Кәсіби құзыреттілік ұғымының мазмұны
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
І. ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙДА БОЛАШАҚ МҰҒАЛІМІНІҢ ЖАҺАНДЫҚ ҚҰЗЫРЕТТІЛІГІН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ МӘСЕЛЕЛЕРІ.
1.1. Жаһандану мен жаһандық Білім және мектептердің даму тенденциялары.
1.2. Мектеп мұғалімдерінің дайындығы: ретроспективті талдау және қазіргі жағдайы.
1.3. Болашақ мұғалімдердің ғаламдық құзіреттілігінің мазмұны мен құрылымы.
II ТАРАУ. БОЛАШАҚ МҰҒАЛІМДЕРДІҢ ЖАҺАНДАНУ ЖАҒДАЙЫНДАҒЫ КӘСІБИ ҚҰЗІРЕТТІЛІГІН ДАМЫТУ ЖОЛДАРЫ
2.1. Аудиториялық уақытта болашақ сынып мұғалімінің жаһандық құзыреттілігін қалыптастыру.
2.2. Болашақ мұғалімнің практикалық және аудиториядан тыс іс-әрекеттегі жаһандық құзыреттілігін қалыптастыру.
2.3. Тәжірибелік-эксперименттік жұмысты ұйымдастыру және оның нәтижелері
ҚОРЫТЫНДЫ
КІРІСПЕ
Зерттеудің өзектілігі. Қазіргі қоғам және құрылымдық елдің әлеуметтік экономикалық өміріндегі өзгерістер мен жаңартуларды талап етеді. Білім беру процесін ұйымдастыруға қойылатын талаптар мектеп, оның ішінде оның бастапқы кезеңінде аса қатты назарға алынады. Қазіргі уақытта ХХІ ғасыр мұғалімінің тұлғасы мен қызметін жүйелі түрде, объективті түрде түсіну үшін жаңа теориялық және әдіснамалық негіздер қажет. Сонымен қатар оның білім беру жүйесін одан әрі реформалауға дайындық деңгейі болып табылады. Жаңа ғасырда "жаһандану"сияқты ұғымдар үнемі естіліп тұрады және "жаһандық білім беру", олар ерекше маңыздылыққа ие адамның өзара әрекеттесуіне көп көңіл бөлінетін жағдайлар әлемдік қоғам.
Мектеп мұғалімдерінің алдында Қазақстан азаматы мен әлем азаматын тәрбиелеу міндеті тұр: Қазақстан азаматы өзін сезінуі керек бүкіл әлемдік қоғамдастық алдындағы жауапкершілігі, әлем азаматы қазақ елі тағдыры үшін жауапкершілікті өз мойнына алуы керек.
Екі жауапкершіліктің осы диалектикалық тіркесімінде ғана қамтамасыз етілуі нәтижелі актуализациялық жеке қабылдаған демократиялық және гуманистік құндылықтар.
Мұғалімді кәсіби-педагогикалық қызметке даярлау мәселесі қызмет бұрын көптеген зерттеушілерді қызықтырды. Қоғам дамуының әртүрлі кезеңдерінде ол қажеттіліктерді ескере отырып, әртүрлі нақты шарттар жолдармен шешілді. Әдістемелік тәсілдер, практикалық кеңестер және оны шешу бойынша ұсыныстарды біз педагогика классиктерінің еңбектерінен табамыз А.Дистервег, А. С. Макаренко, и. Г. Песталоцци, Ж. Ж. Руссо, В. А. Сухомлинский, К. Д. Ушинский және басқа авторлар.О. А. Абдуллина, С. И. Архангельский Жоғары мектептегі педагогикалық үдерістің жалпы заңдылықтарына, болашақ маманды оқыту және тәрбиелеу технологиясына қатысты базалық сұрақтарға жауап берді,П. П. Блонский, Н.Д.Никандров, В. А. Сластенин, Н.Ф.Радионова және С. Т. Шацкий.Жаһандану мәселелері және жаһандық ұйымның қажеттілігі л. Андерсен, И. Ю. Алексашнна, В. С. Куку шина, Л. Влесков, в. Слысенко, и. М. Синагогатуллиннің зерттеулерінде білім беру әсер етеді, Е.с. Устинова, Ф. Фокина, Р. Хенви және басқа авторлар.
Болашақ маманның құзыреттілігін қалыптастыру мәселелері және құзыреттілік тәсіл келесі ғалымдардың еңбектерінде ұсынылған О. А. Атласова, В. С. Безрукова, Т. Г. Браже, Ю. В. Варданян, А. К. Маркова, М. А. Холодная және С. Е. Шишов. Барлық оң тәжірибеге қарамастан, сынып мұғалімін даярлау тұрғысынан елімізде жинақталған бұл дәстүрлі тәжірибе-; мектеп мұғалімдері қазіргі қоғамның барлық өсіп келе жатқан қажеттіліктерін қанағаттандыра алмайды. Педагогикалық оқу орындарының түлектері үшін бағдар жеткіліксіз қалыптасқан
Қазақстан мен әлемнің басқа елдерін қамтыған жаһандық өзгерістер жағдайында жұмыс істеуге арналған кәсіби қызмет. Мысалы, болашақ бастауыш сынып мұғалімін даярлау мәселелерін әзірлеу кезінде жаһандану мәселелері және оның жаһандық білімге әсері ескерілмейді, бірақ мұғалімдердің Жаһандық білім беруді қалыптастыру мәселелері мен құзыреттілікке көңіл бөлінбейді. Бұл жағдай объективті талдау жасау қажеттілігін туғызады, жағдай және жаңа көзқараспен және дайындық талаптарын бағалау
ХХІ ғасырда жұмыс істеуге шақырылған бастауыш сынып мұғалімдері. Педагогикалық жоғары оқу орындарының алдында неғұрлым жоғары деңгейді қамтамасыз ету міндеті тұр. Қазіргі жаһандану жағдайында жұмыс істеуге арналған Бастауыш сынып мұғалімін даярлау.
Осылайша, қалыптастыру мәселесін зерттеудің өзектілігі қазіргі жағдайда болашақ мұғалімінің педагогикалық қызметке жаһандық құзыреттілігі әлеуметтік педагогтандыру қажеттілігі арасындағы қайшылықтың болуымен анықталады. Жаһандану процестерін педагогикалық мақсаттарда тиімді пайдаланудың мемлекеттік бағдарламаларының болмауы; болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің жаһандық құзыреттілігін қалыптастыру қажеттілігі және осы мәселенің педагогикалық теория мен практикада жеткіліксіз әзірленуі.
Осы қарама-қайшылықтарды ескере отырып, зерттеу тақырыбын таңдау жасалды,оның проблемасы келесідей тұжырымдалған: мұғалімінің жаһандық құзыреттілігін тиімді қалыптастыруды қамтамасыз ететін педагогикалық жағдайлар қандай.
Зерттеу мақсаты: болашақ педагог-психологтардың кәсіби құзыреттілігін көптілді білім беру жағдайында қалыптастыруды теориялық және әдіснамалық тұрғыда негіздеу, құрылымдық-мазмұндық моделін ұсыну, әдістемесін жасау және олардың тиімділігін эксперименттік жұмыста сынақтан өткізу.
Зерттеу нысаны: жоғары оқу орындағы біртұтас педагогикалық үдеріс. Зерттеу пәні:
Зерттеу болжамы: егер, болашақ педагог-психологтардың заманауи кәсіби құзыреттілігін қалыптастыру теориялық және әдіснамалық тұрғыда негізделсе, мотивациялық, танымдық, іс-әрекеттік компоненттерден тұратын әдіс-тәсілдер, құралдары мен көрсеткіштері айқындалған модель жүзеге асырылып, білім алушылар көптілді білімдер мен кәсіби білік, дағдыларын белсенді меңгерсе, онда олардың кәсіби құзыреттіліктерін қалыптастырудың тиімділігі артады, өйткені бұл жағдайда жоғары оқу орынының білім беру бағдарламасы көптілді білім беру талаптарына сәйкес құрастырылып жүзеге асады.
Мақсат пен гипотезаға сәйкес зерттеу міндеттері анықталды:
1. Болашақ педагог-психологтардың кәсіби құзыреттілігін қалыптастыру қажеттілігін негіздеу және құзырет, құзыреттілік, кәсіби құзыреттілік ұғымдарының мәнін нақтылау;
2. Көптілді білім беру жағдайында болашақ педагог-психологтардың кәсіби құзыреттілігін қалыптастырудың әдіснамалық тұғырларын айқындау;
3. Мектептегі жаңартылған білім беру мазмұны мен ЖОО-да білім беру бағдарламаларының талдау негізінде олардың өзара байланысы мен сабақтастығын және педагог-психологтың заманауи кәсіби құзыреттілігін анықтау;
4. Болашақ педагог-психологтардың кәсіби құзыреттіліктерін көптілді білім беру жағдайында қалыптастырудың құрылымдық-мазмұндық моделін ұсыну және тиімділігін практика жүзінде дәлелдеу; 5. Көптілді білім беру жағдайында болашақ педагог-психологтардың кәсіби құзыреттілігін қалыптастыру негіздері бағдарламасының мазмұны мен жүйесін әзірлеп, тиімділігін тәжірибелік-эксперименттік сынақтан өткізу.
Зерттеудің жетекші идеясы - болашақ педагог-психологтардың кәсіби құзыреттілігін көптілді білім беру жағдайында қалыптастыру, олардың кәсіби іс-әрекетке даярлығын ғана емес, көптілді білім берудің заманауи талаптарына сай қажетті құзыреттіліктерін қалыптастыру жаңа сапалық деңгейге көтереді.
Зерттеудің теориялық әдіснамалық негіздері: Болашақ педагог-психологтардың кәсіби құзыреттіліктерін көптілді білім беру жағдайында қалыптастыру бойынша тарихи-қоғамдық заңдылықтар дамуын ашатын философиялық қағидалар, жалпыадамзаттық және ұлттық құндылықтардың өзара бірлігі туралы тұжырымдамалары, ғалым педагогтардың, психологтардың, философтардың, әлеуметтанушылар мен мәдениеттанушылардың еңбектері, көзқарастары, тұжырымдары, зерттеулерімен анықталады.
Зерттеудің қайнар көздері: Зерттеу мәселесі бойынша философтардың, психологтардың, педагогтардың және әлеуметтану бойынша мамандардың ғылыми еңбектері, Қазақстан Республикасы Білім туралы Заңдары, Қазақстан Республикасы жалпыға міндетті білім және жоғары білім берудің мемлекеттік стандарттары, Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің білім беру мәселелеріне қатысты нормативті құжаттары, Қазақстан Республикасының Білім беруді дамытудың 2020-2025 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы, Педагог мәртебесі заңы, ғылыми педагогикалық мерзімді басылымдар және автордың педагогикалық тәжірибесі. 13 Зерттеудің негізгі кезеңдері: Көптілді білім беру жағдайында болашақ педагог-психологтардың кәсіби құзыреттілігін қалыптастыруға арналған тәжірибелік-педагогикалық жұмысқа қойылған мақсатқа сай үш кезеңде жүргізілді. Бірінші кезең (2016-2017 ж.ж.) зерттеу мәселесі анықталып, оның мақсаты мен міндеттері айқындалды, зерттеудің ғылыми аппараты дайындалды. Отандық, шетелдік іргелі ғылыми зерттеулерге талдау жасау барысында қарастырылып отырған мәселенің теориялық-әдіснамалық негіздері анықталды. Тақырып бойынша материалдар сұрыпталып, жинақталды. Ғылыми мақалалар дайындалып, басылымдарда жарық көрді. Тәжірибелік алаңдар анықталып, эксперименттік жұмыстың жоспары, бағдарламасы дайындалды. Екінші кезең (2017-2018 ж.ж.) теориялық материалдарды жүйелеу жалғасын тапты, анықтау эксперименті барысында болашақ педагогпсихологтардың тест, сауалнама арқылы алғашқы білім деңгейлері тексерілді, нәтижелері қорытындыланды, қалыптастыру эксперименті жүргізілді. Студенттерге арналған жұмыстар (семинар, тренинг) байқаудан өткізіліп, тәжірибеге енгізілді. Ҥшінші кезең (2019-2020 ж.ж.) қалыптастыру эксперименті жалғасын тапты, алынған нәтижелер сұрыпталып, өңделіп, құрылымы бойынша жүйеленді, ұсыныстар әзірленді, диссертация талаптарға сай рәсімделді. Зерттеудің әдістері: диссертациялық жұмысты жүргізу барысында қолданылған теориялық (зерттеу мәселесі бойынша философиялық, әлеуметтанушылық, психологиялық, педагогикалық ғылыми әдебиеттерге теориялық әдіснамалық талдау жасау, салыстыру, озық іс-тәжірибелерді жинақтау, зерттеудің нәтижесін жобалау, үлгілеу, тұжырымдау), эмпирикалық (сауалнама, тест, педагогикалық бақылау, тәжірибелік-эксперименттік жұмыстар жүргізу), статистикалық (зерттеу бойынша алынған нәтижелерді математикалық-статистикалық тұрғыдан өңдеу).
Зерттеу базасы:
Зерттеудің ғылыми жаңалығы мен теориялық мәнділігі:
1. Болашақ педагог-психологтардың заманауи кәсіби құзыреттіліктерін қалыптастыру қажеттілігі ғылыми тұрғыда негізделді және көптілділік, көптілді білім беру, құзырет, құзыреттілік, кәсіби құзыреттілік ұғымдарының мәні нақтыланды.
2. Көптілді білім беру жағдайында болашақ педагог-психологтардың заманауи кәсіби құзыреттіліктерін қалыптастырудың әдіснамалық тұғырлары жүйеленді.
3. Мектептегі жаңартылған білім беру мазмұны мен ЖОО-да білім беру бағдарламаларын жан-жақты талдау негізінде олардың өзара байланысы, сабақтастығы және педагог-психологтардың қажетті кәсіби қызметтері мен заманауи құзыреттіліктері негізделді.
4. Болашақ педагог-психологтардың кәсіби құзыреттіліктерін көптілді білім беру жағдайында қалыптастырудың құрылымдық-мазмұндық моделі әзірленіп тиімділігі тәжірибе арқылы дәлелденді.
5. Көптілді білім беру жағдайында болашақ педагог-психологтардың кәсіби құзыреттілігін қалыптастыру негіздері тақырыбында дайындалған үш бағытты (тілдік, танымдық, психологиялық) бағдарламасы жасалынып және ұсынылған заманауи құзыреттіліктердің тиімділігі тәжірибелік-эксперименттік жұмысында интегративті CLIL технологиясы шеңберінде сынақтан өткізілді.
Зерттеудің практикалық мәні: болашақ педагог-психологтардың кәсіби құзыреттілігін қалыптастырудың моделі ішінара жоғары білім беру жүйесінің тәжірибесіне енгізілді, зерттеу барысында қол жеткізген теориялық қағидалар мен тұжырымдар білім беру мазмұнын жаңартуға арналған практикалық оқу материалдарын жасауға мүмкіндік берді. Көптілді білім беру жағдайында болашақ педагог-психологтардың кәсіби құзыреттілігін қалыптастыру негіздері тақырыбында дайындалған (үш бағыттағы: тілдік, танымдық, психологиялық) бағдарламаны, English Club жоспары, психологиялық тренингтер мектепте, жоғары оқу орындарында, педагогикалық колледждерде қолдану арқылы педагог-психологтарды дайындау сапасын арттыруға ықпал етеді. Қорғауға ұсынылатын қағидалар: - болашақ педагог-психологтардың кәсіби құзыреттілігін қалыптастыру қажеттілігінің басты факторлары мен көптілді білім беру жағдайындағы әдіснамалық тұғырлар; - мектептегі жаңартылған білім беру мазмұны мен ЖОО-ы білім беру бағдарламаларының өзара байланысы мен сабақтастығы және көптілді білім беру жағдайында болашақ педагог-психологтардың заманауи кәсіби құзыреттіліктерінің тиімділігі; - болашақ педагог-психологтардың кәсіби құзыреттіліктерін қалыптастырудың құрылымдық-мазмұндық моделі психологиялық қызметті жүзеге асыру мен педагог-психологтарды даярлау тұжырымдамаларына негізделген; - Көптілді білім беру жағдайында болашақ педагог-психологтардың кәсіби құзыреттілігін қалыптастыру негіздері тақырыбындағы үш бағытты (тілдік, танымдық, психологиялық) арнайы бағдарлама, интегративті CLIL технологиясы және тиімді әдістемелер зерттеудің негізгі мәселесін шешуге бағытталған. Зерттеудің дәлелділігі мен негізділігі: Зерттеудің мақсаты мен міндеттерінің ғылыми аппаратқа сай болуымен, зерттеу әдістерінің, тәжірибеэксперимент жұмыстарының жоспарлы және жүйелі іске асуымен, ұсыныстардың жалпы білім беретін мектептердің, орта және жоғары оқу орындарының іс-тәжірибелеріне енгізілуімен, сондай-ақ зерттеудің негізгі мәселелері мен нәтижелері ғылыми-практикалық конференцияларда талқылануымен қамтамасыз етіледі. Докторанттың өзіндік іс-әрекетінің қалыптасуына арналған философиялық, психологиялық, педагогикалық еңбектердегі қағидалардың басшылыққа алынуымен, ЖОО оқу үдерісіне зерттеудің нәтижелерін енгізуімен дәлелденді.
Зерттеу нәтижелерінің мақұлдануы: Зерттеудің негізгі қағидалары ғылыми баяндама түрінде ҚР БжҒМ Білім және Ғылым саласындағы бақылау Комитеті ұсынған журналдарда және Scopus базасына енген шетелдік басылымдарда, халықаралық конференциялар жинақтары материалдарында жарық көрді. Диссертацияның көлемі мен құрылымы. Диссертация мазмұнын кіріспе, үш тарау, қорытынды, пайдаланылған әдебиеттер тізімі, қосымшалар құрайды. Кіріспе бөлімінде зерттеудің көкейкестілігі, ғылыми аппараты, мақсаты, объектісі, пәні, міндеті, болжамы, әдіснамалық негіздері, зерттеудің кезеңдері, зерттеудің ғылыми жаңалығы, практикалық мәнділігі, зерттеу базасы, қорғауға ұсынылатын қағидалары сипатталады. Болашақ педагог-психологтардың кәсіби құзыреттілігін көптілді білім беру жағдайында қалыптастырудың әдіснамалық негіздері атты бірінші тарауда көптілді білім беру Қазақстанның дамуындағы маңызды стратегиясы ретінде сипатталады, отандық және шетелдік зерттеулердегі көптілді білім беру жағдайында болашақ педагог-психологтардың кәсіби құзыреттілігін қалыптастыру мәселелерінің зерделенуі талданады. Әлеуметтік-экономикалық өзгерістер мен жаңартылған білім беру кезеңінде болашақ педагог-психологтардың кәсіби құзыреттілігінің қалыптасуы атты екінші тарауда болашақ педагог-психологтардың кәсіби құзыреттілігін қалыптастыруда мектептегі жаңартылған білім берудің ықпалы сипатталады, ЖОО-ның заманауи білім беру бағдарламаларының мүмкіндіктері мен болашағы айқындалады және құрылымдық-мазмұндық моделі ұсынылады. Болашақ педагог-психологтардың кәсіби құзыреттілігін көптілді білім беру жағдайында қалыптастырудың тәжірибелік-эксперименттік жұмыстары атты үшінші тарауда CLIL интеграциялық технологиясы көптілді білім беру жағдайында педагог-психологтардың кәсіби құзыреттілігін қалыптастырудың маңызды құралы ретінде айқындалады, болашақ педагог-психологтардың кәсіби құзыреттілігін көптілді білім беру жағдайында қалыптастыру бағдарламасының мазмұны мен жүйесі жасалады, зерттеу жұмыстары бойынша жүргізілген эксперименттік жұмыс қорытындыларының тиімділігі сынақтан өткізіледі. Қорытындыда зерттеу жұмысы бойынша жүргізілген жұмыстың нәтижелеріне негізделген тұжырымдар жасалынып, ғылыми тұрғыдан ұсыныстар берілді.
І. ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙДА БОЛАШАҚ МҰҒАЛІМІНІҢ ЖАҺАНДЫҚ ҚҰЗЫРЕТТІЛІГІН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ МӘСЕЛЕЛЕРІ.
1.1. Жаһандану мен жаһандық Білім және мектептердің даму тенденциялары.
Қазіргі уақытта Қазақстанның білім беру жүйесі елеулі өзгерістермен сипатталып, нәтижесінде барлық инновациялық процестер күшейе түсуде. Бүгінгі таңда білім беру жүйесінде маңызды сыртқы факторлар әсер етеді. Ол таныстырылады түбегейлі жаңа талаптар, үздіксіз жетілдіру бірқатар жаһандық тенденциялардан даму туындады:
- қоғамның даму оқушыларды тез өзгеретін өмірге дайындау шарттар қарқынын жеделдету талап етеді
- масштабтың айтарлықтай кеңеюімен мектеп түлектері мәдениетаралық өзара әрекеттестік ерекше маңызға ие көпшілдік пен төзімділікке ие болу;
- жаһандық проблемалардың пайда болуы мен жастардан олардың заманауи ойлауын шешу, өсуін талап етеді
- қоғамды демократияландыру, экспансия саяси және әлеуметтік таңдау мүмкіндіктері
дайындығын қалыптастыру қажеттілігінен бұрын мектеп азаматтардың мұндай таңдауына;
- қарқынды экономикалық даму және терең анықтайтын жұмыспен қамту саласындағы құрылымдық өзгерістер кәсіби дамудың тұрақты қажеттілігі жұмысшылардың біліктілігін арттыру және қайта даярлау, мектеп түлектерінің оқуға деген құштарлығы мен қабілетін өмір бойы қалыптастыруды қажет етеді [110].
Деректерді сәйкестендіру үшін, мектеп талаптары өзгеруі керек және бұл процесс үздіксіз болуы керек. Мұның бәрі қабілетті тәуелсіз, белсенді, икемділігін болып жатқан өзгерістерге жауап береді өзіне қатысты жауапкершілікті қабылдау құндылық ретінде дамыту, қабілетті және үнемі дайын мұғалімді жүзеге асыру. Осылайша, ерекше бар ең алдымен кәсіби біліктілігін арттыруға қойылатын талаптар мұғалімнің құзыреттілігі.
Құзыреттілік қазіргі уақытта ғылыми мәселе ретінде уақыт әлі нақты және бір мағыналы анықтамаға ие емес және дегенмен, толық талдау алған жоқ оған деген қызығушылықтың ұзақ даму тарихы бар
(1-қосымша).
Құзыреттілік ұғым лексика ретінде ғылымда пайда болды ХХ ғасырдың 50-жылдарының аяғындағы [21]. Бастапқыда оны отандық және шетелдік интерпретациялау зерттеулерде әртүрлі семантикалық екпін болды. Концепция мазмұнындағы шетелдік зерттеушілер инвестицияланған, ең алдымен, практикалық мазмұн пәндік аймақ тиімді жүргізу қабілеті белгілі бір іс-әрекетті белгілі бір жерде орындау (, Р. Уайт, Дж. Равен, П. Бурдье, Д.Химс, П.Вайл, Ф.Дэнвер, Ф.Мерн және т.б.). Сонымен, Дж.Рэйвеннің айтуынша, құзыреттілік үлкен саннан тұратын құбылыс құрамдас бөліктер, олардың көпшілігі салыстырмалы бір-бірінен тәуелсіз, ... кейбір компоненттер когнитивтік салаға көбірек жатады, ал басқалары жатады эмоционалды, ... бұл компоненттер бірін-бірі алмастыра алады.
Автордың пікірінше, құзыреттілік нақты іс-әрекетті орындау қажет, жоғары мамандандырылған пәндерді қамтитын пәндік білім, Дағдылар, ойлау тәсілдері және көтеруге дайын болу өз әрекеттері үшін жауапкершілік [107, 112 Б.]. Әрі қарай ол бекітеді, бұл:
1. Құзыреттілік компоненттері келесі салаларда дамиды үшін қызықты орындау барысында ғана көрінеді адамның қызметі.
2. Тиімді қызмет-нәтиже бірнеше факторлар - бүтінге байланысты бірқатар тәуелсіз және бірін-бірі толықтыратын құзыреттілік, бұл процесте көптеген жағдайларды қамтиды жеке құзыреттілік деңгейінен гөрі мақсатқа жету немесе белгілі бір жағдайда көрінетін қабілеттер.
Құзыреттіліктің толық жиынтығын бағалау керек, әр түрлі жағдайларда жеке адамдар көрсеткен ұзақ уақыт жұмсайтын арналған деңгейге емес, жеке маңызды мақсаттарға қол жеткізу кез-келген жеке қабілет.
3. Нақты жағдай, онда көрсетіледі жеке адам оның қалыптасуына тікелей әсер етеді , жаңа құндылықтарды дамыту және құзіреттілікті игеру мүмкіндігі [109, с. 153].
Американдық психолог Р. Шорт тұжырымдаманы ашады "тұлғаның құзыреттілігі". Құзыретті тұлға автор "бар адам" деп сипаттайды "ғылым негіздерін" білу және олармен байланысты сондай-ақ орындау үшін қажетті дағдылар психомоторлық функциялар, кәсіби рөлдер, танымдық және аффективті қызмет, қарым-қатынас" [12, б.66]. Бұл жағдайда қабілеттердің дамуына баса назар аударылады, білім, білік, мотив, қарым-қатынас, сенім,
орындау үшін қажетті құндылықтарды рөлдер мен әлеммен өзара әрекеттесу.
Батыс еуропалық құзыреттілік модельдері шеберлік кешенді шешу жолдарын өз бетінше табу жаңа білімді өз бетінше меңгеру, туралы оң көзқарас тұлға, үйлесімді қарым-қатынас қабілеті, ұжымда өзін ұстау сияқты қасиеттерге назар аударыңыз.
Жалпы, шетелдік ғалымдар құзыреттілікті адамның жалпы сипаттамасына көбірек байланысты емес оның нақты дағдылары бар жатқызады.
XX ғасырдың ортасы-аяғындағы отандық ғылыми басылымдар ғасырлар "құзыреттілік" ұғымының мазмұнына кірді қажетті жеке сипаттамалардың болуы, сондай-ақ дағдыларын, тәсілдері мен тәсілдерін қызметті жүзеге асыру [112].
Сонымен, Б. Д. Эльконин құзыреттілікті келесідей анықтайды "адамның іс-әрекетке (оның ішінде әлеуметтік "кесу"). Жеке адамның болуы маңызды емес
бір нәрсені ішкі ұйымдастыру және мүмкіндік бар нәрсені пайдалану " [143].
"Орыс тілінің түсіндірме сөздігінде" С. и. Ожегова и н. ю. Шведова түсініктемесінде "Құзыретті" - білімді, білімді, кез-келген салада және тұжырымдамада беделді "құзырет" - мәселелер, онда біреу жақсы хабардар; өкілеттіктер, құқықтар шеңбері[94, 288 б.].
"Кеңестік энциклопедиялық сөздікте" "құзыреттілік" Білім және тәжірибе ретінде анықталады өзге облысы [123, с. 614].
Әлемдік қоғамдастықтағы интеграциялық процестер XX ғасырдың аяғы-XXI ғасырдың басы үшін қолайлы негізгі әлеуметтік-экономикалық құбылыстар мен санаттарды әр түрлі ғылыми салалардан туындаған әртүрлі ғылыми әдіснамалық негіз. Қазіргі "құзыреттілік" ұғымының анықтамасы. мазмұны бойынша ғылым шетелдіктермен сәйкес келеді.
Негізгі құрылымдық сипаттамалары қызметі бар білім, білік, қабілет жанама сипат. Категорияның қалыптасуын егжей-тегжейлі талдау "құзыреттілік" и. А. Зимныйдың еңбектерінде берілген және ғылымдағы көріністердің динамикасын бақылау санатында кеңінен қолданылғанға дейін осы санаттың
кәсіби және ғылыми орта [52]. Сонымен, автор құзіреттіліктің қалыптасуының бірқатар кезеңдерін анықтайды, өзгерістерге байланысты білім берудегі көзқарас "құзыреттілік"ұғымын қарастыру тәсілдері.
Бірінші кезең (1960-1970 жж.) ғылыми аппаратқа "құзыреттілік"санатын енгізу, ұғымдарды бөлудің алғышарттарын құру құзыреттілік құзыреттілік. тілдік құзыреттіліктің әртүрлі түрлерін зерттеу Осы уақыттан басталады, "коммуникативтік құзыреттілік" ұғымын енгізу (Д. Хаймс).
Екінші кезең (1970-1990 жж.) біліктілікқұзыреттілік санатын қолдану тілді оқытудың теориясы мен практикасы (әсіресе халықтық), басқарудағы, басшылықтағы кәсіби, менеджментте, қарым-қатынасты оқытуда. Бұл
"әлеуметтік даму" ұғымының мазмұны әзірленуде құзыреттілік құзыреттілік".
Отандық және шетелдік екенін атап өту маңызды зерттеушілер құзыреттіліктерді зерттеп қана қоймайды, бірақ оның қалыптасуын ескере отырып, оқытуды құру бұл процестің соңғы нәтижесі (Н. В. Кузьмина, А. К. Маркова, Л. А. Петровская). Әр түрлі құзыреттілік түрлер үшін зерттеушілер әр түрлі қызмет түрлерін ажыратады. Мысалы, деңгейлерді әзірлеу кезінде
шет тілін тіл ішінде меңгеру Еуропа Кеңесі құзыреттерді құзыреттерді бөледі стратегиялық, әлеуметтік, социолингвистикалық, тілдік және оқу. Бұл туралы айтарлықтай атап өту керек Сол 1990 жылы Ресейде Н.В. Кузьминаның кітабы жарық көрді "Оқытушы мен шебер тұлғасының кәсібилігі "өндірістік оқыту", онда материалда педагогикалық қызмет құзыреттілігі алғаш рет интегративті "жеке қасиет"ретінде қарастырылады [66]. Сонымен бірге әлеуметтік психологияда пайда болады Л. А. Петровскаяның "қарым-қатынастағы құзыреттілік" кітабы, онда тек коммуникативті емес құзыреттілік, сонымен қатар нақты ұсыныстар мұны қалыптастыру үшін тренингтердің арнайы формалары "тұлға қасиеттері" [98].
Құзыреттілікті зерттеудің үшінші кезеңі 1990 жылдан бастап ғылыми категорияға А. К. Маркованың туындыларының пайда болуы, онда кәсіби құзыреттілік арнайы пәнге айналады жан-жақты қарау. Осы кезеңде Л. М. Митина зерттеуді жалғастырды Л. А. Петровский. Л. м. Митинаның айтуынша, ұғым "педагогикалық құзыреттілік ""білімді" қамтиды, дағдыларын, сондай-ақ оларды іске асыру тәсілдері мен қызметі, қарым-қатынасы, дамуы (өзін-өзі дамыту) жеке тұлғаны". Мұнда сондай-ақ атап өтілді күрделі интегративті құзыреттілік табиғаты [83, 46 бет].
Дамудың бұл кезеңі мыналармен айтарлықтай сипатталады,ЮНЕСКО құжаттарында, материалдарында не көрсетілген қарастырылатын құзыреттер шеңбері барлығы білім берудің қажетті нәтижесі ретінде. Баяндамада білім жөніндегі халықаралық комиссияның "төрт тіректі" тұжырымдап, оған негізделеді білім беру (үйренуді үйрену, жасауды үйрену, бірге өмір сүруді үйрену, өмір сүруді үйрену) негізгі жаһандық құзыреттіліктерді анықтады. Сонымен, ж. Делордың айтуынша, олардың бірі "үйрену" дейді тек сатып алу үшін ғана емес кәсіби біліктілігі, бірақ одан да кең мүмкіндік беретін құзыреттілік әр түрлі көптеген жағдайларды жеңу және топта жұмыс істеу " [37, с.37].
Осылайша, , бұл қазіргі уақытта "құзыреттілік" ұғымы мыналарды қамтиды тек когнитивті және операциялық-технологиялық компоненттері, сонымен қатар мотивациялық, Әлеуметтік және мінез-құлық этикалық деп айтуға болады. Сондай-ақ нәтижелер (білім мен іскерліктер), бағдарлар, әдеттер және т.б. [127, б. 14]. Бұл ретте И. А. Зимняя құзыреттілік әрқашан екенін айтады құзыреттіліктің өзекті көрінісі, бірақ көпшілігі авторлар, осыған қарамастан, бұл ұғымдар ажыратылмайды және синоним ретінде қарастырылады [54, б.16]. Қазіргі кезеңде"құзыреттілік" түсінігі көптеген адамдарды мұқият зерттеу объектісі болып табылады отандық авторлар. Бұл ерекше болды білім беруде тіркелуіне байланысты өзектілігі құзыреттілік тәсіл. Сондықтан ол себеп болды ғалымдар арасында көптеген пікірталастар (А. А. Вербицкий, И. А. Зимняя, Э. Ф. Зеер, А. В. Хуторской, В. Д. Шадриков және т. б.).
Сонымен, Н. Ю. Емельяновтың пікірінше, құзыреттілік - бұл әлеуметтік және жеке білім деңгейі нысандар белсенділігін, мүмкіндік дара аясында оның қабілеттері мен мәртебесінің сәтті жұмыс істеуіқоғамда [42, с. 36]. Е. и. Огаревтің пікірінше, құзыреттілік - адамды сипаттайтын бағалау категориясы
мамандандырылған қызмет субъектісінің атауы адамның қабілеті оған орындауға мүмкіндік береді білікті жұмыс, жауапты тұлғаларды қабылдау проблемалық жағдайларда шешімдер, жоспарлау және ұтымды әрекетке әкелетін әрекеттерді жетілдіру және алға қойылған мақсаттарға табысты қол жеткізу [12, б.10]. Бұл тұжырымдаманы түсіндіруге басқа көзқарас өз жұмысында М. П. Чошанов. Автор құзыреттілік түбегейлі жаңа сапа ретінде кәсіптік даярлау деп анықтайды. Мұны растау үшін ол қызметкерлерді жалдау тәжірибесінен мысал келтіреді американдық фирмалар, өтініш беруші мүмкін болған кезде орын алудан бас тарту тек оның себебі құзіреттілік осы үшін талап етілгеннен асып түседі бос орын. Сонымен қатар, бұл термин көп жағдайда ол таза интуитивті түрде қолданылады. Әдетте олар айтады
біліктілігі мен кәсіпқойлығының жоғары деңгейі маман [135, с. 25].
Автордың пікірінше, құзыреттілік кәсіби мамандар жиынтығының ерекше сапасы білім мен дағдылар келесідей көрінеді:
1. Құзыретті адамның білімі жедел және мобильді, олар үнемі жаңартылып отырады.
2. Құзіреттілік мазмұнды да қамтиды (Білім) және процессуалдық (дағдылар) компоненттер. Қажет біліп қана қоймай, мәні және оны іс жүзінде және оңтайлы шеше білу сондықтан әдіс икемділігі міндетті болып табылады құзыреттілік сипаттамасы.
3. Құзыреттілік таңдау мүмкіндігін қамтиды оңтайлы шешімдер, таңдауды дәлелдеу, қабылдамау жалған жолдар, яғни сыни ойлау қабілеті [135, б. 26]. А. М. Новиков [91, б. 6] тұжырымдаманы қарастырады "құзыреттілік" балама ұғым ретінде "кәсібилік". Автордың пікірінше, кәсібилік, технологиялық дайындыққа жатады, ал құзыреттілік мазмұнды қамтиды. Оның компоненттері "негізгі біліктілік"деп аталады. Бұл сапа іс-әрекеттің дербестігі, шығармашылық кез-келген бизнеске көзқарас, үнемі жаңаруға дайын болу білім, ақылдың икемділігі, жүйелік және экономикалық ойлау, диалог жүргізе білу, ұжымда ынтымақтасу, әріптестерімен қарым-қатынас жасау [36, б. 156]. Л. и. Фишман құзыреттілік екенін баса айтады - көбінесе "мәдениет" ұғымымен байланысты термин кәсіби қызмет" және тіпті "кәсіби құндылықтар мен стереотиптер" [133, 117 бет].
Құзіреттіліктің әртүрлі анықтамалары арасында "білім, тәжірибе" сияқты қарапайым нәрсені табуға болады немесе басқа аймақ", көбінесе осы терминмен жеке тұлғаның күрделі интеграцияланған сапасын түсіну, жүзеге асыруға мүмкіндік кейбір кәсіби қызмет. Оның үстіне әңгіме емес, туралы жеке білім немесе дағдылар, ал меншік туралы, адамның іс-әрекетті жүзеге асыруына мүмкіндік беретін толығымен.
И. А. Зимняя қарастыра отырып, түсінігі "құзыреттілік" екі модельді ажыратады - жеке және кәсіби. Автор теориялық екенін көрсетеді
негізгі құзыреттілік топтарын бөлу негізі болды тұжырымдалған отандық
психология туралы ережелер:
а) адам-қарым-қатынас, Білім, Еңбек субъектісі (Б. Г. Ананьев);
б) адам қарым - қатынас жүйесінде көрінеді қоғамға, басқа адамдарға, өзіне, еңбекке (В. Н. Мясищев);
в) адамның құзыреттілігінің векторы бар акмеологиялық даму (Н. В. Кузьмина, А. А. Деркач);
г) кәсібилік құзыреттілікті қамтиды (А.К. Маркова).
Осы позициялардан и. А. қысқы үшеуін ажыратады құзыреттілік топтары:
- өзіне қатысты құзыреттер тұлға, тіршілік субъектісі ретінде;
- өзара іс-қимылға қатысты құзыреттер басқа адамдармен адам;
- қызметке қатысты құзыреттер адам, оның барлық түрлері мен формаларында көрінеді.
Құзыреттілік кейбір екенін атап өту ішкі, потенциалды, жасырын психологиялық неоплазмалар (Білім, ұсыну, Алгоритмдер және қарым-қатынас жүйесі), содан кейін адамның құзыреттілігінде өзекті болып табылады, әрекет көріністері, автор осы шеңберлерді білдіреді олардың әрі қарайғы көріністерін ескере отырып, құзыреттіліктерін [54, с. 22-28].
Сонымен, психологияда мыналар бар құзыреттілікті анықтау:
- проблемалық жағдайларды табысты шешу деңгейі (С. Д. Смирнов) [122];
- субъектінің қоғамдық-педагогикалық тәжірибесінің қалыптасу деңгейі (Ю. Н. Емельянов) [43];
- кәсіби қасиеттер жиынтығы немесе жүзеге асыруға мүмкіндік беретін қабілеттер белгілі бір деңгейдегі талаптар (л. и. Анцыферова)
[13];
- Әлеуметтік және кәсіптік білім мүмкіндік беретін жеке қызмет түрлеріне
адам өзінің қабілеттері мен мәртебесі аясында сәтті қоғамда қызмет ету (Л.,
Н. В. Яковлева) [144];
- базалық және арнайы деңгей кәсіптік білім беру, білім беру кәсіби міндеттерді шешу тәжірибесі, жұмыс өтілі (А. и. Омаров) [ 25];
- кәсіби дайындық сапасы(М. П. Чошанов) [135];
- қоршаған әлемді түсіну өлшемі және дәрежесі онымен өзара әрекеттесудің жеткіліктілігі (Д. Прайнер) [108];
- тұлғаның кешенді интеграцияланған сапасы, жүзеге асыруға мүмкіндік кейбір кәсіби қызметі (л. и. Фишман) [133];
- білім, білік және дағдылардың жиынтығы, сәтті және тиімді орындалуын қамтамасыз ету қызметі (M. Perlmutter, L. Nyguist) [қараңыз: 108, 138].
Тұжырымдаманың жоғарыда келтірілген анықтамаларын талдау "адамның құзыреттілігі" оның ең бастысы екенін көрсетеді сипаттамалары-Бұл белгілі бір білім мен тәжірибе салалар немесе мамандықтар. "Мамандық, - деп жазады Е. и. Рогов, - қызмет бар, өз мақсаты бар, өз мақсаты бар сайып келгенде, өнім, нормалар мен қаражат, әлеуметтік функциямен және технологиямен анықталған қоғамдық өмір саласы, бұл қызмет қызмет етеді " [111, б.7].
Осылайша, адамның құзыреттілігі мыналармен байланысты қоғамдық өмірдің нақты саласындағы мамандық, қызмет көрсететін қызмет. Сфералар ретінде қоғамдық өмір, әдетте, ерекшеленеді, материалдық және рухани. Педагогикалық қызмет, оқушыларды мәдениетке және оның рухани салаға қызмет ететін құндылықтар қоғам.
Педагогиканың әлеуметтік-делдалдық сипаты іс-әрекет оның жүзеге асырылатындығында көрінеді оқушының игілігі үшін, оны дамыту үшін, оны табу үшін адамның мәні және оның субъект ретінде қалыптасуы лайықты өмір құруға қабілетті адам. Мұндай өмірді құру студенттен талап етеді мектеп бітіргеннен кейін ол мамандықты таңдады оның қажеттіліктеріне де, қоғамның қажеттіліктеріне де жауап береді ол өмір сүреді.
Демек, мұғалімнің қызметі қоғамның рухани саласы, өйткені мұғалім, оқушыны тәрбиелеуші, мәдениетті таратады, енгізеді баланың мәдениет әлеміне ену қабілетін дамытады мәдениетті сақтау, оны құру және қайта құру,
сондай-ақ, белгілі бір дәрежеде материалдық сала, себебі оқушылар осы салада жұмыс істейтін болады. Шешім бұл тапсырмалар мұғалімнен талап етеді қажетті кәсіби білім мен дағдылармен оқушыларды қоғамдық білім беру жүйесіне қосу үшін оларды өмірге және еңбекке дайындау мақсатында, олардың білімге құндылық қатынасын қалыптастыру, адамға және оның қызметінің нәтижелеріне және т. б. осыдан бұл туралы қорытынды жасауға болады мұғалімнің кәсіби құзыреттілігі [18, 25-26 беттер]. Кәсіби құзыреттілік Проблемаларды дамытуға үлкен үлес қосқан отандық зерттеушілер Л. П. Алексеева, В. И. Байденко, В. А. Болотов, А. А. Вербицкий, Н.А. Гришанова,
А. А. Деркач, И. А. Зимняя, Э. Ф. Зеер, Н.В. Кузьмина, А. К. Маркова, Л. М. Митина, А. В. Хуторской, В.д. Шадриков және т. б. (2-қосымша).
Анықтау үшін негізгі көзқарастарды қарастырыңыз "Кәсіби құзыреттілік"түсінігі. Сонымен, в. д. Шадриков кәсіби деп санайды құзыреттілік-бұл субъектінің неоплазмасы процесінде қалыптасатын қызметтің кәсіби дайындық және жүйелік көрінісі білімдерін, дағдыларын, қабілеттері мен жеке қасиеттерін, олар табысты шешуге мүмкіндік береді
нысанды құрайтын функционалдық міндеттер кәсіби қызмет [136, с. 34].
А. К. Маркованың түсінігінде кәсіби құзыреттілік - " психикалық өздігінен әрекет етуге мүмкіндік беретін жағдай және жауапты, адамның қабілеті мен
белгілі бір еңбек функцияларын орындай білу, саятын нәтижелері еңбек" [75, с. 25].
Кәсіби құзыреттілік саласында, Н.В. Кузьминаның пікірінше, ерекше рөл
психологиялық құзіреттілікті білдіретін адам туралы білімнің құрылымдық жүйесі жеке тұлға, жеке тұлға, еңбек субъектісі және жеке тұлға, жеке немесе бірлескен кәсіптік немесе кәсіптік білім беруді жүзеге асыратын басқа өзара әрекеттесулер. Психологиялық құзыреттілік бірнеше өзара байланысты ішкі жүйелерден тұрады: әлеуметтік-перцептивтік, әлеуметтік-психологиялық,
аутопсихологиялық, коммуникативті, психолого-педагогикалық [66, 90-бет].
Зерттеу барысында В. я. Адольф, кәсіби құзыреттілік:
- психикалық факторды шиеленісті және эмоционалды
төмендететін тұрақтылық;
- танымдық нысаны және кәсіби белсенділік өзара байланысын;
- реттегіш және тізбекті механизм оқушының оқу іс-әрекетін маманның кәсіби қызметі [6, С.51].
Э. Ф. Зеер қарастыра отырып, кәсіби құзыреттілік жеке тұлғаның құрылымына негізделген, ұсынылған к. К. Платоновым, онда жетекші болып табылады
[51]:
- кәсіби бағыт беру (кәсіби ұстанымы, құндылық мүдделері,
кәсіби);
- Кәсіби құзыреттілік (білім, білік, дағдылары, жеке тәжірибесі, шеберлігі).
Соңғы тұжырымдаманы толығырақ талдағаннан кейін, автор функционалды даму деп санайды бастапқы сатылардағы Кәсіби құзыреттілік маманның кәсіби қалыптасуы салыстырмалы автономия, ал сатысында
кәсіби қызметтің өз бетінше қызмет құзыреттілік барлық бірігеді
кәсіби маңызды қасиеттер. Негізгі субъектінің кәсіби құзыреттілігінің деңгейлері
қызмет оқыту, кәсіби дайындық, кәсіби тәжірибе және кәсібилік.
Осылайша, отандық психологияда тұжырымдама Кәсіби құзыреттілік келесі жолдармен анықталады: білім, білік және дағды сияқты категориялар, міндеттерін табысты шешуге мүмкіндік беретін қызметі.
Шетелдік зерттеулерде кәсіби құзыреттілік модель ретінде жасалды "қызметкердің құзыреттілігі", онда басты назар ТШ жеке психологиялық қасиеттер спектрінің бір бөлігі, оған Тәуелсіздік кіреді, тәртіптілік, коммуникативтілік, қажеттілік бұл өздігінен дамуы. Сонымен, американдық психолог Э. Доуле, қызметкер біліктілігінің маңызды құрамдас бөлігі "тез және жанжалсыз қабілетті" анықтайды нақты еңбек жағдайларына бейімделу" [12, б. 66].
А. Шелтен Кәсіби құзыреттілік арнайы жиынтық ретінде ұсынылады (болуы
бойынша), әлеуметтік (оң жеке тұлға туралы түсінік, қарым-қатынас жасау қабілетіббасқа адамдар, ұжымда өзін ұстай білу), әдістемелік (өз бетінше жол таба білу кешенді міндеттерді шешу, өздігінен білім алу, өзін-өзі дамыту) құзыреттілік [11, с. 67; 146].
Жүргізілген теориялық талдау негізінде, отандық және шетелдік деп қорытынды жасауға болады зерттеушілер әр түрлі түсінік береді. "Кәсіби құзыреттілік"ұғымының мазмұны. Шетелдік зерттеулерде назар аударылады
практикалық жағы (кәсіби өзін-өзі жетілдіру), отандық ғалымдар практикамен қатар теориялық зерттелуде жария етілетін мәселе жағы (әдіснамалық тәсілдер, ұғымның анықтамалары, құрылымдық компоненттер, даму детерминанттары).
Жоғарыда айтылғандардан кәсіби біліктілік-бұл жоғары кәсіби сапа өзін барынша іске асыруға қабілетті қызметкер еңбек қызметінің нақты түрлері мен бейімделе өзгеретін жағдайларына нарықтық басқару механизмінің ұтқырлық, мансаптық өсуді жоспарлау, кәсіби өзін-өзі тану [27].
Кәсіби құзыреттіліктің бұл сипаты мұғалім мамандығында айқын көрінеді [57,
Б. 29]. Мұғалім-ең қиын, талап етілетін мамандықтарға үлкен берілгендік. Оның күрделілігі жоғары талаптар ретінде анықталады, қазіргі заман жағдайында мұғалімге қоғамның дамуы-ғылыми-техникалық прогресс, хабардарлықтың өсуі және үлкен ақыл-ой, психикалық энергия шығындары оқытушылық-тәрбиелік қызмет. Мұғалімнің кәсіби қызметі әр түрлі белгілі бір жүйені білдіреді, үнемі өзгеріп отыратын, бірақ оның ішінде сынақтан өткен, оның оқушылармен қалыптасқан қарым-қатынасы, ата-аналар, әріптестер және мектеп әкімшілігі [57,Б. 29].
Педагогтың кәсіби құзыреттілігі бірқатар еңбектерде ұсынылған (Н.В. Андронов, Е. Н. Волкова, Э. Ф. Зеер, Л. В. Комаров, И. А. Колесникова,
Н. В. Кузьмина, М. И. Лукьянова, А. К. Макова,
Л. М. Митина, Е. И. Рогов, А. И. Щербаков және т. б.).
А. К. Маркованың пікірінше, кәсіби оқытушының құзыреттілігі бір оқытушымен анықталады. талдау, процесс (педагогикалық қызметі, Педагогикалық қарым-қатынас, мұғалімнің тұлғасы) нәтижесі (білім алушылардың оқуы мен тәрбиеленуі) оның еңбегі, екінші жағынан, объективті қатынасы қажетті кәсіби білім мен дағдыларды психологиялық қасиеттері бар.
Анықтама көп мағыналы түсінуді көрсетеді ұсынылған негізгі элементтердің
құрылымдар мен көзқарастардың кең спектрі кәсіби құзыреттіліктің мәні [79].
Мұғалімнің кәсіби даму тұжырымдамасында Л. М. Митина үш интегралды сипаттаманы анықтайды мұғалімнің педагогикалық еңбегінің бағыты, құзыреттілік және эмоционалды икемділік мәні-интегралды сипаттамалар
тиімділігін анықтайтын мұғалімнің жалпы педагогикалық қызмет [84].
Н. В. Кузьмина кәсіби мамандарды құзыреттілік мұғалімнің хабардарлығы ретінде
өнімді шешуге мүмкіндік беретін оның жеке басының қасиеті бағытталған оқу-тәрбие міндеттері басқа адамның жеке басын қалыптастыру. Ұғымы құзыреттілік белгілі бір салаға байланысты бұл жағдайда мұғалімнің кәсіби педагогикалық қызметі. Бойынша пікірі автор, мұғалімнің кәсіби құзыреттілігі, бұл:
- мақсаттар туралы арнайы білімді меңгеру, мазмұны, объектісі және мұғалімнің еңбек құралдары;
- арнайы дағдыларды меңгеру дайындық, орындаушылық, қорытынды кезеңдерінде қызмет;
- жеке тұлғаның ерекше қасиеттерін игеру және процесті жүзеге асыруға мүмкіндік беретін және қажетті нәтижелерді алу [68].
Н. В. Кузьмина сәйкес салынған Модель педагогтың кәсіби қызметінің ерекшелігі, сонымен қатар, мұғалімнің жеке басы тек бір ғана модельдің құрылымдық компоненттерінен. Ұғымы кәсіби-педагогикалық құзыреттілік автордың пікірінше, бұл идеяға бағытталған педагог педагогикалық ықпал ету субъектісі ретінде, ғылыми және ғылыми құрылымды ерекше түрде жақсы шешім қабылдау үшін практикалық білім педагогикалық міндеттер.
Н. В. Андронова өзінің зерттеуінде мұғалімнің кәсіби құзыреттілігін оның кәсіби білімі, педагогикалық шеберлігі ретінде, кәсіби ұстанымы және психологиялықН. В. Андронова өзінің зерттеуінде мұғалімнің кәсіби құзыреттілігін оның кәсіби білімі, педагогикалық шеберлігі ретінде, кәсіби ұстанымы және психологиялық сапасы [10].
Н. е. Костылева, жеке тұлғаны зерттеу мұғалімдер кәсіби құзыреттілігін ұсынды келесі компоненттер: тұлғалық-гуманистік бағдар; педагогикалық қабылдау; педагогикалық іскерліктер; педагогикалық шығармашылық [63, 26 б.]. Барлық осы категориялар органикалық түрде байланысқан және тұтас жүйесі.
Демек, мұғалімнің кәсіби құзыреттілігі
- бұл " күрделі жеке психологиялық тәжірибе интеграциясы негізінде білім беру білім, практикалық дағдылар мен маңызды тұлғалық мұғалімнің дайындығын анықтайтын қасиеттер педагогикалық іс-әрекеттің өзекті іске асырылуы". Автор "ең маңызды компоненттердің бірі" деп санайды мұғалімнің кәсіби құзыреттілігінің құрылымы болып табылады кәсіби білім. Тиімділік мұғалімнің педагогикалық қызметімен көп жағдайда байланысты оның сол ғылым саласындағы білім деңгейі мен сапасынан, оның негізін оқытылатын пән құрайды.
Мұғалім, ең алдымен, өзінің пәнін ол оқытатын ғылым, оның негіздері білуі керек " [63, 252 б.]. Жұмыстарда е. и. Рогов кәсіби мұғалімнің құзыреттілігі "жиынтық" деп түсініледі психикалық, жеке және әлеуметтік процесінде адамда болатын өзгерістер қызметті игеру және ұзақ орындау, сапалы жаңа, тиімдірек қамтамасыз етукүрделі кәсіби міндеттерді шешу деңгейі" [111].
Т. В. Добудько, қалыптасу мәселесін зерттеу информатика мұғалімінің кәсіби құзыреттілігін, Кәсіби құзыреттілік деген қорытындыға келеді педагог-оның теориялық және практикалық бірлігі жүзеге асыруға дайындық қызметі. Осы Тұжырымдаманың мазмұны информатика мұғаліміне қатысты автор мыналарды байланыстырады кәсіби қызметтің нормативтік моделі мұғалімдер, барабар оның іс-әрекеттік моделі. Сондай-ақ, әрекет моделі туралы ереже негізделген мұғалімдер кәсіби мұғалімнің (информатиканың) "болмыс" және "тиісті" [38].
Шынында да, педагогикалық қызмет мүмкін және тиісті ретінде қарастырылуы керек, ол оны жүзеге асыру қажеттілігі күтіп тұр. Бұл үшін тмұғалімнің нормативтік моделін құру қажет мұғалім, тәрбиеші ретінде, адам ретінде және қалай кәсіби маман.
Мұғалімнің құзыреттілігі деп түсініледі тұлғаның кәсіби дамуы және оны мұғалімнің субъективті қасиеттерін дамыту призмасы арқылы. "Субъективтілік-бұл психологиялық білім, негіз адамның өзіне деген қатынасы қандай қайраткері. Бұл интегративті сипаттама кәсіби қабілеттердің негізін құрайды және жүйені қалыптастыратын қатынасты анықтаумен байланысты кәсіби қызмет" [29, 66 б.]. Педагог үшін бұл қатынас-бұл құндылық қатынасы оқушы, әріптестеріне, өзіне. Қатынасы тадам өзіне тұлға ретінде болжайды белсенділік пен сананы қабылдау таңдау еркіндігі және ол үшін жауапкершілік, мотивация гуманистік бағыт және ішкі локус бақылау. Өз зерттеулерінде автор бұл туралы айтады мұғалімдердің кейбіреулерінің ауырлығымен қатар субъективтілік компоненттері жоқ, тұтас және жеке қасиеттердің байланысты ауырлығы. Е. Н. Волкова құру қажеттілігі туралы айтады бағытталған арнайы білім беру бағдарламаларын мұғалімнің өзіне деген белсенді көзқарасын дамыту.
Мұғалім субъект ретінде өзін өзі құруы керек қызметі, оны өзгерту, оны бағалау нәтижелер және оған өзіңіз. Дәл осындай тәсіл мұғалімнің орындау мүмкіндігін қамтамасыз етеді жоғары деңгейдегі кәсіби талаптарды бұл оның кәсіби қасиеттерін көрсетеді құзыреттілік.
Қорытындылай келе, осыған қарамастан, қорытынды жасауға болады осы ұғымды қарастыруға ғылымның қызығушылығы бұл термин психологияда түпкілікті орныққан жоқ. Сонымен, мұғалімнің кәсіби құзыреттілігін:
- объективті түрде қажетті кәсіби білім мен дағдыларды және
қасиеттерін, оларға ие педагог (А. К. Маркова);
- педагогикалық қызметтің интегралдық сипаттамасы; мұғалім еңбегі (Л. М. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ
І. ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙДА БОЛАШАҚ МҰҒАЛІМІНІҢ ЖАҺАНДЫҚ ҚҰЗЫРЕТТІЛІГІН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ МӘСЕЛЕЛЕРІ.
1.1. Жаһандану мен жаһандық Білім және мектептердің даму тенденциялары.
1.2. Мектеп мұғалімдерінің дайындығы: ретроспективті талдау және қазіргі жағдайы.
1.3. Болашақ мұғалімдердің ғаламдық құзіреттілігінің мазмұны мен құрылымы.
II ТАРАУ. БОЛАШАҚ МҰҒАЛІМДЕРДІҢ ЖАҺАНДАНУ ЖАҒДАЙЫНДАҒЫ КӘСІБИ ҚҰЗІРЕТТІЛІГІН ДАМЫТУ ЖОЛДАРЫ
2.1. Аудиториялық уақытта болашақ сынып мұғалімінің жаһандық құзыреттілігін қалыптастыру.
2.2. Болашақ мұғалімнің практикалық және аудиториядан тыс іс-әрекеттегі жаһандық құзыреттілігін қалыптастыру.
2.3. Тәжірибелік-эксперименттік жұмысты ұйымдастыру және оның нәтижелері
ҚОРЫТЫНДЫ
КІРІСПЕ
Зерттеудің өзектілігі. Қазіргі қоғам және құрылымдық елдің әлеуметтік экономикалық өміріндегі өзгерістер мен жаңартуларды талап етеді. Білім беру процесін ұйымдастыруға қойылатын талаптар мектеп, оның ішінде оның бастапқы кезеңінде аса қатты назарға алынады. Қазіргі уақытта ХХІ ғасыр мұғалімінің тұлғасы мен қызметін жүйелі түрде, объективті түрде түсіну үшін жаңа теориялық және әдіснамалық негіздер қажет. Сонымен қатар оның білім беру жүйесін одан әрі реформалауға дайындық деңгейі болып табылады. Жаңа ғасырда "жаһандану"сияқты ұғымдар үнемі естіліп тұрады және "жаһандық білім беру", олар ерекше маңыздылыққа ие адамның өзара әрекеттесуіне көп көңіл бөлінетін жағдайлар әлемдік қоғам.
Мектеп мұғалімдерінің алдында Қазақстан азаматы мен әлем азаматын тәрбиелеу міндеті тұр: Қазақстан азаматы өзін сезінуі керек бүкіл әлемдік қоғамдастық алдындағы жауапкершілігі, әлем азаматы қазақ елі тағдыры үшін жауапкершілікті өз мойнына алуы керек.
Екі жауапкершіліктің осы диалектикалық тіркесімінде ғана қамтамасыз етілуі нәтижелі актуализациялық жеке қабылдаған демократиялық және гуманистік құндылықтар.
Мұғалімді кәсіби-педагогикалық қызметке даярлау мәселесі қызмет бұрын көптеген зерттеушілерді қызықтырды. Қоғам дамуының әртүрлі кезеңдерінде ол қажеттіліктерді ескере отырып, әртүрлі нақты шарттар жолдармен шешілді. Әдістемелік тәсілдер, практикалық кеңестер және оны шешу бойынша ұсыныстарды біз педагогика классиктерінің еңбектерінен табамыз А.Дистервег, А. С. Макаренко, и. Г. Песталоцци, Ж. Ж. Руссо, В. А. Сухомлинский, К. Д. Ушинский және басқа авторлар.О. А. Абдуллина, С. И. Архангельский Жоғары мектептегі педагогикалық үдерістің жалпы заңдылықтарына, болашақ маманды оқыту және тәрбиелеу технологиясына қатысты базалық сұрақтарға жауап берді,П. П. Блонский, Н.Д.Никандров, В. А. Сластенин, Н.Ф.Радионова және С. Т. Шацкий.Жаһандану мәселелері және жаһандық ұйымның қажеттілігі л. Андерсен, И. Ю. Алексашнна, В. С. Куку шина, Л. Влесков, в. Слысенко, и. М. Синагогатуллиннің зерттеулерінде білім беру әсер етеді, Е.с. Устинова, Ф. Фокина, Р. Хенви және басқа авторлар.
Болашақ маманның құзыреттілігін қалыптастыру мәселелері және құзыреттілік тәсіл келесі ғалымдардың еңбектерінде ұсынылған О. А. Атласова, В. С. Безрукова, Т. Г. Браже, Ю. В. Варданян, А. К. Маркова, М. А. Холодная және С. Е. Шишов. Барлық оң тәжірибеге қарамастан, сынып мұғалімін даярлау тұрғысынан елімізде жинақталған бұл дәстүрлі тәжірибе-; мектеп мұғалімдері қазіргі қоғамның барлық өсіп келе жатқан қажеттіліктерін қанағаттандыра алмайды. Педагогикалық оқу орындарының түлектері үшін бағдар жеткіліксіз қалыптасқан
Қазақстан мен әлемнің басқа елдерін қамтыған жаһандық өзгерістер жағдайында жұмыс істеуге арналған кәсіби қызмет. Мысалы, болашақ бастауыш сынып мұғалімін даярлау мәселелерін әзірлеу кезінде жаһандану мәселелері және оның жаһандық білімге әсері ескерілмейді, бірақ мұғалімдердің Жаһандық білім беруді қалыптастыру мәселелері мен құзыреттілікке көңіл бөлінбейді. Бұл жағдай объективті талдау жасау қажеттілігін туғызады, жағдай және жаңа көзқараспен және дайындық талаптарын бағалау
ХХІ ғасырда жұмыс істеуге шақырылған бастауыш сынып мұғалімдері. Педагогикалық жоғары оқу орындарының алдында неғұрлым жоғары деңгейді қамтамасыз ету міндеті тұр. Қазіргі жаһандану жағдайында жұмыс істеуге арналған Бастауыш сынып мұғалімін даярлау.
Осылайша, қалыптастыру мәселесін зерттеудің өзектілігі қазіргі жағдайда болашақ мұғалімінің педагогикалық қызметке жаһандық құзыреттілігі әлеуметтік педагогтандыру қажеттілігі арасындағы қайшылықтың болуымен анықталады. Жаһандану процестерін педагогикалық мақсаттарда тиімді пайдаланудың мемлекеттік бағдарламаларының болмауы; болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің жаһандық құзыреттілігін қалыптастыру қажеттілігі және осы мәселенің педагогикалық теория мен практикада жеткіліксіз әзірленуі.
Осы қарама-қайшылықтарды ескере отырып, зерттеу тақырыбын таңдау жасалды,оның проблемасы келесідей тұжырымдалған: мұғалімінің жаһандық құзыреттілігін тиімді қалыптастыруды қамтамасыз ететін педагогикалық жағдайлар қандай.
Зерттеу мақсаты: болашақ педагог-психологтардың кәсіби құзыреттілігін көптілді білім беру жағдайында қалыптастыруды теориялық және әдіснамалық тұрғыда негіздеу, құрылымдық-мазмұндық моделін ұсыну, әдістемесін жасау және олардың тиімділігін эксперименттік жұмыста сынақтан өткізу.
Зерттеу нысаны: жоғары оқу орындағы біртұтас педагогикалық үдеріс. Зерттеу пәні:
Зерттеу болжамы: егер, болашақ педагог-психологтардың заманауи кәсіби құзыреттілігін қалыптастыру теориялық және әдіснамалық тұрғыда негізделсе, мотивациялық, танымдық, іс-әрекеттік компоненттерден тұратын әдіс-тәсілдер, құралдары мен көрсеткіштері айқындалған модель жүзеге асырылып, білім алушылар көптілді білімдер мен кәсіби білік, дағдыларын белсенді меңгерсе, онда олардың кәсіби құзыреттіліктерін қалыптастырудың тиімділігі артады, өйткені бұл жағдайда жоғары оқу орынының білім беру бағдарламасы көптілді білім беру талаптарына сәйкес құрастырылып жүзеге асады.
Мақсат пен гипотезаға сәйкес зерттеу міндеттері анықталды:
1. Болашақ педагог-психологтардың кәсіби құзыреттілігін қалыптастыру қажеттілігін негіздеу және құзырет, құзыреттілік, кәсіби құзыреттілік ұғымдарының мәнін нақтылау;
2. Көптілді білім беру жағдайында болашақ педагог-психологтардың кәсіби құзыреттілігін қалыптастырудың әдіснамалық тұғырларын айқындау;
3. Мектептегі жаңартылған білім беру мазмұны мен ЖОО-да білім беру бағдарламаларының талдау негізінде олардың өзара байланысы мен сабақтастығын және педагог-психологтың заманауи кәсіби құзыреттілігін анықтау;
4. Болашақ педагог-психологтардың кәсіби құзыреттіліктерін көптілді білім беру жағдайында қалыптастырудың құрылымдық-мазмұндық моделін ұсыну және тиімділігін практика жүзінде дәлелдеу; 5. Көптілді білім беру жағдайында болашақ педагог-психологтардың кәсіби құзыреттілігін қалыптастыру негіздері бағдарламасының мазмұны мен жүйесін әзірлеп, тиімділігін тәжірибелік-эксперименттік сынақтан өткізу.
Зерттеудің жетекші идеясы - болашақ педагог-психологтардың кәсіби құзыреттілігін көптілді білім беру жағдайында қалыптастыру, олардың кәсіби іс-әрекетке даярлығын ғана емес, көптілді білім берудің заманауи талаптарына сай қажетті құзыреттіліктерін қалыптастыру жаңа сапалық деңгейге көтереді.
Зерттеудің теориялық әдіснамалық негіздері: Болашақ педагог-психологтардың кәсіби құзыреттіліктерін көптілді білім беру жағдайында қалыптастыру бойынша тарихи-қоғамдық заңдылықтар дамуын ашатын философиялық қағидалар, жалпыадамзаттық және ұлттық құндылықтардың өзара бірлігі туралы тұжырымдамалары, ғалым педагогтардың, психологтардың, философтардың, әлеуметтанушылар мен мәдениеттанушылардың еңбектері, көзқарастары, тұжырымдары, зерттеулерімен анықталады.
Зерттеудің қайнар көздері: Зерттеу мәселесі бойынша философтардың, психологтардың, педагогтардың және әлеуметтану бойынша мамандардың ғылыми еңбектері, Қазақстан Республикасы Білім туралы Заңдары, Қазақстан Республикасы жалпыға міндетті білім және жоғары білім берудің мемлекеттік стандарттары, Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің білім беру мәселелеріне қатысты нормативті құжаттары, Қазақстан Республикасының Білім беруді дамытудың 2020-2025 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы, Педагог мәртебесі заңы, ғылыми педагогикалық мерзімді басылымдар және автордың педагогикалық тәжірибесі. 13 Зерттеудің негізгі кезеңдері: Көптілді білім беру жағдайында болашақ педагог-психологтардың кәсіби құзыреттілігін қалыптастыруға арналған тәжірибелік-педагогикалық жұмысқа қойылған мақсатқа сай үш кезеңде жүргізілді. Бірінші кезең (2016-2017 ж.ж.) зерттеу мәселесі анықталып, оның мақсаты мен міндеттері айқындалды, зерттеудің ғылыми аппараты дайындалды. Отандық, шетелдік іргелі ғылыми зерттеулерге талдау жасау барысында қарастырылып отырған мәселенің теориялық-әдіснамалық негіздері анықталды. Тақырып бойынша материалдар сұрыпталып, жинақталды. Ғылыми мақалалар дайындалып, басылымдарда жарық көрді. Тәжірибелік алаңдар анықталып, эксперименттік жұмыстың жоспары, бағдарламасы дайындалды. Екінші кезең (2017-2018 ж.ж.) теориялық материалдарды жүйелеу жалғасын тапты, анықтау эксперименті барысында болашақ педагогпсихологтардың тест, сауалнама арқылы алғашқы білім деңгейлері тексерілді, нәтижелері қорытындыланды, қалыптастыру эксперименті жүргізілді. Студенттерге арналған жұмыстар (семинар, тренинг) байқаудан өткізіліп, тәжірибеге енгізілді. Ҥшінші кезең (2019-2020 ж.ж.) қалыптастыру эксперименті жалғасын тапты, алынған нәтижелер сұрыпталып, өңделіп, құрылымы бойынша жүйеленді, ұсыныстар әзірленді, диссертация талаптарға сай рәсімделді. Зерттеудің әдістері: диссертациялық жұмысты жүргізу барысында қолданылған теориялық (зерттеу мәселесі бойынша философиялық, әлеуметтанушылық, психологиялық, педагогикалық ғылыми әдебиеттерге теориялық әдіснамалық талдау жасау, салыстыру, озық іс-тәжірибелерді жинақтау, зерттеудің нәтижесін жобалау, үлгілеу, тұжырымдау), эмпирикалық (сауалнама, тест, педагогикалық бақылау, тәжірибелік-эксперименттік жұмыстар жүргізу), статистикалық (зерттеу бойынша алынған нәтижелерді математикалық-статистикалық тұрғыдан өңдеу).
Зерттеу базасы:
Зерттеудің ғылыми жаңалығы мен теориялық мәнділігі:
1. Болашақ педагог-психологтардың заманауи кәсіби құзыреттіліктерін қалыптастыру қажеттілігі ғылыми тұрғыда негізделді және көптілділік, көптілді білім беру, құзырет, құзыреттілік, кәсіби құзыреттілік ұғымдарының мәні нақтыланды.
2. Көптілді білім беру жағдайында болашақ педагог-психологтардың заманауи кәсіби құзыреттіліктерін қалыптастырудың әдіснамалық тұғырлары жүйеленді.
3. Мектептегі жаңартылған білім беру мазмұны мен ЖОО-да білім беру бағдарламаларын жан-жақты талдау негізінде олардың өзара байланысы, сабақтастығы және педагог-психологтардың қажетті кәсіби қызметтері мен заманауи құзыреттіліктері негізделді.
4. Болашақ педагог-психологтардың кәсіби құзыреттіліктерін көптілді білім беру жағдайында қалыптастырудың құрылымдық-мазмұндық моделі әзірленіп тиімділігі тәжірибе арқылы дәлелденді.
5. Көптілді білім беру жағдайында болашақ педагог-психологтардың кәсіби құзыреттілігін қалыптастыру негіздері тақырыбында дайындалған үш бағытты (тілдік, танымдық, психологиялық) бағдарламасы жасалынып және ұсынылған заманауи құзыреттіліктердің тиімділігі тәжірибелік-эксперименттік жұмысында интегративті CLIL технологиясы шеңберінде сынақтан өткізілді.
Зерттеудің практикалық мәні: болашақ педагог-психологтардың кәсіби құзыреттілігін қалыптастырудың моделі ішінара жоғары білім беру жүйесінің тәжірибесіне енгізілді, зерттеу барысында қол жеткізген теориялық қағидалар мен тұжырымдар білім беру мазмұнын жаңартуға арналған практикалық оқу материалдарын жасауға мүмкіндік берді. Көптілді білім беру жағдайында болашақ педагог-психологтардың кәсіби құзыреттілігін қалыптастыру негіздері тақырыбында дайындалған (үш бағыттағы: тілдік, танымдық, психологиялық) бағдарламаны, English Club жоспары, психологиялық тренингтер мектепте, жоғары оқу орындарында, педагогикалық колледждерде қолдану арқылы педагог-психологтарды дайындау сапасын арттыруға ықпал етеді. Қорғауға ұсынылатын қағидалар: - болашақ педагог-психологтардың кәсіби құзыреттілігін қалыптастыру қажеттілігінің басты факторлары мен көптілді білім беру жағдайындағы әдіснамалық тұғырлар; - мектептегі жаңартылған білім беру мазмұны мен ЖОО-ы білім беру бағдарламаларының өзара байланысы мен сабақтастығы және көптілді білім беру жағдайында болашақ педагог-психологтардың заманауи кәсіби құзыреттіліктерінің тиімділігі; - болашақ педагог-психологтардың кәсіби құзыреттіліктерін қалыптастырудың құрылымдық-мазмұндық моделі психологиялық қызметті жүзеге асыру мен педагог-психологтарды даярлау тұжырымдамаларына негізделген; - Көптілді білім беру жағдайында болашақ педагог-психологтардың кәсіби құзыреттілігін қалыптастыру негіздері тақырыбындағы үш бағытты (тілдік, танымдық, психологиялық) арнайы бағдарлама, интегративті CLIL технологиясы және тиімді әдістемелер зерттеудің негізгі мәселесін шешуге бағытталған. Зерттеудің дәлелділігі мен негізділігі: Зерттеудің мақсаты мен міндеттерінің ғылыми аппаратқа сай болуымен, зерттеу әдістерінің, тәжірибеэксперимент жұмыстарының жоспарлы және жүйелі іске асуымен, ұсыныстардың жалпы білім беретін мектептердің, орта және жоғары оқу орындарының іс-тәжірибелеріне енгізілуімен, сондай-ақ зерттеудің негізгі мәселелері мен нәтижелері ғылыми-практикалық конференцияларда талқылануымен қамтамасыз етіледі. Докторанттың өзіндік іс-әрекетінің қалыптасуына арналған философиялық, психологиялық, педагогикалық еңбектердегі қағидалардың басшылыққа алынуымен, ЖОО оқу үдерісіне зерттеудің нәтижелерін енгізуімен дәлелденді.
Зерттеу нәтижелерінің мақұлдануы: Зерттеудің негізгі қағидалары ғылыми баяндама түрінде ҚР БжҒМ Білім және Ғылым саласындағы бақылау Комитеті ұсынған журналдарда және Scopus базасына енген шетелдік басылымдарда, халықаралық конференциялар жинақтары материалдарында жарық көрді. Диссертацияның көлемі мен құрылымы. Диссертация мазмұнын кіріспе, үш тарау, қорытынды, пайдаланылған әдебиеттер тізімі, қосымшалар құрайды. Кіріспе бөлімінде зерттеудің көкейкестілігі, ғылыми аппараты, мақсаты, объектісі, пәні, міндеті, болжамы, әдіснамалық негіздері, зерттеудің кезеңдері, зерттеудің ғылыми жаңалығы, практикалық мәнділігі, зерттеу базасы, қорғауға ұсынылатын қағидалары сипатталады. Болашақ педагог-психологтардың кәсіби құзыреттілігін көптілді білім беру жағдайында қалыптастырудың әдіснамалық негіздері атты бірінші тарауда көптілді білім беру Қазақстанның дамуындағы маңызды стратегиясы ретінде сипатталады, отандық және шетелдік зерттеулердегі көптілді білім беру жағдайында болашақ педагог-психологтардың кәсіби құзыреттілігін қалыптастыру мәселелерінің зерделенуі талданады. Әлеуметтік-экономикалық өзгерістер мен жаңартылған білім беру кезеңінде болашақ педагог-психологтардың кәсіби құзыреттілігінің қалыптасуы атты екінші тарауда болашақ педагог-психологтардың кәсіби құзыреттілігін қалыптастыруда мектептегі жаңартылған білім берудің ықпалы сипатталады, ЖОО-ның заманауи білім беру бағдарламаларының мүмкіндіктері мен болашағы айқындалады және құрылымдық-мазмұндық моделі ұсынылады. Болашақ педагог-психологтардың кәсіби құзыреттілігін көптілді білім беру жағдайында қалыптастырудың тәжірибелік-эксперименттік жұмыстары атты үшінші тарауда CLIL интеграциялық технологиясы көптілді білім беру жағдайында педагог-психологтардың кәсіби құзыреттілігін қалыптастырудың маңызды құралы ретінде айқындалады, болашақ педагог-психологтардың кәсіби құзыреттілігін көптілді білім беру жағдайында қалыптастыру бағдарламасының мазмұны мен жүйесі жасалады, зерттеу жұмыстары бойынша жүргізілген эксперименттік жұмыс қорытындыларының тиімділігі сынақтан өткізіледі. Қорытындыда зерттеу жұмысы бойынша жүргізілген жұмыстың нәтижелеріне негізделген тұжырымдар жасалынып, ғылыми тұрғыдан ұсыныстар берілді.
І. ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙДА БОЛАШАҚ МҰҒАЛІМІНІҢ ЖАҺАНДЫҚ ҚҰЗЫРЕТТІЛІГІН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ МӘСЕЛЕЛЕРІ.
1.1. Жаһандану мен жаһандық Білім және мектептердің даму тенденциялары.
Қазіргі уақытта Қазақстанның білім беру жүйесі елеулі өзгерістермен сипатталып, нәтижесінде барлық инновациялық процестер күшейе түсуде. Бүгінгі таңда білім беру жүйесінде маңызды сыртқы факторлар әсер етеді. Ол таныстырылады түбегейлі жаңа талаптар, үздіксіз жетілдіру бірқатар жаһандық тенденциялардан даму туындады:
- қоғамның даму оқушыларды тез өзгеретін өмірге дайындау шарттар қарқынын жеделдету талап етеді
- масштабтың айтарлықтай кеңеюімен мектеп түлектері мәдениетаралық өзара әрекеттестік ерекше маңызға ие көпшілдік пен төзімділікке ие болу;
- жаһандық проблемалардың пайда болуы мен жастардан олардың заманауи ойлауын шешу, өсуін талап етеді
- қоғамды демократияландыру, экспансия саяси және әлеуметтік таңдау мүмкіндіктері
дайындығын қалыптастыру қажеттілігінен бұрын мектеп азаматтардың мұндай таңдауына;
- қарқынды экономикалық даму және терең анықтайтын жұмыспен қамту саласындағы құрылымдық өзгерістер кәсіби дамудың тұрақты қажеттілігі жұмысшылардың біліктілігін арттыру және қайта даярлау, мектеп түлектерінің оқуға деген құштарлығы мен қабілетін өмір бойы қалыптастыруды қажет етеді [110].
Деректерді сәйкестендіру үшін, мектеп талаптары өзгеруі керек және бұл процесс үздіксіз болуы керек. Мұның бәрі қабілетті тәуелсіз, белсенді, икемділігін болып жатқан өзгерістерге жауап береді өзіне қатысты жауапкершілікті қабылдау құндылық ретінде дамыту, қабілетті және үнемі дайын мұғалімді жүзеге асыру. Осылайша, ерекше бар ең алдымен кәсіби біліктілігін арттыруға қойылатын талаптар мұғалімнің құзыреттілігі.
Құзыреттілік қазіргі уақытта ғылыми мәселе ретінде уақыт әлі нақты және бір мағыналы анықтамаға ие емес және дегенмен, толық талдау алған жоқ оған деген қызығушылықтың ұзақ даму тарихы бар
(1-қосымша).
Құзыреттілік ұғым лексика ретінде ғылымда пайда болды ХХ ғасырдың 50-жылдарының аяғындағы [21]. Бастапқыда оны отандық және шетелдік интерпретациялау зерттеулерде әртүрлі семантикалық екпін болды. Концепция мазмұнындағы шетелдік зерттеушілер инвестицияланған, ең алдымен, практикалық мазмұн пәндік аймақ тиімді жүргізу қабілеті белгілі бір іс-әрекетті белгілі бір жерде орындау (, Р. Уайт, Дж. Равен, П. Бурдье, Д.Химс, П.Вайл, Ф.Дэнвер, Ф.Мерн және т.б.). Сонымен, Дж.Рэйвеннің айтуынша, құзыреттілік үлкен саннан тұратын құбылыс құрамдас бөліктер, олардың көпшілігі салыстырмалы бір-бірінен тәуелсіз, ... кейбір компоненттер когнитивтік салаға көбірек жатады, ал басқалары жатады эмоционалды, ... бұл компоненттер бірін-бірі алмастыра алады.
Автордың пікірінше, құзыреттілік нақты іс-әрекетті орындау қажет, жоғары мамандандырылған пәндерді қамтитын пәндік білім, Дағдылар, ойлау тәсілдері және көтеруге дайын болу өз әрекеттері үшін жауапкершілік [107, 112 Б.]. Әрі қарай ол бекітеді, бұл:
1. Құзыреттілік компоненттері келесі салаларда дамиды үшін қызықты орындау барысында ғана көрінеді адамның қызметі.
2. Тиімді қызмет-нәтиже бірнеше факторлар - бүтінге байланысты бірқатар тәуелсіз және бірін-бірі толықтыратын құзыреттілік, бұл процесте көптеген жағдайларды қамтиды жеке құзыреттілік деңгейінен гөрі мақсатқа жету немесе белгілі бір жағдайда көрінетін қабілеттер.
Құзыреттіліктің толық жиынтығын бағалау керек, әр түрлі жағдайларда жеке адамдар көрсеткен ұзақ уақыт жұмсайтын арналған деңгейге емес, жеке маңызды мақсаттарға қол жеткізу кез-келген жеке қабілет.
3. Нақты жағдай, онда көрсетіледі жеке адам оның қалыптасуына тікелей әсер етеді , жаңа құндылықтарды дамыту және құзіреттілікті игеру мүмкіндігі [109, с. 153].
Американдық психолог Р. Шорт тұжырымдаманы ашады "тұлғаның құзыреттілігі". Құзыретті тұлға автор "бар адам" деп сипаттайды "ғылым негіздерін" білу және олармен байланысты сондай-ақ орындау үшін қажетті дағдылар психомоторлық функциялар, кәсіби рөлдер, танымдық және аффективті қызмет, қарым-қатынас" [12, б.66]. Бұл жағдайда қабілеттердің дамуына баса назар аударылады, білім, білік, мотив, қарым-қатынас, сенім,
орындау үшін қажетті құндылықтарды рөлдер мен әлеммен өзара әрекеттесу.
Батыс еуропалық құзыреттілік модельдері шеберлік кешенді шешу жолдарын өз бетінше табу жаңа білімді өз бетінше меңгеру, туралы оң көзқарас тұлға, үйлесімді қарым-қатынас қабілеті, ұжымда өзін ұстау сияқты қасиеттерге назар аударыңыз.
Жалпы, шетелдік ғалымдар құзыреттілікті адамның жалпы сипаттамасына көбірек байланысты емес оның нақты дағдылары бар жатқызады.
XX ғасырдың ортасы-аяғындағы отандық ғылыми басылымдар ғасырлар "құзыреттілік" ұғымының мазмұнына кірді қажетті жеке сипаттамалардың болуы, сондай-ақ дағдыларын, тәсілдері мен тәсілдерін қызметті жүзеге асыру [112].
Сонымен, Б. Д. Эльконин құзыреттілікті келесідей анықтайды "адамның іс-әрекетке (оның ішінде әлеуметтік "кесу"). Жеке адамның болуы маңызды емес
бір нәрсені ішкі ұйымдастыру және мүмкіндік бар нәрсені пайдалану " [143].
"Орыс тілінің түсіндірме сөздігінде" С. и. Ожегова и н. ю. Шведова түсініктемесінде "Құзыретті" - білімді, білімді, кез-келген салада және тұжырымдамада беделді "құзырет" - мәселелер, онда біреу жақсы хабардар; өкілеттіктер, құқықтар шеңбері[94, 288 б.].
"Кеңестік энциклопедиялық сөздікте" "құзыреттілік" Білім және тәжірибе ретінде анықталады өзге облысы [123, с. 614].
Әлемдік қоғамдастықтағы интеграциялық процестер XX ғасырдың аяғы-XXI ғасырдың басы үшін қолайлы негізгі әлеуметтік-экономикалық құбылыстар мен санаттарды әр түрлі ғылыми салалардан туындаған әртүрлі ғылыми әдіснамалық негіз. Қазіргі "құзыреттілік" ұғымының анықтамасы. мазмұны бойынша ғылым шетелдіктермен сәйкес келеді.
Негізгі құрылымдық сипаттамалары қызметі бар білім, білік, қабілет жанама сипат. Категорияның қалыптасуын егжей-тегжейлі талдау "құзыреттілік" и. А. Зимныйдың еңбектерінде берілген және ғылымдағы көріністердің динамикасын бақылау санатында кеңінен қолданылғанға дейін осы санаттың
кәсіби және ғылыми орта [52]. Сонымен, автор құзіреттіліктің қалыптасуының бірқатар кезеңдерін анықтайды, өзгерістерге байланысты білім берудегі көзқарас "құзыреттілік"ұғымын қарастыру тәсілдері.
Бірінші кезең (1960-1970 жж.) ғылыми аппаратқа "құзыреттілік"санатын енгізу, ұғымдарды бөлудің алғышарттарын құру құзыреттілік құзыреттілік. тілдік құзыреттіліктің әртүрлі түрлерін зерттеу Осы уақыттан басталады, "коммуникативтік құзыреттілік" ұғымын енгізу (Д. Хаймс).
Екінші кезең (1970-1990 жж.) біліктілікқұзыреттілік санатын қолдану тілді оқытудың теориясы мен практикасы (әсіресе халықтық), басқарудағы, басшылықтағы кәсіби, менеджментте, қарым-қатынасты оқытуда. Бұл
"әлеуметтік даму" ұғымының мазмұны әзірленуде құзыреттілік құзыреттілік".
Отандық және шетелдік екенін атап өту маңызды зерттеушілер құзыреттіліктерді зерттеп қана қоймайды, бірақ оның қалыптасуын ескере отырып, оқытуды құру бұл процестің соңғы нәтижесі (Н. В. Кузьмина, А. К. Маркова, Л. А. Петровская). Әр түрлі құзыреттілік түрлер үшін зерттеушілер әр түрлі қызмет түрлерін ажыратады. Мысалы, деңгейлерді әзірлеу кезінде
шет тілін тіл ішінде меңгеру Еуропа Кеңесі құзыреттерді құзыреттерді бөледі стратегиялық, әлеуметтік, социолингвистикалық, тілдік және оқу. Бұл туралы айтарлықтай атап өту керек Сол 1990 жылы Ресейде Н.В. Кузьминаның кітабы жарық көрді "Оқытушы мен шебер тұлғасының кәсібилігі "өндірістік оқыту", онда материалда педагогикалық қызмет құзыреттілігі алғаш рет интегративті "жеке қасиет"ретінде қарастырылады [66]. Сонымен бірге әлеуметтік психологияда пайда болады Л. А. Петровскаяның "қарым-қатынастағы құзыреттілік" кітабы, онда тек коммуникативті емес құзыреттілік, сонымен қатар нақты ұсыныстар мұны қалыптастыру үшін тренингтердің арнайы формалары "тұлға қасиеттері" [98].
Құзыреттілікті зерттеудің үшінші кезеңі 1990 жылдан бастап ғылыми категорияға А. К. Маркованың туындыларының пайда болуы, онда кәсіби құзыреттілік арнайы пәнге айналады жан-жақты қарау. Осы кезеңде Л. М. Митина зерттеуді жалғастырды Л. А. Петровский. Л. м. Митинаның айтуынша, ұғым "педагогикалық құзыреттілік ""білімді" қамтиды, дағдыларын, сондай-ақ оларды іске асыру тәсілдері мен қызметі, қарым-қатынасы, дамуы (өзін-өзі дамыту) жеке тұлғаны". Мұнда сондай-ақ атап өтілді күрделі интегративті құзыреттілік табиғаты [83, 46 бет].
Дамудың бұл кезеңі мыналармен айтарлықтай сипатталады,ЮНЕСКО құжаттарында, материалдарында не көрсетілген қарастырылатын құзыреттер шеңбері барлығы білім берудің қажетті нәтижесі ретінде. Баяндамада білім жөніндегі халықаралық комиссияның "төрт тіректі" тұжырымдап, оған негізделеді білім беру (үйренуді үйрену, жасауды үйрену, бірге өмір сүруді үйрену, өмір сүруді үйрену) негізгі жаһандық құзыреттіліктерді анықтады. Сонымен, ж. Делордың айтуынша, олардың бірі "үйрену" дейді тек сатып алу үшін ғана емес кәсіби біліктілігі, бірақ одан да кең мүмкіндік беретін құзыреттілік әр түрлі көптеген жағдайларды жеңу және топта жұмыс істеу " [37, с.37].
Осылайша, , бұл қазіргі уақытта "құзыреттілік" ұғымы мыналарды қамтиды тек когнитивті және операциялық-технологиялық компоненттері, сонымен қатар мотивациялық, Әлеуметтік және мінез-құлық этикалық деп айтуға болады. Сондай-ақ нәтижелер (білім мен іскерліктер), бағдарлар, әдеттер және т.б. [127, б. 14]. Бұл ретте И. А. Зимняя құзыреттілік әрқашан екенін айтады құзыреттіліктің өзекті көрінісі, бірақ көпшілігі авторлар, осыған қарамастан, бұл ұғымдар ажыратылмайды және синоним ретінде қарастырылады [54, б.16]. Қазіргі кезеңде"құзыреттілік" түсінігі көптеген адамдарды мұқият зерттеу объектісі болып табылады отандық авторлар. Бұл ерекше болды білім беруде тіркелуіне байланысты өзектілігі құзыреттілік тәсіл. Сондықтан ол себеп болды ғалымдар арасында көптеген пікірталастар (А. А. Вербицкий, И. А. Зимняя, Э. Ф. Зеер, А. В. Хуторской, В. Д. Шадриков және т. б.).
Сонымен, Н. Ю. Емельяновтың пікірінше, құзыреттілік - бұл әлеуметтік және жеке білім деңгейі нысандар белсенділігін, мүмкіндік дара аясында оның қабілеттері мен мәртебесінің сәтті жұмыс істеуіқоғамда [42, с. 36]. Е. и. Огаревтің пікірінше, құзыреттілік - адамды сипаттайтын бағалау категориясы
мамандандырылған қызмет субъектісінің атауы адамның қабілеті оған орындауға мүмкіндік береді білікті жұмыс, жауапты тұлғаларды қабылдау проблемалық жағдайларда шешімдер, жоспарлау және ұтымды әрекетке әкелетін әрекеттерді жетілдіру және алға қойылған мақсаттарға табысты қол жеткізу [12, б.10]. Бұл тұжырымдаманы түсіндіруге басқа көзқарас өз жұмысында М. П. Чошанов. Автор құзыреттілік түбегейлі жаңа сапа ретінде кәсіптік даярлау деп анықтайды. Мұны растау үшін ол қызметкерлерді жалдау тәжірибесінен мысал келтіреді американдық фирмалар, өтініш беруші мүмкін болған кезде орын алудан бас тарту тек оның себебі құзіреттілік осы үшін талап етілгеннен асып түседі бос орын. Сонымен қатар, бұл термин көп жағдайда ол таза интуитивті түрде қолданылады. Әдетте олар айтады
біліктілігі мен кәсіпқойлығының жоғары деңгейі маман [135, с. 25].
Автордың пікірінше, құзыреттілік кәсіби мамандар жиынтығының ерекше сапасы білім мен дағдылар келесідей көрінеді:
1. Құзыретті адамның білімі жедел және мобильді, олар үнемі жаңартылып отырады.
2. Құзіреттілік мазмұнды да қамтиды (Білім) және процессуалдық (дағдылар) компоненттер. Қажет біліп қана қоймай, мәні және оны іс жүзінде және оңтайлы шеше білу сондықтан әдіс икемділігі міндетті болып табылады құзыреттілік сипаттамасы.
3. Құзыреттілік таңдау мүмкіндігін қамтиды оңтайлы шешімдер, таңдауды дәлелдеу, қабылдамау жалған жолдар, яғни сыни ойлау қабілеті [135, б. 26]. А. М. Новиков [91, б. 6] тұжырымдаманы қарастырады "құзыреттілік" балама ұғым ретінде "кәсібилік". Автордың пікірінше, кәсібилік, технологиялық дайындыққа жатады, ал құзыреттілік мазмұнды қамтиды. Оның компоненттері "негізгі біліктілік"деп аталады. Бұл сапа іс-әрекеттің дербестігі, шығармашылық кез-келген бизнеске көзқарас, үнемі жаңаруға дайын болу білім, ақылдың икемділігі, жүйелік және экономикалық ойлау, диалог жүргізе білу, ұжымда ынтымақтасу, әріптестерімен қарым-қатынас жасау [36, б. 156]. Л. и. Фишман құзыреттілік екенін баса айтады - көбінесе "мәдениет" ұғымымен байланысты термин кәсіби қызмет" және тіпті "кәсіби құндылықтар мен стереотиптер" [133, 117 бет].
Құзіреттіліктің әртүрлі анықтамалары арасында "білім, тәжірибе" сияқты қарапайым нәрсені табуға болады немесе басқа аймақ", көбінесе осы терминмен жеке тұлғаның күрделі интеграцияланған сапасын түсіну, жүзеге асыруға мүмкіндік кейбір кәсіби қызмет. Оның үстіне әңгіме емес, туралы жеке білім немесе дағдылар, ал меншік туралы, адамның іс-әрекетті жүзеге асыруына мүмкіндік беретін толығымен.
И. А. Зимняя қарастыра отырып, түсінігі "құзыреттілік" екі модельді ажыратады - жеке және кәсіби. Автор теориялық екенін көрсетеді
негізгі құзыреттілік топтарын бөлу негізі болды тұжырымдалған отандық
психология туралы ережелер:
а) адам-қарым-қатынас, Білім, Еңбек субъектісі (Б. Г. Ананьев);
б) адам қарым - қатынас жүйесінде көрінеді қоғамға, басқа адамдарға, өзіне, еңбекке (В. Н. Мясищев);
в) адамның құзыреттілігінің векторы бар акмеологиялық даму (Н. В. Кузьмина, А. А. Деркач);
г) кәсібилік құзыреттілікті қамтиды (А.К. Маркова).
Осы позициялардан и. А. қысқы үшеуін ажыратады құзыреттілік топтары:
- өзіне қатысты құзыреттер тұлға, тіршілік субъектісі ретінде;
- өзара іс-қимылға қатысты құзыреттер басқа адамдармен адам;
- қызметке қатысты құзыреттер адам, оның барлық түрлері мен формаларында көрінеді.
Құзыреттілік кейбір екенін атап өту ішкі, потенциалды, жасырын психологиялық неоплазмалар (Білім, ұсыну, Алгоритмдер және қарым-қатынас жүйесі), содан кейін адамның құзыреттілігінде өзекті болып табылады, әрекет көріністері, автор осы шеңберлерді білдіреді олардың әрі қарайғы көріністерін ескере отырып, құзыреттіліктерін [54, с. 22-28].
Сонымен, психологияда мыналар бар құзыреттілікті анықтау:
- проблемалық жағдайларды табысты шешу деңгейі (С. Д. Смирнов) [122];
- субъектінің қоғамдық-педагогикалық тәжірибесінің қалыптасу деңгейі (Ю. Н. Емельянов) [43];
- кәсіби қасиеттер жиынтығы немесе жүзеге асыруға мүмкіндік беретін қабілеттер белгілі бір деңгейдегі талаптар (л. и. Анцыферова)
[13];
- Әлеуметтік және кәсіптік білім мүмкіндік беретін жеке қызмет түрлеріне
адам өзінің қабілеттері мен мәртебесі аясында сәтті қоғамда қызмет ету (Л.,
Н. В. Яковлева) [144];
- базалық және арнайы деңгей кәсіптік білім беру, білім беру кәсіби міндеттерді шешу тәжірибесі, жұмыс өтілі (А. и. Омаров) [ 25];
- кәсіби дайындық сапасы(М. П. Чошанов) [135];
- қоршаған әлемді түсіну өлшемі және дәрежесі онымен өзара әрекеттесудің жеткіліктілігі (Д. Прайнер) [108];
- тұлғаның кешенді интеграцияланған сапасы, жүзеге асыруға мүмкіндік кейбір кәсіби қызметі (л. и. Фишман) [133];
- білім, білік және дағдылардың жиынтығы, сәтті және тиімді орындалуын қамтамасыз ету қызметі (M. Perlmutter, L. Nyguist) [қараңыз: 108, 138].
Тұжырымдаманың жоғарыда келтірілген анықтамаларын талдау "адамның құзыреттілігі" оның ең бастысы екенін көрсетеді сипаттамалары-Бұл белгілі бір білім мен тәжірибе салалар немесе мамандықтар. "Мамандық, - деп жазады Е. и. Рогов, - қызмет бар, өз мақсаты бар, өз мақсаты бар сайып келгенде, өнім, нормалар мен қаражат, әлеуметтік функциямен және технологиямен анықталған қоғамдық өмір саласы, бұл қызмет қызмет етеді " [111, б.7].
Осылайша, адамның құзыреттілігі мыналармен байланысты қоғамдық өмірдің нақты саласындағы мамандық, қызмет көрсететін қызмет. Сфералар ретінде қоғамдық өмір, әдетте, ерекшеленеді, материалдық және рухани. Педагогикалық қызмет, оқушыларды мәдениетке және оның рухани салаға қызмет ететін құндылықтар қоғам.
Педагогиканың әлеуметтік-делдалдық сипаты іс-әрекет оның жүзеге асырылатындығында көрінеді оқушының игілігі үшін, оны дамыту үшін, оны табу үшін адамның мәні және оның субъект ретінде қалыптасуы лайықты өмір құруға қабілетті адам. Мұндай өмірді құру студенттен талап етеді мектеп бітіргеннен кейін ол мамандықты таңдады оның қажеттіліктеріне де, қоғамның қажеттіліктеріне де жауап береді ол өмір сүреді.
Демек, мұғалімнің қызметі қоғамның рухани саласы, өйткені мұғалім, оқушыны тәрбиелеуші, мәдениетті таратады, енгізеді баланың мәдениет әлеміне ену қабілетін дамытады мәдениетті сақтау, оны құру және қайта құру,
сондай-ақ, белгілі бір дәрежеде материалдық сала, себебі оқушылар осы салада жұмыс істейтін болады. Шешім бұл тапсырмалар мұғалімнен талап етеді қажетті кәсіби білім мен дағдылармен оқушыларды қоғамдық білім беру жүйесіне қосу үшін оларды өмірге және еңбекке дайындау мақсатында, олардың білімге құндылық қатынасын қалыптастыру, адамға және оның қызметінің нәтижелеріне және т. б. осыдан бұл туралы қорытынды жасауға болады мұғалімнің кәсіби құзыреттілігі [18, 25-26 беттер]. Кәсіби құзыреттілік Проблемаларды дамытуға үлкен үлес қосқан отандық зерттеушілер Л. П. Алексеева, В. И. Байденко, В. А. Болотов, А. А. Вербицкий, Н.А. Гришанова,
А. А. Деркач, И. А. Зимняя, Э. Ф. Зеер, Н.В. Кузьмина, А. К. Маркова, Л. М. Митина, А. В. Хуторской, В.д. Шадриков және т. б. (2-қосымша).
Анықтау үшін негізгі көзқарастарды қарастырыңыз "Кәсіби құзыреттілік"түсінігі. Сонымен, в. д. Шадриков кәсіби деп санайды құзыреттілік-бұл субъектінің неоплазмасы процесінде қалыптасатын қызметтің кәсіби дайындық және жүйелік көрінісі білімдерін, дағдыларын, қабілеттері мен жеке қасиеттерін, олар табысты шешуге мүмкіндік береді
нысанды құрайтын функционалдық міндеттер кәсіби қызмет [136, с. 34].
А. К. Маркованың түсінігінде кәсіби құзыреттілік - " психикалық өздігінен әрекет етуге мүмкіндік беретін жағдай және жауапты, адамның қабілеті мен
белгілі бір еңбек функцияларын орындай білу, саятын нәтижелері еңбек" [75, с. 25].
Кәсіби құзыреттілік саласында, Н.В. Кузьминаның пікірінше, ерекше рөл
психологиялық құзіреттілікті білдіретін адам туралы білімнің құрылымдық жүйесі жеке тұлға, жеке тұлға, еңбек субъектісі және жеке тұлға, жеке немесе бірлескен кәсіптік немесе кәсіптік білім беруді жүзеге асыратын басқа өзара әрекеттесулер. Психологиялық құзыреттілік бірнеше өзара байланысты ішкі жүйелерден тұрады: әлеуметтік-перцептивтік, әлеуметтік-психологиялық,
аутопсихологиялық, коммуникативті, психолого-педагогикалық [66, 90-бет].
Зерттеу барысында В. я. Адольф, кәсіби құзыреттілік:
- психикалық факторды шиеленісті және эмоционалды
төмендететін тұрақтылық;
- танымдық нысаны және кәсіби белсенділік өзара байланысын;
- реттегіш және тізбекті механизм оқушының оқу іс-әрекетін маманның кәсіби қызметі [6, С.51].
Э. Ф. Зеер қарастыра отырып, кәсіби құзыреттілік жеке тұлғаның құрылымына негізделген, ұсынылған к. К. Платоновым, онда жетекші болып табылады
[51]:
- кәсіби бағыт беру (кәсіби ұстанымы, құндылық мүдделері,
кәсіби);
- Кәсіби құзыреттілік (білім, білік, дағдылары, жеке тәжірибесі, шеберлігі).
Соңғы тұжырымдаманы толығырақ талдағаннан кейін, автор функционалды даму деп санайды бастапқы сатылардағы Кәсіби құзыреттілік маманның кәсіби қалыптасуы салыстырмалы автономия, ал сатысында
кәсіби қызметтің өз бетінше қызмет құзыреттілік барлық бірігеді
кәсіби маңызды қасиеттер. Негізгі субъектінің кәсіби құзыреттілігінің деңгейлері
қызмет оқыту, кәсіби дайындық, кәсіби тәжірибе және кәсібилік.
Осылайша, отандық психологияда тұжырымдама Кәсіби құзыреттілік келесі жолдармен анықталады: білім, білік және дағды сияқты категориялар, міндеттерін табысты шешуге мүмкіндік беретін қызметі.
Шетелдік зерттеулерде кәсіби құзыреттілік модель ретінде жасалды "қызметкердің құзыреттілігі", онда басты назар ТШ жеке психологиялық қасиеттер спектрінің бір бөлігі, оған Тәуелсіздік кіреді, тәртіптілік, коммуникативтілік, қажеттілік бұл өздігінен дамуы. Сонымен, американдық психолог Э. Доуле, қызметкер біліктілігінің маңызды құрамдас бөлігі "тез және жанжалсыз қабілетті" анықтайды нақты еңбек жағдайларына бейімделу" [12, б. 66].
А. Шелтен Кәсіби құзыреттілік арнайы жиынтық ретінде ұсынылады (болуы
бойынша), әлеуметтік (оң жеке тұлға туралы түсінік, қарым-қатынас жасау қабілетіббасқа адамдар, ұжымда өзін ұстай білу), әдістемелік (өз бетінше жол таба білу кешенді міндеттерді шешу, өздігінен білім алу, өзін-өзі дамыту) құзыреттілік [11, с. 67; 146].
Жүргізілген теориялық талдау негізінде, отандық және шетелдік деп қорытынды жасауға болады зерттеушілер әр түрлі түсінік береді. "Кәсіби құзыреттілік"ұғымының мазмұны. Шетелдік зерттеулерде назар аударылады
практикалық жағы (кәсіби өзін-өзі жетілдіру), отандық ғалымдар практикамен қатар теориялық зерттелуде жария етілетін мәселе жағы (әдіснамалық тәсілдер, ұғымның анықтамалары, құрылымдық компоненттер, даму детерминанттары).
Жоғарыда айтылғандардан кәсіби біліктілік-бұл жоғары кәсіби сапа өзін барынша іске асыруға қабілетті қызметкер еңбек қызметінің нақты түрлері мен бейімделе өзгеретін жағдайларына нарықтық басқару механизмінің ұтқырлық, мансаптық өсуді жоспарлау, кәсіби өзін-өзі тану [27].
Кәсіби құзыреттіліктің бұл сипаты мұғалім мамандығында айқын көрінеді [57,
Б. 29]. Мұғалім-ең қиын, талап етілетін мамандықтарға үлкен берілгендік. Оның күрделілігі жоғары талаптар ретінде анықталады, қазіргі заман жағдайында мұғалімге қоғамның дамуы-ғылыми-техникалық прогресс, хабардарлықтың өсуі және үлкен ақыл-ой, психикалық энергия шығындары оқытушылық-тәрбиелік қызмет. Мұғалімнің кәсіби қызметі әр түрлі белгілі бір жүйені білдіреді, үнемі өзгеріп отыратын, бірақ оның ішінде сынақтан өткен, оның оқушылармен қалыптасқан қарым-қатынасы, ата-аналар, әріптестер және мектеп әкімшілігі [57,Б. 29].
Педагогтың кәсіби құзыреттілігі бірқатар еңбектерде ұсынылған (Н.В. Андронов, Е. Н. Волкова, Э. Ф. Зеер, Л. В. Комаров, И. А. Колесникова,
Н. В. Кузьмина, М. И. Лукьянова, А. К. Макова,
Л. М. Митина, Е. И. Рогов, А. И. Щербаков және т. б.).
А. К. Маркованың пікірінше, кәсіби оқытушының құзыреттілігі бір оқытушымен анықталады. талдау, процесс (педагогикалық қызметі, Педагогикалық қарым-қатынас, мұғалімнің тұлғасы) нәтижесі (білім алушылардың оқуы мен тәрбиеленуі) оның еңбегі, екінші жағынан, объективті қатынасы қажетті кәсіби білім мен дағдыларды психологиялық қасиеттері бар.
Анықтама көп мағыналы түсінуді көрсетеді ұсынылған негізгі элементтердің
құрылымдар мен көзқарастардың кең спектрі кәсіби құзыреттіліктің мәні [79].
Мұғалімнің кәсіби даму тұжырымдамасында Л. М. Митина үш интегралды сипаттаманы анықтайды мұғалімнің педагогикалық еңбегінің бағыты, құзыреттілік және эмоционалды икемділік мәні-интегралды сипаттамалар
тиімділігін анықтайтын мұғалімнің жалпы педагогикалық қызмет [84].
Н. В. Кузьмина кәсіби мамандарды құзыреттілік мұғалімнің хабардарлығы ретінде
өнімді шешуге мүмкіндік беретін оның жеке басының қасиеті бағытталған оқу-тәрбие міндеттері басқа адамның жеке басын қалыптастыру. Ұғымы құзыреттілік белгілі бір салаға байланысты бұл жағдайда мұғалімнің кәсіби педагогикалық қызметі. Бойынша пікірі автор, мұғалімнің кәсіби құзыреттілігі, бұл:
- мақсаттар туралы арнайы білімді меңгеру, мазмұны, объектісі және мұғалімнің еңбек құралдары;
- арнайы дағдыларды меңгеру дайындық, орындаушылық, қорытынды кезеңдерінде қызмет;
- жеке тұлғаның ерекше қасиеттерін игеру және процесті жүзеге асыруға мүмкіндік беретін және қажетті нәтижелерді алу [68].
Н. В. Кузьмина сәйкес салынған Модель педагогтың кәсіби қызметінің ерекшелігі, сонымен қатар, мұғалімнің жеке басы тек бір ғана модельдің құрылымдық компоненттерінен. Ұғымы кәсіби-педагогикалық құзыреттілік автордың пікірінше, бұл идеяға бағытталған педагог педагогикалық ықпал ету субъектісі ретінде, ғылыми және ғылыми құрылымды ерекше түрде жақсы шешім қабылдау үшін практикалық білім педагогикалық міндеттер.
Н. В. Андронова өзінің зерттеуінде мұғалімнің кәсіби құзыреттілігін оның кәсіби білімі, педагогикалық шеберлігі ретінде, кәсіби ұстанымы және психологиялықН. В. Андронова өзінің зерттеуінде мұғалімнің кәсіби құзыреттілігін оның кәсіби білімі, педагогикалық шеберлігі ретінде, кәсіби ұстанымы және психологиялық сапасы [10].
Н. е. Костылева, жеке тұлғаны зерттеу мұғалімдер кәсіби құзыреттілігін ұсынды келесі компоненттер: тұлғалық-гуманистік бағдар; педагогикалық қабылдау; педагогикалық іскерліктер; педагогикалық шығармашылық [63, 26 б.]. Барлық осы категориялар органикалық түрде байланысқан және тұтас жүйесі.
Демек, мұғалімнің кәсіби құзыреттілігі
- бұл " күрделі жеке психологиялық тәжірибе интеграциясы негізінде білім беру білім, практикалық дағдылар мен маңызды тұлғалық мұғалімнің дайындығын анықтайтын қасиеттер педагогикалық іс-әрекеттің өзекті іске асырылуы". Автор "ең маңызды компоненттердің бірі" деп санайды мұғалімнің кәсіби құзыреттілігінің құрылымы болып табылады кәсіби білім. Тиімділік мұғалімнің педагогикалық қызметімен көп жағдайда байланысты оның сол ғылым саласындағы білім деңгейі мен сапасынан, оның негізін оқытылатын пән құрайды.
Мұғалім, ең алдымен, өзінің пәнін ол оқытатын ғылым, оның негіздері білуі керек " [63, 252 б.]. Жұмыстарда е. и. Рогов кәсіби мұғалімнің құзыреттілігі "жиынтық" деп түсініледі психикалық, жеке және әлеуметтік процесінде адамда болатын өзгерістер қызметті игеру және ұзақ орындау, сапалы жаңа, тиімдірек қамтамасыз етукүрделі кәсіби міндеттерді шешу деңгейі" [111].
Т. В. Добудько, қалыптасу мәселесін зерттеу информатика мұғалімінің кәсіби құзыреттілігін, Кәсіби құзыреттілік деген қорытындыға келеді педагог-оның теориялық және практикалық бірлігі жүзеге асыруға дайындық қызметі. Осы Тұжырымдаманың мазмұны информатика мұғаліміне қатысты автор мыналарды байланыстырады кәсіби қызметтің нормативтік моделі мұғалімдер, барабар оның іс-әрекеттік моделі. Сондай-ақ, әрекет моделі туралы ереже негізделген мұғалімдер кәсіби мұғалімнің (информатиканың) "болмыс" және "тиісті" [38].
Шынында да, педагогикалық қызмет мүмкін және тиісті ретінде қарастырылуы керек, ол оны жүзеге асыру қажеттілігі күтіп тұр. Бұл үшін тмұғалімнің нормативтік моделін құру қажет мұғалім, тәрбиеші ретінде, адам ретінде және қалай кәсіби маман.
Мұғалімнің құзыреттілігі деп түсініледі тұлғаның кәсіби дамуы және оны мұғалімнің субъективті қасиеттерін дамыту призмасы арқылы. "Субъективтілік-бұл психологиялық білім, негіз адамның өзіне деген қатынасы қандай қайраткері. Бұл интегративті сипаттама кәсіби қабілеттердің негізін құрайды және жүйені қалыптастыратын қатынасты анықтаумен байланысты кәсіби қызмет" [29, 66 б.]. Педагог үшін бұл қатынас-бұл құндылық қатынасы оқушы, әріптестеріне, өзіне. Қатынасы тадам өзіне тұлға ретінде болжайды белсенділік пен сананы қабылдау таңдау еркіндігі және ол үшін жауапкершілік, мотивация гуманистік бағыт және ішкі локус бақылау. Өз зерттеулерінде автор бұл туралы айтады мұғалімдердің кейбіреулерінің ауырлығымен қатар субъективтілік компоненттері жоқ, тұтас және жеке қасиеттердің байланысты ауырлығы. Е. Н. Волкова құру қажеттілігі туралы айтады бағытталған арнайы білім беру бағдарламаларын мұғалімнің өзіне деген белсенді көзқарасын дамыту.
Мұғалім субъект ретінде өзін өзі құруы керек қызметі, оны өзгерту, оны бағалау нәтижелер және оған өзіңіз. Дәл осындай тәсіл мұғалімнің орындау мүмкіндігін қамтамасыз етеді жоғары деңгейдегі кәсіби талаптарды бұл оның кәсіби қасиеттерін көрсетеді құзыреттілік.
Қорытындылай келе, осыған қарамастан, қорытынды жасауға болады осы ұғымды қарастыруға ғылымның қызығушылығы бұл термин психологияда түпкілікті орныққан жоқ. Сонымен, мұғалімнің кәсіби құзыреттілігін:
- объективті түрде қажетті кәсіби білім мен дағдыларды және
қасиеттерін, оларға ие педагог (А. К. Маркова);
- педагогикалық қызметтің интегралдық сипаттамасы; мұғалім еңбегі (Л. М. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz