Ғалым өмірі мен шығармалары

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 14 бет
Таңдаулыға:

Ғылыми жұмыс

«Х. Досмұхамедұлы және дара жолы»

Атырауский государственный университет имени Х. Досмухамедова

Бағыт: Тарих

Секция:

Орындаған:Қалқаман Нұрислам

Жетекші: Адилбекова Айниса Мияссаровна

Мазмұны

Абстракт . . .

Кіріспе

1. 1. Ғалым өмірі мен шығармалары» . . .

1. 2. «Х. Досмұхамедұлы және оның мұрасы . . .

Зерттеу бөлімі.

1. 3Х. Досмұхамедұлы - лингвист ғалым . . .

1. 4 Х. Досмұхамедұлының ұстаздық және дәрігерлік қызметінің кезеңі(Ташкент)

Қорытынды

Әдебиеттер тізімі

Зерттеу мақсаты: Оқушыларға Халел Досмұхамедұлының дара жолын, Алаш арысының өмірі мен қызметін зерттеп, бай мұрасымен танысу.

Зерттеу міндетім:

Х. Досмұхамедұлы өмір жолын ғаламтордан, кітапханадан мағлұматтар жинау.
Ғалым шығармаларын жан-жақты талдау.
Ғалым қызметі жайлы материал жинақтау.

Өзектілігі: Оқушылар Х. Дсмұхамедұлы жайлы білмейді.

Гипотеза-болжам: Егер біз оқушыларға Х. Досмұхамедов туралы мағлұмат жинап берсек, оқушылалар Алаштың арысы Халелдің өмірі туралы мәліметтерді білетін болады.

Күтілетін нәтиже: Егер біз оқушылармен бірге сыныпта сынып сағатында, дөңгелек үстелде және викториналар өткізу арқылы Халел атамыздың дара жолында атқарған жұмыстарының барлығын білетін болады.

Зерттеу әдісім: Ғылыми жобаны зерттеуде алдын ала ойластырған зерттеу әдістері белгілі бір мақсатқа негізделіп, әр тақырыпшаларды қарастыруда төмендегідей зерттеу әдістері көзделді:

1. Сұрақ-жауап (анкета)

2. Сұхбат

3. Кітапханаға саяхат

4. Атырау университетімен байланыста болу,

$C:\Users\Administrator\Downloads\WhatsApp Image 2022-03-19 at 14.14.42.jpeg$ $C:\Users\Administrator\Downloads\WhatsApp Image 2022-03-19 at 14.14.42 (1).jpeg$

Нәтижелер мен қорытындылар .

Х. Досмұхамедұлы өмір жолын зерттеу мақсатында ғаламтордан, кітапханадан мағлұматтар жинап, тың дәректерге ие болдым. Халел Досмұхамедовтың cаяси күрескер, патриот, ғалым, әрі киелі өнер иесі болған.

Ғалым жан - жақты білімінің арқасында биология, зоология, медицина салаларында мән - маңызды жоғары көптеген еңбектер жазған. Қазіргі таңда Халел Досмұамедұлының биология ғылымының қазақ топырағында өсіп - өркендеуі үшін қосқан үлесі, сонымен бірге оның лингвист ретіндегі еңбектері әлі күнге дейін толық талқыға түспей келеді.

Сонымен қатар ғалымның атқарған қызметтері жайлы материал жинақтадым.

Зерттеудің жаңашылығы: Атырау университетімен байланыста болу

Кіріспе бөлім:

Мен бұл ғылыми жұмысты үш жылға алдым. Осы жылы Халел атамыздың өмір жолымен танысыамын.

Ал, келесі жылы мен таңдаған Халел Досмұхамедұлы химия- биология бағытында жұмыс жасағандықтан, біздің лицейіміз химия-биология бағытында болғандығына байланысты мен биология, өсімдіктану, жнуартану және тәнтану кітаптарын әрі қарай зерттеп, ғылыми жұмысымды жалғастырамын.

Үшінші жылға Халел атамның үлкен-үлкен шығармаларын әрі қарай зерттеймін

Сол бір үркердей топтың ішінде қазақтың Ибн-Синасы Халел Досмұхамедұлы болған

Толық аты-жөні

Досмұхамедов Халел Досмұхамедұлы

Туған күні

1883 жылы 24 сәуір

Туған жері

Бұрынғы Орал облысы, Гурьев уезі, Тайсйған болысының (қазіргі Атырау облысы Қызылқоға ауданы) №4 ауылы.

Арғы атасы

Алдар Ерназарұлы əділдікпен аты шыққан би. Одан кейінгі Байнақ, Машақ. Олардан Дəулетүмбет, Ізмағанбет пен Досмұхамедтер тарайды.

Арғы атасы: Жұбайы

Алдар Ерназарұлы əділдікпен аты шыққан би. Одан кейінгі Байнақ, Машақ. Олардан Дəулетүмбет, Ізмағанбет пен Досмұхамедтер тарайды.: Сағира

Арғы атасы: Балалары

Алдар Ерназарұлы əділдікпен аты шыққан би. Одан кейінгі Байнақ, Машақ. Олардан Дəулетүмбет, Ізмағанбет пен Досмұхамедтер тарайды.: Халел Досмұхамедұлынан Рабиға, Әділхан, Сәуле, Қарашаш, Төле деген бес ұл-қыз тарайды. Олардың барлығы да жоғары білім алып, елге елеулі еңбек сіңірген. Бір қызығы, әулеттен 13 ұрпақ ата жолын жалғап, дәрігер мамандығын иеленіпті.

Арғы атасы: Қайтыс болды

Алдар Ерназарұлы əділдікпен аты шыққан би. Одан кейінгі Байнақ, Машақ. Олардан Дəулетүмбет, Ізмағанбет пен Досмұхамедтер тарайды.: 1958 жылы

Жылдар сөйлейді

1905 жылы

Теке қаласында бес облыстан жиналған қазақтың зиялы азаматтары Ресей кадет партиясының үлгісімен саяси ұйым құруға əрекеттенеді. Олардың арасында студент Халел де болды

1905 жылы: 1909 жылы

Теке қаласында бес облыстан жиналған қазақтың зиялы азаматтары Ресей кадет партиясының үлгісімен саяси ұйым құруға əрекеттенеді. Олардың арасында студент Халел де болды: Академияны үздік дəрежелі дəрігер атағымен, Алтын медальмен бітіріп, офицер ретінде əскери міндетін өтеуге жіберіледі. Алдымен Пермь губерниясына қарасты Чердынь уезіндегі Морчань бөлімшесінде жəне бөлімшенің қабылдау бөлімінде екі бірдей жұмысты атқарады

1905 жылы: 1910 жылы

Теке қаласында бес облыстан жиналған қазақтың зиялы азаматтары Ресей кадет партиясының үлгісімен саяси ұйым құруға əрекеттенеді. Олардың арасында студент Халел де болды: Халел Досмұхамедұлы Түркістанға оралып, дəрігер болып жұмыс істейді. Одан кейін Оралға ауысып, Орал казак-орыстарын емдейтін Ілбішін, Калмыков қамалдарындағы ауруханада кіші дəрігер, кейін аға дəрігер болып қызмет етеді;

1905 жылы: 1913 жылы

Теке қаласында бес облыстан жиналған қазақтың зиялы азаматтары Ресей кадет партиясының үлгісімен саяси ұйым құруға əрекеттенеді. Олардың арасында студент Халел де болды: Әскери борышын өтеуден босатылып, Орал облысы Темір уезіне бөлімшелік дəрігер болып орналасады.

1905 жылы: 1912-1915 жылдары

Теке қаласында бес облыстан жиналған қазақтың зиялы азаматтары Ресей кадет партиясының үлгісімен саяси ұйым құруға əрекеттенеді. Олардың арасында студент Халел де болды: Оба індетіне қарсы күрес ісіне де қатысты. Сол үшін императорлық қола медальмен марапатталған.

1905 жылы: 1916 жылы

Теке қаласында бес облыстан жиналған қазақтың зиялы азаматтары Ресей кадет партиясының үлгісімен саяси ұйым құруға əрекеттенеді. Олардың арасында студент Халел де болды: 48 тараудан тұратын "Қырғыз халқының жеріндегі оба ауруымен қалай күресуге болады" ғылыми еңбегі жарық көрді. Бұл кітап өз кезеңінде оба індетіне қарсы күрестің əдіс-тəсілдерін түгел қамтыған еңбек болды.

1905 жылы: 1917 жылы

Теке қаласында бес облыстан жиналған қазақтың зиялы азаматтары Ресей кадет партиясының үлгісімен саяси ұйым құруға əрекеттенеді. Олардың арасында студент Халел де болды: Сəуір айында Орал облысының қазақ съезінде Жанша Досмұхамедовпен бірге "Орал облысының далалық бөлігін басқарудың уақытша ережелері" атты заң жобасын ұсынады. Оған делегаттар бір ауыздан дауыс береді.

1905 жылы: 1917 жылы

Теке қаласында бес облыстан жиналған қазақтың зиялы азаматтары Ресей кадет партиясының үлгісімен саяси ұйым құруға əрекеттенеді. Олардың арасында студент Халел де болды: Досмұхамедұлы шілдеде өткен жалпы қазақ съезінде Бүкілресейлік Құрылтай жиналысына депутаттыққа кандидат ретінде ұсынылады. Ал желтоқсанда өткен жалпықазақтық съезде Алашорда үкіметінің мүшелігіне Орал облысы атынан сайланады.

1905 жылы: 1918 жылы

Теке қаласында бес облыстан жиналған қазақтың зиялы азаматтары Ресей кадет партиясының үлгісімен саяси ұйым құруға əрекеттенеді. Олардың арасында студент Халел де болды: наурыз айында Жанша Досмұхамедовпен бірге Кеңес үкіметінің басшысы В. И. Ленин жəне И. В. Сталинмен кезігіп, келіссөз жүргізіп, олардың алдына біршама талаптар қойып, біраз ақшалай жəрдем алуға қол жеткізеді.

1905 жылы: 1918 жылы

Теке қаласында бес облыстан жиналған қазақтың зиялы азаматтары Ресей кадет партиясының үлгісімен саяси ұйым құруға əрекеттенеді. Олардың арасында студент Халел де болды: Мамыр айында Жаһанша екеуі Оралда съез ашып, онда "Ойыл уалаятының уақытша үкіметін" жариялайды. Əскер жасақтайды. Кіші əскери мамандықтарын даярлайтын оқу орнын ұйымдастырады.

1905 жылы: 1918 жылы

Теке қаласында бес облыстан жиналған қазақтың зиялы азаматтары Ресей кадет партиясының үлгісімен саяси ұйым құруға əрекеттенеді. Олардың арасында студент Халел де болды: Қыркүйек айында Уфа қаласында өткен Алаш басшыларының жиналысында "Ойыл уалаяты" ресми түрде мойындалады. Оған "Алаш Орданың Батыс бөлімшесі" деген ат беріледі.

1905 жылы: 1920 жылы

Теке қаласында бес облыстан жиналған қазақтың зиялы азаматтары Ресей кадет партиясының үлгісімен саяси ұйым құруға əрекеттенеді. Олардың арасында студент Халел де болды: Кеңес үкіметінің қаулысымен Алашорда мүшелеріне кешірім жасалды. Алашорда үкіметінің Батыс бөлімшесі ресми таратылғаннан кейін оның белсенді басшылары халықтан алыстатыла бастайды.

1905 жылы: 1920 жылы

Теке қаласында бес облыстан жиналған қазақтың зиялы азаматтары Ресей кадет партиясының үлгісімен саяси ұйым құруға əрекеттенеді. Олардың арасында студент Халел де болды: Ташкентте жүргенде Халел Досмұхамедұлы Қазақстан мен Орта Азияда денсаулық сақтау жүйесін ұйымдастырды. Түркістан Денсаулық сақтау халық комиссариаты алқасының мүшесі жəне емдеу-санитарлық бөлімінің меңгерушісі болды.

1905 жылы: 1922-1925 жылдары

Теке қаласында бес облыстан жиналған қазақтың зиялы азаматтары Ресей кадет партиясының үлгісімен саяси ұйым құруға əрекеттенеді. Олардың арасында студент Халел де болды: Мəдениетті көркейту мақсатында құрылған "Талап" қауымының басқармасына төрағалық етті.

1905 жылы: 1924 жылы

Теке қаласында бес облыстан жиналған қазақтың зиялы азаматтары Ресей кадет партиясының үлгісімен саяси ұйым құруға əрекеттенеді. Олардың арасында студент Халел де болды: Халел Досмұхамедұлы Түркістан Халық ағарту комиссариаты атынан Орынборда өткен қазақ білімпаздарының, Мəскеуде өткен Бүкілресейлік денсаулық сақтау қызметкерлерінің съездеріне қатысты.

1905 жылы: 1926 жылы

Теке қаласында бес облыстан жиналған қазақтың зиялы азаматтары Ресей кадет партиясының үлгісімен саяси ұйым құруға əрекеттенеді. Олардың арасында студент Халел де болды: Абай атындағы ұлттық педагогикалық университетін (бұрынғы ҚазПИ) құру жөніндегі комиссияның төрағасы болды. Халел Досмұхамедұлы Қазақ мемлекеттік университетін ұйымдастыру жөніндегі комиссияның төрағалығын да атқарды.

Х. Досмұхамедов

кім?

Х. Досмұхамедұлы және оның мұрасы
Халқымыздың тарихында белгілі орны бар, ұлтымыздың рухани өрлеуі мен дамуына айтарлықтай үлес қосып келе жатқан өңірлердің бірі - бүгінгі Атырау облысының аумағы екені баршаға аян. Есте жоқ ескі дәуірлерде осы өңірден қаншама батырлар, ақын-жыраулар, ділмәр шешендер мен данагөй билер шықты десеңізші! Атыраудың арыстары қазақ сахарасының қоғамдық өмірінде өз қолтаңбаларын қалдырған алыптар еді.

Біз осы Атырауда өлкесінің арғы-бергі тарихына көктей шолу жасап, оның кейбір маңызды кезеңдерін тәптіштей таразылап жатуды жөн көрмедік. Біздің міндетіміз - отандық тарихымыздың көлеңкелі тұстары мен ақтандақ ақиқаттарын халқымен қайта қауыштыру.

Ұзақ жылдар бойы, кеңестік идеологияның кесірінен тар қапаста қамалып, қуғын - сүргіннің құрбаны болған арыстар есімін ел тарихына енгізу - кейінгі ұрпақтың азаматтық борышы.

Солардың бірі, тіпті бірегейі - осы баяндамаға арқау болып отырған Халел Досмұхамедов. Халелдің қазақ халқы үшін, өзінің ұлы отаны Қазақстанның келешегі үшін сіңірген, артына қалдырып кеткен елеулі еңбектері бүгінде бағалауға тұрарлық.

ХХ ғасырдың басындағы қазақ қоғамындағы саяси өмірдің бел ортасында Халелдің қайраткерлік іс - қабілеті ардагер азаматты ұлтының ұраны боларлық биік дәрежеге көтергені рас. Арпалыс кезеңдерде өткізген өзінің қысқа ғұмырында ол дархан дарынын, қарымды қабілетін және еңбекқорлығын мейлінше өз деңгейінде көрсетіп кеткен азамат.

Жан - жақты білімінің арқасында биология, зоология, медицина салаларында мән - маңызды жоғары көптеген еңбектер жазды. Тіпті, Халел Досмұамедұлының бүгінгі таңда биология ғылымының қазақ топырағында өсіп - өркендеуі үшін қосқан үлесі, сонымен бірге оның лингвист ретіндегі еңбектері әлі күнге дейін толық талқыға түспей келеді.

Бұл кісінің азды - көпті зерттеліп, жұртшылықтың, тарихшы зиялыларымыздың назарын аудартып келе жатқан қырларының бірі - оның ұлт - азаттық күрес жолындағы саяси еңбегі, қоғам қайраткері ретіндегі халқына сіңірген қызметі. Бүгінгі ұрпақтың басым көпшілігі, егер білетін болса, Халелді, ең алдымен, нақ осы қырынан таниды және бағалайды. ХХ ғасырдың басындағы қазақ қоғамындағы демократиялық ой - пікірдің қалыптасып, ұлттық ұран дәрежесіне дейін дамытуына тікелей ықпал еткен саяси қайраткерлер саясат аренасына талай алып ой иелері мен қарымды қайраткерлерді көтерді. Ұлт санасында сан ғасыр тұншығып жатқан азаттық идеясын ұлт ұраны деңгейіне жеткізіп, оны іс жүзіне асыра білді. Қазақ халқының тарихында еңселері биік, жүздері жарқын, есімдері алтын әріптермен жазылар ұлт зиялыларының қатарынан Алаштың қайраткер ұлы Халел Досмұхамедұлы да көрнекті орын алады.

Ұлтының басқа жұртпен терезесі тең, тәуелсіз ел болуын мақсат тұтқан қазақтың ат төбеліндей зиялы қауымы Алаш есімін ұран қылып, қаншама қайрат жасаса да, қол астындағы халыққа Кеңес өкіметі саясатының зорлықшыл әдістерін де мойындап, қолдарынан келгенше туған халқына игі қызмет көрсетуге әрекет етті. Зиялы қауым өкілдері ұстараның жүзіндей жалт - жұлт еткен саясаттан амалсыз бас тартып, халқының келешегі жолында мәдени ағартушылық қызмет атқарды. Алаш үкіметі таратылған соң, қазақтың озық ойлы зиялылары Кеңес өкіметінің мәдени - ағартушылық жұмыстарына, елдегі мәдени қайта құру істеріне белсене араласады. 1920 жылдың күз айларында ол Қазақтың халық ағарту институтына оқытушы болып қызметке тұрғаны белгілі. Сонымен қатар Халел Орта Азия университеті медицина факультетінің ауруханасында ординаторлық қызмет жасайды.

. . . 1923 жылы Түркістан Республикасына қарасты ғылыми кеңестің төрағасы болып сайланып, мемлекеттік ғылыми баспаның бөлім жеткшісі міндетін де қоса атқарып жүреді . . . Республиканың орталығы Ташкент қаласында қазақтың озық ойлы азаматтары бірлесе жемісті еңбек етті.

Біз Сейфулиннен Жұмабаевты, Жандосовтан Тынышбаевты, Нұрмақовтан Ермековты, Сәдуақасовтан Бөкейхановты, Рысқұловтан Досмұхамедовты бөліп-жарып, олардың еңбектері мен қызметтерін жеке-жеке көрсетуге, бірінен бірін жоғары коюға абай болуымыз керек. Бұл азаматтардың қай-қайсы да бар өмірін халқына арнап, сол жолда өздерін құрбан еткен жандар. Өздерінің от-жалын ғұмырында бірін-бірі толықтырған қазақтың келбетті ұлдары еліне баға жетпес еңбек еткен асыл тұлғалар еді.

Кешегі тар заманда қуғын-сүргінде жүрген Алаштың ардагер ақыны Мағжан Жұмабаевты Сәкен Сейфуллин қызметке тартса, қазақтан шыққан тұнғыш теміржол инженері Мұхаметжан Тынышбаевты Тұрар Рысқұлов Түрксиб теміржол құрылысының штабына әкеп отырғызды. Халел Досмұхамедұлы да Рысқұловтың тікелей көмегімен республиканың мәдени-ағартушылық саласына жұмысқа тартылды. Міне, Ташкенттегі зиялы қауым ортасында Халел Досмұхамедовтың ғалымдық, ұстаздық, қайраткерлік болмысы жарқырай көрінеді . Қазақтың асыл арыстарының 1920-1937 жылдардағы өмірі мен қызметінің әрбір күні қауіп-қатер, жала, қуғындалумен қылшылдаған қылыштың жүзінде өтті. Зұлмат заманның тар шеңберінде, күнделікті аңду мен қуғын астында халқымыздың ардақтылары қазақтың рухани-мәдени құрылысының дамуына айтарлықтай үлес қосып үлгерді. Олар жұртының шын мәніндегі жанашыр арашашысы екендерін көрсетті.

Халқының еңселі ел болуын көксеген ұлт зиялылары ел арасындағы оқу-ағарту саласын көтеруді, сөйтіп, жұрт санасын сауықтыра отырып, ұлттық болмысты сақтауды мақсат тұтты. Осы саясатпен іштей, астыртын, өздерінің білім-қабілеттері мен іс-әрекеттерін жұмсай отырып күрескен есіл боздақтар алдымен ұлтының этнос ретінде жойылып кетпеуі үшін оның тілін, әдет-ғұрпын, әдебиетін, мәдениетін, тарихын жинақтап, зерттеп-зерделеп, ұлттық рухын байлығына айналдыруға тырысты. Осы салада олардың, атап айтқанда, М. Тынышбаев пен С. Асфендияровтың тарихтан, Ж. Аймауытовтың психологидан, А. Байтұрсыновтың тілден, М. Жұмабаевтың педагогикадан іргелі еңбектері туындады. Бұлар еліміздің рухани тәуелсіздігі үшін ұлт зиялыларының қаламы мен білімінен туған ерекше күрестер көрінісі болды. Халел Досмұхамедұлы да осы жылдары тарих, әдебиет, педагогика салаларында айтарлықтай мұралар қалдырып еді . . .

Қазақ педагогикасы мен ағартушылық саласында айрықша із қалдырған көрнекті тұлғалардың бірі - Халел Досмұхамедұлы. Халел ұлттық педагогиканы ғылыми түрде негіздеп, бір ізге түсіруде үлкен еңбек сіңірген еді . Ол кісінің бұл саладағы еңбегі көп уақытқа дейін зерттелмей келгені оның саяси белсенділігіне, ұстаған жолы мен идеясына байланысты екені қазір баршаға аян. Өйткені "халық жауы" деген жалған айдар тағылған арыстарымыздың қатарында Халел болды. Ғұламаның көптеген еңбектері қиын-қыстау заманда, өкімет тарапынан қудалау кезінде жоғалып кеткендіктен ол ақталғаннан кейін де оның артында қалған ұлан-ғайыр мұрасын тауып, талқыға салып, іріктеп, ғылыми тұрғыдан зерттеу оңайға түсіп жатқан жоқ. .

Қазіргі таңда қолда бар еңбектері ғұламаның ғылыми қызметін зерттеуге негіз болып отыр. Көрнекті тұлғаның ағартушылық саласындағы еңбегінің, педагогтік-ұстаздық қызметінің алатын орны ерекше. Ол қандай жұмыста жүрсе де, өзінің дәрігерлік міндетін бір сәт ұмытқан емес. Балаларды жанындай жақсы көрген ол, көбінесе, тіпті айдауда жүрген кездерінде де, мектеп дәрігерінің қызметін қоса атқарып отырған. Институтта жүрген жылдары бала тәрбиесімен айналысқан ғалым - педалогия кафедрасын ұйымдастырып, кейіннен "Педалогия ғылымының профессоры" деген атағын да алған. Халқының тәнінің саулығын бәрінен жоғары қойған Халелдің қасиетті мамандығы халқының мұқтажын өтеуде үлкен еңбекке айналды.

Ол кісі Ташкент қаласында орналасқан және сол кездегі ел ішіне білімнің жарық сәулесін таратуда елеулі ықпал жасаған Қазақтың халық ағарту институты деп аталатын оқу орнында жұмыс істеді. Бұл өзі мектептер мен мектептен тыс мекемелер, халық ағарту ұйымдары үшін мамандар даялайтын жетекші оқу орындарының бірі болған.

Ташкентке шоғырланған хзиялы қауым өкілдері ұлтына мәдениет шамшырағын жеткізуді мақсат еткен "Талап" атты қоғам құрады. Қоғам төрағасы болып - Халел Досмұхамедов, мүшелері: профессор Александр Эдуардович Шмидт, Иса Тоқтабаев, Мырзағазы Есболов, Мұхамеджан Тынышбаев, Мұхтар Әуезов, Қасым Тыныстановтар сайланады. Мағжан Жұмабаев, Әбубәкір Диваев, Николай Архангельский, Тұрар Рысқұлов, Сұлтанбек Қожановтар "Талап" жұмысына белсене араласады. Ондаған кітап, оқу құралдары осы қоғам күшімен жарық көреді.

Х. Досмұхамедұлының республикадағы оқу-ағарту саласына сіңірген елеулі еңбегі ескерусіз қалған жоқ.

Ғылыми атақтары

Ғылыми атақтары: 1927 жыл

1929

Ғылыми атақтары: доцент

профессор

Ол 1924 жылы Ресей Ғылым Академиясының Оталық Өлкетану бюросының тұңғыш корреспондент-мүшесі болып сайланды. Сонымен қатар өзінің мамандығы бойынша Денсаулық Сақтау Комиссариатында жоспарлау-ұйымдастыру басқармасының меңгерушісі қызметін де атқарған. 1924 жылы Ташкентте Қазақ-қырғыз білім комиссиясы жанынан "Сана" журналын шығарып, өзі басшылық жасап отырды.

Халық ағарту саласында атқарған жемісті еңбектері Халелдің шын мәнісінде халқының жанашыр ұлы екенін көрсете білді. Досмұхамедұлы мәдени-ағарту тұрғысында былай деді: " . . . Заманымыз - мәдениет заманы, мәдениетке білім жеткізеді. Білім оңайлықпен қолға түспейді. Білім алуға көп еңбек, аса сабыр керек. деп айтқан. Халелдің тереңнен тартқан бұл ойының түп төркіні - халқына еңселі ел болам десеңдер алдымен оқу-білім, мәдениетке бет бұруын көрсетуі еді. Оқу-білімге мұқтаж қазақ халқының рухани дүниесінде үлкен төңкерістер жасаған ХХ ғасырдың 20-30 жылдарындағы мәдени-ағарту жұмыстарының бел ортасында жүрген Досмұхамедұлы өзінің тұңғиық, таза даналық ойлары мен еуропалық сапалы білімін ұштастыра білді.

Х. Досмұхамедұлы этнопедагогика мен этнопсихология саласына айтарлықтай қомақты үлес қосты. Қазақ халқының ұлттық мінез-құлқының ерекшеліктерін ғылыми тұрғыда алғаш рет негіздеді. Халелдің этнопсихология мен этнопедагогика саласында айтқандары көбіне оның фольклорлық еңбектерінде жарияланған. Оның себебі, ұлттық педагогика мен психология ерекшеліктерін ғұлама осы саладан іздеген екен.

Этнопсихология қарастыратын психологиялық мәселелер ауыз әдебиетінде өлшеусіз мол. Мұны Х. Досмұхамедұлы өз еңбектерінде анық көрсете білді. Мысалы, қазақтың айтыс өнерінің сан алуан түрлерінде адам жан-жүйесінің небір жақтары - ойлау, сөйлеу, қиял, сезім, ерік-жігер, мінез, т. б. - әр қырынан көрініп жатады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.