоза керек. Мысалы: тірідей салмақтың 1 кг 45 г керек.

Сиырларда кетоздың тууына организмге көп түрде майлы қышқылдардың түсуінен, асқазанға түскен май қышқылдары жеңіл қорытылып, ішектің қабығынан оңай сіңіп, тері асты шеліне барып тұрады. Оның организмге көптеп келуі кетозды денелердің көбеюі және семіруге алып келіп соғады [3, 4] .

Күйіс қайыратын малдардың организмінде кетон заттары бауырда, бүйректерде, мес қарында, сүт бездерінде түзіледі де, сол ағзаларда ары қарай тотығады. Бұл аурудың күйіс қайыратын малдардың жиі кездесуі, олардың алдыңғы қарындарда жүретін ас қорыту процессінің ерекшелігіне тікелей байланысты.

Бірыңғай жеммен азықтандырған малдың месқарынында түзілетін ұшқыш май қышқылдарының ара қатынасы өзгереді (қалыпты жағдайда сірке қышқылы 65%, пропион қышқылы 20%, май қышқылы 15% болуы керек) . Пропион қышқылының түзілуі азайып кетогенді әсері бар май қышқылының түзілуі көбейеді. Организмге азықпен түскен қалыптан тыс протеинді ыдырату үшін көп энергия қажет (1 кг азотты соңғы ингредиеттерге бөлшектену үшін 5450 килокалорияны қажет етеді)

Күйіс қайыратын малдардың месқарынында қант пен крахмал толық ыдырайды ал, клетчатка жартылай ыдырайды да, олардан май қышқылдары түзіледі. Организмге жалпы қажетті глюкозаның 10% - ғана ас қорыту жүйесі арқылы қамтамасыз етіледі де, ал 90% - ы глюконеогенез процесінде түзіледі. Ұшқыш май қышқылдарының ішінде тек пропион қышқылының ғана гликогендік қабілеті бар. Міне, сондықтан да организмде пропион қышқылы аз, ал май және сірке қышқылдары көп болса да кетон заттары көп түзіледі [3] .

Организмде энергия жеткіліксіз болған жағдайда пропион қышқылы мен глюкозаның аздығынан сірке қышқылының түзілуі төмендейді де, ол барып үшкарбон қышқылдарының цикліндегі реакцияна тежейді, ацетатты сірке қышқылынан ацетон түзіледі. Онымен қоса альфа-кетоглютар қышқылы глютамин қышқылына айналады да, ол да сірке қышқылынан кетон заттарын түзеді.

Организмге глюкозаның аз түсуі глюконеогенез процесінің май қышқылдары арқылы жүруін тудырады. Осының салдарынан бос май қышқылдары көбейіп, олардан кетон заттары көптеп түзіледі.

Организмге белокты концентраттың көп түсуі кетогенді амин қышқылдарының (лейцин, фенилаланин, тирозин, триптофан, лизин) қалыпты жағдайдағыдан көп түзілуіне апарып соғады, олардан да, тотығу процесінде, ацетатты сірке қышқылы түзеді [5] .

Кетозға күрделі сиптомдық кешен тән, жүрек-қантамыр, асқорыту, жүйке эндокринді, бауыр басқада ағзалардың бұзылуымен, қан, несеп, сүт мес қарын жыны көрсеткіштерінің өзгеруімен байқалады.

Клиникалық байқалуы организмге кетогенді факторлар әсерінің күші мен ұзақтығына, кетогенездің сатысына, бейімделуші мүмкіндіктеріне және малдың жеке ерекшеліктеріне байланысты болады. Жағадан туған сиырларда ауру жіті өткенде алғашқыда жүйкелік, гастроэнтеральды және гепатотоксикалық синдромдар басым болады. Мал ауық-ауық қозады, жөнсіз тітіркенеді терінің сезімталдығы артады (гиперестезия) . Келешекте қозу күйзелумен аусады, мал әлсіз, ұйқы басады, көбіне жатады [14] . Мес қарынның қимылы бәсең, әлсіз, іш тоқтайды немесе ұзақ іші жүреді. Сопорозды немесе коматозды (талма) жағдайда болады, туғаннан кейінгі салдануға ұқсас. Кетоздың жіті өтуінде бауырдың тоникалық дистрофиясымен жүреді: күйзелу меңзейді, тоқырайды және ұйқы басады, бауыр күрт ұлғайып, ауырсынады. Жіті өткенде тахикардия (1 минутте 88 -130 соғады) тынысы жиі (минутына 8-12 дейін) . Дене қызуы қалыпқа жақын қоңдылығы тез төмендейді, сүті азаяды, кейде лактация тоқтайды [6] .

Қазіргі сүт фермасында кетоз жедел және созылмалы түрде өтеді, кейде клиника бірнеше күн бойы белгісіз, себебі этиологиялық факторлар ұзаққа созылмайды, ал кетогенез әлсіз. Ауру жануарларда терінің түзу мүйізі жарқырамайды. Сиырлар күйзеліске ұшырайды, әлсіз, бейтарап, сыртқы тітіркендіргіштерге әлсіз реакция жасайды, көп жатады, қиындықпен тұрады, баяу жүреді, бұлшықеттері дірілдейді. Дене температурасы қалыптыға жақын. Азық-түлікке деген тәбеті өзгермелі, көбінесе төмен, жануарлар тамақты баяу жейді немесе тамырлы дақылдарды немесе сірке суы бар тағамды жақсы жейді.

Іштің динамикасы мезгіл-мезгіл төмендейді, толғақ әлсіз, қысқа, күйіс қайыру ретсіз, Бауырдағы ауырсыну. Перкуссияда 11-12 қабырға арасында тимпаникалық дыбысы шыққан кезде шекара алға және төменге ығысады. Тамыр соғысы жылдам, кейде әлсіз, жүрек соғысы баяу, түсініксіз, кейде жарықшақтанған, екіге жарылып кетеді, ырғақсыз (аритмия) . [15] .

Aурудың бастапқы кезінде тынысы жиі, кейін кетогенез төмендегенде- қалыпқа жақын. Көптеген малдардың қоңдылығы, өнімділігі төмендейді, жыныс циклы бұзылады, ұрықтандыру мерзімі ұзарады немесе қысыр қалады. Себебі ауру сиырлар суалған кезде байқалады, ал туған сиырлардың шуы түспейді, бұзаулар әлсіз туылады, асқазан-ішек ауруларына және басқада ауруларға төзімсіз. [7] .

Кетозға тән белгілер-кетонемия, кетонурия және кетонолактия. Сау сиырлардың қанында кетон денелері 0, 172-1, 032 ммоль/л, сүтте - 1, 032-1, 376 ммоль/л, несепте -1, 548-1, 720 ммоль/л (ацетосірке, бета-оксилит қышқылдары

және ацетон) . Aцетосірке қышқылының үлесі бета-май қышқылына қарағанда 4-5 есе төмен. Кетозда бастапқыда кетон денелері ацето-сірке және ацетонға қарай көбейеді [16] .

Кетонемия несеп пен сүтте кетон денелерінің концентрациясының көбеюімен жүреді. Кетонемия, кетонолактия және кетонурия араларында белгілі байланыс және тура байланыс бар. Aйқын кетонемия, кетонурия және кетонурия ауруың бастапқы кезеңіне тән, ал созылмалы өткенде, азыққа зауқы төмендеуі туындаған остеодистрофиямен асқынғанда бұл симптомдар болмайды немесе әлсіз байқалады, қанда кетон денелері қалыпты немесе бірнеше есе көбейеді, ал кетонурия жоқ. Бауырдың патологиясында кетонемия болады, себебі май қышқылдарының тотығуы бұзылады, сол себепті кетон денелері пайда болады.

Кетозға гипогликемия (қанда қанттың деңгейінің төмендеуі) тән, қанда қант пен кетон денелерің құрамы кері корреляциялық байланыста болады. Қанда қант 20-30 % және онан көп азаяды.

Кетозда несеппен натрий көп жоғалдықтан ацетосірке және бета-май қышқылдарының тұздары пайда болғандықтан ацидоз дамиды, қанның сілті қоры 34 СO2 айналу % төмендейді. Қанда жалпы белок 86 г/л көбейеді. Гипертеротеинемия аурудың созылмалы түрінде кетоз туындаған остеодистрофиямен асқынғанда айқын білінеді [17] .

Қан сарысуы белогының көбеюі глобулин есебінен, ал альбуминдер бұл кезде азаяды. Бұл бауырдың қызметінің бұзылуынан. Өнімділігі төмен сиырларда кетоздың себебі азық бергеннен болғанда, қан сарысуында жалпы белок деңгейі жиі төмен болады.

Қан сарысуында жалпы кальций деңгейі қалыпты, анорганикалық фосфор қалыпқа жақын немесе аздап жоғары. Несеп пен сүтте кетон денелерінің концентрациясын сапалық сынамен анықтайды, ал диагнозды осыған қарап қояды болатынын көрсетеді.

Дер кезінде себептерін жойып, тиісті ем қолданып сол кезде малдар жазылады. Бір мал бірнеше рет кетозбен ауыруы мүмкін [18] . Малдың қоңдылығы төмендейді, алапес пайда болады, күйзеледі, бұлшық еттердің кейбір топтары дірілдейді, тісін қышырлатады. Сиырлар бір орнында айнала береді, басын астауға тіреп тұрады. 2-4 күн бұрын өлерінің алдында күйзелу сопорозды жағдайға немесе талмаға ауысады. Oл кезде дене қызуы 36ºС төмендейді. Aл басқа кезде дене қызуы қалыпта тұрады. Малдың азыққа тәбеті жоқ, мес қарынның жиырылуы төмен, нәжіс бөлу сирек. Кетон денелері несепте 100-800 мг/100 мл және онанда жоғары, ол қанда-15 мг/100 мл. Сонымен қатар қанда қант 35 мг/100 мл төмендейді. Көбінесе көп төл беретін қойлар ауырады, ал олардан туған төлдер нәзік, тіршілікке бейімсіз [19] .

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс