Элементар бөлшектер физикасы
Ш. Есенов атындағы Каспий мемлекеттік технологиялар және инжиниринг университеті
Физ 20-1
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: ЭЛЕМЕНТАР БӨЛШЕКТЕРДІҢ ТОПТАЛУЫ МЕН СИПАТТАЛУЫ
5В061200 - Метеорология
Орындаған: Ахметова Дамира
Ғылыми жетекші: аға оқытушы
Кафедра меңгерушісі
Норма бақылау
Ақтау, 2022 ж.
МАЗМҰНЫ
Кіріспе
3
1. Элементар бөлшектер
4
2. Элементар бөлшектер физикасы
21
2.1 Антибөлшектер
21
3. Элементар бөлшектер классификациясы
24
3.1 Бөлшектердің бір - бірінен ажыратушы қасиеттері
24
3.2 Элементар бөлшектер зоопаркі
25
Қорытынды
32
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
36
Кіріспе
Элементар бөлшектер - заттың ең ұсақ және ішкі құрылымы ең қарапайым деп есептелінетін бөлшектері. Элементар бөлшектердің қасиеті мен құрылымын есептеу - қазіргі физиканың негізгі мәселесінің бірі. Қазіргі кезде антибөлшектерді қосқанда 200-ге жуық элементар бөлшек белгілі болып отыр. Солардың ішінен атомдар құрамына кіретін электрон, протон және нейтрон. Протон мен нейтрондардан атом ядросы, ал электрондардан атомның электрондық қабықтары түзіледі. Қалған элементар бөлшектер әдетте секундтың өте аз үлесіндей уақыт қана өмір сүреді. Элементар бөлшектер зат атомдарымен әсерлесуі нәтижесінде электрондар мен протондарға түрленеді. Электрон, позитрон, протон, антипротон, нейтрино, антинейтрино және фотоннан басқа бөлшектердің барлығы өздігігнен ыдырайды. Элементар бөлшектердің пайда болу мезеті мен мен ыдырау мезетінің арасындағы уақыт әдетте секундтың миллиондық және миллиардтық үлесіндей болады.
Табиғатта тұрақсыз элементар бөлшектер ғарыштық сәулелерде пайда болады. Алайда ғарыштық сәулелердегі тұрақсыз элементар бөлшектердің қасиеттерін дәлірек зерттеу қиынырақ. Өйткені олардың қарқындылығы өте аз. Сондықтан одан гөрі зарядты бөлшекетер үдеткішінде алынған элементар бөлшектер шоғын зерттеу қолайлы. Үдеткіште жылдамдатылған протондардың не электрондардың энергиясы неғұрлым жоғары болғандық сайын ауыр, тұрақсыз элементар бөлшектер алынады. Қазіргі кезде үдеткіштер бөлшектерініңэнергиясын 70 ГэВ-ке дейін жеткізе алады.
Элементар бөлшектердің мөлшері өте кішкентай болғандықтан, оларды ешқандай оптик. прибордың көмегімен көруге болмайды. Физиктер элементар бөлшектер жөніндегі деректерді элементар бөлшектердің зат арқылы өтуі кезінде пайда болған құбылыстарды зерттеу нәтижесінде алады. Мұндай құбылыстарға қозғалатынбөлшектердің фотоэмульсиядағы не арнаулы прибордағы іздері, элементар бөлшектердің Черенков - Вавилов сәуле шығаруы, элементар бөлшектер өткен кезде арнаулы сынауыштарда пайда болатын разрядтар жатады.
Элементар бөлшектерді зерттеу саласында соңғы уақытта ірі табыстарға қол жетті. Элементар бөлшектердің құрылымы әзірше айқындалмаса да оларды нағыз элементар деп айтуға болмайды.
Элементар бөлшектердің фотоннан басқасы лептондар, мезондар және бариондар деп аталатын үш топқа бөлінеді.
Элементар бөлшектердің қасиеттері мен құрылымын зерттеу - қазіргі физиканың негізгі мәселелерінің бірі. Қазіргі кезде антибөлшектерді қосқанда 200-ге жуық элементар бөлшек белгілі болып отыр. Солардың ішінен атомдар құрамына кіретін электрон, протон және нейтрон ғана. Протон мен нейтрондардан атом ядросы, ал электрондардан атомның электрондық қабықтары түзіледі. Қалған Элементар бөлшектер әдетте секундтың өте аз үлесіндей уақыт қана өмір сүреді. Элементар бөлшектер зат атомдарымен әсерлесуі нәтижесінде электрондар мен протондарға түрленеді. Электрон, позитрон, протон, антипротон, нейтрино, антинейтрино және фотоннан басқа бөлшектердің барлығы өздігінен ыдырайды. Э. б-дің пайда болу мезеті мен ыдырау мезетінің арасындағы уақыт (тұрақсыз Э. б-дің өмір сүру уақыты деп аталатын) әдетте секундтың миллиондық және миллиардтық үлесіндей болады.
Табиғаттағы тұрақсыз Элементар бөлшектер ғарыштық сәулелерде (ғарыштағы үдей қозғалған протондар мен электрондардың атмосферадағы бөлшектерді соққылау кезінде) пайда болады. Алайда ғарыштық сәулелердегі тұрақсыз Элементар бөлшектердің қасиеттерін дәлірек зерттеу қиынырақ. Өйткені олардың қарқындылығы өте аз. Сондықтан одан гөрі зарядты бөлшектер үдеткішінде алынған Элементар бөлшектер шоғын зерттеу қолайлы. Үдеткіште жылдамдатылған протондардың не электрондардың энергиясы неғұрлым жоғары болған сайын ауыр, тұрақсыз Элементар бөлшектер алынады. Қазіргі кезде үдеткіштер бөлшектердің энергиясын 70 ГэВ-ке дейін жеткізе алады.
Элементар бөлшектердің мөлшері өте кішкентай (мыс., протонның мөлшері шамамен 10 - 13 см) болғандықтан, оларды ешқандай оптик. прибордың көмегімен көруге болмайды. Физиктер Элементар бөлшектер жөніндегі деректерді Элементар бөлшектердің зат арқылы өтуі кезінде пайда болған құбылыстарды зерттеу нәтижесінде алады. Мұндай құбылыстарға қозғалған бөлшектердің фотоэмульсиядағы (қ. Қалың қабатты фотопластинка әдісі) не арнаулы прибордағы (мыс., Вильсон камерасы, Көпіршікті камера, т.б.) іздері, Элементар бөлшектердің Черенков - Вавилов сәуле шығаруы, Элементар бөлшектер өткен кезде арнаулы санауыштарда пайда болатын разрядтар жатады.
Жұмыстың мақсаты
Элементар бөлшектердің топталуы мен сипатталуын зерттеу. Элементар бөлшектер физикасын анықтау.
1. Элементар бөлшектер
Элементар бөлшектер - заттың ең ұсақ және ішкі құрылымы ең қарапайым деп есептелетін бөлшектері.Элементар бөлшектердің қасиеттері мен құрылымын зерттеу - қазіргі физиканың негізгі мәселелерінің бірі. Қазіргі кезде антибөлшектерді қосқанда 200-ге жуық элементар бөлшек белгілі болып отыр. Солардың ішінен атомдар құрамына кіретін электрон, протон және нейтрон ғана. Протон мен нейтрондардан атом ядросы, ал электрондардан атомның электрондық қабықтары түзіледі. Қалған Элементар бөлшектер әдетте секундтың өте аз үлесіндей уақыт қана өмір сүреді. Элементар бөлшектер зат атомдарымен әсерлесуі нәтижесінде электрондар мен протондарға түрленеді. Электрон, позитрон, протон, антипротон, нейтрино, антинейтрино және фотоннан басқа бөлшектердің барлығы өздігінен ыдырайды. Э. б-дің пайда болу мезеті мен ыдырау мезетінің арасындағы уақыт (тұрақсыз Э. б-дің өмір сүру уақыты деп аталатын) әдетте секундтың миллиондық және миллиардтық үлесіндей болады.
Табиғаттағы тұрақсыз Элементар бөлшектер ғарыштық сәулелерде (ғарыштағы үдей қозғалған протондар мен электрондардың атмосферадағы бөлшектерді соққылау кезінде) пайда болады. Алайда ғарыштық сәулелердегі тұрақсыз Элементар бөлшектердің қасиеттерін дәлірек зерттеу қиынырақ. Өйткені олардың қарқындылығы өте аз. Сондықтан одан гөрі зарядты бөлшектер үдеткішінде алынған Элементар бөлшектер шоғын зерттеу қолайлы. Үдеткіште жылдамдатылған протондардың не электрондардың энергиясы неғұрлым жоғары болған сайын ауыр, тұрақсыз Элементар бөлшектер алынады. Қазіргі кезде үдеткіштер бөлшектердің энергиясын 70 ГэВ-ке дейін жеткізе алады.
1-сурет. Элементар бөлшектер
Элементар бөлшектердің мөлшері өте кішкентай (мыс., протонның мөлшері шамамен 10 - 13 см) болғандықтан, оларды ешқандай оптик. прибордың көмегімен көруге болмайды. Физиктер Элементар бөлшектер жөніндегі деректерді Элементар бөлшектердің зат арқылы өтуі кезінде пайда болған құбылыстарды зерттеу нәтижесінде алады. Мұндай құбылыстарға қозғалған бөлшектердің фотоэмульсиядағы (қ. Қалың қабатты фотопластинка әдісі) не арнаулы прибордағы (мыс., Вильсон камерасы, Көпіршікті камера, т.б.) іздері, Элементар бөлшектердің Черенков - Вавилов сәуле шығаруы, Элементар бөлшектер өткен кезде арнаулы санауыштарда пайда болатын разрядтар жатады.
Элементар бөлшектерді зерттеу саласында соңғы уақытта ірі табыстарға қол жетті. Элементар бөлшектердің құрылымы әзірше айқындалмаса да оларды нағыз элементар деп айтуға болмайды. Элементар бөлшектердің күрделі болатындығы олардың бір-бірімен әсерлесетіндігіне байланысты. Элементар бөлшектер бір-бірімен әсерлесе отырып басқа бір Элементар бөлшектерге түрленеді. Осы түрлену кезінде энергияның, импульстың және қозғалыс мөлшерінің заңдары, сондай-ақ арнаулы заңдар да (мыс, электр зарядының сақталу заңы, ғажаптылықтың сақталу заңы) орындалады.
Элементар бөлшектердің фотоннан басқасы лептондар, мезондар және бариондар деп аталатын үш топқа бөлінеді. Әр топтың өздеріне тән кванттық сандары болады. Э. б. гравитац. өзара әсерден басқа - күшті, электро-магниттік және әлсіз өзара әсерге қатысады. Әрбір элементар бөлшектің антибөлшегі бар. Бөлшек пен антибөлшек жұбының қарапайым мысалына электрон мен позитрон жатады. Өзара әсерлесудің әр түріне сәйкес өзінің симметриясы болады. 20 ғ-дың 60-жылдары барлық белгілі Э. б. құ-ралады деп жорамалданатын және адрондардың күшті өзара әсеріне қатысатын - кварктер теориясы жасалды (американ физигі М.Гелл-Ман, австрия физигі Г.Цвейг). Кварктердің болатындығы әзірше іс жүзінде дәлелденген жоқ.
Біздерге таныс атом бөлшектері электрон, протон, нейтрон, солармен қатар фотон және нейтринолар элементар бөлшектер болып табылады. Элементар бөлшектер қатарына антибөлшектер де кіреді. Электронның антибелшегін позитрон, ал протондікін антипротон деп атайды. Олар бір-бірінен зарядтарының таңбасымен ғана ерекшеленеді. Мысалы, электронның бір теріс элементар заряды бар болса (е), позитрон бір оң элементар зарядты иеленеді (е+). Дәл осылай протон (р) бір оң элементар зарядты, ал анти-протон (р) бір теріс элементар зарядты иеленеді.
Өз құрылымы мен құрамы болмайтын бөлшекті элементар бөлшек дейміз.
Бірінші кезең. Электроннан позитронға дейін: 1897-1932 ж. (Элементар бөлшектер -- "Демокрит атомдары " тереңірек деңгейде.) Грек философы Демокрит одан әрі бөлінбейтін қарапайым бөлшектерді атом (атом - бөлінбейді деген сөзді білдіретінін ескертеміз) деп атағанда, бәлкім, принципінде мұншалықты күрделі болады деп ойламаған болар. Әртүрлі нәрселер: өсімдіктер, жануарлар өзгермейтін, бөлінбейтін бөлшектерден тұрады. Дүниедегі кездесетін түрленулер - бұлар атомдардың жай ғана орын ауыстыруы. Дүниеде мәнісі бұлжымай қалатын атомның өзінен басқаның бәрі де өтеді, бәрі де өзгереді.
Бірақ XIX ғасырдың аяғында атомның құрылысы күрделі болатындығы ашылып, оның құрамды бөлігі электрон бөлініп алынды. Одан әрі XX ғасырда ақ атом ядросының құрамына енген белшектер - протон мен нейтрон ашылды. Демокрит атомдарға қалай қараса, алғашқы кезде бұл бөлшектерге де дәл осындай көзқарас болды: олар әлемнің одан әрі бөлінбейтін, бұлжымайтын негіздері, әлемнің негізгі кірпіштері деп есептелінді.
Позитроннан кварктарға дейін. Екінші кезең. Позитроннан кварктарға дейін: 1932 -- 1964 ж. (Барлық элементар бөлшектер бір-біріне түрленеді.) Алайда алдамшы жағдайдың айқындығы елестеген сағымдай өте шықты. Бәрі біз ойланғаннан әлдеқайда күрделі болып шықты: өзгермейтін бөлшектердің мүлдем жоқ екендігі анықталды. Элементар деген сөздің өзінде екі мағына бар. Бір жағынан, элементар - өзіне-өзі түсінікті, қарапайым дегенді білдіреді. Екінші жағынан, элементар деп заттарға негіз етіп алынған, іргелі бір нәрсе түсініледі (қазір субтомдық бөлшектердің элементар деп аталатыны да дәл осы мағынада). Төмендегі жай фактінің өзінен-ақ қазіргі кездегі белгілі элементар бөлшектерді Демокриттің атомдары сияқты өзгермейді деп санай алмаймыз. Бөлшектердің бірде-бірі мәңгілік емес. Қазіргі кезде элементар деп аталып жүрген бөлшектеріміздің көпшілігі ешбір сыртқы әсерсіз-ақ секундтың екі миллиондық үлесінен артық уақыт өмір сүре алмайды. Еркін нейтрон (атом ядросынан тыс нейтрон) орта алғанда 15 мин өмір сүреді. Тек фотон, электрон, протон және нейтрино бүкіл әлемде жеке дара кездесетін болса ғана өздерінің өзгермейтіндігін сақтаған болар еді. (Нейтринода электр заряды жоқ, оның тыныштық массасы нөлге тең болса керек.)
Бірақ электрондар мен протондардың аса қауіпті туыстары - позитрондар мен антипротондар бар, бұл бөлшектер бір-бірімен соқтығысқанда өзара жойылып, жаңа бөлшектер пайда болады. Үстел шамының шығаратын фотоны 10[-8] с - тан артық өмір сүрмейді. Бұл -- оның кітап бетіне жетіп, оны қағаздың жұтуына қажет уақыт. Тек нейтрино ғана басқа бөлшектермен өте әлсіз әсерлесетіндіктен, оны мәңгі деуге болар еді. Бірақ нейтринолар да басқа бөлшектермен соқтығысқанда, мұндай соқтығысулар өте сирек болатынына қарамастан, жойылады. Сонымен, біздің құбылмалы дүниеде мәңгі өзгермейтін зат негізін іздену жолында ғалымдар "гранит тұғырда" емес "сусымалы құмда" тұрған болып шықты.
Барлық элементар бөлшектер бір-біріне түрленеді және бұл өзара түрленулер олардың өмір сүруінің басты шарты болып табылады.
Элементар бөлшектердің өзгермейтіндігі жөнінде түсініктер негізсіз болып шықты. Бірақ олардың жіктелмейтіндігі жөніндегі идея сақталған.
Элементар бөлшектер одан әрі бөлінбейді, бірақ олардың қасиеттері сарқылмайтындай мол.
Бұлай ойлауға мына жағдай мәжбүр етеді. Мәселен, бізге электрон қандай субэлементар бөлшектерден тұрады деген заңды ой келсін. Электронды бұтарлап бөлу үшін не істеуіміз керек? Жалғыз ғана мүмкіншілік бар. Мұны жас бала да біледі, егер ол пластмасса ойыншығының ішінде не барын білгісі келсе, оны бірдеңемен қатты соғады.
Әрине, электронды балғамен соға алмаймыз. Бұл үшін орасан зор жылдамдықпен ұшып келе жатқан басқа электронды, я болмаса үлкен жылдамдықпен ұшып келе жатқан басқа бір элементар бөлшекті пайдалануға болады. Осы күнгі үдеткіштер зарядталған бөлшектерге жарық жылдамдығына жуық жылдамдық бере алады.
Аса жоғары энергиялы бөлшектер соқтығысқанда не байқалады? Олар құрама бөліктері осы-ау деп айтуға болатын бөліктерге бөлінбейді. Жоқ, олар элементар бөлшектер тізімінде бар бөлшектерді ғана береді. Соқтығысатын бөлшектердің энергиясы неғұрлым жоғары болса, соғұрлым көп те, анағұрлым ауыр да бөлшектер туады. Бұған себеп, жылдамдық өскен кезде бөлшектердің массасы артады. Бөлшектердің кез келгенінің бір қосағының массасын арттыра отырып, күні бүгінгі белгілі бөлшектердің бәрін де алуға болады. 1-суреттен сіздер 60 млрд. эВ энергиясы бар көміртегі ядросының (жоғарғы жуан сызық) фотоэмульсиясындағы күміс ядросымен соқтығысу нәтижесін көресіздер.
Ядро түрлі бағытта шашырап ұшатын жарықшақтарға бөлінген. Қоса қабаттаса көптеген элементар бөлшектер - пиондар пайда болады. Үдеткіште алынған релятивистік бөлшектердің соқтығысуынан пайда болған осындай реакциялар дүние жүзінде бірінші рет 1976 жылы Дубна қаласындағы ядролық зерттеудің Біріккен институтының жоғарғы энергиялары лабораториясында А.М.Балдиннің басқаруымен жүзеге асырылды. Электрон қабықшаларынан айрылған ядролар көміртегі атомын лазер сәулелерімен иондау жолымен алынған. Әрине, энергиясы әзірше біздің мүмкіншілігімізден жоғары болатын бөлшектер соқтығысқанда әлі белгісіз жаңа бөлшектер пайда болуы мүмкін. Бірақ бұл істің мәнін өзгертпейді. Соқтығысқанда пайда болған жаңа бөлшектерді бастапқы бөлшектердің құрамды бөліктері деп қарауға мүлдем болмайды. Туынды бөлшектерді үдететін болсақ, олардың табиғаты өзгермейді, тек массасы ғана артьш, соқтығысқан кезде бастапқы бөлшектердің өздерін және көптеген басқа бөлшектерді береді.
Сөйтіп, қазіргі кездегі түсініктер бойынша элементар бөлшектер дегеніміз - ол алғашқы, барлық материя содан құрылған, әрі қарай бөлінбейтін бөлшектер. Алайда, элементар бөлшектердің бөлінбейтіндігі олардың ішкі құрылымы жоқ деген сөз емес.
Кварктар туралы (1964 ж.) болжамдардан бүгінгі күнге дейін.Үшінші кезең. Кварктар туралы (1964 ж.) болжамдардан бүгінгі күнге дейін. (Элементар бөлшектердің көпшілігінің құрылымы күрделі.) 60 жылдары қазіргі элементар делініп жүрген барлық бөлшектер осы атауга лайық па деген күдік туған еді. Оның туу себебі қарапайым: ондай бөлшектер тым көбейіп кетті. Жаңа элементар бөлшектің ашылуы - ғылым үшін аса зор табыс.
Бұдан көп бұрын-ақ әр жолы табыс көзі ашылған сайын әрқашан және қазіргі кезде де аздап мазасыздық араласа бастады. Табыстар бірінен соң бірі тізбектеліп шығып жатты.
Бір топ "оғаш" деп аталатын бөлшектер табылды: К-мезондар және массалары нуклондар массасынан ауыр гиперондар, 70-жылдары бұларға массасы олардыкінен де ауыр "ғажап" бөлшектердің үлкен бір тобы келіп қосылды. Мұнымен қоса, өмір сүру мерзімі 10[-22] - 10[-23] с шамасында ғана болатын қысқа өмірлі бөлшектер табылған еді. Бұл бөлшектер резонанстар деп аталды, ал олардың саны екі жүзден астам.
Міне, сол 1964 жылы М.Гелл-Маннон және Дж.Цвег ұсынған модель өзара күшті әсерлесетін (ядролық) барлық бөлшектер андрондар іргелі (немесе алғашқы) бөлшектерден -- кварктардан құралатынын көрсеткен еді. Кварктардың электр зарядтары бөлшек:және болып келеді.
Протондар мен нейтрондар үш кварктан құралады.
Қазіргі кезде кварктардың нақты бар екендігіне ешкім де күмәнданбайды, дегенмен олар бос күйінде әлі де білінген жоқ, мүмкін ешқашан білінбейтін де шығар.Кварктардың бар екенін электрондардың протондар мен нейтрондарға өте жоғары энергия шашырататыны жөніндегі тәжірибелер дәлелдейді. Әртүрлі кварктар саны алтыға тең. Кварктардың қазіргі күнде танымал болғаны сонша, олардың ішкі құрылымы жоқ және осы мағынада алғанда нағыз элементар бөлшек деп есептеуге болады.
Күшті өзара әсерлесуге қатыспайтын жеңіл бөлшектер лептондар деп аталады. Олар да кварктар сияқты алтау (электрон, нейтронның үш сорты және екі бөлшек: мююн және таулептон, бұлардың массасы электрон массасынан едәуір үлкен).
Кварктар мен лептондар -- нағыз элементар бөлшектер.
Позитронның ашылуы. Антибөлшектер
Ағылшын физигі П.Дирак 1931 ж. электрондардың егізі -- позитронның - бар екендігі жөнінде теориялық болжам жасаған болатын. Сонымен қатар, Дирак позитрон электронмен кездесе, бөлшектердің екеуі бірдей жоғалып, жоғары энергиялы фотондар пайда болуы тиіс екенін айтқанды.
Электрон-позитрон жұбы туатын кері процестің болуы да мүмкін, мәселен, едәуір жоғары энергиялы фотон (оның массасы пайда болатын бөлшектердің тыныштық массаларының қосындысынан артық болуы тиіс) ядромен соқтығысқан кезде осы процесс байқалады. Арада екі жыл өткен соң позитрон магнит өрісінде орналасқан Вильсон камерасының көмегімен табылды. Бөлшек тректің қисаюы бойынша оның заряд таңбасы, ал қисықтық радиусы мен бөлшектің энергиясы бойынша оның зарядының массасына қатынасы анықталады.
Элементар бөлшектер арасындағы реакциялар кезінде бір бөлшектердің жоғалып (аннигиляция), екіншілерінің пайда болуы, ескі бөлшектердің құрамды бөліктерінің жаңа комбинацияларының пайда болуы емес, бұл түрлену болып табылады. Бұл әсіресе электрон -- позитрон жұбының аннигиляциясы кезінде анық байқалады. Тыныштық күйде ол екі бөлшектің де белгілі массалары және электр зарядтары болады. Осы кезде туатын фотонның заряды да, тыныштық массасы да жоқ, өйткені ол тыныштық күйде бола алмайды. Бөлшек -- антибөлшек жұптарының пайда болуы және олардың аннигиляциясы тек электрондар мен позитрондарға ғана тән емес екендігі қазір жалпы жұртқа белгілі.
2. Элементар бөлшектер физикасы
Элементар бөлшектер физикасы пәні материяның табиғатын және өзгерістерін субядролық деңгейде немесе элементар бөлшектер деңгейінде үйренетін пәнге айтылады. Сол пәнді өте кіші қашықтықтар мен өте кіші энергиялар сипаттайды. Ал оны физиканың жоғарғы энергиялы физикасы бөлімі үйренеді. Атом құрамының өте күрделі процесте екендігі бекітілген соң оның ядросының құрамыда басқа деңгейде ғылыми жағынан үйәненіле бастаған. Ядроның бөлінбейтін 3 бөлшектен (протон, электрон, нейтрон) тыс басқа да микробөлшектер барлығы анықтала бастады. Фотон қосылды. Олардың әр біреуі өзінше дискрет болуына сәйкес оларды элементар бөлшектер деп атайды.
Элементар- қарапайым.
Ал табылып жатқан бөлшектер мысалы, миюондар, пиондар және нейтринолар қарапайымдылық ролін атқармайды.
Қазіргі күндегі элементар бөлшектер немесе атомдар Менделеев элементіне қарағанда өте көп екендігі анықталды. Сонда протон және нейтрон элементарлық бөлшектерден шығып кетті. Элементар бөлшектер термині ішінде жататын материялар өте көп кіші топтарға немесе микро объектерге бөлінеді.
Нақты элементар бөлшектер деп - барлық фундаменталь бөлшектер және субъбөлшектерге айтылады. Ал физикада барлығын жай ғана элементар бөлшектер деп атайды.
1. Барлық жаңа ашылып жатқан бөлшектер серпімсіз шашылу реакциясы нәтижесінде пайда болып жатыр. Олардың бірі нейтрино. Оны жүзеге келтіруде үлкен энергиялы бөлшектер өзара бөлшектер өзара соқтығысып, кейін олардан арнайы детекторлар арқылы нейтриноның шашылуын үйренеді. Бірінші бөлшектердің негізгі көзі 1950ж космостық сәулелер болса кейін жасанды түрде немесе үдеткіштер жәрдемінде басқарылатын жоғарғы энергиялы ... жалғасы
Физ 20-1
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: ЭЛЕМЕНТАР БӨЛШЕКТЕРДІҢ ТОПТАЛУЫ МЕН СИПАТТАЛУЫ
5В061200 - Метеорология
Орындаған: Ахметова Дамира
Ғылыми жетекші: аға оқытушы
Кафедра меңгерушісі
Норма бақылау
Ақтау, 2022 ж.
МАЗМҰНЫ
Кіріспе
3
1. Элементар бөлшектер
4
2. Элементар бөлшектер физикасы
21
2.1 Антибөлшектер
21
3. Элементар бөлшектер классификациясы
24
3.1 Бөлшектердің бір - бірінен ажыратушы қасиеттері
24
3.2 Элементар бөлшектер зоопаркі
25
Қорытынды
32
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
36
Кіріспе
Элементар бөлшектер - заттың ең ұсақ және ішкі құрылымы ең қарапайым деп есептелінетін бөлшектері. Элементар бөлшектердің қасиеті мен құрылымын есептеу - қазіргі физиканың негізгі мәселесінің бірі. Қазіргі кезде антибөлшектерді қосқанда 200-ге жуық элементар бөлшек белгілі болып отыр. Солардың ішінен атомдар құрамына кіретін электрон, протон және нейтрон. Протон мен нейтрондардан атом ядросы, ал электрондардан атомның электрондық қабықтары түзіледі. Қалған элементар бөлшектер әдетте секундтың өте аз үлесіндей уақыт қана өмір сүреді. Элементар бөлшектер зат атомдарымен әсерлесуі нәтижесінде электрондар мен протондарға түрленеді. Электрон, позитрон, протон, антипротон, нейтрино, антинейтрино және фотоннан басқа бөлшектердің барлығы өздігігнен ыдырайды. Элементар бөлшектердің пайда болу мезеті мен мен ыдырау мезетінің арасындағы уақыт әдетте секундтың миллиондық және миллиардтық үлесіндей болады.
Табиғатта тұрақсыз элементар бөлшектер ғарыштық сәулелерде пайда болады. Алайда ғарыштық сәулелердегі тұрақсыз элементар бөлшектердің қасиеттерін дәлірек зерттеу қиынырақ. Өйткені олардың қарқындылығы өте аз. Сондықтан одан гөрі зарядты бөлшекетер үдеткішінде алынған элементар бөлшектер шоғын зерттеу қолайлы. Үдеткіште жылдамдатылған протондардың не электрондардың энергиясы неғұрлым жоғары болғандық сайын ауыр, тұрақсыз элементар бөлшектер алынады. Қазіргі кезде үдеткіштер бөлшектерініңэнергиясын 70 ГэВ-ке дейін жеткізе алады.
Элементар бөлшектердің мөлшері өте кішкентай болғандықтан, оларды ешқандай оптик. прибордың көмегімен көруге болмайды. Физиктер элементар бөлшектер жөніндегі деректерді элементар бөлшектердің зат арқылы өтуі кезінде пайда болған құбылыстарды зерттеу нәтижесінде алады. Мұндай құбылыстарға қозғалатынбөлшектердің фотоэмульсиядағы не арнаулы прибордағы іздері, элементар бөлшектердің Черенков - Вавилов сәуле шығаруы, элементар бөлшектер өткен кезде арнаулы сынауыштарда пайда болатын разрядтар жатады.
Элементар бөлшектерді зерттеу саласында соңғы уақытта ірі табыстарға қол жетті. Элементар бөлшектердің құрылымы әзірше айқындалмаса да оларды нағыз элементар деп айтуға болмайды.
Элементар бөлшектердің фотоннан басқасы лептондар, мезондар және бариондар деп аталатын үш топқа бөлінеді.
Элементар бөлшектердің қасиеттері мен құрылымын зерттеу - қазіргі физиканың негізгі мәселелерінің бірі. Қазіргі кезде антибөлшектерді қосқанда 200-ге жуық элементар бөлшек белгілі болып отыр. Солардың ішінен атомдар құрамына кіретін электрон, протон және нейтрон ғана. Протон мен нейтрондардан атом ядросы, ал электрондардан атомның электрондық қабықтары түзіледі. Қалған Элементар бөлшектер әдетте секундтың өте аз үлесіндей уақыт қана өмір сүреді. Элементар бөлшектер зат атомдарымен әсерлесуі нәтижесінде электрондар мен протондарға түрленеді. Электрон, позитрон, протон, антипротон, нейтрино, антинейтрино және фотоннан басқа бөлшектердің барлығы өздігінен ыдырайды. Э. б-дің пайда болу мезеті мен ыдырау мезетінің арасындағы уақыт (тұрақсыз Э. б-дің өмір сүру уақыты деп аталатын) әдетте секундтың миллиондық және миллиардтық үлесіндей болады.
Табиғаттағы тұрақсыз Элементар бөлшектер ғарыштық сәулелерде (ғарыштағы үдей қозғалған протондар мен электрондардың атмосферадағы бөлшектерді соққылау кезінде) пайда болады. Алайда ғарыштық сәулелердегі тұрақсыз Элементар бөлшектердің қасиеттерін дәлірек зерттеу қиынырақ. Өйткені олардың қарқындылығы өте аз. Сондықтан одан гөрі зарядты бөлшектер үдеткішінде алынған Элементар бөлшектер шоғын зерттеу қолайлы. Үдеткіште жылдамдатылған протондардың не электрондардың энергиясы неғұрлым жоғары болған сайын ауыр, тұрақсыз Элементар бөлшектер алынады. Қазіргі кезде үдеткіштер бөлшектердің энергиясын 70 ГэВ-ке дейін жеткізе алады.
Элементар бөлшектердің мөлшері өте кішкентай (мыс., протонның мөлшері шамамен 10 - 13 см) болғандықтан, оларды ешқандай оптик. прибордың көмегімен көруге болмайды. Физиктер Элементар бөлшектер жөніндегі деректерді Элементар бөлшектердің зат арқылы өтуі кезінде пайда болған құбылыстарды зерттеу нәтижесінде алады. Мұндай құбылыстарға қозғалған бөлшектердің фотоэмульсиядағы (қ. Қалың қабатты фотопластинка әдісі) не арнаулы прибордағы (мыс., Вильсон камерасы, Көпіршікті камера, т.б.) іздері, Элементар бөлшектердің Черенков - Вавилов сәуле шығаруы, Элементар бөлшектер өткен кезде арнаулы санауыштарда пайда болатын разрядтар жатады.
Жұмыстың мақсаты
Элементар бөлшектердің топталуы мен сипатталуын зерттеу. Элементар бөлшектер физикасын анықтау.
1. Элементар бөлшектер
Элементар бөлшектер - заттың ең ұсақ және ішкі құрылымы ең қарапайым деп есептелетін бөлшектері.Элементар бөлшектердің қасиеттері мен құрылымын зерттеу - қазіргі физиканың негізгі мәселелерінің бірі. Қазіргі кезде антибөлшектерді қосқанда 200-ге жуық элементар бөлшек белгілі болып отыр. Солардың ішінен атомдар құрамына кіретін электрон, протон және нейтрон ғана. Протон мен нейтрондардан атом ядросы, ал электрондардан атомның электрондық қабықтары түзіледі. Қалған Элементар бөлшектер әдетте секундтың өте аз үлесіндей уақыт қана өмір сүреді. Элементар бөлшектер зат атомдарымен әсерлесуі нәтижесінде электрондар мен протондарға түрленеді. Электрон, позитрон, протон, антипротон, нейтрино, антинейтрино және фотоннан басқа бөлшектердің барлығы өздігінен ыдырайды. Э. б-дің пайда болу мезеті мен ыдырау мезетінің арасындағы уақыт (тұрақсыз Э. б-дің өмір сүру уақыты деп аталатын) әдетте секундтың миллиондық және миллиардтық үлесіндей болады.
Табиғаттағы тұрақсыз Элементар бөлшектер ғарыштық сәулелерде (ғарыштағы үдей қозғалған протондар мен электрондардың атмосферадағы бөлшектерді соққылау кезінде) пайда болады. Алайда ғарыштық сәулелердегі тұрақсыз Элементар бөлшектердің қасиеттерін дәлірек зерттеу қиынырақ. Өйткені олардың қарқындылығы өте аз. Сондықтан одан гөрі зарядты бөлшектер үдеткішінде алынған Элементар бөлшектер шоғын зерттеу қолайлы. Үдеткіште жылдамдатылған протондардың не электрондардың энергиясы неғұрлым жоғары болған сайын ауыр, тұрақсыз Элементар бөлшектер алынады. Қазіргі кезде үдеткіштер бөлшектердің энергиясын 70 ГэВ-ке дейін жеткізе алады.
1-сурет. Элементар бөлшектер
Элементар бөлшектердің мөлшері өте кішкентай (мыс., протонның мөлшері шамамен 10 - 13 см) болғандықтан, оларды ешқандай оптик. прибордың көмегімен көруге болмайды. Физиктер Элементар бөлшектер жөніндегі деректерді Элементар бөлшектердің зат арқылы өтуі кезінде пайда болған құбылыстарды зерттеу нәтижесінде алады. Мұндай құбылыстарға қозғалған бөлшектердің фотоэмульсиядағы (қ. Қалың қабатты фотопластинка әдісі) не арнаулы прибордағы (мыс., Вильсон камерасы, Көпіршікті камера, т.б.) іздері, Элементар бөлшектердің Черенков - Вавилов сәуле шығаруы, Элементар бөлшектер өткен кезде арнаулы санауыштарда пайда болатын разрядтар жатады.
Элементар бөлшектерді зерттеу саласында соңғы уақытта ірі табыстарға қол жетті. Элементар бөлшектердің құрылымы әзірше айқындалмаса да оларды нағыз элементар деп айтуға болмайды. Элементар бөлшектердің күрделі болатындығы олардың бір-бірімен әсерлесетіндігіне байланысты. Элементар бөлшектер бір-бірімен әсерлесе отырып басқа бір Элементар бөлшектерге түрленеді. Осы түрлену кезінде энергияның, импульстың және қозғалыс мөлшерінің заңдары, сондай-ақ арнаулы заңдар да (мыс, электр зарядының сақталу заңы, ғажаптылықтың сақталу заңы) орындалады.
Элементар бөлшектердің фотоннан басқасы лептондар, мезондар және бариондар деп аталатын үш топқа бөлінеді. Әр топтың өздеріне тән кванттық сандары болады. Э. б. гравитац. өзара әсерден басқа - күшті, электро-магниттік және әлсіз өзара әсерге қатысады. Әрбір элементар бөлшектің антибөлшегі бар. Бөлшек пен антибөлшек жұбының қарапайым мысалына электрон мен позитрон жатады. Өзара әсерлесудің әр түріне сәйкес өзінің симметриясы болады. 20 ғ-дың 60-жылдары барлық белгілі Э. б. құ-ралады деп жорамалданатын және адрондардың күшті өзара әсеріне қатысатын - кварктер теориясы жасалды (американ физигі М.Гелл-Ман, австрия физигі Г.Цвейг). Кварктердің болатындығы әзірше іс жүзінде дәлелденген жоқ.
Біздерге таныс атом бөлшектері электрон, протон, нейтрон, солармен қатар фотон және нейтринолар элементар бөлшектер болып табылады. Элементар бөлшектер қатарына антибөлшектер де кіреді. Электронның антибелшегін позитрон, ал протондікін антипротон деп атайды. Олар бір-бірінен зарядтарының таңбасымен ғана ерекшеленеді. Мысалы, электронның бір теріс элементар заряды бар болса (е), позитрон бір оң элементар зарядты иеленеді (е+). Дәл осылай протон (р) бір оң элементар зарядты, ал анти-протон (р) бір теріс элементар зарядты иеленеді.
Өз құрылымы мен құрамы болмайтын бөлшекті элементар бөлшек дейміз.
Бірінші кезең. Электроннан позитронға дейін: 1897-1932 ж. (Элементар бөлшектер -- "Демокрит атомдары " тереңірек деңгейде.) Грек философы Демокрит одан әрі бөлінбейтін қарапайым бөлшектерді атом (атом - бөлінбейді деген сөзді білдіретінін ескертеміз) деп атағанда, бәлкім, принципінде мұншалықты күрделі болады деп ойламаған болар. Әртүрлі нәрселер: өсімдіктер, жануарлар өзгермейтін, бөлінбейтін бөлшектерден тұрады. Дүниедегі кездесетін түрленулер - бұлар атомдардың жай ғана орын ауыстыруы. Дүниеде мәнісі бұлжымай қалатын атомның өзінен басқаның бәрі де өтеді, бәрі де өзгереді.
Бірақ XIX ғасырдың аяғында атомның құрылысы күрделі болатындығы ашылып, оның құрамды бөлігі электрон бөлініп алынды. Одан әрі XX ғасырда ақ атом ядросының құрамына енген белшектер - протон мен нейтрон ашылды. Демокрит атомдарға қалай қараса, алғашқы кезде бұл бөлшектерге де дәл осындай көзқарас болды: олар әлемнің одан әрі бөлінбейтін, бұлжымайтын негіздері, әлемнің негізгі кірпіштері деп есептелінді.
Позитроннан кварктарға дейін. Екінші кезең. Позитроннан кварктарға дейін: 1932 -- 1964 ж. (Барлық элементар бөлшектер бір-біріне түрленеді.) Алайда алдамшы жағдайдың айқындығы елестеген сағымдай өте шықты. Бәрі біз ойланғаннан әлдеқайда күрделі болып шықты: өзгермейтін бөлшектердің мүлдем жоқ екендігі анықталды. Элементар деген сөздің өзінде екі мағына бар. Бір жағынан, элементар - өзіне-өзі түсінікті, қарапайым дегенді білдіреді. Екінші жағынан, элементар деп заттарға негіз етіп алынған, іргелі бір нәрсе түсініледі (қазір субтомдық бөлшектердің элементар деп аталатыны да дәл осы мағынада). Төмендегі жай фактінің өзінен-ақ қазіргі кездегі белгілі элементар бөлшектерді Демокриттің атомдары сияқты өзгермейді деп санай алмаймыз. Бөлшектердің бірде-бірі мәңгілік емес. Қазіргі кезде элементар деп аталып жүрген бөлшектеріміздің көпшілігі ешбір сыртқы әсерсіз-ақ секундтың екі миллиондық үлесінен артық уақыт өмір сүре алмайды. Еркін нейтрон (атом ядросынан тыс нейтрон) орта алғанда 15 мин өмір сүреді. Тек фотон, электрон, протон және нейтрино бүкіл әлемде жеке дара кездесетін болса ғана өздерінің өзгермейтіндігін сақтаған болар еді. (Нейтринода электр заряды жоқ, оның тыныштық массасы нөлге тең болса керек.)
Бірақ электрондар мен протондардың аса қауіпті туыстары - позитрондар мен антипротондар бар, бұл бөлшектер бір-бірімен соқтығысқанда өзара жойылып, жаңа бөлшектер пайда болады. Үстел шамының шығаратын фотоны 10[-8] с - тан артық өмір сүрмейді. Бұл -- оның кітап бетіне жетіп, оны қағаздың жұтуына қажет уақыт. Тек нейтрино ғана басқа бөлшектермен өте әлсіз әсерлесетіндіктен, оны мәңгі деуге болар еді. Бірақ нейтринолар да басқа бөлшектермен соқтығысқанда, мұндай соқтығысулар өте сирек болатынына қарамастан, жойылады. Сонымен, біздің құбылмалы дүниеде мәңгі өзгермейтін зат негізін іздену жолында ғалымдар "гранит тұғырда" емес "сусымалы құмда" тұрған болып шықты.
Барлық элементар бөлшектер бір-біріне түрленеді және бұл өзара түрленулер олардың өмір сүруінің басты шарты болып табылады.
Элементар бөлшектердің өзгермейтіндігі жөнінде түсініктер негізсіз болып шықты. Бірақ олардың жіктелмейтіндігі жөніндегі идея сақталған.
Элементар бөлшектер одан әрі бөлінбейді, бірақ олардың қасиеттері сарқылмайтындай мол.
Бұлай ойлауға мына жағдай мәжбүр етеді. Мәселен, бізге электрон қандай субэлементар бөлшектерден тұрады деген заңды ой келсін. Электронды бұтарлап бөлу үшін не істеуіміз керек? Жалғыз ғана мүмкіншілік бар. Мұны жас бала да біледі, егер ол пластмасса ойыншығының ішінде не барын білгісі келсе, оны бірдеңемен қатты соғады.
Әрине, электронды балғамен соға алмаймыз. Бұл үшін орасан зор жылдамдықпен ұшып келе жатқан басқа электронды, я болмаса үлкен жылдамдықпен ұшып келе жатқан басқа бір элементар бөлшекті пайдалануға болады. Осы күнгі үдеткіштер зарядталған бөлшектерге жарық жылдамдығына жуық жылдамдық бере алады.
Аса жоғары энергиялы бөлшектер соқтығысқанда не байқалады? Олар құрама бөліктері осы-ау деп айтуға болатын бөліктерге бөлінбейді. Жоқ, олар элементар бөлшектер тізімінде бар бөлшектерді ғана береді. Соқтығысатын бөлшектердің энергиясы неғұрлым жоғары болса, соғұрлым көп те, анағұрлым ауыр да бөлшектер туады. Бұған себеп, жылдамдық өскен кезде бөлшектердің массасы артады. Бөлшектердің кез келгенінің бір қосағының массасын арттыра отырып, күні бүгінгі белгілі бөлшектердің бәрін де алуға болады. 1-суреттен сіздер 60 млрд. эВ энергиясы бар көміртегі ядросының (жоғарғы жуан сызық) фотоэмульсиясындағы күміс ядросымен соқтығысу нәтижесін көресіздер.
Ядро түрлі бағытта шашырап ұшатын жарықшақтарға бөлінген. Қоса қабаттаса көптеген элементар бөлшектер - пиондар пайда болады. Үдеткіште алынған релятивистік бөлшектердің соқтығысуынан пайда болған осындай реакциялар дүние жүзінде бірінші рет 1976 жылы Дубна қаласындағы ядролық зерттеудің Біріккен институтының жоғарғы энергиялары лабораториясында А.М.Балдиннің басқаруымен жүзеге асырылды. Электрон қабықшаларынан айрылған ядролар көміртегі атомын лазер сәулелерімен иондау жолымен алынған. Әрине, энергиясы әзірше біздің мүмкіншілігімізден жоғары болатын бөлшектер соқтығысқанда әлі белгісіз жаңа бөлшектер пайда болуы мүмкін. Бірақ бұл істің мәнін өзгертпейді. Соқтығысқанда пайда болған жаңа бөлшектерді бастапқы бөлшектердің құрамды бөліктері деп қарауға мүлдем болмайды. Туынды бөлшектерді үдететін болсақ, олардың табиғаты өзгермейді, тек массасы ғана артьш, соқтығысқан кезде бастапқы бөлшектердің өздерін және көптеген басқа бөлшектерді береді.
Сөйтіп, қазіргі кездегі түсініктер бойынша элементар бөлшектер дегеніміз - ол алғашқы, барлық материя содан құрылған, әрі қарай бөлінбейтін бөлшектер. Алайда, элементар бөлшектердің бөлінбейтіндігі олардың ішкі құрылымы жоқ деген сөз емес.
Кварктар туралы (1964 ж.) болжамдардан бүгінгі күнге дейін.Үшінші кезең. Кварктар туралы (1964 ж.) болжамдардан бүгінгі күнге дейін. (Элементар бөлшектердің көпшілігінің құрылымы күрделі.) 60 жылдары қазіргі элементар делініп жүрген барлық бөлшектер осы атауга лайық па деген күдік туған еді. Оның туу себебі қарапайым: ондай бөлшектер тым көбейіп кетті. Жаңа элементар бөлшектің ашылуы - ғылым үшін аса зор табыс.
Бұдан көп бұрын-ақ әр жолы табыс көзі ашылған сайын әрқашан және қазіргі кезде де аздап мазасыздық араласа бастады. Табыстар бірінен соң бірі тізбектеліп шығып жатты.
Бір топ "оғаш" деп аталатын бөлшектер табылды: К-мезондар және массалары нуклондар массасынан ауыр гиперондар, 70-жылдары бұларға массасы олардыкінен де ауыр "ғажап" бөлшектердің үлкен бір тобы келіп қосылды. Мұнымен қоса, өмір сүру мерзімі 10[-22] - 10[-23] с шамасында ғана болатын қысқа өмірлі бөлшектер табылған еді. Бұл бөлшектер резонанстар деп аталды, ал олардың саны екі жүзден астам.
Міне, сол 1964 жылы М.Гелл-Маннон және Дж.Цвег ұсынған модель өзара күшті әсерлесетін (ядролық) барлық бөлшектер андрондар іргелі (немесе алғашқы) бөлшектерден -- кварктардан құралатынын көрсеткен еді. Кварктардың электр зарядтары бөлшек:және болып келеді.
Протондар мен нейтрондар үш кварктан құралады.
Қазіргі кезде кварктардың нақты бар екендігіне ешкім де күмәнданбайды, дегенмен олар бос күйінде әлі де білінген жоқ, мүмкін ешқашан білінбейтін де шығар.Кварктардың бар екенін электрондардың протондар мен нейтрондарға өте жоғары энергия шашырататыны жөніндегі тәжірибелер дәлелдейді. Әртүрлі кварктар саны алтыға тең. Кварктардың қазіргі күнде танымал болғаны сонша, олардың ішкі құрылымы жоқ және осы мағынада алғанда нағыз элементар бөлшек деп есептеуге болады.
Күшті өзара әсерлесуге қатыспайтын жеңіл бөлшектер лептондар деп аталады. Олар да кварктар сияқты алтау (электрон, нейтронның үш сорты және екі бөлшек: мююн және таулептон, бұлардың массасы электрон массасынан едәуір үлкен).
Кварктар мен лептондар -- нағыз элементар бөлшектер.
Позитронның ашылуы. Антибөлшектер
Ағылшын физигі П.Дирак 1931 ж. электрондардың егізі -- позитронның - бар екендігі жөнінде теориялық болжам жасаған болатын. Сонымен қатар, Дирак позитрон электронмен кездесе, бөлшектердің екеуі бірдей жоғалып, жоғары энергиялы фотондар пайда болуы тиіс екенін айтқанды.
Электрон-позитрон жұбы туатын кері процестің болуы да мүмкін, мәселен, едәуір жоғары энергиялы фотон (оның массасы пайда болатын бөлшектердің тыныштық массаларының қосындысынан артық болуы тиіс) ядромен соқтығысқан кезде осы процесс байқалады. Арада екі жыл өткен соң позитрон магнит өрісінде орналасқан Вильсон камерасының көмегімен табылды. Бөлшек тректің қисаюы бойынша оның заряд таңбасы, ал қисықтық радиусы мен бөлшектің энергиясы бойынша оның зарядының массасына қатынасы анықталады.
Элементар бөлшектер арасындағы реакциялар кезінде бір бөлшектердің жоғалып (аннигиляция), екіншілерінің пайда болуы, ескі бөлшектердің құрамды бөліктерінің жаңа комбинацияларының пайда болуы емес, бұл түрлену болып табылады. Бұл әсіресе электрон -- позитрон жұбының аннигиляциясы кезінде анық байқалады. Тыныштық күйде ол екі бөлшектің де белгілі массалары және электр зарядтары болады. Осы кезде туатын фотонның заряды да, тыныштық массасы да жоқ, өйткені ол тыныштық күйде бола алмайды. Бөлшек -- антибөлшек жұптарының пайда болуы және олардың аннигиляциясы тек электрондар мен позитрондарға ғана тән емес екендігі қазір жалпы жұртқа белгілі.
2. Элементар бөлшектер физикасы
Элементар бөлшектер физикасы пәні материяның табиғатын және өзгерістерін субядролық деңгейде немесе элементар бөлшектер деңгейінде үйренетін пәнге айтылады. Сол пәнді өте кіші қашықтықтар мен өте кіші энергиялар сипаттайды. Ал оны физиканың жоғарғы энергиялы физикасы бөлімі үйренеді. Атом құрамының өте күрделі процесте екендігі бекітілген соң оның ядросының құрамыда басқа деңгейде ғылыми жағынан үйәненіле бастаған. Ядроның бөлінбейтін 3 бөлшектен (протон, электрон, нейтрон) тыс басқа да микробөлшектер барлығы анықтала бастады. Фотон қосылды. Олардың әр біреуі өзінше дискрет болуына сәйкес оларды элементар бөлшектер деп атайды.
Элементар- қарапайым.
Ал табылып жатқан бөлшектер мысалы, миюондар, пиондар және нейтринолар қарапайымдылық ролін атқармайды.
Қазіргі күндегі элементар бөлшектер немесе атомдар Менделеев элементіне қарағанда өте көп екендігі анықталды. Сонда протон және нейтрон элементарлық бөлшектерден шығып кетті. Элементар бөлшектер термині ішінде жататын материялар өте көп кіші топтарға немесе микро объектерге бөлінеді.
Нақты элементар бөлшектер деп - барлық фундаменталь бөлшектер және субъбөлшектерге айтылады. Ал физикада барлығын жай ғана элементар бөлшектер деп атайды.
1. Барлық жаңа ашылып жатқан бөлшектер серпімсіз шашылу реакциясы нәтижесінде пайда болып жатыр. Олардың бірі нейтрино. Оны жүзеге келтіруде үлкен энергиялы бөлшектер өзара бөлшектер өзара соқтығысып, кейін олардан арнайы детекторлар арқылы нейтриноның шашылуын үйренеді. Бірінші бөлшектердің негізгі көзі 1950ж космостық сәулелер болса кейін жасанды түрде немесе үдеткіштер жәрдемінде басқарылатын жоғарғы энергиялы ... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz