Мағжан Жұмабаевтың еңбектері
Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі
Қарағанды Bolashaq жоғарғы колледжі
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Мен халқымның ұлымын (М.Жұмабаев шығармашылығы)
Орындаған: ШТ-18-1 тобының
студенті Саукенова А.С.
Жетекшісі: Шетел тілі пәні
оқытушысы Шоенбаева С.С.
Тіркеу нөмірі__________
Бағасы__________
Күні__________
Қолы__________
Қарағанды 2020
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
І. Негізгі бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.1 Жұмабаев-интим лирикасының шебері ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... 7
1.2 ХХ ғасырдың жарық жұлдызы - Мағжан Жұмабаев ... ... ... ... ... ...9
II. Мағжан поэмаларындағы философиялық сарын ... ... ... ... ... ... ... ..13
2.1 М.Жұмабаевтың педагогикалық қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..17
2.2 Зерттеу әдісі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .18
ІІІ. Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...19
ІV. Пайдаланылған әдебиет ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .21
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі. Қазақ әдебиетінің XX ғасыр басындағы жарқын жұлдыздарының бірі - Мағжан Жұмабаев. Қазақ өлеңінің Абайдан кейінгі алыптарының, айтулы алтын діңгектерінің бірі ғана емес, бірегейі де - Мағжан. Абайдан соңғы әдебиетке жаңа түр кіргізіп, соңына шәкірт ерткен, мектеп ашқан күшті ақын, ол - түрікшіл, санашыл, дарашыл, уайымшыл, өзімшіл ақын. Мағжан нәзік сезімнің, тәтті қиялдың ақыны. Ұлт ақыны!
Өмірі мен өлеңі бір кезде аңызға айналған ақынның аты соңғы жылдары оқырманға танылып келеді. Ақынның кітаптары тыйым салу салдарынан сарғайып, тозып, жыртылып, жоғалып жатты. Мағжан Жұмабев кім, қандай ақын?
Мағжан Жұмабаев-тамаша қазақ жазушысы, ақын, публицист, жаңа қазақ әдебиетінің негізін қалаушылардың бірі. Оның өлеңдеріне, поэмаларына, әңгімелеріне халық алдындағы жауапкершілік сезімін білдіретін өткір трагедия тән. Сонымен бірге Мағжан Шекспир, Пушкин, Соловьевтен бастап, ХХ ғасырдың символизмімен, технократизмімен және экзистенциализмімен аяқталатын жалпыадамзаттық көркем және ғылыми мұраны зерттеді.
Мағжан Жұмабаевтың шығармашылық жолының бірінші кезеңі 1910 жылдан 1917 жылдың ақпанына дейінгі кезеңді қамтиды. Мағжан поэзиядағы алғашқы қадамдарынан бастап ерекше дарындылықты танытады. Оған "Шолпан" поэтикалық жинағы (1912) кеңінен танылды. Мағжанның өлеңдерінде ұлт-азаттық күрестің себептері айтылады. Мағжан өткен туралы өлеңдерінде жоңғар құлдығына қарсы күрес батырларының есімдерін атайды. Ол үшін шынайы кейіпкер - "өз ұлтын еске алатын" адам.
Өзінің шығармашылық жолының екінші кезеңінде (1917-1924) Жұмабаев дүниетанымындағы стереотиптерден бас тартуға тырысады. Ол журналистикамен айналысады, ағарту саласында жұмыс істейді, 1922 жылы "Педагогика"атты еңбегін шығарады.
Жұмабаев өмірінің қызу әрі шығармашылық жемісті кезеңі 1923 жылы Ташкентке көшумен байланысты, онда ол "Батыр Баян" поэмасын, Түркістан туралы өлеңдер циклын, Ақан сері, Бұқар жырау, Әбубәкір Диваев туралы мақалалар жазады. Мағжан "Ақ жол" газеті мен "Шолпан"журналымен ынтымақтасады. Осы жерде, Ташкентте, сондай-ақ 1922-23 жылдары Қазанда Жұмабаевтың екі өлеңдер жинағы бірінен соң бірі жарық көреді, онда оның дарындылығының айрықша белгілері байқалады. Мағжан Орта Азия мен Қазақстан өңірінде алғашқы болып Шығыс пен батыс халықтарының рухани дамуының екі легін біріктірген ақындардың ұрпағына жатады. Ол қазіргі заманғы көркемдік ағымдардың ағымына енуге тырысып, әлемдік әдеби процесті асыға күтті. Батыс және орыс символисттері сияқты Жұмабаев "шектен тыс әлемге" бет бұруға тырысты, оның терең сенімі бойынша шынайы идеялар жасырынып жатыр, ол тек күйзелістерге назар аударуға, бейнені символмен алмастыруға тырысты.
Жазушы Жүсіпбек Аймауытов Мағжан Жұмабаевтың шығармашылығына таза көркемдік баға бере отырып, былай деп жазады:"Абай өлеңнің жеңілдігіне, ашықтығына, оның құлаққа үйлесімді әсеріне, айналымдағы рақымға, суретті бір сөзбен сала білуге қол жеткізуге тырысты, бірақ Мағжан жеткен мұндай сөз кемелдігіне ешкім қол жеткізе алмады". Әрі қарай жалғастырады: "қандай құндылықтар Мәңгілік, алдамшы емес, таза? Бұл табиғат. Табиғат, махаббат, сұлулық-бұл ақындар ежелден бері ән айтып келе жатқан құндылықтар, олар тағзым еткенге дейін, олар қандай қуаныш табады. Ақындық шығармашылықтың бұл заңын Мағжан да ұстанады".
"Қазіргі ақындардың ішінде көпшілігі Мағжанның формасын немесе ішкі поэтикалық жүйесін алмастан жаза алмайды. Кім жазса да, Мағжанның ауызша массивінен ештеңе алудан аулақ бола алмайды. Неліктен? Әдемі, жақсы, күшті, дайын сөздің өзі тілге жетуге дайын сияқты. Сондықтан Мағжанды ұнатпаған ақындар Мағжанның стилін, сөйлеу техникасын ұстанады. Егер Мағжанға тікелей қарсы шыққан ақындарды сыни тұрғыдан бағаласақ, онда олар өздері жасаған формаларды қолданатынын көруге болады. Бұрын Мағжанның тәлімгерлері болған адамдар қазір жазған кезде өздерінің шәкірттерінің әсерін сезінеді. Басқаша айтқанда, поэтика саласында Абайдан кейін жаңа формалар енгізді, оқушыларды ертіп, Мағжан поэзия мектебін құрды. Ол Абайдың өлеңінің көлемін әртараптандырды".
1.1 Жұмабаев-интим лирикасының шебері.
Ол махаббат сыйын бақыт пен қуаныш ретінде дәріптейді. Ол құмарлықтың өзін, оның жарқын жарқылын және турбулентті ағымын бейнелейді. Оның "менің тілегім", "и меня, смерть, убаюкай", "сүйемін", "Эй, Сәрсембай" сияқты өлеңдері қазақ поэзиясының қазынасын құрады. Символизмге құрмет көрсете отырып, Мағжан осы бағыттың басқа өкілдері сияқты әдебиеттің дамуы үшін көптеген пайдалы дүниелер жасады.
Мағжан Жұмабаевтың еңбектері: Жұмабаев М. "Педагогика", Алматы,
1993 ж.
Поэтикалық басылымдар:
► Жұмабаев М." шығармалары " (шығармалары), Алматы, ҚазКСР ҒА Әдебиет және өнер институты, 1989.
► Жұмабаев М.Өлеңдер. Буклет.- Алматы: Жазушы, 1993.
► Жұмабаев.М. "Пайғамбар" (орыс тіліне аударылған өлеңдер мен өлеңдер, құраст. Б. Қанапиянов), Алматы, "Жібек Жолы", 2002, 400 бет.
► Жұмабаев М .Избранное (Тандамалдар), миниатюрное."Ғасырлар даналығы" сериясындағы басылым, Мәскеу, "орыс сирек", 2005.
► Жұмабаев М.Избранное (қазақ және орыс тілдерінде былғары мұқабадағы сыйлық басылым), М., "Русский раритет", 2006.
Мағжан шығармашылығымен тереңірек, молырақ танысқан шақта оның поэзиясының қай қырын ерекше сөз еткен орынды болар еді деген сұрақ туады. Мүмкін ақын туындыларының уақыт сынына төтеп берерлік, бүкіл ұлттық, азаматтық мазмұн - тақырыбын, тіл құнарлығы мен ой тереңдігін, сөз қолдану шеберлігін басты ерекшелігі деп айтуға болады.
Өйткені ақынның нағыз өзіндік бет-бағдары мен айырым қырлары осы маңайдан табылмақ. Тәңірдей талантының, дарын табиғатының көрінісі осы бұлақтай мөлдір поэзиясынан көрінетіні анық. Мағжан Жұмабаевтың ақындық ерекшелігін дәл бағалап, көпшілікке жеткізу аса қажет іс екені анық. Ой, қиял ұшқырлығы, молдығы, сөз кестесінің әрқилы, сан айшықты болып келуі мүлде еншісі бөлек жайлар.
Мағжан Абай үлгісімен өзінің шығармашылық ортасында ақындық шеберлігін шыңдаса, Міржақып ықпалымен күллі ел-жұртқа азаматтық келбетін танытып, таза ұлтжанды тұлғаға айналды. Сөйтіп, ақындық өнерін де, азаматтық өмірін де тек қана туған халқының азаттық туының астына өрбітіп, еркіндік-теңдік жолына бағыштайды. Мұның өзі Мағжанның талғамай талпыну, оқу, үйрену, арқылы жеткен білім деңгейі, кеңіген ой-өрісі, сезім, сыр қалыптастырған көзқарас көкжиегі болатын. Оның өз ортасынан оза шабуы да осындай білімдарлығына байланысты
Демек, сөз өнері арқылы рухани мол мұра қалдырған М.Жұмабаевтың шығармашылық мұрасын зерттеу, зерделеу, бүгінгі күн тұрғысынан баға беру қазіргі әдебиеттану ғылымының өзекті мәселелерінің бірі болып табылады.
Курстық жұмыстың нысаны:
Ақын- талант. Талант тумыстан... Ақындық бара- бара, өсе келе жетіледі. Демек, ақынның адам ретіндегі жеке өз қара басына тек қана өзінің құдай жаратқан туасы табиғи болмыс- бітімін мұқият тексере отырып, оның ақындық, яки, шығармашылық тағдырына тек қана ол өмір сүрген уақыт пен кеңістік тұрғысынан келу шарт. Мағжан қазақ поэзиясын психологиялық параллелизм арқылы табиғатпен астастыра келе оның бүгінгі қалпы мен халінен түңіле, кешегі тарихына үңіле толғайды.
Адам бойында тұншыға бұлқынған бұла сезімдерді осынша асау арынмен, еркін тыныспен сыртқа шығарып, сұлу да сырлы жырға айналдырған сыршыл ақын қазақ лирикасына тағы да бір жан тебірентерлік жаңа, таза, ағыс әкеп қосқандай, оның жылылығын еселеп, нәзіктігін тереңдете түседі.
Біз зерттеу еңбегімізде М.Жұмабаев шығармаларындағы философиялық сарынды сипаттап, тақырыптық-идеялық ерекшеліктерін, қаламгерлік шеберлікті талдап, саралауды, көркемдік ізденістер тұрғысынан қарастырамыз. Осы арқылы ақын шығармашылығына қатысты проблеманың зерттелу деңгейіне белгілі бір дәрежеде үлес қосуды мақсат тұттық.
Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттері:
Курстық жұмыстың негізгі мақсаты - М.Жұмабаев шығармашылығындағы философиялық сарында жазылған шығармаларды талдау.
Зерттеу жұмысының осы мақсатынан туындайтын мынадай негізгі міндеттер жүйелі түрде қарастырылады:
Ақын шығармашылығына қатысты пікірлерді жүйелеу, саралау;
Мағжан поэзиясының көркемдік қуатын анықтау;
Ақын шығармашылығындағы эстетикалық талғамды қалыптастырудағы философиялық тереңдікті зерделеу;
Курстық жұмыстың теориялық және әдіснамалық негіздері.
Зерттеу жұмысының теориялық және әдіснамалық өзегі Қазақстан және шетел ғалымдарының әдебиет теориясы мәселелері туралы еңбектеріне негізделеді. М.Жұмабаев шығармашылығын зерттеуге ат салысқан, еңбек сіңірген ғалымдар М.Әуезов, М. Дүйсенов, Т.Әбдірахманова, Қ.Кемеңгерұлы, Р.Нұрғалиев, З.Қабдолов еңбектері әдістемелік бағыт-бағдар ретінде қолданылды.
1.2 ХХ ғасырдың жарық жұлдызы - Мағжан Жұмабаев
Қазақ әдебиетінің XX ғасыр басындағы жарық жұлдыздарының бірі -- Мағжан Жұмабаев. Өмірі мен өлеңі кезінде аңызға айналған ақынның аты соңғы жарты ғасыр бойы айтылмайтын, аталмайтын болып кеткенді. Сондықтан кейінгі буын бұл ақынды аз біледі, тіпті білмейді де. Ол заманды көрген азды-көпті қариялар Мағжан Жұмабаевты жақсы білген, өлеңдерін жатқа айтқан. Әлі де солай. Олардың өздері де сақталған азын-аулақ газет-журналды оқығанмен, Мағжан Жұмабаев жинақтарына қолы жетпеген.
Қысқа ғұмырын ел тағдырына арнап, Алаш ұранын аспандатып, халық игілігі үшін қара басын қатерге тігіп, күллі адамзаттың мүддесін көздеген Мағжан Жұмабаев замана сырын ашып, болашаққа жол сілтеген ұлт ақыны. Өмір шындығын поэзия шындығына айналдырып, таланты мен көрегендігі тоғысқан Мағжан ақынның туындыларын толыққанды талдап, санамызға сіңіре алған жоқпыз. Сондықтан зерттеген сайын зерттеуді қажет етіп, терең ойға, сырлы сезімге, тұңғиық әлемге батырып жіберетін ақын өлеңдерін жүрек түкпіріне қонақтату - бүгінгі ұрпақ, біздің еншімізде.
Әдебиеттің хaлық алдындaғы биік мақcaт-мұpaтын дұрыс түсініп бaғалаған, сөз өнерінің құнын apдақтай сыйлaған, өмір шындығын, қaт-қабат құбылыстapын оның терең мaзмұнына үңіле отырып суреттей aлған aқын жыры әрқaшан қоғaмдық, aзаматтық мәселелерді көтереді. Aқынның aзaматтық тұлғacын оның шығармалapының aзаматтық үні ғанa тaныта aлады. Осы тұрғыдан Мағжанның азаматтық үнін танытатын Мен жастарға сенемін өлеңі жас ұрпақтың жанына жігер, жүрегіне рух пен айбындылық, көңіліне сенім ұялатар ұлтжандылықтың ұраны дейміз. Мағжан поэзиясы енді ғасырлар бойы толассыз зерттеуге жетеді. Бұл жұмыс алаш ұлының айбынды рух атой салған Мен жастарға сенемін өлеңінің өзекті ойы мен қазіргі таңда елді, ел тұтқасын ұстар өскелең ұрпақты тәрбиелеудегі мән-маңызын зерттеп, бүгінгі күнмен үндестік тапқан ақынның азаматтық үнін зерделеуге арналды. Ақынның бір-бір зерттеуді қажет ететін осындай рухани дүниесі қаншама?! Бұл зерттеу де сол ұлт руханиятына қосылған теңіздің тамшысындай үлес деуге болады.
Мағжан Жұмабаев - біздің рухани өлкеміздегі қиырдан көзге түсетін, көрген көз сүйінетін биік шындарыздың бірі де бірегейі. Оны танып, оны қастерлеу - біздің елдік мәдениетіміздің анық көрсеткіші, сипаттамасы болмақ,-деп Ғафу Қайырбеков айтқандай, Мағжан ақынның азаматтық үні, ұлттық рух пен патриоттық тәлім-тәрбиенің қайнар көзіндей өлең деген құдірет арқылы ұлт руханиятына қосқан үлесі бүгінгі күн тұрғысынан арнайы зерттеуді қажет етеді. Зерттеу жұмысы осы мәселені ашуға бағытталған.
Ел алдындағы басты мұрат - тәуелсіздік алып келген ұлттық құндылықтарды өскелең ұрпаққа насихаттау болмақ. Ел болашағы - өскелең ұрпақты елінің көркеюіне үлес қосар азаматы етіп, ұлт болашағын тәрбиелеудегі Мен жастарға сенемін өлеңінің қосар үлесі мен руханият таразысынан алар салмағын екшелеп, көңіл көзінен өткізіп, мейлінше жіті зерделеп, бүгінгі күнмен сабақтастырылған.
Мағжан Жұмабаев -- XX ғасырдың қайшылықты тіршілігін бойына жинаған, оны ақындық сезіммен толғаған ақын. Ол бұрынғы, қаймағы бұзылмаған қазақ халін еске алады, соны жырлайды. Мұнысы сол бір дәуірдің тым әдемі, уайым-қайғысыз жұмбақ болғанынан емес, жаңа заманның көп қайшылық тудырғанынан, аяғы немен тынары белгісіз жаппай үрейден еді. Жалпы ақындық беті Қазан төңкерісінен көп бұрын қалыптасқан Мағжан Жұмабаев жаңа кезеңде көп нәрселерге байсалды жауап іздейтін, адам тіршілігінің, өмірінің мәнін ұққысы келетін, оның құпия сырын ашуға ұмтылатын сара сезімнің ақыны болып көрінеді.
Мағжан Жұмабаевтың Мен кім? деген өлеңінде мынандай жолдар бар.
Жалынмын мен, келме жақын -- жанарсың,
Тұлпармын мен, шаңыма ермей қаларсың.
Күл болсын көк, жемірілсін жер, -- уайым жоқ,
Көз қырымен күліп қана қарармын.
Мен өлмеймін. Менікі де өлмейді,
Надан адам өлім жоғын білмейді.
Өзім -- патша, өзім -- қазы, өзім -- би,
Қандай ессіз не қылдың деп тергейді?
Бұл романтикалық асқақ шумақтардан ақынның өз күшіне, өз талантына, керек десеңіз,өмір-тағдырына кәміл сенетінін байқаймыз. Мұның алдында Арыстанмын, айбатыма кім шыдар; Жолбарыспын, маған қарсы кім тұрар? деген жолдар бар. Осының бәрі асып-тасудың, астамдықтың реті емес, асылдықтың, жайдың жасылындай өткірліктің жөні. Ақын сөзі ащы шындықтың айнасы болып отырған. Өзі оны түсінген де, білген де. Асыл сөздерінің қадірменді иесі бар екенін кәміл ұққан. Ол -- парасат қайнары, мейірбан жүректі туған елі еді. Мағжан Жұмабаев ақын бар өмірін, өнерін, білгенін сол туған халқына, еліне арнаған, арнаған да, сарнаған да. Жан сөзі (1920) деген әйгілі өлеңінде:
Дариға, сол күндерде күнім қараң...
Қазақ елім, бір ауыз сөзім саған:
Болғайсың, сыншы болсаң, әділ сыншы,
Кінәні жүрекке қой, қойма маған! -- деуінің де төркіні сонда.
Мағжан Жұмабаев -- өз тегін де, өз жерін де ардақтаумен өткен, өмірдегі азаматтық орнын адақтауға ұмтылған, өлең сөзді асыл маржандай терген, сұлу жырымен оқырман жүрегін баураған, ал өзі болса, өне бойы қапаста, қайғы мен қасіретте өмір кешіп, ақырында мүлт кеткен, өзі айтатындай, соры арылмаған халқының зарлы перзенті. Мен өлмеймін, менікі де өлмейді дегенде, қауіп-қатер жоқ демегені белгілі, бірақ сонда қылша мойны талша қиылатынын біліп пе? Жалпы алып қарағанда, мен өлмеймін деген сөздерде терең шындық жатқаны рас. 60 жылдан аса уақыт бойы әкімшілік ақын үнін шығармай, тұмшалап келсе де, енді естіліп, ақыры жалғастық тапқаны шындық. Философиялық мағынада алсақ, ақынның өлеңі мен дана сөзі өлмек емес. Бірақ, ғажабы сол, кешегі бір заманда ақынның өзі де, өлеңі де көзден таса етілді. Сол дәуір үстімізден енді ғана, бүгін ғана ауып барады.
Мағжан Жұмабаев - өз орнын өмірден үнемі іздеумен өткен, бар білген-түйгенін соған сарп еткен суреткер. Оның шығармашылығының бір қырында, яғни, таразы басының бір жағында мұңлы толғаныс, өкіну және қайғы-қасірет, күйініш жатса, таразының екінші басында -- романтикалық өршілдік, махаббат, сүйініш, арман, мақсат, үміт жатады. Көп қайғы-қасірет шеккен, азап пен уайым тауқіметін тартқан ақын осы бір екі оттың жалынына шалынып, соған шарпылған! Оның шығармашылығында тарих тұңғиығын терең түсіну, өткенді бажайлау, болашақты болжай білу, бүгіннің ақиқатына көз жеткізу сияқты терең толғаныстар замананың астан-кестен, аласапыран жайымен астасып жатады.
Мағжан Жұмабаев өлеңдерін оқи отырып, өзі көп айтатын тылсым буғандай әсерге енесің, таңғаларлық күй кешесің, ойлар мен толғамдардың терең тұңғиығына сүңгіп, әсем суреттер дүниесіне кіресің, не суық, не жылы, әлде жарық, әлде көмескі сезімнен хабар беретін алуан бояудың сырларына қанығып, ақынның құдіретті шеберлігін мойындайсың.
Ақын тау туралы толғансын, не дархан даланың кеңдігін жырласын, тіпті көл немесе жазғы таңды, қысқы кешті, егінді, не жер, күн, ай жайында айтсын, бірінші кезекте өзінің дүние түсінімі, ішкі жан күйі тұрады; сонысымен айнала әлемді бірге толғандырып, бірге тебіренеді (Көкшетау, Жазғы түнде, Қысқы жол, Қайың, Орман, Алдамшы өмір, Ой, Жел, т.б. өлеңдері куә).
Ақын жырларында табиғат пен адамның жан дүниесі бірге өріліп, бірге қанаттасып жатады. Әлем құбылысы санамен, көңілмен үндесіп, сұлу, сырлы, тіпті кейде ақыл-ойға сыймайтын фантастикалық суреттерді көз алдыңа келтіреді. Сөз көбіне ойдың білінер-білінбес сыртқы қауызы ғана сияқты көрінеді де, ақынның құдіретті шабытымен кестелеген түпкі мағына сурет болып санаңа еніп, сезіміңді қалай билеп алғанын білмей де қаласың. Жазғы жолда деген өлеңіне көңіл аударалық:
Дала, Дала. Сар дала!
Жапан түзде бір қара...
Шілде. Оттай ыстық күн.
Дала -- өлік. Жоқ бір үн.
Жер де жатыр тұншығып.
Жол жыландай иірілед,
Шаң ерініп, үйірілед.
Ешбір леп жоқ, тып-тыныш.
Көкте жалғыз бұлт жоқ,
Көктің түсі қызғылт көк.
Дүниені тылсым билеген.
Ыңыранғандай әлдекім,
Жылай ма екен әлде жын?
Перілер ме күйлеген?
Қарапайым көріністер мол сырға ие болып, жол, дала, көк аспан, бұлт -- бәріне де жан бітіп, адамның өзімен тілдескендей әсер қалдырады. Өзіміз оны көзбен көріп, құлақпен естігендей боламыз. Адам мен табиғат арасы ақын өлеңінде ажырамас бірлікте тоғысқан, яғни айнала өмір, ақынның оны қабылдауы сырлы сөз күшімен әсерлі сурет боп шыққан. Әрине, мұндай көркем сөзді көркем ой тудырмақ. Поэзия шеберінің тәңір табынарлықтай құдіреті өлеңді, Абай Құнанбаев айтқандай, теп-тегіс жұмыр етумен бірге, сезім, түйсікке молықтыруында. Онсыз қайсыбір өлең болса да, ... жалғасы
Қарағанды Bolashaq жоғарғы колледжі
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Мен халқымның ұлымын (М.Жұмабаев шығармашылығы)
Орындаған: ШТ-18-1 тобының
студенті Саукенова А.С.
Жетекшісі: Шетел тілі пәні
оқытушысы Шоенбаева С.С.
Тіркеу нөмірі__________
Бағасы__________
Күні__________
Қолы__________
Қарағанды 2020
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
І. Негізгі бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.1 Жұмабаев-интим лирикасының шебері ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... 7
1.2 ХХ ғасырдың жарық жұлдызы - Мағжан Жұмабаев ... ... ... ... ... ...9
II. Мағжан поэмаларындағы философиялық сарын ... ... ... ... ... ... ... ..13
2.1 М.Жұмабаевтың педагогикалық қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..17
2.2 Зерттеу әдісі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .18
ІІІ. Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...19
ІV. Пайдаланылған әдебиет ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .21
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі. Қазақ әдебиетінің XX ғасыр басындағы жарқын жұлдыздарының бірі - Мағжан Жұмабаев. Қазақ өлеңінің Абайдан кейінгі алыптарының, айтулы алтын діңгектерінің бірі ғана емес, бірегейі де - Мағжан. Абайдан соңғы әдебиетке жаңа түр кіргізіп, соңына шәкірт ерткен, мектеп ашқан күшті ақын, ол - түрікшіл, санашыл, дарашыл, уайымшыл, өзімшіл ақын. Мағжан нәзік сезімнің, тәтті қиялдың ақыны. Ұлт ақыны!
Өмірі мен өлеңі бір кезде аңызға айналған ақынның аты соңғы жылдары оқырманға танылып келеді. Ақынның кітаптары тыйым салу салдарынан сарғайып, тозып, жыртылып, жоғалып жатты. Мағжан Жұмабев кім, қандай ақын?
Мағжан Жұмабаев-тамаша қазақ жазушысы, ақын, публицист, жаңа қазақ әдебиетінің негізін қалаушылардың бірі. Оның өлеңдеріне, поэмаларына, әңгімелеріне халық алдындағы жауапкершілік сезімін білдіретін өткір трагедия тән. Сонымен бірге Мағжан Шекспир, Пушкин, Соловьевтен бастап, ХХ ғасырдың символизмімен, технократизмімен және экзистенциализмімен аяқталатын жалпыадамзаттық көркем және ғылыми мұраны зерттеді.
Мағжан Жұмабаевтың шығармашылық жолының бірінші кезеңі 1910 жылдан 1917 жылдың ақпанына дейінгі кезеңді қамтиды. Мағжан поэзиядағы алғашқы қадамдарынан бастап ерекше дарындылықты танытады. Оған "Шолпан" поэтикалық жинағы (1912) кеңінен танылды. Мағжанның өлеңдерінде ұлт-азаттық күрестің себептері айтылады. Мағжан өткен туралы өлеңдерінде жоңғар құлдығына қарсы күрес батырларының есімдерін атайды. Ол үшін шынайы кейіпкер - "өз ұлтын еске алатын" адам.
Өзінің шығармашылық жолының екінші кезеңінде (1917-1924) Жұмабаев дүниетанымындағы стереотиптерден бас тартуға тырысады. Ол журналистикамен айналысады, ағарту саласында жұмыс істейді, 1922 жылы "Педагогика"атты еңбегін шығарады.
Жұмабаев өмірінің қызу әрі шығармашылық жемісті кезеңі 1923 жылы Ташкентке көшумен байланысты, онда ол "Батыр Баян" поэмасын, Түркістан туралы өлеңдер циклын, Ақан сері, Бұқар жырау, Әбубәкір Диваев туралы мақалалар жазады. Мағжан "Ақ жол" газеті мен "Шолпан"журналымен ынтымақтасады. Осы жерде, Ташкентте, сондай-ақ 1922-23 жылдары Қазанда Жұмабаевтың екі өлеңдер жинағы бірінен соң бірі жарық көреді, онда оның дарындылығының айрықша белгілері байқалады. Мағжан Орта Азия мен Қазақстан өңірінде алғашқы болып Шығыс пен батыс халықтарының рухани дамуының екі легін біріктірген ақындардың ұрпағына жатады. Ол қазіргі заманғы көркемдік ағымдардың ағымына енуге тырысып, әлемдік әдеби процесті асыға күтті. Батыс және орыс символисттері сияқты Жұмабаев "шектен тыс әлемге" бет бұруға тырысты, оның терең сенімі бойынша шынайы идеялар жасырынып жатыр, ол тек күйзелістерге назар аударуға, бейнені символмен алмастыруға тырысты.
Жазушы Жүсіпбек Аймауытов Мағжан Жұмабаевтың шығармашылығына таза көркемдік баға бере отырып, былай деп жазады:"Абай өлеңнің жеңілдігіне, ашықтығына, оның құлаққа үйлесімді әсеріне, айналымдағы рақымға, суретті бір сөзбен сала білуге қол жеткізуге тырысты, бірақ Мағжан жеткен мұндай сөз кемелдігіне ешкім қол жеткізе алмады". Әрі қарай жалғастырады: "қандай құндылықтар Мәңгілік, алдамшы емес, таза? Бұл табиғат. Табиғат, махаббат, сұлулық-бұл ақындар ежелден бері ән айтып келе жатқан құндылықтар, олар тағзым еткенге дейін, олар қандай қуаныш табады. Ақындық шығармашылықтың бұл заңын Мағжан да ұстанады".
"Қазіргі ақындардың ішінде көпшілігі Мағжанның формасын немесе ішкі поэтикалық жүйесін алмастан жаза алмайды. Кім жазса да, Мағжанның ауызша массивінен ештеңе алудан аулақ бола алмайды. Неліктен? Әдемі, жақсы, күшті, дайын сөздің өзі тілге жетуге дайын сияқты. Сондықтан Мағжанды ұнатпаған ақындар Мағжанның стилін, сөйлеу техникасын ұстанады. Егер Мағжанға тікелей қарсы шыққан ақындарды сыни тұрғыдан бағаласақ, онда олар өздері жасаған формаларды қолданатынын көруге болады. Бұрын Мағжанның тәлімгерлері болған адамдар қазір жазған кезде өздерінің шәкірттерінің әсерін сезінеді. Басқаша айтқанда, поэтика саласында Абайдан кейін жаңа формалар енгізді, оқушыларды ертіп, Мағжан поэзия мектебін құрды. Ол Абайдың өлеңінің көлемін әртараптандырды".
1.1 Жұмабаев-интим лирикасының шебері.
Ол махаббат сыйын бақыт пен қуаныш ретінде дәріптейді. Ол құмарлықтың өзін, оның жарқын жарқылын және турбулентті ағымын бейнелейді. Оның "менің тілегім", "и меня, смерть, убаюкай", "сүйемін", "Эй, Сәрсембай" сияқты өлеңдері қазақ поэзиясының қазынасын құрады. Символизмге құрмет көрсете отырып, Мағжан осы бағыттың басқа өкілдері сияқты әдебиеттің дамуы үшін көптеген пайдалы дүниелер жасады.
Мағжан Жұмабаевтың еңбектері: Жұмабаев М. "Педагогика", Алматы,
1993 ж.
Поэтикалық басылымдар:
► Жұмабаев М." шығармалары " (шығармалары), Алматы, ҚазКСР ҒА Әдебиет және өнер институты, 1989.
► Жұмабаев М.Өлеңдер. Буклет.- Алматы: Жазушы, 1993.
► Жұмабаев.М. "Пайғамбар" (орыс тіліне аударылған өлеңдер мен өлеңдер, құраст. Б. Қанапиянов), Алматы, "Жібек Жолы", 2002, 400 бет.
► Жұмабаев М .Избранное (Тандамалдар), миниатюрное."Ғасырлар даналығы" сериясындағы басылым, Мәскеу, "орыс сирек", 2005.
► Жұмабаев М.Избранное (қазақ және орыс тілдерінде былғары мұқабадағы сыйлық басылым), М., "Русский раритет", 2006.
Мағжан шығармашылығымен тереңірек, молырақ танысқан шақта оның поэзиясының қай қырын ерекше сөз еткен орынды болар еді деген сұрақ туады. Мүмкін ақын туындыларының уақыт сынына төтеп берерлік, бүкіл ұлттық, азаматтық мазмұн - тақырыбын, тіл құнарлығы мен ой тереңдігін, сөз қолдану шеберлігін басты ерекшелігі деп айтуға болады.
Өйткені ақынның нағыз өзіндік бет-бағдары мен айырым қырлары осы маңайдан табылмақ. Тәңірдей талантының, дарын табиғатының көрінісі осы бұлақтай мөлдір поэзиясынан көрінетіні анық. Мағжан Жұмабаевтың ақындық ерекшелігін дәл бағалап, көпшілікке жеткізу аса қажет іс екені анық. Ой, қиял ұшқырлығы, молдығы, сөз кестесінің әрқилы, сан айшықты болып келуі мүлде еншісі бөлек жайлар.
Мағжан Абай үлгісімен өзінің шығармашылық ортасында ақындық шеберлігін шыңдаса, Міржақып ықпалымен күллі ел-жұртқа азаматтық келбетін танытып, таза ұлтжанды тұлғаға айналды. Сөйтіп, ақындық өнерін де, азаматтық өмірін де тек қана туған халқының азаттық туының астына өрбітіп, еркіндік-теңдік жолына бағыштайды. Мұның өзі Мағжанның талғамай талпыну, оқу, үйрену, арқылы жеткен білім деңгейі, кеңіген ой-өрісі, сезім, сыр қалыптастырған көзқарас көкжиегі болатын. Оның өз ортасынан оза шабуы да осындай білімдарлығына байланысты
Демек, сөз өнері арқылы рухани мол мұра қалдырған М.Жұмабаевтың шығармашылық мұрасын зерттеу, зерделеу, бүгінгі күн тұрғысынан баға беру қазіргі әдебиеттану ғылымының өзекті мәселелерінің бірі болып табылады.
Курстық жұмыстың нысаны:
Ақын- талант. Талант тумыстан... Ақындық бара- бара, өсе келе жетіледі. Демек, ақынның адам ретіндегі жеке өз қара басына тек қана өзінің құдай жаратқан туасы табиғи болмыс- бітімін мұқият тексере отырып, оның ақындық, яки, шығармашылық тағдырына тек қана ол өмір сүрген уақыт пен кеңістік тұрғысынан келу шарт. Мағжан қазақ поэзиясын психологиялық параллелизм арқылы табиғатпен астастыра келе оның бүгінгі қалпы мен халінен түңіле, кешегі тарихына үңіле толғайды.
Адам бойында тұншыға бұлқынған бұла сезімдерді осынша асау арынмен, еркін тыныспен сыртқа шығарып, сұлу да сырлы жырға айналдырған сыршыл ақын қазақ лирикасына тағы да бір жан тебірентерлік жаңа, таза, ағыс әкеп қосқандай, оның жылылығын еселеп, нәзіктігін тереңдете түседі.
Біз зерттеу еңбегімізде М.Жұмабаев шығармаларындағы философиялық сарынды сипаттап, тақырыптық-идеялық ерекшеліктерін, қаламгерлік шеберлікті талдап, саралауды, көркемдік ізденістер тұрғысынан қарастырамыз. Осы арқылы ақын шығармашылығына қатысты проблеманың зерттелу деңгейіне белгілі бір дәрежеде үлес қосуды мақсат тұттық.
Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттері:
Курстық жұмыстың негізгі мақсаты - М.Жұмабаев шығармашылығындағы философиялық сарында жазылған шығармаларды талдау.
Зерттеу жұмысының осы мақсатынан туындайтын мынадай негізгі міндеттер жүйелі түрде қарастырылады:
Ақын шығармашылығына қатысты пікірлерді жүйелеу, саралау;
Мағжан поэзиясының көркемдік қуатын анықтау;
Ақын шығармашылығындағы эстетикалық талғамды қалыптастырудағы философиялық тереңдікті зерделеу;
Курстық жұмыстың теориялық және әдіснамалық негіздері.
Зерттеу жұмысының теориялық және әдіснамалық өзегі Қазақстан және шетел ғалымдарының әдебиет теориясы мәселелері туралы еңбектеріне негізделеді. М.Жұмабаев шығармашылығын зерттеуге ат салысқан, еңбек сіңірген ғалымдар М.Әуезов, М. Дүйсенов, Т.Әбдірахманова, Қ.Кемеңгерұлы, Р.Нұрғалиев, З.Қабдолов еңбектері әдістемелік бағыт-бағдар ретінде қолданылды.
1.2 ХХ ғасырдың жарық жұлдызы - Мағжан Жұмабаев
Қазақ әдебиетінің XX ғасыр басындағы жарық жұлдыздарының бірі -- Мағжан Жұмабаев. Өмірі мен өлеңі кезінде аңызға айналған ақынның аты соңғы жарты ғасыр бойы айтылмайтын, аталмайтын болып кеткенді. Сондықтан кейінгі буын бұл ақынды аз біледі, тіпті білмейді де. Ол заманды көрген азды-көпті қариялар Мағжан Жұмабаевты жақсы білген, өлеңдерін жатқа айтқан. Әлі де солай. Олардың өздері де сақталған азын-аулақ газет-журналды оқығанмен, Мағжан Жұмабаев жинақтарына қолы жетпеген.
Қысқа ғұмырын ел тағдырына арнап, Алаш ұранын аспандатып, халық игілігі үшін қара басын қатерге тігіп, күллі адамзаттың мүддесін көздеген Мағжан Жұмабаев замана сырын ашып, болашаққа жол сілтеген ұлт ақыны. Өмір шындығын поэзия шындығына айналдырып, таланты мен көрегендігі тоғысқан Мағжан ақынның туындыларын толыққанды талдап, санамызға сіңіре алған жоқпыз. Сондықтан зерттеген сайын зерттеуді қажет етіп, терең ойға, сырлы сезімге, тұңғиық әлемге батырып жіберетін ақын өлеңдерін жүрек түкпіріне қонақтату - бүгінгі ұрпақ, біздің еншімізде.
Әдебиеттің хaлық алдындaғы биік мақcaт-мұpaтын дұрыс түсініп бaғалаған, сөз өнерінің құнын apдақтай сыйлaған, өмір шындығын, қaт-қабат құбылыстapын оның терең мaзмұнына үңіле отырып суреттей aлған aқын жыры әрқaшан қоғaмдық, aзаматтық мәселелерді көтереді. Aқынның aзaматтық тұлғacын оның шығармалapының aзаматтық үні ғанa тaныта aлады. Осы тұрғыдан Мағжанның азаматтық үнін танытатын Мен жастарға сенемін өлеңі жас ұрпақтың жанына жігер, жүрегіне рух пен айбындылық, көңіліне сенім ұялатар ұлтжандылықтың ұраны дейміз. Мағжан поэзиясы енді ғасырлар бойы толассыз зерттеуге жетеді. Бұл жұмыс алаш ұлының айбынды рух атой салған Мен жастарға сенемін өлеңінің өзекті ойы мен қазіргі таңда елді, ел тұтқасын ұстар өскелең ұрпақты тәрбиелеудегі мән-маңызын зерттеп, бүгінгі күнмен үндестік тапқан ақынның азаматтық үнін зерделеуге арналды. Ақынның бір-бір зерттеуді қажет ететін осындай рухани дүниесі қаншама?! Бұл зерттеу де сол ұлт руханиятына қосылған теңіздің тамшысындай үлес деуге болады.
Мағжан Жұмабаев - біздің рухани өлкеміздегі қиырдан көзге түсетін, көрген көз сүйінетін биік шындарыздың бірі де бірегейі. Оны танып, оны қастерлеу - біздің елдік мәдениетіміздің анық көрсеткіші, сипаттамасы болмақ,-деп Ғафу Қайырбеков айтқандай, Мағжан ақынның азаматтық үні, ұлттық рух пен патриоттық тәлім-тәрбиенің қайнар көзіндей өлең деген құдірет арқылы ұлт руханиятына қосқан үлесі бүгінгі күн тұрғысынан арнайы зерттеуді қажет етеді. Зерттеу жұмысы осы мәселені ашуға бағытталған.
Ел алдындағы басты мұрат - тәуелсіздік алып келген ұлттық құндылықтарды өскелең ұрпаққа насихаттау болмақ. Ел болашағы - өскелең ұрпақты елінің көркеюіне үлес қосар азаматы етіп, ұлт болашағын тәрбиелеудегі Мен жастарға сенемін өлеңінің қосар үлесі мен руханият таразысынан алар салмағын екшелеп, көңіл көзінен өткізіп, мейлінше жіті зерделеп, бүгінгі күнмен сабақтастырылған.
Мағжан Жұмабаев -- XX ғасырдың қайшылықты тіршілігін бойына жинаған, оны ақындық сезіммен толғаған ақын. Ол бұрынғы, қаймағы бұзылмаған қазақ халін еске алады, соны жырлайды. Мұнысы сол бір дәуірдің тым әдемі, уайым-қайғысыз жұмбақ болғанынан емес, жаңа заманның көп қайшылық тудырғанынан, аяғы немен тынары белгісіз жаппай үрейден еді. Жалпы ақындық беті Қазан төңкерісінен көп бұрын қалыптасқан Мағжан Жұмабаев жаңа кезеңде көп нәрселерге байсалды жауап іздейтін, адам тіршілігінің, өмірінің мәнін ұққысы келетін, оның құпия сырын ашуға ұмтылатын сара сезімнің ақыны болып көрінеді.
Мағжан Жұмабаевтың Мен кім? деген өлеңінде мынандай жолдар бар.
Жалынмын мен, келме жақын -- жанарсың,
Тұлпармын мен, шаңыма ермей қаларсың.
Күл болсын көк, жемірілсін жер, -- уайым жоқ,
Көз қырымен күліп қана қарармын.
Мен өлмеймін. Менікі де өлмейді,
Надан адам өлім жоғын білмейді.
Өзім -- патша, өзім -- қазы, өзім -- би,
Қандай ессіз не қылдың деп тергейді?
Бұл романтикалық асқақ шумақтардан ақынның өз күшіне, өз талантына, керек десеңіз,өмір-тағдырына кәміл сенетінін байқаймыз. Мұның алдында Арыстанмын, айбатыма кім шыдар; Жолбарыспын, маған қарсы кім тұрар? деген жолдар бар. Осының бәрі асып-тасудың, астамдықтың реті емес, асылдықтың, жайдың жасылындай өткірліктің жөні. Ақын сөзі ащы шындықтың айнасы болып отырған. Өзі оны түсінген де, білген де. Асыл сөздерінің қадірменді иесі бар екенін кәміл ұққан. Ол -- парасат қайнары, мейірбан жүректі туған елі еді. Мағжан Жұмабаев ақын бар өмірін, өнерін, білгенін сол туған халқына, еліне арнаған, арнаған да, сарнаған да. Жан сөзі (1920) деген әйгілі өлеңінде:
Дариға, сол күндерде күнім қараң...
Қазақ елім, бір ауыз сөзім саған:
Болғайсың, сыншы болсаң, әділ сыншы,
Кінәні жүрекке қой, қойма маған! -- деуінің де төркіні сонда.
Мағжан Жұмабаев -- өз тегін де, өз жерін де ардақтаумен өткен, өмірдегі азаматтық орнын адақтауға ұмтылған, өлең сөзді асыл маржандай терген, сұлу жырымен оқырман жүрегін баураған, ал өзі болса, өне бойы қапаста, қайғы мен қасіретте өмір кешіп, ақырында мүлт кеткен, өзі айтатындай, соры арылмаған халқының зарлы перзенті. Мен өлмеймін, менікі де өлмейді дегенде, қауіп-қатер жоқ демегені белгілі, бірақ сонда қылша мойны талша қиылатынын біліп пе? Жалпы алып қарағанда, мен өлмеймін деген сөздерде терең шындық жатқаны рас. 60 жылдан аса уақыт бойы әкімшілік ақын үнін шығармай, тұмшалап келсе де, енді естіліп, ақыры жалғастық тапқаны шындық. Философиялық мағынада алсақ, ақынның өлеңі мен дана сөзі өлмек емес. Бірақ, ғажабы сол, кешегі бір заманда ақынның өзі де, өлеңі де көзден таса етілді. Сол дәуір үстімізден енді ғана, бүгін ғана ауып барады.
Мағжан Жұмабаев - өз орнын өмірден үнемі іздеумен өткен, бар білген-түйгенін соған сарп еткен суреткер. Оның шығармашылығының бір қырында, яғни, таразы басының бір жағында мұңлы толғаныс, өкіну және қайғы-қасірет, күйініш жатса, таразының екінші басында -- романтикалық өршілдік, махаббат, сүйініш, арман, мақсат, үміт жатады. Көп қайғы-қасірет шеккен, азап пен уайым тауқіметін тартқан ақын осы бір екі оттың жалынына шалынып, соған шарпылған! Оның шығармашылығында тарих тұңғиығын терең түсіну, өткенді бажайлау, болашақты болжай білу, бүгіннің ақиқатына көз жеткізу сияқты терең толғаныстар замананың астан-кестен, аласапыран жайымен астасып жатады.
Мағжан Жұмабаев өлеңдерін оқи отырып, өзі көп айтатын тылсым буғандай әсерге енесің, таңғаларлық күй кешесің, ойлар мен толғамдардың терең тұңғиығына сүңгіп, әсем суреттер дүниесіне кіресің, не суық, не жылы, әлде жарық, әлде көмескі сезімнен хабар беретін алуан бояудың сырларына қанығып, ақынның құдіретті шеберлігін мойындайсың.
Ақын тау туралы толғансын, не дархан даланың кеңдігін жырласын, тіпті көл немесе жазғы таңды, қысқы кешті, егінді, не жер, күн, ай жайында айтсын, бірінші кезекте өзінің дүние түсінімі, ішкі жан күйі тұрады; сонысымен айнала әлемді бірге толғандырып, бірге тебіренеді (Көкшетау, Жазғы түнде, Қысқы жол, Қайың, Орман, Алдамшы өмір, Ой, Жел, т.б. өлеңдері куә).
Ақын жырларында табиғат пен адамның жан дүниесі бірге өріліп, бірге қанаттасып жатады. Әлем құбылысы санамен, көңілмен үндесіп, сұлу, сырлы, тіпті кейде ақыл-ойға сыймайтын фантастикалық суреттерді көз алдыңа келтіреді. Сөз көбіне ойдың білінер-білінбес сыртқы қауызы ғана сияқты көрінеді де, ақынның құдіретті шабытымен кестелеген түпкі мағына сурет болып санаңа еніп, сезіміңді қалай билеп алғанын білмей де қаласың. Жазғы жолда деген өлеңіне көңіл аударалық:
Дала, Дала. Сар дала!
Жапан түзде бір қара...
Шілде. Оттай ыстық күн.
Дала -- өлік. Жоқ бір үн.
Жер де жатыр тұншығып.
Жол жыландай иірілед,
Шаң ерініп, үйірілед.
Ешбір леп жоқ, тып-тыныш.
Көкте жалғыз бұлт жоқ,
Көктің түсі қызғылт көк.
Дүниені тылсым билеген.
Ыңыранғандай әлдекім,
Жылай ма екен әлде жын?
Перілер ме күйлеген?
Қарапайым көріністер мол сырға ие болып, жол, дала, көк аспан, бұлт -- бәріне де жан бітіп, адамның өзімен тілдескендей әсер қалдырады. Өзіміз оны көзбен көріп, құлақпен естігендей боламыз. Адам мен табиғат арасы ақын өлеңінде ажырамас бірлікте тоғысқан, яғни айнала өмір, ақынның оны қабылдауы сырлы сөз күшімен әсерлі сурет боп шыққан. Әрине, мұндай көркем сөзді көркем ой тудырмақ. Поэзия шеберінің тәңір табынарлықтай құдіреті өлеңді, Абай Құнанбаев айтқандай, теп-тегіс жұмыр етумен бірге, сезім, түйсікке молықтыруында. Онсыз қайсыбір өлең болса да, ... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz