Мектеп жасына дейінгі балаларды еңбекке баулудағы

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 50 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

Кіріспе . . . 1

1-бөлім: Мектеп жасына дейінгі балаларды ұлттық тәрбие

құралдарымен еңбекке баулудың теориялық негіздері . . . 1

Мектеп жасына дейінгі балаларды еңбекке баулудағы

ұлттық тәрбие құралдарының педагогикалық мазмұны . . . 7

Мектеп жасына дейінгі балаларды ұлттық тәрбие құралдарымен еңбекке баулудың мүмкіндіктері және ерекшеліктері . . . 11

2-бөлім: Мектеп жасына дейінгі балаларды ұлттық тәрбие құралдарымен еңбекке баулудың әдістемесі . . . 21

2. 1 Мектеп жасына дейінгі балаларды ұлттық тәрбие құралдарымен еңбекке баулудың әдістері және түрлері . . . 25

2. 2 Мектеп жасына дейінгі балаларды ұлттық тәрбие құралдарымен еңбекке баулуды ұйымдастырудың жаңа технологиялары . . . 38

2. 3 Қосымша мәлімет . . . 44

Қорытынды . . . 48

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі . . . 49

Кіріспе

1-бөлім: Мектеп жасына дейінгі балаларды ұлттық тәрбие құралдарымен еңбекке баулудың теориялық негіздері

Зерттеудің көкейкестілігі. Өркениетке ұмтылған бүгінгі күннің талабына орай болашақ ұрпақты ұлттық тәлім-тәрбие өнегесіне сүйене отырып парасатты тұлға ретінде қалыптастыру, ақыл-ой, таным қабілеттерін жетілдіру, дербес іс-әрекетке баулу, адамгершілік эстетикалық сезімталдыққа, еңбекқорлыққа тәрбиелеу міндетті қойылып отыр. Бұл міндеттер мемлекеттік құжаттарда Қазақстан Республикасының Конституциясында, «Тіл туралы» Заңында, «Мәдени мұра» мемлекеттік бағдарламасында атап көрсетіледі.

Бүгінгі таңда мектеп жасына дейінгі балалардың оқу, тәрбие жағдайы қоғамдағы өзекті мәселелердің бірі ретінде саналып отыр. Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңының 23-бабында мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқыту мәселелеріне баса назар аударылған. Ел Президенті өзінің «Қазақстан - 2030» стратегиясында «Біздің жас мемлекетіміз өсіп-жетіліп, кемелденеді, біздің балаларымыз бен немерелеріміз онымен бірге ер жетеді. Олар өз ұрпағының жауапты да жігерлі, білім өресі биік, денсаулығы мықты өкілдері болады. Бабаларының игі дәстүрін сақтай отырып қазіргі заманғы нарықтық экономика жағдайында жұмыс істеуге даяр болады» деп сенім білдіреді. Қазақстан Республикасының әлеуметтік мәдени даму тұжырымдамасында: «Тәуелсіз Қазақстанның әлеуметтік мәдени даму жолы дегеніміз - ең алдымен адамзат қазыналарына баса назар аудару, прогресшіл халық дәстүрлері мен әдет-ғұрыптарының толымды түлеуі, гуманитарлық ғылымдарға, өнерге, халықтың рухани байлықтарына қайта оралу, мәдениеттің барлық салаларында ұлттық мәдениеттің қазыналары мен дербестігін мойындау» деп атап көрсеткен. Осы қағидалар негізінде балаларды мектеп жасына дейінгі кезеңнен бастап еңбекке баулу, іскер, еңбекқор, өз еңбегін де, өзгенің еңбегін де бағалай білетін, еңбек дағдысы қалыптасқан елінің әлемдік өркениетті мемлекеттер қатарына қосылуына үлес қосатын білімді азамат етіп тәрбиелеу - әрбір ата-ананың, педагогтың міндеті.

Ұлттық тәрбие дегеніміз не? Бір халықтың тұрмыс тіршілігін, мәдениетін, өзге ұлттардан ажыратып тұратын адамгершілік нормаларының жиынтығы.

Қазіргі уақытта тек құр ұрандатып тәрбиелеуден ештеңе шықпайтынына баршаның көзі жетіп болды, ендеше тәрбие іс-әрекет арқылы, күнделікті өмір-тіршілігімізбен байланысты жүзеге асырылуы және бүгінгі қажеттіліктен туындауы керек. Тәрбиенің басты бағыты жөнінде тереңірек ойлансақ, әрбір адам ең алдымен өз халқының перзенті, өз Отанының азаматы, туған елдің патриоты болуы керек. Ұлттың болашағы тек өзіне байланысты екенін есте ұстауы тиіс.

Халық ұлт ретінде ежелден келе жатқан өзіне тән өнері мен әдет-ғұрпы, салт-дәстүрі, мәдени тұрмыстары арқылы жетілетіні белгілі. Өйткені, ғасырлар сынынан еленіп, ұрпақтан ұрпаққа ұласып жалғасын тауып, мазмұнын жетілдіріп келе жатқан халық мұраларындағы озық үлгілер әрбір жеке тұлғаның дамуына себепші болады. Қазіргі таңда ұлттық салт-дәстүрлерді жинақтап, жаңа көзқараспен болашақ ұрпақты тәрбиелеу мақсатында зерттеу қажеттілігі өмір сұранысынан туындауда.

Ұлттық салт-дәстүрлердің тәрбиелік қағидаларын ұрпақ бойына сіңіру - баланың мектепке дейінгі кезеңінен отбасы, балабақша, мектеп арқылы орнығатын ұзақ үрдіс. Қазақ халқының бай мұрасы, тұрмысындағы терең мазмұнды мәдени ұлттық ерекшеліктері, бүлдіршіндердің талғам-сезімдеріне, қиялдары мен ерік-жігерлеріне ықпал етіп еңбекқор болып өсуіне тигізер маңызы зор. Осыған орай қазақ балабақшаларындағы оқыту, тәрбиелеу мазмұнын жаңарту тұжырымдамасында « . . . балабақшадағы тәрбие мазмұнын қайта құру, демократияландыру, баланы ұлттық дәстүрлер негізінде тәрбиелеудегі негізгі міндеттің бірі - бойындағы ұлттық психология қалыптасқан, ұлттық салт-дәстүрлерді меңгерген дені сау, тілі түзу, еңбекқор ұл мен қыз тәрбиелеуде әулет пен балабақша арасында халықтық педагогика негізінде ізгілікті тәрбие берудің негізін қалау» деп көрсетеді.

Ал, халық педагогикасының түп-тамыры қазақ халқының әлеуметтік, тұрмыстық, шаруашылық кәсібімен, қолөнермен сабақтасып, салт-дәстүрлермен тығыз байланысты туындап, дамып ұрпақтан ұрпаққа жетіп отырғаны белгілі. Бұған орта ғасыр ғұламалары Әл-Фараби, Ж. Баласағұни, Ибн Сина, М. Дулати, т. б. еңбектерінде еңбек тәрбиесі туралы айтылған ой-пікірлері дәлел. Ұлы ғұламалар адам баласын жаратылыстың, бүкіл жан иесі атаулының биік шоқтығы, сондықтан оларға жоғары адамгершілікпен адал еңбек ету тән деп санады.

Әл-Фарабидің ой-түйіндерінде еңбек қоғамның өмір сүруінің, соның ішінде адамзат тіршілігінің мәңгілік, тәбиғи шарты деп қарастырды. Ж. Баласағұн бала тәрбиесін бесіктен бастау керек екендігін және барлық байлық, молшылық адал кәсіппен еңбектену арқылы жететінін баса айтады. Ибн Сина еңбек етуге еңбек тәрбиесіне гуманистік, қоғамдық тұрғыда қарап, еңбектің тазалығы мен халықтығын талап етеді.

XV-XVII ғасырларда өмір сүрген қазақ ақын-жыраулары (Шалкиіз, Бұқар жырау, Ақтамберді жырау т. б. ) халқының азаттығы мен бірлігі, ел тұтастығы мен амандығы жолында адал еңбек ететін өз заманының тұлғаларын тәрбиелеуде ұлттық салт-дәстүрдің озық түрлерін үлгі еткені тарихтан белгілі.

Ұлт болмысы мен болашығын халқының тамырынан іздеген Ш. Уәлиханов, Ы. Алтынсарин, А. Құнанбаев халықтың әл-ауқатының, санасы мен мәдениетінің, салт-дәстүрінің даму кезі еңбексүйгіштікте, ғылым, білім алудың түп-төркіні еңбекте деген философиялық ой-түйіндері, бүгінгі педагогика ғылымының қағидаларымен өте жақын қабысады. Қазақ елінде психология, педагогика, тіл тағылымы сияқты тұңғыш оқулықтардың негізін жасаған Ж. Аймауытов, М. Жұмабаев, А. Байтұрсынов, Ш. Құдайбердіұлы, Х. Досмұхаметов, Т. Шанонов, т. б. ғалым-ағартушыларымыз өз еңбектерінде болашақ ұрпақты еңбекке баулуды халық тәжірибесінен іздеп, оны тәрбиеге арқау ету керектігін баса айтқан.

Қазақтың ұлттық мұраларын, салт-дәстүрі мен ауыз әдебиетін, оның мазмұнын, маңызын Ә. Диваев, В. В. Радлов, Ә. Марғұлан, М. Әуезов, С. Сейфуллин, М. Ғабдуллин, Ө. Жәнібеков еңбектерінде зерделеп жас ұрпақты ұлағаттылыққа тәрбиелеуге кеңестер береді.

Қайта өрлеу дәуірінде жаңа педагогиканың негізін салушы я. А. Коменский, И. Песталоции, Р. Оуэн, Ж. Ж. Руссо, т. б. балаларды бірінші өз ұлттық тілдерінде оқытып, халқының озық тәрбие дәстүрлеріне сүйеніп, жастайынан жақсы мінез-құлыққа және еңбекке баулуды ұсынады. Ресейдегі халық тәрбиесінің мәнін, мазмұнын ашқан К. Д. Ушинский орыс халқының бала тәрбиелеу ісін оның сан ғасырлық тарихымен байланыстырып, халықтың мәдени салт-дәстүрінен іздестірді.

ТМД елдеріндегі ұлттық тәрбиені ғылыми тұрғыда зерделеген г. Н. Волков, Я. И. Ханбиков, Н. Ф. Афанасьев, А. Ш. Гашимов, М. Сайфуллаев, З. А. Измайлов, т. б. ғалымдар тәрбиенің ұлттық сипаты мен оның педагогикалық үрдістегі мән-мағынасын, еңбекке баулу мүмкіндіктерін, әдіс-тәсілдерін әр қырынан қарап, халық ұстанымдарының, салт-дәстүрлерінің тәрбиелік қызметтеріне сипаттама береді.

Республикамызда этнопедагогиканың тарихи-теориялық, ғылыми әдістемелік негізін салушы С. Қ. Қалиев, С. А. Ұзақбаев, К. Ж. Қожахметова, Ы. Оршыбаев, С. Ғаббас, Ә. Табылдиев еңбектерінде мектеп және жоғары оқу орындарының оқу-тәрбие үрдістерінде жастарды ұлттық құндылықтарға тәрбиелей отырып, еңбексүйгіштікке бейімдеу мәселелері қарастырылады.

Баланың жеке тұлға ретінде даму заңдылықтарын психологиялық тұрғыда зерттеген белгілі психолог ғалымдар В. В. Давыдов, Л. С. Рубинштейн, Л. И. Божович, Л. С. Выготский, Д. Б. Элбконин, А. В. Запорожец, В. С. Мухина еңбек іркетіндегі баланың қалыптасу теориясын анықтай отырып, олардың жас және дара даму ерекшеліктерін ескеруді ұсынады.

Е. И. Тихеев, С. Р. Буре, А. П. Усова, В. Г. Нечаева, Т. А. Маркова, Н. С. Тюрина, З. М. асланова, Д. Асанова мектепке дейінгі балалар ұйымындағы оқыту мен тәрбие мазмұнын жаңартуды және еңбекке баулудың әдіс-тәсілдерін жетілдіруді қарастырады.

Мектепке дейінгі балалардың еңбек әрекетінің кейбір мәселелері психолог-ғалымдар Т. Тәжібаев, М. Мұқанов, С. Балаубаев, Ә. Темірбекова, Қ. Жарықбаев, Ә. Алдамұратов, Н. Елікбаев еңбектерінде ішінара көтерілсе, Х. Шериязданова зерттеуінде балабақша балаларының психологиялық даму ерекшеліктері толық қарастырылып, жеке анықтамалар беріледі.

Елімізде мектепке дейінгі тәрбие мәселесі бойынша теориялық және ғылыми-әдістемелік зерттеулер жүргізген ғалымдар В. Н. Андросова, Б. Б. Баймұратова, А. К. Меңжанова, Қ. М. Меңдаяқова, Н. Храпченкова, М. Т. Тұрыскелдина, М. С. Сәтімбекова, Р. К. Аралбаева, Г. Ж. Меңлібекова, Ә. С. Әмірова, Ф. Н. Жұмабекова, Т. Иманбеков, С. Н. Жиенбаев еңбектері қазақ балабақшаларының оқу-тәрбие мазмұнын жаңартуға лайықты үлес қосуда.

А. К. Меңжанованың «Балаларды көркем шығарма туындылары арқылы адамгершілікке және еңбекке тәрбиелеу» атты монографиясында еңбек әректінде әдеби шығармаларды пайдалана отырып, балалардың адамгершілік қасиеттерін қалыптастастырудың жолын қарастырады.

Г. Ж. Меңлібекова «Развитие трудового воспитания в дошкольных учреждениях Республики Казахстан» атты зерттеуінде мұрағат материалдары негізінде республикадағы мектепке дейінгі ұйымдарда балаларды еңбекке баулудың тарихи даму жолдарын, еңбек тәрбиесінің педагогикалық негіздерін жүйелеп, әдістерін анықтайды және олан әрі дамытуды алға қояды.

Р. К. Арадбаева «Формирование словаря у детей дошкольного возраста в процессе освоения о труде взрослых» атты ғылыми еңбегінде балабақшаның сәбилер мен естиярлар тобында балаларды ересектердің еңбегімен таныстыра отырып, сөздік қорын молайтудың тиімді әдіс-тәсілдерін зерттейді.

С. Н. Жиенбаева «Мектепалды балаалрын еңбекке баулудың ғылыми- педагогикалық негіздері» деп аталатын зерттеу жұмысында мектепалды топтарында балаларды еңбекке баулуда ересектер еңбегінің құндылығын, еңбек әрекетіндегіөзіндік «менін» түсінуін, шығармашылық қабілетін дамытудың теориялық және әдістемелік мәселелерін анықтайды.

Сонымен, зерттеу нысанамызға тікелей жақын мектепке дейінгі балаларды еңбекке баулу мәселелерін қарастырған психологиялық, педагогикалық зерттеулерді талдаудан түйгеніміз баланы қазақтың тұрмыс-салт дәстүрі негізінде еңбекке баулудың негізгі зерттеу нысаны болмағанын байқаймыз. Нарықтық экономиканың қарыштап өсу жағдайында бәсекелестікке қабілетті болашақ еңбек адамын дайындау үшін, мектепке дейінгі балаларды қазақтың салт-дәстүрі негізінде еңбекке баулу (5-6 жас) мәселесі арнайы зерттеуді қажет етеді.

Мектеп жасына дейінгі балаларды еңбекке баулуда меңгерілетін қарапайым дағдылар, біліктілік ұлттық мазмұнда өз халқының тұрмыс-салт ерекшелігіне орай жүргізілуі қажет. Мектепке дейінгі ұйымдардың оқу-тәрбие үрдісінде балаларды қазақтың тұрмыс-салт дәстүрі арқылы еңбекке баулудың қажеттілігі мен оның теориялық тұрғыда толық зерттелмей, ғылыми әдістемелік деңгейде қамтамасыз етілмеуі арасында қарама-қайшылық туындады. Осыған орай, зерттеу жұмысының көкейкестілігі мен практикалық мәнділігі және бұл мәселенің ғылыми-әдістемелік тұрғыдан жеткіліксіз зерттелуі тақырыпты «Мектеп жасына дейінгі балаларды ұлттық тәрбие құралдарымен еңбекке баулудың ерекшеліктері» деп алуымызға себеп болды десек те болады.

Зерттеудің мақсаты. Мектеп жасына дейінгі балаларды қазақи ұлттық тәрбие негізінде еңбекке баулуды ғылыми-теориялық және әдістемелік тұрғыда негіздеу.

Зерттеу нысаны. Мектеп жасына дейінгі оқу-тәрбие үрдісі

Зерттеудің ғылыми болжамы. Егер қазақтың ұлттық тәрбие құралдары мен оның ерекшеліктері туралы ой-пікірлер жүйеге келтіріліп, мектеп жасына дейінгі балаларды еңбекке баулу мүмкіндіктері балабақшалардың оқу-тәрбие үрдісіне енгізілсе, онда ұлттық дүние танымы мен біліктілігі қалыптаса бастаған, қарапайым еңбек дағдыларын меңгерген балаларды тәрбиелеуге болады. Себебі, қазақтың киіз үйі, оның жабдықтары, төрт түлік малы, зергерлік бұйымдары, ұлттық тағамдары мен киімдері балабақшаның тәрбие үрдісіне негізделіп, қол еңбегінде жасату мектеп жасына дейінгі балалардың еңбек дағдысының дамуына оң ықпалын мол тигізер еді.

Зерттеудің міндеттері:

Мектеп жасына дейінгі балаларды ұлттық дәстүр ерекшеліктері негізінде еңбекке баулудың ғылыми-теориялыұ негіздерін анықтау;
4-7 жас аралығындағы балалардың қазақтың тұрмыс-салт дәстүрі негізінде еңбекке баулудың теориялық моделін құру, мазмұнын жүйелеу, мағынасын айқындау;
Мектепке дейінгі бабаларды ұлттық тәрбие құралдарымен еңбекке қосымша бағдарларын ұсыну;
Тәжірибелік-педагогикалық жұмыс барысында әдістемелік нұсқау дайындау.

Зерттеудің жетекші идеясы. Қазақтың ұлттық тәрбие құралдары негізінде мектеп жасына дейінгі балалардың алғашқы еңбекке деген сүйіспеншілігі пен қарапайым дағдыларын қалыптастыру - олардың ұлттық құндылықтарға мақтанышпен қарауларына, еңбек амалдарын құрметтей білулеріне негіз болады.

Зерттеудің әдіснамалық негіздері. Жеке тұлға және іс-әрекет теориясы, педагогикалық үрдіс теориясы, мәдени мұраларды оқу-тәрбие үрдісінде пайдалану туралы философиялық, психологиялық, педагогикалық, этнопедагогикалық тұжырымдамалар.

Зерттеу көздері. Философтардың, психологтардың, педагогтардың, этнографтардың зерттеу тақырыбы бойынша еңбектері; Қазақстан Республикасының ресми материалдары, оқу-әдістемелік құралдар; бағдарламалар, ғылыми-педагогикалық басылымдар.

Зерттеу әдістері. Философиялық, психологиялық, педагогикалық әдебиеттерге ғылыми талдау, жинақтау, қорыту, тәжірибелер, сауалнамалар жүргізу, балалармен сөйлесу, пікір бөлісу, балалардың еңбек нәтижелелерін салыстыру.

Зерттеудің ғылыми жаңалығы және теориялық мәнділігі:

«Ұлттық тәрбие құралдарымен еңбекке баулу» ұғымына тоқталу;
Қазақтың ұлттық тәрбиесі негізінде балалардың еңбекке баулудың теориялық моделі құрылады;
Тәжірибелік-педагогикалық жұмыс негізінде ғылыми-әдістемелік ұсыныстар беріліп, тиімділігі көрсетіледі.

Зерттеудің парктикалық мәнділігі:

Дипломдық жұмыста қарастырылған теориялық пайымдалулар мен тәжірибелік ұсыныстарды мектепке дейінгі ұйымдардағы балаларды еңбекке баулуда және педагогтардың біліктіліктерін арттыру істерінде, жоғары оқу орындарының мектепке дейінгі тәрбие бөлімдерінде, арнаулы курстарды жүргізуде қолданылуы мүмкін. Зерттеу нәтижелері балабақшаларға арналған әдістемелік құралдарды дайындауға негіз болады.

Мектепке дейінгі балаларды ұлттық тәрбие құралдарымен баулуды зерттеуде қалыптасқан ой-пікірлер талданып, тұжырымдамалар негізге алынып, теориялық негіздері анықталды. Балаларды қазақтың салт-дәстүрі тәрбиесі арқылы еңбекке баулудың анықтамасы беріліп, теориялық моделі құрылды, тұжырымдар мен ұсыныстар берілді.

1. 1 Мектеп жасына дейінгі балаларды еңбекке баулудағы ұлттық тәрбие құралдарының педагогикалық мазмұны

Елімізде болып жатқан әлеуметтік-экономикалық, рухани өзгерістер мектепке дейінгі ұйымнан бастап, жоғары оқу орындарының педагогикалық үрдістеріне, оның ішінде ұлттық тәлім-тәрбие беру саласына өзіндік ықпал жасауы заңды құбылыс.

Өткен тарихымыздың терең қойнауына ой сәулесін түсірсек, ұрпақ тәрбиесі үшін маңызы зор - халқымыздың этнопсихология, этнопедагогика ғылымдарына рухани азық болған, ғасырлардан қалған асыл мұралары бар. Оны филологтар, тарихшылар, этнографтар, өнер зерттеушілері, психолог және педагог ғалымдар жан-жақты талдап өз зерттеулерінің мақсат-міндеттеріне орай ғылыми зерделеуден өткізуде. Ой елегінен өткен ғылыми тәжірибе нәтижелері ұрпақ тәрбиесіне игілікті үлес қосып келеді.

Қайсы бір ұлттық құндылықтар туралы алсақ та салт-дәстүрлер жүйесінен аттап кету мүмкін емес. Дәстүр әр түрлі бағытта ұлттық-демографиялық, философиялық, әлеуметтік-педагогикалық және психологиялық құбылыс ретінде ғылым талаптарына сай барлық зерттеу салаларында қолданылады.

И. Г. Гердер, А. К. Конн, Ғ. Ақпанбет, А. Айталы, т. б ғалымдар философиялық еңбектерінде салт-дәстүрлердің сол халықтың тұрмыс-тіршілігімен, мәдениетімен, тілімен байланыса отырып, бірлікте дамитынына баса назар аударады. Мысалы, И. Г. Гердер "салт-дәстүр тіл мен мәдениет бастауларының анасы", - дейді.

Ғ. Ақпанбет "ұлттық салт-дәстүр тәрбиедегі, мәдениеттегі ұлттың мұрагері және терең философиялық ойдың ғасырлар бойы жинақталған тәжірибесінің сұрыпталған тұжырымы, негізгі нәрі, қысқа да, көркем бейнесі" деп қазақ дүниетанымының салт-дәстүрмен байланысты екенін айтады.

Кеңес үкіметі тұсындағы ұлттық салт-дәстүрімізге мән берілмей, назардан тыс қалуы туралы философ А. Айталы "отарлау саясаты қазақтың мемлекеттік рухын жойып, мәдениетін бүлдіріп, тіліне қысым жасап ғана қойған жоқ, ең қауіптісі оны ұлттық жан дүниесінен, ата-баба салтынан, дәстүрінен айырды" деп салт-дәстүрдің маңызына үлкен мән береді.

Жер шарында қанша ұлт пен ұлыс тіршілік етсе, олардың әрқайсысының өзіне тән салт-дәстүрлерінің болуы заңды құбылыс. Дамудың философиялық заңдылықтарына орай салт-дәстүр - әр халықтың өзіне тән тұрмыс-тіршілігімен, еңбегімен, сана-сезім, ойлау ерекшелігімен жүйеленіп, сол халыққа жататын адамдардың мәдени деңгейін, рухани байлығын, басқа халықтардан айырмашылықтарын танытады. Ғалымдардың осындай ой-пікірлерінен адамзат ең алдымен өз халқының ұлттық салт-дәстүрлерін игеру арқылы ғана ұлттық сана мен адамгершілік сезімді, еңбекке деген дұрыс көзқарасты қалыптастыра алады деп түйіндедік.

Соңғы жылдардағы зерттеулерде ғалымдарымыз ұлттық салт-дәстүрлерді адамның дүниетану көзқарасын қалыптастыратын үлкен тәрбие мектебі ретінде насихаттап, ғылыми тұрғыдан жүйелеуге ден қоюда. Осыған орай этнопедагогика ғылымында бірнеше көзқарастар қалыптасқан. Профессор С. Қ. Қалиев салт пен дәстүрдің айырмашылығына анықтама беріп, дәстүрдің салттан өрісі кен екендігіне тоқталады. К. Ж. Қожахметова салт-дәстүрдің ішкі мазмұнына тоқталып "екі сөз қосарланып айтылғанымен әрқайсысының өз мән-мағынасының барын ескеру, әр ұғымның өзіндік функция атқаратынын түсіндіру керек" деп ескертеді. Ғалымның пікірінше салт - жеке адамға, дәстүр бүкіл халыққа байланысты бағытталып айтылады. Берілген анықтамаларды салыстыра отырып, олардың бір-біріне сәйкес тұстары көп екенін және салт-дәстүрлер ұлттық тұрмыспен, мәдениетпен бірлестікте дамитынына көзіміз жете түсті [1] .

Р. Х. Дүйсенбинова тұрмыс-салт дәстүр, бала тәрбиесіне байланысты әдет-ғұрыптар, үйлену, үй болуға байланысты салт-дәстүрлер, халық мейрамдары, қазақтың қонақ күту дәстүрлері, бата-тілек түрлері, діни наным-сенімге байланысты салт-дәстүрлер деп топтастырады. Жалпы салт дәстүрлерді, ұлттық идеяларды насихаттау барған сайын көкейтесті сипатқа ие болып отыр.

С. Қалиев, М. Оразаев, М. Смайылованың "Қазақ халқының салт-дәстүрлері" атты оқу-құралында қазақтың салт-дәстүрін нақты үш топқа:

а) бала тәрбиесіне байланысты салт дәстүрлер; ә) әлеуметтік мәдени салт-дәстүрлер; б) тұрмыс- салт дәстүрлер деп бөледі.

Сөйтіп, тұрмыс-салт дәстүрлерге киіз үй, киіз үйдің жиһаздары, ұлттық киімдер мен тағамдар, мал бағу, егіншілік, аңшылық, балықшылық, бағбаншылыққа қатысты кәсіпке үйретудің тәлімгерлік түрлері енетіндігін айтады. Бұл тұжырымның дұрыстығын қазақ тілінің түсіндірмелі сөздігінде "Тұрмыс - әл-аухат, хал-жай, тіршілік" десе, "Тұрмыс-салт тұрмыста қалыптасқан әдет, дәстүр, жора жеке халықтардың шаруашылық кәсібі, тұрмыс-салты кіреді" деп берілген анықтама дәлелдей түседі[3] .

Академик Ә. Қайдар казақтардың тұрмыс салтында киіз үйдің сүйегін сайлап, киізін басуды, бау-шуын иіріп, шиін өруді, ер-тұрман әбзелдерін ез қолдарымен реттеп, киім-кешектерін өздері тігіп, қолөнердің өзіне қажетті салалаларын өзінше дамытып келгендері туралы пікір айтады.

Белгілі этнограф, мәдениеттанушы Н. Шаханова киіз үйді көшпелі мәдениетімізбен байланыстыра отырып, оны ұлтттық құндылығымен қатар философиялық мағынасьш "құт" идеясымен түсіндіреді. Ал "Құт" адамның ақыл-ойымен, еңбегімен келетін ырыздығы, сыйы, бақыты деген мағынаны білдіреді. Қазактың тұрмыс-салт дәстүрінің балаларды еңбекке баулуда парасатты мінез-құлык пен еңбексүйгіштік қасиеттерін қалыптастыруда мүмкіндігі зор. Олар:

а) қазақтың тұрмыс-салт дәстүрі үлкенді сыйлау, еңбекті қадірлеу сияқты қасиеттерге тәрбиелейді;

ә) тұрмыс-салт дәстүрі өз халқының ақыл-ой, қол еңбектерінің нәтижесінде жеткен этнографиялық өмірін көрсетуге қызмет етеді;

б) тұрмыс-салт дәстүрі еңбек адамының көңіл-күйін, ішкі сезімін білдірудің психологиялық құралы;

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.